Taekwondo va sport faoliyati fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
TA’LIM VAZIRLIGI

MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’BEKISTON

MILLIY UNIVERSITETI

TAEKWONDO VA SPORT FAOLIYATI FAKULTETI

Taekvando va sport faoliyati fakulteti Sport tadbirlarini tashkil etish va boshqarish yo’nalishi

1-kurs o’zbek (sirtqi) talabasi Xalmanov Jasurning

“ Sport mahoratini oshirish ” fanidan

MUSTAQIL ISHI

MAVZU: JISMONIY MADANIYAT SPORT TIZIMIDA FUTBOL O’YINING O’RNI

Toshkent-2020

MAVZU: JISMONIY MADANIYAT SPORT TIZIMIDA FUTBOL O’YINING O’RNI

Reja:

Kirish

1. Jismoniy madaniyat tizimi

2. Sport tizimida futbolning o’yinining o’rni.

Adabiyotlar ro’yxati

Kirish

Vatanimiz mudofaasi masalasi xam jamiyatimizda yulga kuyilgan jismoniy madaniyat jarayoniga qator talablar kuyadiki, 6u talablarni amalga oshirish natijasida jismoniy madaniyat tizimiiing ob’ektiv xususiyatlari namoyon bo’ladi. Mamlakatimiz xalklarining har tomnlama jismoniy tayyorgarligi, jismoniy sifatlarini yaxshi rivojlanganigi Vatan mudofaasiga tayyorligining kursatkichi bo’lib xizmat qilish lozim.

SHunday qilib, O’zbekistonda jismoniy madaniyatning maqsadi. O’zbekiston xalkini jismoniy kamolotga erishgan, xukukiy davlat ning aktiv kuruvchilari, ijodiy mehnatga va Vatan mudofaasiga tayyor qilib madaniyatlashdir. Bu maqsad mamlakatda jismoniy madaniyatni amalga oshirayetgan barcha tashkilot va muassasalar uchun umumiydir.

Maqsadning umumiyligi jismoniy madaniyat tizimining asosiy qonuniyatlaridan biridir. Kursatilgan maqsad va sharoitlarga javoban uni amalga oshirishda shug’ullanuvchilarning yoshi, sogligi, jismoniy tayyorgarligi, shug’ullaniladigan kasbi xisobiga olinadi va jismoniy madaniyatda konkret vazifalar xal kilinadi.

1. 
   Jismoniy madaniyat tizimi
   

Jismoniy madaniyat aniq bir tizimga tayansagina, oldindan ko’zlangan natijaga erishiladi. Jismoniy madaniyat tizimi deganda, jismoniy madaniyatning prinsiplari, vositalari, metodlari va uni tashkillash shakllarining shunday umumiyligi tushuniladiki, u jamiyat a’zosini har tomonlama garmonik rivojlantirishning maqsad va vazifalariga mos bulsin (A.D. Novikov 1967).

Vatanimiz mudofaasi masalasi xam jamiyatimizda yulga kuyilgan jismoniy madaniyat jarayoniga qator talablar kuyadiki, 6u talablarni amalga oshirish natijasida jismoniy madaniyat tizimiiing ob’ektiv xususiyatlari namoyon bo’ladi. Mamlakatimiz xalklarining har tomnlama jismoniy tayyorgarligi, jismoniy sifatlarini yaxshi rivojlanganigi Vatan mudofaasiga tayyorligining kursatkichi bo’lib xizmat qilish lozim.

SHunday qilib, O’zbekistonda jismoniy madaniyatning maqsadi. O’zbekiston xalkini jismoniy kamolotga erishgan, xukukiy davlat ning aktiv kuruvchilari, ijodiy mehnatga va Vatan mudofaasiga tayyor qilib madaniyatlashdir. Bu maqsad mamlakatda jismoniy madaniyatni amalga oshirayetgan barcha tashkilot va muassasalar uchun umumiydir.

Maqsadning umumiyligi jismoniy madaniyat tizimining asosiy qonuniyatlaridan biridir. Kursatilgan maqsad va sharoitlarga javoban uni amalga oshirishda shug’ullanuvchilarning yoshi, sogligi, jismoniy tayyorgarligi, shug’ullaniladigan kasbi xisobiga olinadi va jismoniy madaniyatda konkret vazifalar xal kilinadi. Jismoniy madaniyat tizimiga umumiy vazifalar kuyilgan bo’lib, ular kuydagilardan iborat:

a) odam organizmi forma funksiyasi garmonik rivojlantirish. jismoniy kobiliyatni har tomonlama kamolga yetkazish, soglikni mustaxkamlash va xalkning uzoq umr kurinishini ta’minlashga yunalish berish;

b) hayotiy zaruriy harakat malakalarini va kunikmalarini, kundalik turmushda kerak bo’ladigan jismoniy madaniyatga molik maxsus bilimlarni shakllantirish;

v) har tomonlama jisman rivojlantirish uchun jismoniy sifatlarni madaniyatlash;

Inson jismoniy madaniyatsi maqsad va vazifasi uning boshqa madaniyat jarayonlari bilan bog’liqligi shundagina muvofiq deb tushuniladiki, bu muvofiqlik ob’ektiv xarakterda bo’ladi va jismoniy madaniyat jarayoniga qonuniy yunalish beradi. Jismoniy madaniyat jarayonida madaniyatning boshqa soxalaridagidek maqsadga yunaltirilgan faoliyat rejalashtirilgan natijaga har doim xam to’g’ri kela olmasligi amaliyotda isbotlangan. Jismoniy madaniyatda madaniyat natijasini yosh sportchi yoki jismoniy madaniyatchi trenirov kasidagi rejalashtirilgan jismoniy mashqlar uning organizmiga kanday ta’sir kilayetganligini xisobga olishni takazo kiladi:

Qiska yunalishdagi sport trenirovkalarining natijasiga e’tibor ber sak, shuni kuramizki, yuqori natijalarga erishish ma’lum davr ichida bo’lib, oddingilari unutilsa, trenirovka mashg’ulotlari keyinchalik o’zini oklamaydi. Bu esa har tomonlama garmonik rivojlanishga xalal beradi va sport yutuk larini yukka chikaradi.

Shuning uchun pedagog va trener oldida uzoqni kurish talabi kundalang bo’ladi. Bu vazifani xal qilish esa ukimishli, o’z ishini biladigan, sevadigan mutaxassislar tayyorlash talabini kuyadi. Bu mutaxassislar esa mamlakatdagi jismoniy madaniyat tizimida amalga oshishi lozim bulgan maqsadni va vazifalarni ijobiy xal qilishga kodir, yosh avlodni bola lik chogidan jismonan soglom, ma’naviyatini uygun qilib madaniyatlashni o’zining iloxiy burchlari deb bilishlari kerak bo’ladi. Navkiron, o’zligimizni endigina e’tirof etayotgan mamlakatimiz turli toifasidagi davlat va nodavlat sport jamiyatlari, jismoniy madaniyat xavasmandlari uyushmalari tashabbusi bilan yagona jismoniy madaniyat tizimini to’zishga e’tiborni kuchaytirib u o’zida kuydagi asosiy xususiyatlarni: ma’naviy barkamollik, xalkchilik va ilmiylikni mujassamlashtiradi.

Sharq mutafakkirlari ma’naviy barkamol, komil inson masalasiga azal-azaldan alohida e’tibor berganlar. Komillik fazilat lardan ulugi tanning, inson jismining barkamolligidadir deyilgan. Insonni matonati, diyonati, riyozati, kanoati, ilm, sabr, intizom, mikiyo si, nafs, vijdon, xakkoniyat, nazariy ibrat, iffat, xayo, idrok, zakovat, iktisod, itoat, xakshunoslik, xayrixoxlik, munislik, sadokat, adolat, muxab bat, oliy ximmatlik, avf, vatanni sevish kabi ijobiy xislatlar (A.Avloniy. "Turki guliston yoxud axloq" Toshkent "o’qituvchi"1992 .13.bet) ga faqat soglom jism, tani-sixatlilik orqali erishiladi deb karalgan.

Mamlakatimiz jismoniy madaniyat tizimini xalkchilligi degan da biz milliy uyinlar tarzida xalk ommasi orasida keng tarkalgan jismoniy mashqlar. milliy sport turlari, ommaviy sport, olimpiadalar dasturidan urin olga "katta sport" bilan ko’p milatli respublikamiz xalklarini shug’ullanish imkoniyati borligi tushuniladi.

Ilmiyligini shunda kurish mumkin ediki, jismoniy mada niyat soxasi buyicha ilmiy tekshirish ishlarining keng tarkalganligi va uni amaliyot bilan boglab olib borilayetganligi, jismoniy madaniyat naza riyasi va amaliyoti ilmiy fanlari xisoblangan pedagogika, psixologiya , anatomiya, fiziologiya, biomexanika, sport metrologiyasi, sport tibbiyoti, davolash jismoniy madaniyatsining va boshqalarga tayanganligi, ularning ilmiy yutuklari xalkimiz hayotiy extiyojini kondirishga yunaltirilganligidadir.

Jismoniy madaniyat tizimi bir-biri bilan o’zviy bog’liq bulgan zvenolarga bulinib, hozirgi kunda xam madaniyat jarayonining turli dasturlarining bajarilishi shu zvenolarda amalga oshirilmokda:

a) maktabgacha ta’lim(davlat va nodavlat maktabgacha madaniyat bola lar muassasalari) zvenosi;

6) maktab yoshidagilar jismoniy madaniyatsi (umumiy o`rta ta’lim I-IX sinflar) zvenosi;

v) o`rta maxsus, kasb-xunar ta’limi(akademik litseylar, kasb-xunar kolledjlari) zvenosi;

g) oliy ta’lim zvenosi;

d) armiya zvenosi;

e) oliy ta’lim va armiyadan sungi xavasmandlik asosidash jismoniy madaniyat zvenosi;

Jismoniy madaniyat tizimi o’zida kuidagi asosiy elementlarni birlashtiradi:

a) jismoniy madaniyatning maqsadi, vazifalari va prinsiplarinnig maqsadga muvofiqligi;

b) jismoniy madaniyat tizimida kullaniladigan vositalar - gimnastika, uyinlar, sport, turizm va boshqalar tipidagi jismoniy mashqlar;

SHu narsa e’tiborga moliki, rivojlangan mamlakatlarda jismoniy madaniyat soxasining turlicha tizimlaridan foydalanish chegaralab kuyilmagan.

Tarixga nazar tashlaganimizda jamiyatda sinflarning paydo bulishi bilanok, usha jamiyatda jismoniy madaniyat tizimi sinfiy xarakteriga ega bula boshlagan edi.

Kuldorlik davrida jismoniy madaniyat tizimi kuldorlarning maqsadi uchun xizmat kildi. Kuldor o’z farzandi bakuvvat, chidamli, chakkon bulishi va kullarni kuriklashi, ularning kurkinchda ushlashi uchun kulida kurol ishlata olishi (kadimgi YUnon "etti kurashi" mashqlarini puxta egallashi)ga harakat kilar edi. Jismoniy madaniyat tizimi ekspluatatsiya kiluvchilar foydasi uchun xizmat kildi.

O`rta asrlargi kelib esa, jismoniy madaniyat tizim harbiy maqsadni xal qilishga yunalish oldi. Feodal, katta yer egasi, savdogar o’z mulkini ximoya qilish uchun jismoniy rivojlanganligi, tayyorgarligi yuqori bulgan jamiyat a’zolariga muxtojligini bayon kildi. Ular moddiy ne’matlar yaratishdek muhitdan ajratilib, faqat jismoniy sifatlari (kuch, tezkorlik, chidamlilik, chakkonlik)ni rivojlantirish, madaniyatlash bilan cheklandilar. Jamiyatda alohida tabaka, kasb egasa (sokchi, jangchi) shakllandi. Ogir va ko’pol ritsarlarning kurollari ulardan katta jismoniy tayyorgarlik va ot bilan muomala qilishni talab kilar edi. SHuning uchun ular mashg’ulotlarda ot o`rniga hozir bizda gimnastika mashg’ulotlarida ishlatiladigan "ot" dan foydalanar edilar. Feodallarning jismoniy madaniyat tizimi shunga yunaltirilga edi.

Kapitalizmga kelib, burjuaziya ko’prok odamlarni jismonan madaniyatlashni, ishchini mehnatga va vatan mudofaasiga (soldatlikka) tayyor lay boshladi. Madaniyatga siyosiy tuye berildi. Kolaversa ko’p soatlab konveyer, stanoklar orkasida ishlashga moslaydigan mashqlar tizimidan foydalanildi.

XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshlarida jismoniy madaniyat jarayoning tizimini shakllangan davri boshlandi. Notekis rivojlangan kapitalizm milliy rivojlanishda xam jonlanishni vujudga keltirib, qator mamlakatlarda jismoniy madaniyat tizimi, vositalari va uning uslu biyatini yaratishdek vazifalarni xal qilish kerakligi masalasini o`rta ga tashladi.

CHet el mamlakatlarida jismoniy madaniyat tizimi shakllandi. Germaniyada Fite va Guts-Mutsaning "Milliy nemis jismoniy tar biya tizimi''' o’z vazifasiga kura jismoniy madaniyatdan kura soglomlashtirishni o’z izmiga olar edi. XIX asrning boshlariga kelib pruslarning talabi asosida dexkon va xunarmandlardan yunkerlar tayyorlash Guts-Mutsaning "Gimnastika dlya yunoshestvo" deb nomlangan asarida: " ... endi jamiyat a’zosining soglom taiasi davlat uchun xizmat kilsin, bu ayniqsa, tankchilar uchun taalukli..." - deb tuzatish kiritilib, amaliyotga tatbik etildi.

Fridrix YAng va Guts-Mutsa nemis "TURNEN" gimnastikasining asoschilari bo’lib, soldatlarni tayyorlashning jismoniy madaniyatsi tizimini ishlab chikdilar. Ular ommaviy gimnastika chikishlariga, gimnastika anjomlari, jixozlari bilai

mashqlanishga asosiy e’tiborni karatdi lar. Kattaning buyrugiga mutlak itoat, kat’iyat, prodali mus taxkamlash nemis raxnamolariing ideali bo’lib, bu jismoniy madaniyatning mavjud tizimiga xam singdirilgan edi.

Tizim tarkibidagi madaniyat uslublari va vositalarini apik turkum larga ajratishga urinishini maktab yoshidagilar jismoniy madaniyatsi uchun keyinchalik SHpiss boshlab berdi. CHexiya: XIX asrning ikkinchi yarmida chexlar "sokol gimnastikasi" deb nomlangan madaniyat uslubiyati va vositalarini ishlab chikadilar. U nemis milliy "TURNEN" tizimi bilan tashki belgilariga kura bir-biri bilan uxshash bulsa-da, o’zining ibtidoiy milliy negiziga ega edi. Bunga sabab CHexiya ustidan xukmron xisoblangan Avstriya imperiyasi o’zining siyosiy va xujalik krizisni boshdan kechirayotgan bo’lib, chexlarga ayrim konstitutsion xukuk berilishiga olib keldi. Bu narsa chexlar hayotida keng milliy ozodlik harakati uchun turtki buldi. SHu asnoda xilma-xil chex birlashmalari, jamiyatlari vujudga keldiki, bu 1862 yili chex gimnas tikasi jamiyatining paydo bulishiga olib keldi. Uning asoschisi Miroslav Tirsh buldi. U yozuvchi, tankidchi, san’atkor edi.

U, birinchidan, gimnastikani jismoniy madaniyat uchungina emas, akliy, axloqiy, milliy vatanpar varlik xissini madaniyatlash uchun foydalanishini, ikkinchidan, gimnastika mashg’ulotlariga erkaklarnigina emas, ayollarni xam jalb etishni targ’i bot qildi.

Tirsh o’zi bilgan barcha mashqlarni tupladi, snaryadlar va snaryadsiz bajariladigan yangi mashqlarni uylab topdi. Ular uzoq bajaririladigan juda mayda elementlarni o’z ichiga oladigan jismoniy mashqlar bo’lib, barchaga teng, asta-sekinlik bilan, majbur bajartirilishi lozim edi. Uning fikricha, bunday tartibda bajarilgan mashqlar shug’ullanuvchilar da xotira, intizom va tirishkoklikni madaniyatlar emish. U sokol tashkilot lari uchun yagona gimnastik terminalogiyani ishlab chikdi, mashg’ulotlarni guruxlarda utkazilishini yulga kuydi. "Sokol gimnastikasi" milliy-siyosiy xarakterdagi gimnastika sanaladi.

SHvetsiya: XIX asrning birinchi un yillarida "SHved gimnastikasi" yoki "Ling metod//' degan nom bilan yangi yunalishda jismoniy madaniyat tizimini vujudga keltirdi . Jismoniy mashqni shvedlar asosan madaniyat va soglomlashtirish uchun kerak deb karar edilar. Uning asoschilari G.G. Ling va uning ugli YAlmar Ling edi. Ular nemislar gimnastikasini tankid qilib, odamda juda ko’p tana harakatlarini ko’paytirmaslik, sog lom odamlarni jismoniy rivojlantirish va bemorlarni tuzatishga yunaltirilishi kerak deb xisoblaganlar. Bu tizimni tankidiy urgangan P.F. Lesgaft Ling metodida kuruk, bir-biri bilan boglanmagan shakllar mavjudligini aytib, anatomiya va fiziologiya bilimlari hozircha yetarli emasligini, katan pedagogikaga rioya kilinmasin, burjuaziya ideologiyasining ifodalanishiga olib kelishini, "yuraksiz" muskul buli shi uchun kurashadi, degan fikrni bildiradi.

Angliya: hozirgi kunda xam Anglo-saksoniya mamlakatida gimnas tika emas, uyin va sportga zur e’tibor berilgan. Angliya kapitalizmga birinchi bo’lib kirdi. Kapital konkurensiyasining kuchayishi sinfiy karama-karshilikni zuraytirdi. Sinfiy iktisodiy xamda filosofik dunyo karashlar paydo bula boshladi, bu karashlar erkin kapitalni maktay oladigan, kat’iy kurashga chiday oladigan, hozir javob, chakkon, ishbilarmonni madaniyatlashni talab kilardi.

Buning uchun "uyinlar" mos kelar edi. SHuning uchun Angliya jismoniy madaniyat tizimida asosiy urinni uyinlar va sport egalladi. Kapita lizm rivojlanishi bilan boshqa qator mamlakatlarda xam sport jismoniy madaniyatga kiritildi. Lekin Fransiya, Germaniya, SHvetsiya, Chexiya kabi qator mamlakatlardagidek sport keskin karama-kashiliklarga duch kela di. CHunki, u mamlakatlardagi jismoniy madaniyat mavjud gimnastikaga asos langan edi. SHuning uchun sport keyinrok jismoniy madaniyat tizimiga kiri tildi.

Jismoniy madaniyat tizimining taxlili masalalariga ovd nazariy material rus olimlari A.D. Novikov, L.P. Matveyev, G.D. Harabugi va qator boshqa mualliflarning darsliklarida tula yoritilgan. Jismoniy madaniyat jarayonining nazariy, uslubiy amaliyotining umumiyligi jismoniy madaniyat tizimining negizini tashkil kiladi. Mil latimizning bu soxadagi merosini o’rganish fanimizning asosiy vazifasidir. Jaxogirlarni yuzaga chikargan yurtimizning elat va xalklari jismoniy madaniyati tarixiy manbaalarda o’z o`rnini olganligiga ishonchimiz komil.

SHu urinda P.F. Lesgaft va uning shogirdi V.V. Gorinevskiylar sobik shurolar jismoniy madaniyat tizimining asoschilari deb tan olinganligi jismoniy madaniyat nazariyasining rivojlanishida munosib xissa kushgan olimlar sifatida jaxon jismoniy madaniyati fani namoyandalari qatoridan urin o-i anliklarnni e’tirof etish lozim.

P.F. Lesgaft (1837-1909) biolog, anatom, pedagog va katta jamoatchi sifatida inson shaxsning intelektual rivojlanishi uchun uning yashagan ijtimoiy muhiti va madaniyatsi rol uynashini ilmiy jixatdan asoslab berdi. Lesgaft tomonidan ishlangan "Maktab yoshidagi bolalarda jismoniy bilimlar" tizimi hozirgi kunda xam o’z ilmiy axamiyatini yukotgani yuk. Chor Rossiyasining jismoniy madaniyatga munosabati aniq emas edi. "Maktablar bizda bolalarga butunlay jismoniy bilimlar bermayapti. Bu ishga raxbarlikni bizning ishga aloqasi yuklarga berib kuyilgan, ular jismoniy madaniyatni soxta tushunchalar orqali tasavvur kiladi yoki bulmasa, qaysidir chet el maktabini bitirib kelgandan eshitganlarigina biladi. SHuning uchun ular bola jismoniy madaniyatsiga e’tiborsizdirlar", - deb yozgan edi P.F. Lesgaft.

V.V. Gorinevskiy (1857-1937) o’zining tibbiy-pedagogik faoliyatida Lesgaft fikrlarini rivojlantirib sobik shurolar to’zumi jismoniy madaniyat tizimini rivojlanishiga katta xissa kushdi. U jismoniy mashqlar bilan shug’ullanuvchilar ustvda ilmiy tadqiqot nazoratini qilish ning ilmiy uslubiy kompleksini yaratdi.

P.F. Lesgaft va uning shogirdi V.V. Gorinevskiylarning ilmiy merosinining kimmati shundaki, ularning jismoniy bilimlar va jismoniy madaniyat xakidagi ilmiy fikrlari amaliy, va jamoatchilik tajri basi asoschdga tayanganligidadir.

Futbol (inglizcha foot — oyoq, ball — to’p) — sport o’yini, 2 darvoza (7,32x2,44 m) li maxsus maydon (90—120 x 45— 90) da to’p bilan jamoa bo’lib o’ynaladi. Futbol to’pining og’irligi 410—450 g, aylana diametrining uzunligi 68—70 sm, o’yinning asosiy vaqti 90 minut (45 minutdan 2 bo’lim, 12—15 minut tanaffus). Maydonda ikkala jamoada 11 kishidan bo’ladi. O’yindan maqsad raqib darvozasiga to’pni oyoq yoki gavda qismlari bilan (qo’ldan tashqari) kiritishdan iborat. Faqat darvozabonlargina qo’l bilan o’ynashi mumkin (jarima maydonchasida).

2. Sport tizimida futbolning o’yinining o’rni.

Futbolga o’xshash o’yinlar miloddan avval Misr va Sharq mamlakatlarida ma’lum bo’lgan, keyin Yevropaga o’tgan. 1848 yilda Buyuk Britaniyadagi Kembrij universiteti o’qituvchilari Futbolning dastlabki zamonaviy qoidalarini ishlab chiqishgan. 1857 yilda shu mamlakatdagi Sheffild shahrida ilk F. klubi tashkil etilgan. 1863 yilda Angliya Futbol uyushmasi tuzilib, Futbol qoidalari tasdiqlangan. 18-asrning oxiri — 19-asrning boshlarida Yevropa va Janubiy Amerika davlatlarida ham Futbol uyushmalari tashkil kilindi. 1896 yil Futbol olimpiada o’yinlari dasturiga kiritildi. 1904 y.da xalqaro futbol federatsiyasi —FIFA tuziddi. Futbol Braziliya, Germaniya, Italiya, Argentina, Buyuk Britaniya kabi davlatlarda keng rivojlangan. Pele, Maradona, F. Bekkenbauer, L. Yashin, 3. Zidan, R. Ronaldo va boshqa Futbolchilar bu o’yinning jahonda ommaviylashishiga hissa qo’shishdi. O’zbekistonda 20-asr boshlaridan zamonaviy Futbol qoidalari asosida o’yinlar o’tkazilgan. 1912 yilda Qo’qonda birinchi Futbol jamoasi tuzildi. Keyinroq Fargona, Samarqand, Toshkent, Andijon, Namangan shaharlarida ham Futbol jamoalari paydo bo’ldi. 20-asrning 20-yillaridan mamlakatimizda turli toifadagi musobaqalar (1937 yildan O’zbekiston birinchiligi) muntazam ravishda o’tkazila boshlandi. 1956 yilda Toshkentda «Paxtakor» jamoasining tashkil etilishi va shu nomdagi stadion qurilishi respublikada Futbolning rivojlanishiga turtki bo’ldi. 20-asrning 80-yillaridan O’zbekistonda Futbolchilarning yangi avlodini tarbiyalashga kirishildi. M. Qosimov, I. Shkvirin, A. Abduraimov, M. Shatskix O’zbekistondagina emas, Osiyo va boshqa qitьalarda ham nom qozondilar. 1959 yilda tashkil etilgan O’zbekiston futbol federatsiyasi 1992 yilda (keyin 2001 yilda) qayta ro’yxatdan o’tdi. 1992 yildan Futbol bo’yicha O’zbekiston milliy chempionati va kubogi, turli toifadagi musobaqalar o’tkazib kelinyapti, Futbol jamoalarining xalkaro uchrashuvlarda ishtirok etishi ta’minlanayapti. Vazirlar Mahkamasining «O’zbekiston Respublikasida futbolni yanada rivojlantirish tadbirlari to’g’risida» (1993 yil 18 mart) hamda «O’zbekistonda futbolni rivojlantirishning tashkiliy asoslari va printsiplarini tubdan takomillashtirish choratadbirlari to’g’risida» (1996 yil 17 yanvar)gi qarorlari Futboldagi yutukdarga zamin yaratdi. Farg’onaning «Neftchi» klubi MDH kubogining finaliga chiqdi (1994), «Paxtakor» klubi Osiyo chempionlar ligasi yarim finalida o’ynadi (2003, 2004), mamlakat yoshlar terma jamoasi jahon chempionati final bosqichida qatnashdi (2003), O’zbekiston milliy terma jamoasi Osiyo o’yinlari (1994) va AfrikaOsiyo o’yinlari (2003) g’olibi bo’ldi. Hozirgi kunda O’zbekistonda 36 ta (oliy va birinchi ligada) professional klub bor (2004). 2 ligada 196 ta jamoa shunday makomga erishish uchun mamlakat birinchiligida qatnashyapti.

Futbol klublari qoshida 18 ta Futbol internat maktablari, kollejlari faoliyat ko’rsatyapti, ularda 2000 dan ziyod o’quvchi shug’ullanadi. Shuningdek, Futbolga ixtisoslashgan bolalar-o’smirlar sport maktablari ishi yaxshilandi. Futbol universiada, «Barkamol avlod» va «Umid nihollari» musobaqalari dasturlaridan urin olgan. Bolalar-o’smirlar o’rtasida respublikada o’tkaziladigan «Futbol g’unchasi» musobaqalarida 692 jamoada 13840, «Futbolimiz kelajagi» musobaqalarida 15035 jamoada 300700 o’yinchi ishtirok etdi (2004). Ayollar o’rtasida o’tkazilayotgan O’zbekiston chempionati va kubogi musobaqalarida Andijonning «Andijanka», Namanganning «Gulbahor», Qarshining «Sevinch» jamoalari yetakchilik qilib keladi. Faxriy Futbolchilar o’rtasida ham muntazam ravishda musobaqalar uyushtiriladi. Jismoniy qobiliyati cheklangan Futbolchilar o’rtasida Toshkentning «Matonat» jamoasi (hozirgi «Baynalmilal») jahon kubogini qo’lga kiritgan (1991). Hozirgi kunda respublikada 362 ta stadion, 7113 ta Futbol maydoni mavjud, 460658 kishi (ulardan 4642 nafari ayollar) Futbol bilan shug’ullanadi, 1916 nafar murabbiy faoliyat ko’rsatadi (2004). «O’zbekiston futboli» (Toshkent), «FutbolEkspress» (Andijon), «Asr futboli» (Namangan), «Inter futbol» (Kosonsoy), «Boks plyus futbol» (Toshkent) kabi ixtisoslashgan gazetalar chiqib turibdi. S. Arutyunov, Ye. Valitskiy, A. Keller, M. Akbarov, R. Akramov, Yu. Sarkisyan, M. Rahimov kabi murabbiylarning o’zbek Futboli ravnaqida xizmati katta. I. Toshmuhamedov, A. Imomxo’jaev, B. Belozyorov, N. Rizametov, B. Haydarov singari tajribali hakamlar ishini davom ettirayotgan R. Ermatov va I. Kutsillo rasmiy nufuzli xalqaro musobaqalarni boshqarishdi.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. Antipov A.V. Maxsus yuqori tezlikda quvvatni shakllantirish balog'at yoshidagi 12-14 yoshli futbolchilarning qobiliyatlari: referat. dis + sham. ped fanlar. - M., 2002 .-- 22 b.

2. Golomazov S, Shinkarenko I. Futbol: Maxsus tayyorgarlik futbolchilar salomatligi. - M., 1994 .-- 87 b.

3. Golomazov S, Chirva B. Futbol. Tutib olishning analitik naqshlari darvoza. Ilmiy va uslubiy nashr. 14-son. - M .: RGAFK, 2000 .-- 31 b.

4. Golomazov S.V., Chirva B.G. Futbol nazariyasi va uslubiyati. Texnika

o'yinlar. - M.: "SportakAdemPress", 2002. - 472 b.

5. Petuxov A.V. Shaxsiy texnikani shakllantirish metodikasi

yosh futbolchilarning taktik tayyorgarligi: Dis. + sham. ped fanlar. - M., 1990. - 162 b.

6. Futbolchilarni tayyorlash / jami. tahrirlangan V.I. Kozlovskiy. - M .: FiS,

1977 .-- 173 b.

7. Plon B.I. Futbol maktablarida yangi maktab. - M .: Terra-Sport,

2002 .-- 240 b.

8. Futbolchilarning funktsional tayyorgarligi va uning usullari

oshirish. O'quv qo'llanma. - Volgograd: VGAFK, 1999 .-- 100 b.

9. Futbol: O'quv guruhlari uchun repetitorlik dasturi va Yoshlar va o'smirlar sport maktabining sportni sog'lomlashtirish guruhlari / Ed. Qo'shma korxona Andreeva va boshqalar - M., 1986. - 262 b.

10. Xyuz C. Futbol. Taktik guruhning harakatlari: Per. ingliz tilidan - M .:

FiS, 1979.- 144 b. -Sport, 2000 .-- 124 b