T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar
Huquqiy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i
Download 4.32 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 5.4. Mahalliy daromad soligM
- 5.5. Meros va hadyadan olinadigan soliq
- Soliq solinadigan daromad, mln.lira Mol-mulkni umumiy qiymatidan
- Aka-ukalar, opa- singillar 3-nchi va 4-nchi darajali qarindoshlar Boshqa
- 5.6. Qo‘shilgan qiymatga solinadigan soliq
- 5.8. Ish yuritish jarayonlaridan olinadigan soliqlar
|
5.3. Huquqiy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i Soliq korporatsiyalami foydasiga soliq solishni universal quroli hisoblanadi. Soliq hamma sanoat, tijorat, kredit-moliya kompaniyalari va ularning chet eldagi filiallariga qoMlanadi. Uning ixtiyoriga aktsioner jamiyati vakolatiga ega boMmagan, lekin kapitalda ulush bilan qatnashish asosida tashkil topgan mayda korxonalar (sherikliklar, kooperativ va boshqalar) kiradi. Soliq
solish ob’ekti
kompaniyani taqsimlanmagan foyda ko‘rinishidagi sof daromadi hisoblanadi. Oxirgi foyda va zarar hisob raqami va boshqa buxgalteriya ma’lumotlari asosida quyidagi formula asosida aniqlanadi: kompaniyani yalpi daromadidan ishlab chiqarish harajati chiqariladi va tijorat faoliyatini davom ettirish uchun kerakli harajatlami chiqarib tashlanadi. Yalpi daromadga qo‘shiladi: asosiy faoliyatdan olingan tushum (tovarlarni sotish yoki xizmat ko‘rsatish), ortiqcha xom ashyo, material va yarim tayyor mahsulotlami sotishdan olingan tushumlar; asosiy kapital qo‘yilmalar (yer, imorat, inshoot, uskunalar)ni sotishdan olingan foyda, komission va boshqa aktivlar, «bosh» va fillialari boMgan kompaniyalar bilan bitim tuzilganda hisobga olinmagan aktivlar qo‘shilgan xolda amal qiladi.
Kompaniyani moliyaviy natijasiga soliq solinadigan bazani aniqlashda ombordagi zapaslarni (xom
ashyo va
tayyor mahsulotlar) va tugallanmagan ishlab chiqarish qiymatlaridagi o'zgarishlam i ta’siri hisobga olinadi. 1988 yilgacha bu zapaslarni joriy qiymatini aniqlashda, kompaniyaga foyda beradigan uslub qoMlanilar edi. Sotib olingan xom- ashyo oxirgi bahosi va tayyor maxsulot - boshlangMch sotish bahosi^ bilan hisoblanadi (xalqaro amaliyotda ushbu uslubni nomini «L1FO» deb atashadi). Lekin hozirgi vaqtda faqat ombor zapaslari kamaygan holatda bu uslubdan foydalaniladi. Ombor zapaslari bir xil kategoriyalari bo‘yicha guruxlanadi va kategoriya tarkibida-ularning qiymati bo‘yicha ajratiladi. (Ilgari moddiy mazmunidan qat’iy nazar qiymat printsipi asosida guruhlangan). Har bir kategoriyani baholashda o ‘rtacha baho olinadi. Bu bahoni ishlab chiqarilgan va sotib olingan tovarlarni umumiy qiymatini ulaming miqdoriga boMish bilan aniqlanadi. Xususan shuni qayd qilib o'tish joizki, yangi soliq qonunchiligi ombor qoldiqlarini kelgusi yil * «LIFO»— hisobga oxirgi bosqichda olinib birinchi bo‘lib hisobdan chihariladi, tovar zahiralarini ishlab chiqarishga ko‘chirib (yozib) o‘tkazisli usuli
balansiga o'tqazm aydi. Shuning uchun keyingi yillari tovar-material boyliklarini 1988 yilga nisbatan ortiqcha hajmiga o'rtacha baho qoMlanadi Uning natijasi korxonani foyda va zarar schetida o‘z aksini topadi. Korxonani yalpi daromadidan chiqariladigan harajatlar keng miqyosda qator bandlami o ‘z ichiga oladi. Birinchi navbatda xodimlami ish haqi Lekin bunda kompaniya direktorini foydada qatnashish natijasida olgan toMovi hisobga olinmaydi. Ekspluatatsiya qilish harajatlari, asosiy iondlarni ta’mirlash va yangilash harajatlari soliq davrini boshiga olingan ulami qiymatini 5% chegarasida chiqariladi. Ilmiy-tekshirish, tajriba va konstruktorlik ishlarini xarajati birinchi yil amalga oshirganda daromaddan to liq xajmda chiqariladi. Keyingi yillari chiqarib tashlash haqiqiy narajatni 25% idan oshmasligi kerak. Bundan tashqari korxonani foydasi hisobiga fondlar tuziladi va ular soliqqa tortilmaydi. Qaytishi ishonchsiz о lgan qarzlar fondini tashkil qilish uchun sotishdan olingan tushumni 0,5%gacha ajratish mumkin. Ajratish fondini hajmi 2%ga etgunga qadar davom etadi. Keyin bir yilga ajratma hajmi 0,2% tushiriladi. Bu esa rezerv sotishdan olingan tushumni 5% hajmiga ko‘tarilgan davrgacha davom etadi. Kompaniya o ‘zining xo‘jalik faoliyati natijasida zarar ko‘rsa, unga kelgusi yil foydasini shu summaga kamaytirishga ruxsat beriladi. Agar zarami qoplash uchun foyda etarli boMmasa, zarami 5 yilgacha о tqazib borish mumkin. Yangi soliq qonunchiligi bo‘yicha korxona kredit bo'yicha yo'qotishni toMdirish fondini tuzadi. Har yili toMdirish fondiga umumiy kredit summasini 0,5% ajratiladi. Ajratish kreditni balans hajmini 5,0% gacha davom etadi. Bundan tashqari korxonaga horijiy valyutalarni kursini о zgarib turushi natijasida ko‘rilgan zarami qoplash uchun y o ’qotish fondi tuzishga ham ruxsat berilgan. Korporativ daromad
soligMni muhim
elementi amortizatsiya hisoblanadi. Amortizatsiya yerdan tashqari hamma kapital qo‘yilma tuilariga taaluqli. Amortizatsiya ajratmasi tadbirkorlik tarmoqlari va asosiy vositalar turlari bo'yicha Moliya vazirligi belgilagan me’yorlar asosida amalga oshiriladi. 1988 yilgi soliq tadbirlari bu fondlami tashqil topishiga muhim о zgartishlar kiritdi. Hozirgi vaqtda amortizatsiya fondiga ajratma uskunalarni haqiqatda ishlab chiqarish jarayonida ishlatilganda amalga oshiriladi (ilgari « ishlatish mumkin boMsa» deb yozilar edi). Amortizatsiya belgilangan m e’yorlar asosida hisoblanadi. Lekin uskunalarni ishlatishda birinchi yili norma 50%ga kamaytiriladi. Tezlashtirilgan amortizatsiya tarkibi ham o'zgargan. Ilgarigi qonunchilik bo'yicha uskunalarni olgandan keyin birinchi uch yil davomida 15%gacha hisobdan chiqarish mumkin edi. Hozirgi davrda har yilgi ajratma stavkalari quyidagi hollarda
Asosiy vositalaming turlari
Har yilgi balans qiymatiga nisbatan amortizatsiya, % hisobida Imorat 3-6
Uskuna 10 Mashinalar 10-16 Inventarlar 40 Muassasa uskunalari 12 Avtomobillar 20 Elektrouskunalar 18 Yangi qonunchilikka binoan birinchi uch yil davomida odatdagi amortizatsion ajratma koeffitsientlari 1,5 baravardan ortiqcha bulishi mumkin emas. Amortizatsiya ajratmasi amaliyoti Italiyada «ushlab boMmaydigan» aktivlarga ham qoMlaniladi. Bu litsenziya va patentlar sotib olish va h.k. Amortizatsiya m e’yori, aktivlardan foydalanish muxlatiga bogMiq. Agar foydalanish muxlatini aniqlash qiyin boMsa, bir yilga 20%dan chiqarishga ruxsat berilgan. Italiya qonunchiligi qator imtiyozlami kiritgan. Korxonani texnik jihozlash va iqtisodiy qoloq hududlarda kapital qo‘yilmani ko‘paytirish uchun
engillik beriladi. Iqtisodiy qoloq
hududlarda joylashgan korporatsiyalar 10 yil davomida daromad soligMni faqat 50% ini toMaydi. Daromad soligMni boshqarish roli boshqa holatlarda ham amal qiladi. Agar asosiy vositalami bir qismini sotish natijasida foyda olingan boMsa va bu foydani uch yil davomida kompaniya yangi asosiy vositalar sotib olish uchun moMjallagan boMsa, bu pul maxsus rezerv fondiga oMqaziladi va amortizatsiya foiziga tenglashtiriladi. Shu tariqa soliqdan ozod qilinadi. Chet elda olingan daromadni soliqqa tortish maxsus qoida bo‘yicha amalga oshiriladi. Chet elda toMangan soliq Italiyada imtiyoz olish imkonini beradi. Agar Italiya boshqa davlat bilan ikkiyoqlama soliq solishdan ozod boMish to‘g‘risida shartnoma tuzgan boMsa, soliq olish foizi Italiya daromad soligMni 2/3 qismidan ko‘p boMishi mumkin emas. Agar shartnoma boMmasa imtiyozni olish 25% chegarasida boMadi.
Daromadlami universal printsip asosida soliqqa tortish Italiyada boMmaydi va qaysi davlatdan daromad olinganligiga qarab daromad soligMni stavkasi joriy stavkani 33dan 75% sini tashkil qiladi. 1983 yildan boshlab soliq yagona 36% stavka bilan olinadi. Oldin daromad soligMni asosiy stavkasi 25% edi. Bundan tashqari Italiyada yana ikkita maxsus stavkalar mavjud edi. Qimmatli qog‘ozlar bilan shug‘ullanuvchi moliyaviy va xolding kompaniyalar uchun daromad soligMni stavkasi 7,5%gacha kamaytirilgan. «Aralash» kapital asosida ishlaydigan kompaniya va tashkilotlarda, davlat ishtiroki 50% dan ortiq boMsa 6,25% stavka bilan toMaydilar. 5.4. Mahalliy daromad soligM Mahalliy organlarni o ‘zini mablagMni tashkil topish manbai mahalliy soliqlar hisoblanadi. Yangi soliq islohotiga binoan mahalliy daromad solig ini markaziy hukumat yig'adi. Bu soliqni maqsadli xususiyati shundan iboratki, markaziy moliya organlari toMiq mahalliy hokimiyat ixtiyoriga o ‘tqazadi. 1977 yilgacha mahalliy hokimiyatni huquqi hukumat tomonidan belgilangan chegarada stavkani tanlar edilar. Lekin 1977 yili mahalliy hokimiyatni huquqi toMiq chegaralandi. Soliqni yagona (15%) stavka bilan oladigan boMdilar va m ablag1 toMiq davlat byudjetiga tushadigan boMdi. 1982 yili stavka 16,2%gacha ko‘tarildi va hozirgi vaqtda shu darajada saqlanib turibdi. Mahalliy daromad soligMni toMovchilar xususiy shaxslar va korporatsiyalar boMishi mumkin. Lekin soliq solinadigan ob’ektga, yuqorida ko‘rsatilgan asosiy daromad soligMda olinadigan hamma daromadlar kirmaydi. Ayniqsa jism oniy shaxslardan soliq olishda buning farqi juda katta. Yollanib ishlash
bo‘yicha olingan
ish haqi,
qimmatbaho qog‘ozlar va ja m g ‘armalardan olingan foizlar bo'yicha asosiy daromad soligM manbaida olingan boMsa, ular bu soliqda hisobga olinmaydi. Italiyadan tashqarida olingan daromadlar ham bu soliq ob’ektiga kiritilmaydi. K o'chm as mulkni qaytadan baholashdan olgan foydadan, chayqovchilik yoMi bilan qimmatbaho qog'ozlar operatsiyasini amalga oshirishdan olingan foyda, tadbirkorlik daromadi va erkin kasb egalarining daromadi bo'yicha xususiy shaxslar bu soliqni to'lamaydilar. Amaliyotda, mahalliy daromad solig'i keng mehnatkashlar qatlamiga tegmaydi.
Korporatsiyalar uchun asosiy va mahalliy soliqlarni soliq solinadigan daromadni hisoblashda deyarli farqi juda ham kam. Kompaniyani umumiy daromadidan horijdagi filiallar olgan daromad chiqarib tashlanadi. 1987-1988 yillar kiritilgan soliq yangiliklari shundan iborat boMdiki, soliq solinadigan summadan imtiyozli chiqarishlar kengaydi. Masalan, qishloq xo‘jalik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxslar va yillik daromadi 6 mln.dan 12 mln.liragacha bo‘lgan korxonalarga 50% chiqarib tashlashga ruxsat beriladi. Kosiblar , hunarmandlar va chakana savdo, oziq-ovqat va ichimlik mahsulotlarini sotuvchilar, davlat muassasalari va korxona oshxonasiga olib kelish bilan shug‘ullanuvchilar deklaratsiyada daromadlarini yana 30% ga kamaytirib ko‘rsatishlari mumkin. Mamlakatni iqtisodiy orqada qolgan janubiy hududlarida kapital qo'yilmani keltirish maqsadida davlat mahalliy soliqdan ozod qilishi mumkin.
Soliq mulk bilan bogMiq boMib, uning egasi ikki holatda o ‘zgarishi bilan bogMiq (oMganda va umrbod hadya qilinganda). Soliq solishda bu sabablar o‘rtasida hech qanday farq hisobga olinmaydi. Soliq solinadigan ob’ekt merosga olinadigan mulkni bozor qiymati hisoblanadi. Soliq stavkasi ikkita progressiya printsipida tashkil qilingan: bir tomondan merosga olinadigan mulkni qiymati inobatga olinsa, ikkinchi tomondan qarindoshlik darajasi hisobga olinadi. Shuning uchun soliq formulasi ikki qismdan iborat boMib, alohida hisoblanadi, lekin birgalikda byudjetga olinadi. Birinchi qism-merosga olinadigan yoki hadya qilingan mulkni umumiy qiymati (agar uning qiymati 120 mln.liradan ortiqcha boMsa), va ikkinchisi- har bir merosxo‘mi olgan ulushidan (manfaat ko‘ruvchilar). Oxirgisi aka va singillardan boshlab boshqa qarindoshlar tomonidan toManadi. Er-xotin, ota-onalar va bolalari bu qismdan ozod qilinganlar va ularga faqat birinchi qismi taaluqli. Soliq formulasi 1973-1974 yillar o ‘tqazilgan soliq islohotidan buyon o'zgarmay qolgan, lekin uning pog‘onasi (shkala) 1986 yilgi qonun qabul qilingandan keyin sezilarli o'zgarib ketdi. Mulkni umumiy qiymatidan eng past stavka (3%) 120 mln.liralik daromadga qoMlaniladigan boMdi (avvalgi pog‘ona bo‘yicha - 50 mln.lira). Bu kategoriyani keyingi stavkalari 2 marta qisqartirilgan edi. Har bir m erosxo'm i ulushi bo‘yicha stavka ham keskin qisqartirildi. . . 5.2.-jadval Hozirgi davrda quyidagi meros va hadya soliq pog‘onasi qoMlaniladi: ______ Meros va hadyadan olinadigan soliqning pog‘onalari_________ Soliq solinadigan daromad, mln.lira Mol-mulkni umumiy qiymatidan olinadigan soliq, % ------ _ — ■ ------ i - - e Har bir merosxo'rni ulushidan olinadigan solia % Aka-ukalar, opa- singillar 3-nchi va 4-nchi darajali qarindoshlar Boshqa merosxo'rlar 5dan-60gacha - -
6 6 0 -1 2 0 - 3 5 8 120-200 3 6 9 12 20 0 -4 0 0 7 10 13 18 4 0 0 -8 0 0 10 15 19 23 8 0 0 -1 5 0 0 15 20 24 28 15 00-3000 22 24 26 31 3000dan yuqori 27 25 27 33 5.6. Qo‘shilgan qiymatga solinadigan soliq Italiyada QQS ni Yevropa Ittifoqi a’zolari - mamlakatlami qarorini am alga oshirish maqsadida 1973 yili 1 yanvarda kiritilgan edi. Boshqa Yevropa mamlakatlariga qaraganda uch yil keyin moliya tizimini yaqinlashtirish tadbiq qilingan edi. Qo'shilgan qiymat soligM o ‘ziga oldingi oborot soligM va 20 dan ortiq aktsizlami birlashtirib egri soliq solishni keskin soddalashtirdi. Tovar va xizmatlami ko‘pchilik qismlariga bu soliq solinadigan boMdi. Aktsiya, obligatsiya, yer, ishlab turgan korxonalarni sotish-olish, kreditlar berish, korxonalarni qo'shilishi bo‘yicha bitimlar va boshqalar bu soliqqa tortilmaydi. Tovarlar va xizmatlami eksport qilish ham bu soliqdan ozod qilingan. Lekin ulami import qilishdan soliq olinadi. Huquqiy jihatdan bu maxsus
operatsiyalar turi
sifatida rasm iylashtirilgan va soliqni nollik stavkasi qoMlanadi. N atijada eksportyorlar o ‘zlarini operatsiyalarini xujjatlashtirib soliq organlariga topshirishdan ozod qilinmaganlar. Q o ‘shilgan qiymat soligMni fiskal organlariga oMqazish oldingi oyni natijasiga qarab, har oyda amalga oshiriladi. ToMovning hajmi sotilgan m ahsulotning qiym atidan toMangan soliq summasi bilan, ishlab chiqarilgan m ahsulotning tannarxiga qo'shilgan xom ashyo va yarim tayyor m ahsulotlam i etqazib beruvchilar toMashgan soliq summasi o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. Agar hisobning natijasi salbiy bo'lsa, soliq to'lovchi farqni kelgusi oylarga o'tqazishi mum kin. B ir yilda bir marta yillik oborot bo'yicha deklaratsiya tuziladi. Bu o g 'ir tartibdan kichik korxonalar ozod qilingan. Ular 6 oyda yoki bir yilda bir m arta soliq to'lashlari mumkin. Bundan tashqari kichik korxonalarga soddalashtirilgan soliq olish tartibi 1985 yilgi qonunda kiritilgan. Bu qonun Italiyaning m oliya ahli o'rtasida Vizantini qonuni deb ham yuritiladi. Bu hujjatni asosiy mazm uni bo'lib qo'shilgan qiymat solig'ini aniqlashni soddalashtirilgan printsipini qo'llanilishi nazarda tutiladi. Bir yillik oboroti 780 m ln.liradan kam bo'lgan m ayda korxonalar va erkin kasb egalariga bu tartib qo'llanadi. Q o'shilgan qiym at so lig'ini hajmi katta korxonalarga o'xshab buxgalteriya kitoblari asosida darom adni xarajat bilan solishtirib aniqlanm aydi. Ularda yalpi tushum m axsus koeffitsient (foiz) asosida har bir korxonaga kamaytiriladi. Koeffitsientlar ishlab chiqarish sohasi va xizm at sohasida faoliyat turlariga qarab har xil belgilanadi. Uning hajmi 40dan 97% gacha. Eng yuqori koeffitsient benzin sotuvchilarga belgilangan - (97% ). Q o'shilgan qiymat solig'i tabaqalashtirishgan stavkalar asosida olinadi. Hozirgi vaqtda ular im tiyozli - 2%, asosiy - 9%, ikkita baland (ko'tarilgan)-18 va 38%, hamda nollik stavkalardan iborat. Imtiyozli stavka - 2% birinchi navbatda zarur bo 'lg an tovarlarga (non, sut va boshqa oziq-ovqat m axsulotlari), ham da gazeta va jurnallarga qo'llanadi. Asosiy stavka - 9% keng sanoat mollariga, shu jum ladan tekstil m ahsulotlariga qo'llanadi. Restoran orqali sotiladigan oziq-ovqatlar, spirtli ichim liqlar, ham da benzin va neft mahsulotlari 18% stavka bilan soliqqa tortiladi. E ng yuqori stavka - 38% qimmatbaho buyum larga (m o'yna, bezak buyum lari, sport avtomobillari) belgilangan.
Egri soliqlar tarkibida bu to 'lo v ikkinchi o'rindagi fiskal aham iyatga ega. Italiyada ayrim turdagi tovarlar va xizm atlar uchun qoMlaniladi
(shakar, alkogolli ichimliklar, elektroenergiya va boshkalar). Eng katta tushum ni neft va neft m ahsulotlari ham da tamaki m ahsulotlari bo'yicha olinadigan aktsizlar ta ’m inlab beradi.
Ishbilarm onlik operatsiyalaridan olinadigan soliqlar eg ‘ri soliqlarni eski turi boMmish gerb, ro‘yhatga olish va kontsession soliqiardan tashkil topadi.
Gerb solig i. Soliqni m axsus gerb qog‘ozi yoki gerb m arkasini har xil tijorat hujjatlarini qonun talabi darajasida (qarz majburiyatlari, kvitantsiyalar, cheklar, qo‘shilgan qiym at olinmaydigan schet-fakturlar, xususiy kontraktlar va yozm a bitim lar) rasmiylashtirish uchun davlat tom onidan sotish shaklida olinadi. Hamm a notarial ishlardan majburiy tartibda gerb y ig ‘imi olinadi. Gerb solig4ini hajmi hujjatlar turi bo‘yicha tabaqalashtirilgan. Ayrim turlar tarkibi ham bitim sum m asiga qarab bo linib tortiladi (m asalan, qarz b o ‘yicha tilxat). Qarz raspiskalari bo‘yicha har bir 1000 liradan soliq 5 dan 8 liragacha olinadi. F irm a blanklarini har bir varagMni bahosi 400 dan 1500 liragacha boradi.
Har bir bitim va tuzilgan akt m axsus kitobda davlat tom onidan ro‘yhatga olinadi. К о chm as yoki ko‘chirib b o ‘lm aydigan mulkni ayrim turlariga (suv transporti, yerda yuradigan vositalar, patentlar va boshqalar) m ulk huquqi bir shaxsdan ikkinchisiga oMganda qonun bo'yicha ro ‘yhatga olinadi. B undan tashqari ham m a lizing, zayom lar bilan bogMiq boMgan kontraktlar, ishonch qog'ozlari, hadya hujjatlari va adliyani qarorlari va k o ‘rsatm alari ro ‘yhatga olinishi kerak. R o 'y h a tg a olinadigan hujjatdagi summa soliq solinadigan ob ’ekt hisoblanadi. Hujjatlarni turlariga qarab soliq stavkasi 0,5 dan 8,0% gacha boradi. M asalan, ko'chm as m ulk sotilsa, eng yuqori stavka - 8,0% toManadi. A g ar k o ‘chm as m ulk qaytadan sotilsa (olingandan keyin 5 yil davom ida) 6% olinadi. K o‘chirib boMadigan mulk sotilsa, 2%, qarz hujjatlari v a garov hujjatlaridan - 1,0 % toManadi. K ontsession soliq.
Q ator holatlarda ruyxatga olish
soligMga qo shim cha ravishda olinadi. A sosan bu ishchan «ishbilarm on» yoki ishga taaluqli, boMgan operatsiyalarga taaluqli boMib, davlat rozichilik, m xsat yoki litsenziya beradi. M axsus y o ‘riqnom alarda 120 dan ortiq shu soliqqa tortiladigan hujjatlar ro'yhati berilgan. Soliq hajmi har bir akt turiga alohida belgilanadi. Bu soliqni pasportlami berilishi, m uzlatgichga egalik qilishiga ruxsatnomani berilishi munosabati bilan olinadi. Y ig'im lar hujjatlarni berish vaqtida yoki ulam i yangilash vaqtida toManadi. Bu yigMmlami undirishda odatda maxsus m arkalar qo'llanadi. M ahalliy litsenzion y ig 'im lar jam oat joylarida m avsum iy savdo huquqi, antikvariant buyumlarini savdo qilishga ruxsat olinishida toManadi.
Download 4.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|