T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar

6.3.  Fuqarolardan olinadigan daromad solig‘i

Fuqarolarni  darom adini  soliqqa  tortish  1928  yilgi  munitsipal 

darom ad  soligM  to 'g 'risid ag i  qonun  va  1947  yilgi  m illiy  daromad  soligM 

to 'g 'risid a g i  qonun  va  keyingi  o ‘zgartishlar  va  q o ‘shim chilar  bilan 

boshqariladi.  U shbu  qonunlarga  binoan  Shvetsiya  rezidenti  Shvetsiya  va 

ulaini  tashqarida  ham m a  m anbalardan  olinadigan  ham m a  daromadlari 

b o 'y ich a  soliqka  tortiladilar.  N orezidentlar  faqat  Shvetsiyada  olgan 

darom adlari  bo 'y ich a  soliqqa  tortiladilar:  yollanib  ishlashdan  olingan 

darom ad,  doim iy  m uassasalari  orqali  Shvetsiyada  am alga  oshirgan 

faoliyatidan  olingan  daromad,  Shvetsiyada joylashgan  ko'chm as  mulkdan 

olingan darom ad.

R ezidentlar  m unitsipal  darom ad  solig*ini,  yollanib  ishlashdan  olgan 

darom adlari  va  tijorat  faoliyatidan  olingan  darom adlaridan  toMaydilar. 

A gar  shu  darom adlam ing  um um iy  summasi  bir  yilga  200  ming  krondan 

oshib  ketsa,  m illiy  darom ad  soligMni  qo'shib  toMaydilar.  Ular  milliy 

darom ad  soligMni  o'zlarin in g   kapitalidan  olingan  darom adlaridan  ham 

toMaydilar  (foizlar,  dividendlar,  m ol-m ulkni  qaytadan  sotishdan  olingan 

darom ad,  aktsiyalar va h.k.)

N orezidentlar  tijorat  faoliyatidan  olgan  darom adlari  bo'yicha 

m unitsipal  darom ad  so lig 'i  va  qolgan  daromadlari  bo'yicha  milliy 

darom ad soligMni toMaydilar.

S oliq  solish  m aqsadida  Shvetsiyani  rezidentlari  quyidagi  shaxslar 

hisoblanadi:  a)  Shvetsiya  hududida  doimiy  yashab  turganlar;  b) 

Shvetsiyada  odatdagi  yashash  jo y ig a 

ega  bo'lganlar;  v)  Shvetsiyada 

m uhim   iqtisodiy va oilaviy  aloqasi  bo'lganlar.

B irinchi  m ezonga  asosan, jism oniy  shaxs  doim   Shvetsiyada yashash 

sharti  bajarilishi  kerak.

Ikkinchi  m ezonning  m azm uni,  jism oniy  shaxs  maMum  vaqtini  chet 

m am lakat  (m am lakatlar)da  o'tkazganligini  ko'rsatadi.  Bu  mezon  bo'yicha 

shaxs  S hvetsiya  xududida  6  va  undan  ko'proq  oylar  davom ida  (uzluksiz 

holda)  yashab  tursa  Shvetsiyani  rezidenti  bo'lib  har  yili  yana  hisobga 

olinadi.

Uchinchi  mezon  shunday  holatda  qo ‘llanadiki  shaxs  oldin  doim iy

1 

yashovchi  sifatida Shvetsiyani  rezidenti  boMgan  va keyin ayrim  sabablarga 

k o ‘ra  chet  elda  m a’lum  vaqt  o ‘tkazishga  m ajbur  boMgan  sharoitda 

qoMlaniladi.  Bunday  shaxs  Shvetsiyani  rezidenti  hisoblanadi,  u  yerda 

oilasi,  doimiy  uyi  boMgan  holda  va  muhim  iqtisodiy  faoliyat  olib  borgan 

vaziyatda foydalaniladi.

Soliq  solish  nuqtai-nazaridan  yuqoridagi  m ezonlarga  va  shartlarga 

mos  kelm aydigan  shaxslar norezident  hisoblanadi.  Norezidentlarni  soliqqa 

tortish  qator  qonunlar  bilan  belgilangan  (1991  yili  qabul  qilingan 

norezidentlarga  qoMlanadigan  milliy  daromad  soligM  to 'g 'risid ag i  qonun, 

sportsm en va  ijodiy kasb egalaridan olinadigan soliq to 'g 'risid ag i qonun).

Q onunda  yakka  soliqqa  tortish  va  oila  a ’zolari  yakka  tartibda 

o 'zlarining soliq 

majburiyatlari  b o'yicha hisobot beradilar,  agar m ustaqii 

darom ad  manbaiga  ega  bo'lsalar  balog'atga  etm agan  bolalar  ham  hisobot 

berishlari  kerak.

Jism oniy  shaxslami  soliq  solinadigan  daromadi  quyidagi  darom adlar 

b o'yicha 

hisoblanadi: 

yollanm a 

ishdan 

olingan 

daromad, 

tijorat 

faoliyatidan  olingan daromad va  kapitaldan olingan daromad.

Y ollanm a  ishdan  olingan  darom ad  faqat  ish  haqi  yoki  m ukofotni  o 'z  

ichiga  olib  qolmay,  har  xil  natura  to'ldirishlar,  engiliklarni  ham  inobatga 

oladi  (kom paniya hisobidan  avtom obil  olish,  ovqatlanish va h.k.) shu  bilan 

bir  qatorda  Shvetsiya  firmalari  tom onidan  ta k lif  qilingan  xorijiy 

m utaxassislar  va  olimlar,  uy  jo y   uchun  berilgan  toMdirish,  bolalarni 

o'qitish  uchun  berilgan  m ablag'lar  b o'yicha  soliqdan  ozod  qilinadilar. 

Chet  elda yollanm a  ish  bajarayotgan  Shvetsiya  rezidentlari,  bu  darom adlar 

bo'yicha  Shvetsiyada  ozod  qilinadilar.  Lekin  shunday  asosda  bu 

darom adlar kelib chiqqan  m am lakatda mahalliy  soliqqa  tortilishi kerak.

Y ollanm a  ishchilar  o 'zlam in g   ish  haqisini  bir  qism ini  ish  bilan 

b og'liq  boMgan  qisman  harajatlam i  qoplash  uchun  soliq  olinadigan 

sum m adan  chiqarib  tashlaydilar.  Birinchi  navbatda  bunga  ishga  borish  va 

qaytish  harajati  va  ba’zi  boshqa  harajatlam i  qoplash  (to 'ld irish)  uchun 

toMangan m ablag'lar.

Bunday  chiqarishlami  um um iy  chegarasi  bir  yilga  5000  kronni 

tashkil  qiladi.  Soliq  solishdan  safar  harajatlam i  qoplash  uchun  berilgan 

to'ldirishlar ham chiqarib tashlanadi.

T i j o r a t   faoliyatidan  olingan  darom ad  kom paniyalam i  foydasiga 

solinadigan  soliq  tartibida  hisoblanadi.  D arom ad  olish  bilan  b o g 'liq

j

boMgan  harajatlar  um um iy  harajatga  olib  boriladi  va  soliq  solinadigan 

darom adni  kam aytiradi.

Tijorat  m aqsadida foydalanilgan aktivlar va m ulklardan  soliq xizmati 

tom onidan  kom paniya  va  korxonalarga  belgilangan  m e’erlar  asosida 

am ortizatsiya hisoblanadi.  Shu bilan bir qatorda ko‘chmas (alohida uy yoki 

yashaydigan  im orat)  mulkni  50%  ortiq  foydali  maydoni  m ulk  egasi  yoki 

uning oilasi  tom onidan yashash uchun ishlatilsa soliqdan ozod qilinadi.

K a p i t a l d a n   olinadigan  darom ad  o ‘z  tarkibiga  har-xil  kapital 

qo'yilm alardan 

olingan 

foyda, 

aktsiyalam i 

olish 

va 

sotish 

va 

lotoreyalardan  olinadigan  daromadlarni  oladi.  Zararlar  v a  kapital  bilan 

am alga  oshiriladigan  jarayonlam i  harajati  soliq  solinadigan  bazani 

kam aytirishga olib keladi.

Y ollanm a  ishdan  va  tijorat  faoliyati  bilan  sh ug'ullanib  olgan 

darom adi  b o ‘yich a jism oniy  shaxs  yakka tartibda  eng  kam ida  11000  kron 

boMgan  chegirm a  olishi  mum kin  (hamm a  shaxslar  uchun  haqiqiy  soliq 

solinm aydigan  m inim um )  va eng yuqori  hajm da  20000  kron  (bir yilga 200 

m ing  krondan  ko ‘p  daromad  olganda).  Xususiy  pensiya,  sug‘urta- 

kom paniyasi  polislari  bo‘yicha beriladigan  badallarga chegirm ani  maxsus 

turi  belgilangan.

Ish 

b o ‘yicha 

operatsiyalar 

natijasida  olingan 

zararlar  soliq 

solinadigan  darom adni  kam aytirishga  olib  borilishi  mum kin.  Lekin  bu 

holatda  quyidagi  chegaralash  tartibini  saqlash  talab  qilinadi:  faol  tijorat 

faoliyatidan  olingan  zarar,  faqat  shu  sohadan  olingan  darom adga  taaluqli 

boMadi.  K apital 

bilan  boMadigan  operatsiyalardan  olingan  zarar 

(aktsiyalar,  boshqa  aktivlar  bo‘yicha)  faqat  shu  faoliyatdan  olingan 

darom adga  oMkaziladi.  Bunda  um um iy  summasi  bo‘yicha  em as,  har  bir 

operatsiya turi  bo‘yicha alohida hisoblanadi.

M unitsipal  darom ad  soligMni  stavkasi  hududlar  bo‘yicha  farq  qiladi, 

odatda  31%  ni  tashkil qiladi.

M illiy  darom ad  soligM  yollanm a  ishdan  va  tijorat  faoliyatidan 

olingan darom adlardan  ularning hajm i yil  hisobida 229  m ing krondan ortiq 

boMsa,  ortiqcha  darom addan  25%   olinadi.  Kapitaldan  olingan  daromad 

30%  stavka  bilan soliqqa tortiladi  (darom adni  hamma turlariga taaluqli).

S hvetsiyada  ish  haqi  yoki  pensiya  oluvchi  norezidentlar  milliy 

soliqni  qatMy  belgilangan 25%  hajm da toMaydilar.

T ijorat  faoliyatidan  olingan  darom addan  esa  yuqorida  ko'rsatilgan 

stavkada m unitsipal  soliq toMaydilar.

Agar  ushbu  darom adlam i  umum iy  sum m asi  bir  yilga  200  m ing 

krondan  ko‘p  bo‘lsa,  ortiqcha  sum m asidan  q o ‘shim cha  20%  stavka  bilan 

m illiy  soliq  olinadi.  Chet  ellik  sportsm enlar  ( ...)   va  ijodiy  kasb  bilan 

shug‘ullanuvchi  shaxslar  Shvetsiyada  darom ad  olgan  boMsalar,  ular 

stavkasi  15%  boMgan  maxsus  soliqqa  tortiladilar.  Agar  norezidentlar 

Shvetsiyada  kapitaldan  daromad  olsalar  va  bu  daromad  Shvetsiyadagi 

soliq  solishga  to‘g ‘ri  kelsa,  ushbu  darom adlar  uchun  30%  li  stavka 

qoMlanadi.  Bunda  engillik  beradigan  norezidentlar  uchun 

shaxsiy 

chegirm a qoMlanmaydi.  Soliq toMovchilarga hisobot yili  kalendar (taqvim ) 

yili  boMib,  31  dekabrda  tugaydi.  Soliq  deklaratsiyasini  topshirish  hiso bo t 

yilidan  keyingi  yilni  15  fevraligacha  belgilangan.  Yollanm a  ishdan 

daromad  oladigan  shaxslar  deklaratsiyani  soddalashtirilgan  shaklda 

tuzadilar.

Tijorat  faoliyati  bilan  shug‘ullanuvchi  shaxslarga  deklaratsiya 

topshirish muhlati 31  m artgacha uzaytirilgan.

Shvetsiyada  yollanm a  m ehnatdan  darom ad  va  pensiya  oladigan 

norezidentlar 

soliq 

deklaratsiyasi 

topshirish 

m ajburiyatidan 

ozod 

qilinganlar.  Ish  haqidan  olinadigan  soliq yollovchi  tom onidan ushlanadi  v a 

byudjetga xodim hisobiga o‘tqaziladi.

Hisob-kitob  yilning  oxirida  taqdim   qilingan  soliq  deklaratsiyasi 

asosida  qilinadi  va  shunga  qarab  kelgusida  q o ‘shim cha  soliq  olinadi  yoki 

qaytarilib beriladi.

Soliq deklaratsiyasini topshirishni  kechiktirilgani uchun  500dan 2000 

krongacha  jarim a  olinadi.  Jarim a  jazolari  darom adni  yashirganda  yoki 

belgilangan  engillik  va  chegirm alardan 

noto‘g ‘ri  foydalanilganda  ham  

qoMlanadi.

Soliq  organlarini  qarori  ustidan  shikoyat  qilish  tartibi  kom paniya v a 

korxonalarga belgilangan tartibdan farqi y o ‘q.

Ijtimoiy  sug‘urta  toMovlari  yollovchi  tom onidan  ish  haqiga  nisbatan 

ajratm a  (ulami 

keyinchalik  soliq 

solinadigan 

foydani 

aniqlashda 

harajatlarga  olib  boradi)  hisoblash  vaqtida  am alga  oshiriladi.  B u 

toMovlaming  hajmi  xodim ga  berilgan  ham m a  toMovlami  33%  ini  tashkil

qiladi. 

.  .

0 ‘zining  hisobiga  ishlaydigan  shaxslar,  ijtim oiy  su g'urta  badalim  

mustaqii  toMaydi  va  ular  uchun  badalning  hajm i  31,25%   ularning  s o f 

daromadidan  hisoblanadi.  A yrim   holatlar  uchun  (m asalan,  pensiya 

yoshidagi  shaxs  yollanib  ishlaganda)  ijtim oiy  su g 'u rta  o ‘m iga  ish  haqiga 

solinadigan  maxsus  soliq  olinadi.  Soliqning  stavkasi  um um iy  olingan  ish

haqidan  21,39%   hajm da  belgilangan.  B undan  tashqari  1993  yil  1 

yanvardan  ham  tadbirkorlar,  ham  yollanm a  xodim lar  kasallikdan  sug ‘urta 

qilish  badalini  3,95% dan olingan  ish haqi  sum m asidan toMaydilar.

Shvetsiya  korxonalarida  chet  ellik  xodim lar  ishlaganda  ham   toMovni 

berish  ко  zda  to  tilgan.  Shu  bilan  bir  qatorda  Shvetsiya  qator  davlatlar 

bilan  ijtimoiy  su g ‘urta  bo‘yicha  m axsus  bitim lar  tuzgan  va  davlatlardan 

kelgan  fuqarolarni  holati  shu  bitim lar  asosida  echiladi.  M asalan  Buyuk 

B ritaniya,  AQSh,  K anada  va  Skandinaviya  davlatlarini  fuqarolari 

Shvetsiyada  bir  yildan  kam   m uhlatda  ishlagan  boMsalar  ijtimoiy  sug‘urta 

toMovidan  ozod  qilinadilar.  K o ‘pchilik  Y evropa  davlatlari  va  Turkiya 

fuqarolariga  engillik  m uhlati  2  yil  va  Frantsiya,  Isroil  va  M arokkash 

davlatlari  fuqarolariga 3 yil  belgilangan.

6.4. Q o‘shilgan qiymat soligM

Shvetsiya hududida tijorat  m aqsadida  ham m a  tovarlar va xizm atlam i 

sotish  qo‘shilgan  qiym at  soligMga  tortiladi.  Kompaniya,  korxona  va 

xususiy  shaxslar  yuqoridagi  sotishlam i  am alga  oshirganlarida  QQSni 

o ‘zlarining  baholariga  qo'shishlari  kerak  va  QQS  toMovchisi  sifatida 

r o ‘yhatdan  o ‘tishlari  zarur.  B ir  yilga  aylanm asi  200  ming  krondan  kam 

boMgan  korxona va xususiy  shaxslar ro ‘yhatdan o ‘tishdan  ozod qilinadilar. 

L ekin  hisoblangan  QQS  sum m asini  darom ad  soligM  bo‘yicha  berilgan 

deklaratsiyada k o ‘rsatishlari zarur.

Chet  el  fuqarolari  Shvetsiyada  ishchan  m uassalari  boMsa  va  u  orqali 

soliq  solinadigan  jarayonni  am alga  oshirilsa,  yoki  Shvetsiya  hududida 

xizm at  ко  rsatilganda,  yoki  Shvetsiya  hududida  joylashgan  om borxo- 

nalardan  tovarlam i  sotganida  chet  el  kom paniyalari  va  fuqarolari  QQS 

toMovchisi  sifatida ro ‘yhatdan  o ‘tishlari  kerak.

Im port  Q Q S ga  tortiladi  va  eksport  Q Q Sdan  ozod  qilinadi.  Soliq 

sotilgan tovar va xizm at bilan  invays*  hujjatida ko ‘rsatilishi  kerak.

QQSni 

hisoblash  bazasi  tovar  va  xizm atlarni,  ularga  hisoblagan 

ham m a  soliqlar  va  yigMmlar  q o ‘shilgan  bahosi  hisoblanadi.  Soliq 

toMovchilar  chiqib 

ketayotgan  QQS  bilan  kirib  kelayotgan  QQSlar 

sum m asini  farqini  toMaydilar.

invays usulida  QQS  liisob-fakturadan foydalanib shakliantiriladi-

Ayrim tovarlar bo‘yicha kirib  kelayotgan  QQSni  hisobga olish  bekor 

qilingan.  U lam ing  ichida,  masalan,  avtom obil,  vino  va  qattiq  spirtli 

ichim liklar bor.  O datda QQS  uchun hisobot davri  2 oy  hisoblanadi.

QQS  bo‘yicha  deklaratsiya  hisobot  davri  tugaganidan  keyin  35  kun 

chegarasida  topshirilishi  kerak.  Yirik  aylanm aga  ega  boMgan  korxonalar 

uchun  hisobot  davri  1  oy  belgilangan.  Deklaratsiyani  topshirishni 

kechiktirganlardan  100  kron  jarim a  olinadi.  QQS  ni  kam aytirish  ham 

jarim a  bilan jazolanadi.  Jarima  kam aytirilgan  summani  20%   tashkil  qiladi 

(kamaygan soliq  summasini  toMagandan  keyin jarim a olinadi).

QQSni  standart stavkasi  25% ga barobar.

Pasaytirilgan  stavka 

12%  b o 'lib ,  uni  oziq-ovqat  tovarlariga, 

m exmonxona  va  restoranlar  xizm atiga  v a jam o at  transporti  korxonalariga 

qoMlanadi.

QQSdan  bank  va  moliya  xizm atlari,  sug‘urta,  sogMiqni  saqlash 

xizmati, 

maorif, 

kontsert  faoliyati, 

kino 

ishlab  chiqarish, 

radio, 

televideniye, pochta xizmatlari  ozod qilingan.

Eksportga  tovar  yetkazib  beruvchilar  QQSni  olingan  m ahsulot  va 

xizmatlar  bahosidagi  summasini  o ‘rniga  toMdirish  (qaytarib  berish) 

mablagMni  oladilar.  Chet  el  turistlari  Shvetsiyada  sotib  olingan  tovarlar 

bo'yicha  qaytarib  beriladigan  QQS  sum m asini  chegara  punktlarida 

joylashgan  m axsus  agentlikdan  oladilar  (naqd  pul  yoki  naqd  pulsiz,  hisob 

raqamidan o ‘tkazish yoMi  bilan).

6.5.  Boshqa soliqlar

Meros  va  hadyaga  solinadigan  soliqni  Shvetsiya  rezidentlari 

Shvetsiyada  joylashgan  yoki  uning  tashqarisidagi  mulkni  bergan  vaqtda 

toMaydilar. 

N orezidentlar 

faqat 

Shvetsiyada  joylashgan 

m ulkdan 

toMaydilar.  Shvetsiya  fuqarolari  m am lakatdan  chiqib  ketgan  boMsalar ham  

meros  va  xadiyaga  solinadigan  soliq  b o 'y ich a  k o 'c h ib   ketgandan  keyin  10 

yil  davomida rezident hisoblanadilar.

Soliq stavkasi (10 dan 30%gacha) progressiya tarzida oshib boradi  va 

uning  hajmi  o'tkaziladigan  mulkni  qiym ati  va  hadya  qiladigan  bilan 

benefitslarni  (mulkni  oluvchi)  qarindoshlik  darajasiga  bogMiq.  H adya 

sifatida har yili soliqsiz  10000 krongacha m ulk berilishi  mumkin.

Mulkni tirik qolgan  er-xotin va  bolalarga m erosga o 'tqazish   ham   tez- 

tez soliqdan ozod qilinadi.

M a x s u s   d a r o m a d  

solig1 i  kom paniyalar  uchun  hayotni 

s u g 'u rta   qilish  va  pensiya  fondi  uchun  belgilangan.  Soliqqa  shu 

tashkilotlam i 

k o'chm as 

m ulkka 

va 

qim m atbaho 

qog'ozlarga 

q o 'y ilm alard an  olingan darom adi tortiladi.

Soliq stavkasi  10% ni tashkil  qiladi.

Shvetsiya  rezidentlari  hayotni  sug 'urta  qilish  to 'g 'risid a   chet  el 

kom paniyalari  bilan  shartnom a  tuzishi  bilan,  shartnom a  asosida  sug 'u rta 

m ukofotini  o 'tkazishda  uning  sum masidan  15%  li  daromad  solig'i 

to 'la sh la ri  kerak.  X ususiy  m ulkka  tegishli  ko'chm as  mulk  ob’ektlari 

(ishlab  chiqarish  va  tijorat  ko'chm as  mulkidan  tashqari)  к  o '  ch  m  a  s 

m ulk k a  solinadigan  soliqqa  tortiladi.  Soliq  solinadigan  baza  ob’ektni 

k ad astr  qiym ati  hisoblanadi  (odatda  uning  bozor  qiym atini  75%  ni  tashkil 

qiladi).  Soliq  stavkasi  shaxsiy  uylar  uchun  1,7%  va  yashash  uylaridagi 

kvartiralar uchun -  2,5%  belgilangan.

G e r b   s o l i g ' i   va   y i g ' i m l a r   ushbu  to 'lo v   har xil  bitim  va 

jara y o n lam i  ro'y h atg a  olishda  yig'iladi.  K o'chm as  mulkni  sotish  va 

olish d a  gerb  yig 'im i  1,5-  3,0% ,  korxona  birinchi  m arta aktsiz  chiqarganda 

2%  v a h.k.  olinadi.

A   к   ts  i  z  1  a  r  tarkibida  asosiy  o'rinni  tam aki,  spirtli  ichimliklar  va 

benzinga solinadigan aktsizlar egallaydi.

B undan tashqari  m uhim  darom adlarni  energiya  qu w atin i  uzatadigan, 

reklam a va o 'y in  bizneslariga solinadigan soliqlar olib keladi.

Soliq  sohasida  xalqaro  ham korlikda  Shvetsiya  dunyoda  asosiy 

etakchi  o 'rin n i  egallaydi.  Shvetsiya 

keng  m iqyosdagi  umumiy  soliq 

bitim laridan  tashqari  m eros  va  hadyaga  solinadigan  soliq  bo'yicha  k o 'p  

dav latlar  bilan  soliq  bitim lariga  ega  (qo'shni  m am lakatlar  -   Daniya, 

Finlyandiya,  N orvegiya  va  Islandiya  bilan  m axsus  k o 'p   tom onlam a 

konventsiya  tuzilgan).  Q ato r  davlatlar  bilan  Shvetsiya  dengiz  va  havo 

y o 'lla rid a   yuk  tashishdan  olinadigan  daromadni  boshqarish  bitimi  va 

ijtim oiy sug 'urtani boshqarish bitim lariga ega.

Shvetsiya  byudjetini  yirik  darom adlaridan  biri  ijtimoiy  to'lo vlar 

hisoblanadi.

Ijtim oiy to 'lo v la r asosan  ish haqi fondiga nisbatan ajratmadan  iborat.

A jratm ani  um um iy  sum m asi  38%   ni  tashkil  qiladi.  Agar  yollangan 

xo d im   em as,  firm alarni  egasidan  undirilganda,  ijtim oiy  to'lovlam i  tarkibi 

o 'z g a ra d i v a uning um um iy  salm og 'i  ham yuqoriroq -39,3%  bo'ladi.

6.1.-jadval

Yollanm a xodim lam i  ish haqi yuzasidan ajratm alar________

Ajratm a turlari

Ish haqiga nisbatan 

foiz hisobida

Pensiya bilan ta ’minlash uchun

13,0

Tibbiy  sug'urtaga

8,43

Xalq  pensiyasi  (xizmat  yili  y o ‘q  shaxslar 

uchun')

5,86

Ishlab 

chiqarishda 

shikastlanishdan 

sug‘urta qilish

1,38

N afaqani  sug'urta qilish

0,2

X izm atchilam i oldindan m uhofaza qilish

0,17

Ishsizlikka 

nafaqa 

berish, 

ishni 

yo'qotganlarni  boshqa  kasbni  egallashini 

m oliyalashtirish

2,12

Kom paniya  bankrot  boMgan  vaqtda  ish 

haqini  kafolatlash

0,2

Hayotni  sug‘urta qilish

0,61

Guruxni  sug'urta qilish

0,95

Ishdan  bo‘shatilganda nafaqa berish

0,28

Q o‘shim cha nafaqa uchun

3,1

Jarohatlanishdan  sug'urta qilish

1,0

Kafolat fondiga

0,06

N afaqa toMovlariga solinadigan soliq

0,6

6.6.  Soliq tizimi funktsiyalarini boshqarish (yengilliklar va jarimalar)

Ijtimoiy  mum molami  echishga  nisbatan  iqtisodiy  m uam m olam i 

yechishda  davlat  byudjet  resurslarini  qayta  taqsim lashda  kam roq  faollik 

ko‘rsatishi,  davlat haqiqatda ham  ijtim oiy sohaga nisbatan  iqtisodiy  sohaga 

kam e ’tibor beradi deb boMmaydi.

Iqtisodiy  jarayonlam i  boshqarishda  asosiy  rol  yengilliklar  tizim i  va 

imtiyozlarga  to ‘g ‘ri  keladi  va  ular  huquqiy  shaxslar  uchun  birinchi 

navbatda  kapitalni  qaysi  sohaga  ajratishlari  uchun  y o ‘l  k o ‘rsatib  beradi. 

Iqtisodiy  yengilliklam i  tavsif  belgilari  shundan  iboratki,  ular  iqtisodiy 

kon’yukturani  doim iy  o ‘zgarib  turishi  bilan  bog‘liq.  S huning  uchun  ham

ulam i  am q  o b ’ektlarga  qoMlashda  nisbiy  qisqa  m uddatli  ekanligi  bilan 

ajralib turadi.

(  U z° 4  

muddatli 

reja 

b o ‘yicha  yengilliklam i 

um um iy 

doimiy 

yo  n ah sh lan   deb,  tarm oqiar,  hududlar,  ilmiy  texnika  rivoj'ianishi  va 

hokazolarm   tushum sh  m um kin.  Y engilliklar 

m a’lum   maosadga  va 

m a lu m   m uxlatga  beriladi.  M uxlat  o ‘tgandan  keyin,  uni  uzavtiriladi, 

pasaytiriladi yoki  vazifa bajarilganda bekor qilinadi.

О  tg an asrm  yetm ishm chi yiiiari  x o ‘jalik yuritishni tashkilot shakllari 

aktsioner 

jam iyatlardan 

tadbirkorlikni 

boshqa 

shaqllari-a- 

o  zgartinlgandan  keyin  sohq  qonunchiligida  ham   ular  hisobga  olindi 

Saksom nchi  yillar  qabul  qilingan  qonunlar  x o ‘jalik   sub ’ektlarini  ishlab 

cniqonshm  yangilashga iqtisodiy ra g ‘barlantirdi.

K apital  qo ‘yilm a um um iy zaxirasining qonuni,  m odem izatsiya qilishni 

m axsus  fondi  to ‘g ‘nsid a  qonun,  yangilash  schetiga  badallar  berish  qonuni

va  boshqalar shular qatoriga kiradi.

Shvetsiyalik  aktsioner jam iy atlar  va  ba’zi  xuquqiy  shaxslar,  masalan

sof  darom adni  hisoblashda  kapital  q o ‘yilmani  um um iy  fondiga  50%

belgilangan  yillik  darom addan  (byudjetga  soliq  toMashdan  oldini  ajratma 

o lish lan   m um kin. 

'

Q onun bo'yicha  fond  nm blag‘idan foydalanish tartibi ham  o ‘rnatilgan.

F ond  mablagMdan  foydalanishga ruxsat  beriladi.  Shunday muxlatga va 

shunday  sharti  bilanki  bozordagi  holat va  boshqa  holatlar shuni  talab  qilsa

shart!iboMis!ii  m um kin  qachonki  davlat  sanoat  maxkamasi 

elgilab  bergan  tartibda  koi-xona  tom onidan  qurulish  va  kapital  ishlar  olib 

oorilsa.  K apital  quyilm ani  um um iy  fondlardan  foydalanish  to V risid ag i 

xuqum atm   o ‘tish  qarori  kiritgan  aniqlik  (maqsad  va  muxlat)  inobatga

о  m a  l. 

xirgi  yillari  m uhim   hisoblanadi  torm oqlar  (o ‘rmonchilik  va 

qishloq  x o ‘jaligiga  q o ‘yilm a!ar  to g ‘  ishlari)  xudud  va  ckologiya 

m uam m olari. 

6 

3

K apital  qo ‘yilm ani  um um iy  fondini  tashkil  qilish  va  foydalanishni 

texnik  tom oni  ham  katta  qiziqtirish  uyg‘otadi.  Fondni  tuzishga  axd  cilgan 

k o rx o n a  kerakli  sum m ani  D avlat  bankidagi  foizsiz  schetga  o ‘tqazadi. 

b ch etdan  pul  m ablag-m i  davlat-sanoat  m axkamasi  xabarnom a  bcraaildan 

eyin  olinadi.  X abarnom asida  foydalanishga  m xsat  berilgauiigi,  uni  olish 

v a  bankm   berish kunlari  ko ‘rsatilgan boMadi.

Q onun  b o ‘yicha  fondni  mablagM  faqat  haqiqiy  xorajat  amalga 

o sh in lg an d an  keyin olinadi.

Belgilangan  yengillikni  berish  davlat  nazorati  va  soliq 

kapital  qo‘yilm a  fondini  harajat  qilishda  qattiq  javobgarligi  a  

boriladi.  Fond  ruxsatsiz  foydalanilsa,  foydalanilgan 

solinadigan  bazani  k o ‘paytiradi  va  yana  bu  baza  20%   k o ‘p a y tir 

m ablag1  qonun  asosida  sarflansa,  harajat  qilingan  sum m an 

soliqdan ozod qilinadi.

Badallar  to ‘g ‘risidagi  qonunlarda  vaqtincha  foyda  scheti 

kapital  qo‘yilmani  maxsus  scheti  (1982  yil)  va  yangilash  s c  

yil)lariga  Shvetsiya  aktsioner jam iyatlari,  iqtisodiy  b irlash m alar 

banklari  m ablag‘ni  davlat  bankidagi  foizsiz  schetlarga  o ‘tqazisl 

Foydalar  schetiga-25%   kapital  q o'yilm oni  m axsus  scheti* 

yangilash 

schetiga-10%  

taqsim lashdan 

oldingi 

yillik