Tapsi’rma beriwshi; Ismayilov Timur Orinlawshi’; Azirbaev Uays

Tapsi’rma beriwshi; Ismayilov Timur

Orinlawshi’; Azirbaev Uays

O’zbetinshe jumi’s

Qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti

Sanaat texnalogiya fakulteti

Reje;

• Dinamikaning asosiy vazifasi. Nyutonning I qonuni
• Nyutonning II qonuni.
• Nyutonning III qonuni. Kuchlarning teng ta’sir etuvchisi.
• Butun olam tortish qonuni. Gravitatsiya kuchi. Og’irlik kuchi.
• Impuls. Impulsning saqlanish qonuni

DINAMIKA

Isak Nyuton 1643-1727 jillarda jasap o’tken.

Angliyanin’ Linkolnshir qalasinda fermer sha’arag’inda

dunyag’a keledi. Ol fizika ha’m matemetika pa’nlerine

ko’plep nizamlar ha’m teoreyalarin kiritti. Misali’

jerdin’ tartisiw ku’shin barlig’I’n isbatladi’. Bul nizamdi’

izleniwine sebep;terek asti’nda oti’rg’anda basi’na alma

tu’sip ketiwi.1704-ji’li’ Nyuton o’zinin’ ,,Optika``, dep

atalg’an kitabin shig’aradi’ ,onda jaqti’li’qti’n’

qa’siyetlerin ko’rsetip bergen .

Nyutonnin’ birinshi nizami atqarilatugin sanaq sistemalari inersial sanaq

sistemalar delinedi . Nyutonnin birinshi nizami atqarilatug’i’n sanaq sistemalar

Noinersial sanaq sistemalar dep ataladi

1. Dinamikanin’ tiykarg’I’ waziypasi . Nyutonnin’ I nizami

Nyutonnin’ birinshi nizami to’mendegidey

tariplenedi

Ha’r qanday dene basqa denege ta’sir etpese

tinish yaki o’zinin’ tuwri siziq tekis ha’reket

halatin saqlaydi. (1-su’wret)

Bul nizam tiykarinda juwmaq kelip shig’adi,

,,Eger denege basqa dene ta’sir etpese ol

u’lkenligi ha’m bag’iti jag’inan o’zgermes

tezlik penen ha’reket qiladi

Ha’r eki pikirde de tezleniwdin’ no’lge

ten’ligi aytip o’tilgen

Demek , tezleniwsiz sanaq sistemasinda

Nyutonnin’ birinchi nizami atqariladi

(1-su’wret)

1-su’wret

Inertsiyal nizamda dene tezliginin’ u’lkenligi ha’m jo’nelisi bul denege basqa denelerdin ko’rsetetin ta’siri na’tiyjesinde o’zgeredi , degen pikir kelip shigadi

Tezliktin’ o’zgeriwi tezleniw menen belgilenedi. Demek, denenin’ tezleniwi

bul basqa deneler ta’repinen ko’rsetilgen ta’sir na’tiyjesi boladi.

Dene alg’an tezleniwi sirtqi qoyilatug’in ku’shike qanday baylani’sli’ ekenligi

aniqlaw ushin to’mendegi ta’jriybeni ko’rip shig’ayiq.Massalari birdey eki

araba modullari ha’r qiyli bolg’an ku’shler menen ta’sir qilsa olar alg’an

tezleniwi ha’r qiyli ekenligin ko’remiz (2-su’wret)

2-su’wret