T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar

d  

o ‘tqazadilar.  Agar  korxona  ko‘rsatilgan  badallarni  toMashdan  t  

to ‘lanmagan  sum m aga  100%  k o ‘shilib,  soliq  solinadigar* 

hisoblanadi.

K o‘rsatilgan  fondlam i  tashkil  qilish  m ajburiy  harakterj 

korxona badal  toMashdan  bosh  tortish  o ‘m ig a  kapital  q o ‘yilm a 

ajratishi  foydali  hisoblanadi.  A gar  badal  toManmasa  u n it 

olinadigan  100%  soliq  sifatida  byudjetga  olinadi  va  davlat 

boshqa kanallar bo‘yicha bengilangan m aqsadlarga sarflanadi.

Iqtisodiy  m uam m olam i  echishda  davlat  asosiy  tayan 

huquqiy  shaxslami  olishiga qaram ay, jism oniy  shaxslam i  soliq 

ham bu usuldan foydalanadi.

Davlat  jism oniy  shaxslam i  tijorat  faoliyatida  ishchanli 

oshirish va bu bilan  bogMiq  boMgan  harajatlarni  rag‘b arla n tirad i_

Masalan,  ishchi joyida yaxshi  sharoit  qilish,  sovitilgan  ichit  

n lik la r ,  ish 

bilan  bogMiq  boMgan  ovqatlar harajati  xizm atdan  darom ad  hiso 

A n’anaviy  va  esdalik  sovg'alar  darom ad  hisoblanm aydi  (A g 

summasi 6000  krondan oshmasa).

Xususiy  shaxslam i  ixtirochilik  faoliyatini  ra g ‘barlantirish 

qiziqish  uyg‘otadi.  Davlat  ixtirochilikdan  olingan  d aro m a d  

tortish muxlatini  keyinga surib beradi.

Q ator  sharoitlarda  qachon  darom adlar  kam   boMib,  yengil

-toMovchini 

s o s i d a   olib 

im a   soliq 

- i l a d i .   A gar 

■   ham m asi

< 1 9 8 0   yil), 

= h e t i   (1984 

v a   am onat 

n l a r i   kerak. 

;a -2 0 %   va 

.a ro m ad d a n  

■^»osh  tortsa, 

к  

darom ad

eg a  va 

ia

  m ab lag ‘ 

- i g   ustidan 

to m o n id a n

h   sifatida 

a   to rtishd a

faolligini

ilanm aydi. 

r   um um iy

h a m   katta 

soliqka

3 1 1

summani  tashkil  qilm asa tadbirkorlar tijorat  faoliyati  uchun  ssu c i 

qaytarib berilm aydigan davlat dotatsiyalari olish huquqiga e g a la *  

Lekin tadbirkor berilgan  yordam ga  q o ‘yilgan  shartni  b ajarrr- 

yordam  summasini  qaytarishi kerak.

_ i k la r   katta 

d a l a r  olish,

l a s a ,  olgan

Y

^ ^ o r d a m   berish  qonunidan  kelib  chiqqan  holda  eksportga  kredit 

я 

с

 

l i  Ijtim oiy,  iqtisod  va bandlik nuqtai  nazaridan zaruriyat  boMsa yoki 

h i

 

i t  tom on  chet  el  kreditini  olsa  eksport-  kredit  komissiyasi  eksportni 

i t^ ^ K a s h g a  rozichilik beradi.

E l ---- < sport krediti  sotib  oluvchiga  ko'chm as  mulkni  kelishilgan qiym atini

m ^ e . d a n   ortiq  sum m aga  beriladi.  Lekin  300  m ing  krondan  ortiq  emas. 

3 0

—   rtn i  kreditlash  ikki yildan  kam  bo'lm agan m uxlatga harakat qiladi. 

E ^ B r < s p o r t  kreditini  yarim ini  m oliyalashtirish  bank  orqali  yoki  boshqa 

lit 

m uassasi  yordam ida am alga oshiriladi.

E B B r< sp o rt 

kreditiga 

yordam  

berish 

shuni 

anglatadiki, 

korxona

fit------ m ad an   foydalanish  o ‘m ig a  soliq  solinadigan  yillari  eksport  kreditini

iy s s ^ a la s h tir is h   uchun  davlat  nafaqasini  oladi.  N afaqa  yordam   talab

d i------- harajatni  50%   tashkil  qiladi.  N afaqa  soliq  solinadigan,  daromad

я 1—  

va  kom m unal  darom ad  soliqlarni  hisoblashda  inobatga  olinmaydi. 

i q  

S

l

  davlat  soliq  boshqarm asi  tom onidan  beriladi.  Nafaqa  berilgandan 

n  

ek sp o rt korxonasi joylashgan  kom m unaga xabar beriladi. 

S ^ K n v e t s i y a d a   foydani  soliqqa  tortishdan  ozod  qiladigan  boshqa

11  ■ ■  klar ham   m avjud.

L ^ ^ c s k i n   bu,  k o ‘p  k orxonalar  uchun  yengillik  emas,  foydani  xukum at 

;;i 

^

an  m aqsadlarga yuborish  majburiyati  hisoblanadi.

S ^ =

3

tsial  toMovlar  haqidagi  qonunga  binoan  toMovlar  ish  beruvchilar, 

iHr  

~-л

  ish  haqiga tenglashtirilgan  darom ad  m anbaiga ega bo‘lgan  su g'urta 

ik '^ e M a r i  tom onidan  beriladi.

T  

o M o v g a   asos  sifatida  yil  davom ida  ish  beruvchi  tomonidan toMangan 

h i

 

-»qi  yoki  natura  m ukofotlar  (xodim larga  uy-joy,  avtomabil,  oziq  - 

a t 

va  boshqalam i  berish)  va  ayrim   xizm atlam i  bojarganligi  uchun 

l a  

«digan  m u kofotlar  olinadi.  Ish  beruvchi,  m asalan  har  yili  kosallikni 

u ^ e - t a s i   (10,1% )  yoshini  hisobga  olgan  pensiya  (9,45%)  va  boshqalam i

S  Z 3 P iu n i  koMsatish  kerakki  ijtim oiy  ajratm alar  «umumiy  tushumlarga» 

a s  

liib   ketm aydi  v a  ular  qonunda  belgilangan  aniq  m aqsadlarga

o i------iladi.  B u  mablagMarni  boshqa m aqsadlarga sarflash  imkoniyati y o ‘q.

C ^ ^ o nunlar  qobul  qilingandan  keyin,  uni  am alga  oshirish  davlat  soliq 

in 

J a ri  tom onidan  bajariladi.  Faqat  shu  organ,  sharoitni  hisobga  olgan 

l a  

ayrim  aniq lik lar kiritishi  m um kin.

a r  bir  aniq  h o latd a  davlat  soliq  organini  qarori  oxirgi  hisoblanadi  va 

]я 

■•nmi  sudda  rad  q ilib  boMmaydi  (m asalan,  pensiya fondiga ajratma va 

)■

Davlat  soliq  inspektsiyasini  qonunlam i  am alga  osh irishd a  m ustaqil 

tekshiruvchi  organligi  m amlakatda  yagona  byudjet  siyosatini  am alga 

oshirishga xizmat qiladi  va  Shvetsiyani  yagona  m ustaqil  davlatni  budligini 

ta’minlab beradi.

Shvetsiyani  soliq  qonunchiligida  y ana  qator  y en g illik lar  berish 

inobatga olingan.

Asosiy  tayanch iboralar:

-  Vakil (vakolatli) auditorlar

- 

litsenziyali auditorlar

-  Doimiy  ishchi muassasalari

-  Royalti

-  Bir tekis to‘g ‘ri  liniyalik am ortizatsiya

-  Kamayib boruvchi  qoldiq bo 'y ich a hisoblash  usullari

-  FIFO usuli

Takrorlash uchun savollar:

1.  Shvetsiyada  XX  asm ing  oxirida  soliq  tizim ini  iqtisodiy  v a   ijtim oiy 

turm ushga ta’siri

2.  Maxsus daromad solig‘i qaysi  xolatda to ‘lanadi?

3.  Chet  ellik  fuqarolar  Shvetsiyada  bir  yildan  kam  ish lasalar  ijtim oiy 

sug‘urta toMovidan necha yilgacha ozod qilinadilar?

4.  Shvetsiya  boshqa  m am lakatlar  bilan  soliq  soxasida  qanday  b itim larg a 

ega?

Test savollari:

1.  Shvetsiyada to ‘g ‘ri va egri  soliqlarni  hozirgi  solm og‘i:

a) 80-20

b) 60-40

c) 30 -  70

d) 2 / 3 - 1 / 3

e) 50 - 50

2.  Qaysi gurux soliqlar markaziy byudjetga tushadi?

a) M illiy va m axalliy daromad soliqlari,  m ol-m ulk soligM

b) Meros va-xadyaga solinadigan soliq

c)  Fuqaro  va  korxonalardan  olinadigan  darom ad  soligM,  q o 's h ilg a n  

qiymat soligM, aktsizlar

d) Maxsus daromad soligM, gerb yigMmi

e) E n erg iy a quvvati,  reklam a, o ‘qish bizneslariga solinadigan soliq

3.  M ah alliy  byudjetlarga tushadigan soliq va toMovlar guruhini  aniqlang:

a) M ax su s darom ad so lig 'i, aktsizlar

b)  F uqaro  va  kom paniyalardan  olinadigan  darom ad  soligM,  qo'shilgan 

q iy m a t so lig 'i

c)  E n erg iy a quvvatiga solinadigan soliq, gerb yig'im i, m ol-m ulk solig'i

d )  M unitsipal  darom ad  so lig 'i,  m illiy  daromad  soliq,  meros  va  hadyaga 

so lin ad ig an   soliq,  reklam aga solinadigan soliq,  o 'y in  biznesiga solinadigan 

so liq   boshqalar

e)  H am m asi to 'g 'r i

4.  Y irik   kom paniyani  aktivi  v a  xodimlari  soni  qaysi  variantda  to 'g 'ri 

k o 'rsa tilg a n ?

a )  A k tiv i - 5 0   m ing kron, xodim lam i  soni  15  kishi

b ) A k tiv i — 10 mln.  kron,  xodim lar soni  50 kishi

c ) A ktivi — 45  mln.  kron,  ishlovchi xodim lar soni  100 kishi.

d ) A ktiv i — 40  mln.  kron  xodim lam ing soni  300 kishi

e )  H am m asi  n o to 'g 'ri

5.  F o y d ag a  solinadigan  soliq  b o 'y ich a  hisobot  davri  bir  yil  hisoblanadi. 

Y iln i  qaysi  vaqtidan  boshlanadi?

a )  1  y an var

b )  1  may

c )  1  iyul

d )  1  sentyabr

e )  a,b,c,d

6.  K om p an iy an in g   hisobga  olish  va  hisobotlari  10  yilgacha  saqlanadi, 

s o liq   deklaratsiyasini tasdiqlovchi  hujjatlar necha yil saqlanishi kerak?

a )  5  yil v)  3 yil  s)  10  iyl  d) 6 yil e)  8 yil

7.  F uqarolarni  kapitaldan olingan darom adlariga nim alar kiradi?

a ) F o iz lar

b ) D iv id en d lar

c ) M ol-m ulk ni  qaytadan sotishdan olingan darom ad

d ) A k tsizlar

e ) a,b,c,d

8.  Q o 'sh ilg a n  qiym at soligMning stavkalari, % da  :

a ) 10,20  b)  15,25  c) 25,12  d) 20,30  e) 0,10,20

VII BOB.  ISPANIYA SOLIQ TIZIMI

7.1. Soliq  tizimini huquqiy asoslari va boshqarish organlari.

7.2. Soliq tizimini tarkibi.

7.3. Fuqarolardan olinadigan daromad  soligM

7.4. Qo‘shilgan qiymat soligM.

7.5. Korporatsiyaga solinadigan soliq

7.6. Mahalliy byudjetlarga  tushadigan soliqlar.

7.1.  Soliq tizimini huquqiy asoslari va  boshqarish organlari

Ispaniyada  soliq  tizimini  takom illashtirish  m aqsadida  ayrim   davrlarda 

soliq  isloxati  o ‘tqazilib  turiladi.  Hozirgi  zam on  soliq tizim i  1977  v a  1984- 

1985  yillar  o ‘tkazilgan  soliq  isloxatlari  asosida  tashkil  topgan.  X ududlar 

moliyaviy  ahvolini  mustaxkam lash  m aqsadida  1994  y ild a  Ispaniyada 

qisman  soliq  islohatlari  o'tqazildi  v a  ayrim   federal  soliqlarni  xududlarda 

joriy  qilish belgilandi.  Shundan so‘ng federal  soliqlam ing besh turi  qoldi.

Islohotlam i  o ‘tqazishda  quyidagi  m uxim   m uam m olar  echilgan:  soliq 

toMovchiga  toMash  jarayonini  engillashtirish;  yuridik  v a  jism oniy 

shaxslarga  indentifikatsion  raqam lar  berish  bilan  soliq  to   lovchilarni 

hisobga olinishi  yaxshilangan;  soliq  toMash  ustidan  nazoratni  kuchaytirish 

maqsada 

bank 

tarkibi 

bilan 

aloqani 

yanada 

chuqurlashtirish, 

yaqinlashtirish; 

mutaxassislashgan  soliq  boshqarm alarini  tash k il  qilish. 

Islohotlar  jarayonida  soliq  etiketkasi,  y a ’ni  yorligM  kiritildi.  E tiketkada 

soliq toMovchi  to ‘g ‘risida maMumotlar,  uning  identifikatsion  raq am i,  uning 

toMaydigan  soliq  turlari  qo'rsatiladi.  Y uridik  shaxslarga  soliq  etiketkasi, 

ularni  ro‘yhatga 

olish  vaqtida  topshiriladi,  jism oniy  sh ax slarg a  esa 

yashash  joylariga  jo'natiladi.  Soliq  deklaratsiyalari  soliq  to   lovchilarga 

ko‘rsatilgan  soliq  etiketkalari  bilan  birgalikda  topshiriladi. 

U shbu 

hujjatlarni  kiritish  takrorlanishlam i  (dublirovanie)  y o ‘q  qildi  v a   xatolam i 

sonini  kam aytirdi.  H ar  bir  soliq  toM ovchilarga  soliq  vektori  b eriladi.  Bu 

joriy yili  soliq toMashi  majburligi  to ‘g ‘risida esiatm a h isoblanadi.  1992 yili 

Iqtisodiyot va  M oliya Vazirligi tarkibidagi  soliq boshqarm asi  o ‘rn ig a  soliq 

agentligi 

tashkil 

qilindi. 

Soliq 

agentligining 

asosiy 

funktsiyalari 

quyidagilardan  iborat:  soliq  organlari  aoliyatini  rejalash tirish , 

soliq

q o nunchiligi  ustidan  nazorat  qilish  uchun  um um davlat  tadbirlarini 

utqazish; 

hudud,  provintsiya  va  mahalliy  soliq  organlarini  m a’muriy 

b oshqarish  va  m oddiy-texnika  ta ’m inotini  tashkil  qilish.  H ar  yili  Soliq 

agentligi  ham m a  soliq  xizm atlariga  majburiy  bo‘lgan  yillik  reja  qabul 

qiladi.  H udud  boshqarm alari  25% gacha  o ‘zlarining  tadbirlarnini  kiritadi. 

1993  y ili  agentlikni  harajatlar  sm etasi  108696  m ln.pesetni  tashkil  qildi; 

xodim larini  um um iy  soni  26253  kishidan  iborat  edi.  Ularning  61% 

in sp ek to rlar v a 39%  soliq agentlaridan iborat edi.

7.1 ,-jadval

Soliq agentligini  tarkibi

H ududlar 

bo ‘yicha 

taqsim ot 

quyidagicha: 

17 

ixtisoslashgan 

mintaqaviy  bo'lim lar,  56  provintsiyalar bo'lim lari,  92  bojxona punkti,  206 

m a’m uriy  (m unitsipial)  bo‘lim lardan  iborat.  Soliq  tushum i  (brutto)  12459 

mln.pesetni tashkil qilgan.

Agentlikni  asosiy  vazifasi  qonunlar  va  boshqa  bo ‘lim lar,  ijtim oiy 

sub’ektlar  va  davlatlar  (Y evropa  ittifoqi  a ’zolari)  bilan  tuzilgan 

shartnom alarga  to ‘g ‘ri  kelgan  holda  davlat  soliqlar  v a  boj  to 'lov lari 

tizimlarini  faol  kengayttirish  va  ulam i  y ig ‘ishdan  iborat.  U shbu  vazifani 

muvofaqqiyatli  bajarishlari  uchun  soliq  toMovchilar  o ‘zlarini  soliq 

majburiyatlarini  ixtiyoriy  ravishda bajarishlari  kerak.  Shu  bilan  faoliyatida 

ikkita asosiy y o ‘nalishlar kelib chiqadi:

-  soliq to'lovchilam i soliq to'lashlarini engillashtirish;

-  soliq jinoyatlari bilan kurashini  osonlashtirish.

Soliq  agentligining  qolgan  m aqsadlaridan  ustivor  y o ‘nalishdagi 

quyidagi vazifalarini ajratib k o'rsatish m um kin: 

•

-  soliq  to'lovchilarga  axborot  berish  va  yordam   k o ‘rsatishni  hajm ini 

oshirish.  Axborot  uslubi  asosida  soliq  toMovchilarini  iltim osi  bilan  ularga 

soliq  deklaratsiyasini  ayrim  turlarini  tuzib  berish,  telefon  orqali  yordam  

berish  yangi  axborot  xizmati  kiritildi.  Infopm a  deb  atalgan  olti  m ingdan 

ortiq  savol  va  javob  beradigan  yordam   dasturi  tuzilgan. 

Soliq 

to'lovchilam i  murojaati  bo'yicha qaror qobul  qilish  keskin tezlashtirilgan:

-  m odullar  asosida  ob’ektiv  baholash  tartibi  m ustaxkam landi.  Ushbu 

ishni  mayda tadbirkorlar bilan olib boriladi;

-  soliq  majburiyatlarini  bajarish  ustidan  tekshirish,  nazo rat  v a  soliq 

jinoyatiga  qarshi  kurashni  kuchaytirildi.  Bu  borada  ikki  yo  nalish 

rivojlandi:

-  axborot  tizimi  asosida  yalpi  nazorat  va  inspektorlar  faoliyati. 

Axborot  tizimi  asosida  yalpi  nazoratda  darom ad  so lig 'i  b o 'y ic h a   yillik 

deklaratsiyalam i,  QQS  bo'yicha  hisob-kitoblam i  baholash,  tadbirkorlam i 

davriy  deklaratsiyasini tekshirish  kabi  turlarini  ajratish  m um kin.  M asalan  , 

inspektorlam i  xujjatli  tekshiruvlari  natijasida  soliqdan  403663  m ln.peset

yashirincha qarz topilgan;

-  bajarish  tartibi  asosida  soliqlarni  undirishni  sam aradorligi.  Soliq 

agentligi,  ixtiyoriy  bajarilmagan  qarzlam i  undirib  oladi  v a  ulam i 

qaytarilmasligi uchun chora-tadbirlar ko'radi;

Boj  va  m axsus  soliqlar  sohasida  soliq  chegarasini  Y e v ro p a  ittifoqi 

a’zolari  o 'rtasid a  y o 'q   bo'lib  ketishi  v a  um um iy  ichki  b o zo m i  tashkil

topishi  boj  v a  m axsus  soliqlarni  bir  funktsiyasi  boshqa  funktsiyalari  bilan 

alm ashishiga olib keldi.

B u  tashqi  chegarani  m ustaxkam lash  zarurligiga  va  firibgarlik  bilan 

kurashishni  kuchaytirishni  talab qildi.

S oliq  agentligi  tarkibida  soliq  firibgarligiga  qarshi  kurash  bo‘limlari 

tashkil  qilindi.

1995  yildan  boshlab  b o ‘lim lar  um um m illat  va  m intaqalar  darajasida 

xizm at qiladi.

H am m a  soliq  toMovchilar  4  guruhga  boMinganlar.  Ular  soliq 

boshqarm alari  tom onidan  nazorat  qilinadilar.  M axsus  ro ‘yhat  asosida 

davlat  soliq  agentliga  yiriq  soliq  toMovchilami  (banklar,  avtozavodlar) 

tekshiradi.  M intaqa  (region)  boshqarmalari,  shu  m intaqada  joylashgan 

y illik  aylanm asi  yoki  aktsioner  kapitalini  umumiy  sum m asi  1  mlrd  peset 

tashkil  qilgan  soliq  toM ovchilami,  va  maxsus  ruyxat  bo'yicha  anik 

k orxonalam i  tekshiradi.  Provintsial  boshqarm alar qolgan  soliq toMovchilar 

bilan  sh u g ‘ullanadi.  B undan  tashqari,  mayda  korxonalam i  soliqqa  tortish 

b o 'y ic h a  m axsus boMimlar xarakat qiladi.

S oliq  agentligida soliq  toM ovchilar to‘g‘risida keng  maMumotlar banki 

tashkil  qilingan.  M a’lum ot,  qoida  bo'yicha  6  yilda  bir  m arta  to'planadi 

(d a’vo  m uxlati  Ispaniyada  5  yil).  Ushbu  axborot  departamentida 

saqlanad igan   m a’lum otlar  bankida  ish  haqi  to ‘plash,  olish,  ozod  kasb 

shaxslari  faoliyati  to ‘g ‘risida  m a’lumotlar,  ko'chm as  m ulk  va  ular  bilan 

operatsiy alar,  m oliyaviy  operatsiyalar  (aktsiyalar,  protsentlar  va  x.k.), 

m am lakatdan  tashqarida  chet  elda  sotish-olish, 

valyuta  operatsiyalari, 

turizm dan  tushum lar,  aktsioner  jam iyatlam i  tashkil  qilish  bo'yicha 

m a ’lum otlar,  chet  m am lakatlarda  sotish-olishlam i,  valyuta  operatsiyalari, 

tu rizm d an   tushum lar,  aktsioner  jam iyatlam i  tashkil  qiluvchilar  haqida 

m a ’lum ot,  shu  jum ladan  jism o n iy   shaxslar,  o 'tg an   6  yil  davomidagi 

tek sh iru v lar  natijasi,  uchinchi  shaxslardan  kelgan  m a’lumotlar,  qarzlar 

to 'g 'r is id a g i  m a’lum otlar.  Ushbu  departam entdan  axborotni  olish  uchun 

m axfiylik  (yashirish) chegarasi  belgilanmagan.

D e p artam en tga  axborot  olish  to 'g 'risid a   m urojaat  qilish  uchun,  uni 

asoslash   kerak.  A xborot  olish  uchun  m urojaat  qilgan  shaxs  ulami 

b o sh q alarg a  e ’lon  qilishga  haqi  y o 'q ,  m intaqolarda  ham  axborot  banki 

tashkil  qilinadi.  Lekin  hajm i  kichik.

Ispaniyani  soliq  tizimi  uchta  pog‘onadan  iborat:  davlat,  m intaqa, 

m ahalliy  (munitsipial)  soliqlar,  to ‘g‘ri  va  egri  soliqlar  guruhlariga

bo ‘linadi. 

.............

T o ‘g ‘ri  soliqlar  davlat  byudjetini  47,2%   tashkil  qiladi.  U larning

tarkibiga  daromad  soligM  -   38%,  kom paniyalarga  solinadigan  soliq-8% ,

jism oniy 

shaxslar  mol-m ulkiga 

solinadigan 

soliq. 

U shbu 

soliqni

m intaqalarga berish masalasi  echilm oqda (norezidentlardan tashqari).

Egri  soliqlar  byudjet  daromadni  40,3%   tashkil  qiladi.  Shu  jum ladan ,

q o'shilgan  qiymat  soligM  25,0% ,  m axsus  soliqlar  (vino-aroq  m ahsulotlari

v a  tam akidan  va  ayrim  transport  turlaridan  olienadigan  aktsiz  va  h.k.)

bojxona  boji.  Byudjet  daromadini  shakllantirishda  boshqa  to  lovlar  ham

maMum  rol  o ‘ynaydi.  Shu  jum ladan  toMovlami  kechiktirilgani  uchun

olinadigan  jarim a.  Daromadi  1  mlrd.  pesetdan  yuqori  boMsa  y irik  soliq

toMovchilar  hisoblanadi.  Eksportni  hajmi  20  m ln.pesetdan  yuqori  boMgan

soliq  toMovchilar  ekspcrterlam i  davlat  reestriga  kiritiladi.  U larning

ro‘yhati  har bir soliq boshqarm asida boMadi.

M intaqa  davlat  organlari 

soliqlarni 

kiritishda 

qonun 

asosida 

chegaralanganlar 

(masalan,  jism oniy  shaxslardan  olinadigan  soliq

stavkasini  15% ko‘tarish huquqiga egalar).

K o‘chm as 

mulk,  iqtisodiy  faoliyatga,  transport, 

y e r g a ,  

linoratga, 

qurilish  ishini  olib  borishga,  m a’muriy  faoliyatni  olib  borish  uchun 

soliqlarni  munitsipialitetlar o ‘rnatadi.  M ahalliy organlar xarxil  ijtim oiy  ish, 

rekonstruktsiya kabi  ishlarga m axsus soliqlar kiritishlari  ham   m um kin.

7.3. Daromad solig4 i

Ispaniyada  13  mln.ga  yaqin  odam lar  darom ad  soligM  toMaydilar. 

Darom ad  soligM  to‘g‘risidagi  qonun  6  iyun  1991  yili  qabul  qilingan  v a 

1992 yili  kiritilgan o'zgarishlar bilan hozir qoMlanadi.

Soliq solinadigan bazaga quyidagilar kiradi:

-  ish haqi,  pensiya, ishsizlik b o ‘yicha nafaqa,  natural darom adlar,

- kapitaldan olinadigan darom ad;

- tadbirkorlik va kasbiy faoliyatdan olinadigan darom ad,

- mulkni o ‘sishi.

Soliq solinadigan bazaga kiritilm aydi:

- kasallik va chiqish bilan  bogMiq nafaqalar;

- yutuqlar va m ukofotlar (davlat va mintaqa);

- qizil xoch (krest) tashkil  qilgan  lotoreyalar;

- davlat stipendiyalari.

Soliq  solinadigan  bazadan  ijtim oiy  sug‘urtaga  ajratma,  profsoyuz 

badali  chiqarib  tashlanadi.  Lekin  chiqarish  soliq  solinadigan  bazani 

5% dan,  v a 250 m ing peset absolyut sum m adan yuqori  boMmasligi  kerak.

Soliq  toMovchi  qaramogMdagi  har  bir  bolaga  va  65  yoshdan  yuqori 

shaxslarga  bir  yilga  20  m ing  peset  harajatgacha  chiqazib  tashlanadi. 

B undan  tashqari  soliq  solinadigan  bazadan  m uxtojlarga  berilgan  yordam 

v a  nogironlar  fondiga  o 'tqazilgan  m ablag1,  tadbirkorlik  faoliyatiga 

ajratilgan  m ab lag 1  va  hujjatlar  m avjud  boMsa  15%  dori-darm onga 

ajratm alar chiqarib tashlanadi.

Q o ‘zg ‘atiladigan  v a  k o ‘chm as  kapitaldan  foydalanish  natijasida 

olingan  s o f  darom ad  ham   soliqqa  tortiladi  (foydani  taqsim lashda 

qatnashish,  dividendlar,  foizlar,  renta,  arendaga  berishdan  olingan 

darom ad).

S o f foyda uch xil  tartibda aniqlanadi:

-  to ‘g ‘rid an-to ‘g ‘ri  baholash  (darom ad  minus  harajat.  Bu  eng  ko‘p 

tarqalgan tartib;

-  koeffitsientlar  asosida  baholash.  S o f daromad  um um iy  daromaddan 

kelib  chiqib,  undan  qonuniy  belgilangan  koeffitsient  asosida  harajatlar 

chiqarib  tashlanadi.  Bunda  aylanm ani  umumiy  hajmi  12  dan  ortiq 

bo  lm agan  yollanm a  ishchi  m avjud  boMganda  5  mln  pesetdan  ortiq 

boMmasligi  kerak.  Shu  bilan  birga  ushbu  tartibda  baholash  uchun  soliq 

toMovchini  roziligi  kerak;

-  indeks  va  m odullar  asosida  baholash.  Baholash  yollanm a  ishchi 

soniga  qarab,  iste’mol  qilinadigan  elektroenergiya,  avtotransportni  soni  va 

um um iy  q u w a ti,  o ‘tiriIadigan joyni  miqdori  va  boshqalarga  qarab  amalga 

oshiriladi.  H ajm i  davlat  belgilagan  darajadan yuqori  boMmasligi  kerak.  Bu 

tartibda baholash  uchun soliq toMovchini  roziligi kerak.

Soliq  toMovchini  m ulkini  ko ‘payganligi  olingan  va  sotilgan  mulkni 

qiym atidagi  tarqiga  qarab  belgilanadi.  M ulkni  qiymati  o ‘zgargan  davr 

hisobga  olinadi. 

A gar  m ulk  jism oniy  shaxsni  kasbiy  faoliyatida 

ishlatilm agan  boMsa,  undan  olingan  daromad  chiqarib  tashlanadi.  Bunda 

m ulkga haqiqatda ega ekanligiga xujjat mavjud boMishi kerak.

Soliq  solishga  rezidentlar  (183  kundan  ortiq  boMganlar)  va  hamma 

darom adlari  b o 'y ic h a   Ispaniyada,  m oddiy  qiziqishlari  m avjud  boMgan 

no rezidentlar tortiladi.

N orezidentlar  to ‘lov  m anbaidan  25%   stavkasi  b o 'y ich a  soliqqa 

tortiladi.  Ikki xil deklaratsiya topshiriladi:  individual va oilaviy.

1978  yilgi  qonun  faqat  oilaviy  deklaratsiya  bo'lishini  belgilagan. 

Lekin  1979  yil  Konstitutsiya  sudi  o'zgartirdi:  soliqqa  faqat  individium , 

gurux  individiumlari  tortilm aydi  deb  qaror  chiqardi.  Shu  vaqtdan  b oshlab 

qanaqa deklaratsiya berish kerakligini to'lovch ining o ‘zi  bengilaydi.

D eklaratsiya  kelgusi  yilini  20  iyunigacha  beriladi,  to 'lo v   2  b osq ich d a 

ham  am alga oshirilishi  mumkin:  birinchi  m arta 60%   soliq,  qolgan 4 0%   -  5 

noyabrgacha (m a’lum  sharoitlarda to ‘lov  muxlati  5  yilga keyinga  surilishi) 

mumkin.

Daromaddan  soliq  hisoblanayotganda  ko'chm as  m ulk  qiym atining  2 

foizi  qo'shib hisoblanadi.

Daromad  solig'i  yakka  tartibda  yoki  oilaviy  ju ft  b o 'lib   to 'la n a d i. 

Soliqqa  tortilm aydigan  minimumi  yillik  darom addan  birinchi  h olatda 

(yakka  tartibda)  400  ming  peset,  ikinchi  holatda  (er-xotin)  800  m ing  

pesetni  tashkil  qiladi.  Darom adni  o 'sib   berishni  hisobga  olib  16  stavkali 

progressiv  shkala  joriy  qilingan.  U ning  m inim al  stavkasi  20  foiz, 

maksimal  stavkasi  56  foizni  tashkil  etadi.  Y akka tartibda fuqaroning  o lgan  

daromadi  bir  yilda  9550  m ing  pesetdan  oshganda;  oilaviy  ju ftlik n in g  

daromadi  11000  m ing  pesetdan  oshganda  eng  yuqori  soliq  stavkasi 

qo'llanadi.

T a’kidlash joizki,  16 stavkali  darom ad  solig'i  hisoblab chiqarish  anch a 

noqulayliklar yaratmoqda.  Shuni  hisobga  olib,  Ispaniyada  darom ad  so lig   i 

stavkalarini  qisqartirish  to 'g 'risid a   takliflar  ishlab  chiqilm oqda.  Federal 

byudjetga  tushgan  daromad  solig' ining  15  foizi  xuddudiy  b y u d jetg a 

o'tkazib  beriladi.