Tarixi, tuzilishi, texnik xavfsizlik


Download 0.76 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/8
Sana19.02.2017
Hajmi0.76 Mb.
#771
  1   2   3   4   5   6   7   8
771

«О'/Ш   KISION»

Ц

К

0 ‘ZBEKISTON  RESPUBLIKASI 

OLIY VA  0 ‘RTA  MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

MIRZO  ULUG'BEK NOMIDAGI 

O'ZBEKISTON  MILLIY UNIVERSITETI

Sherzodxon  Q udratxo‘jayev

$

4

Q>

V

INTERNET: 



TARIXI,  TUZILISHI, 

TEXNIK XAVFSIZLIK

( 0 ‘q u v -u slu b iy q o ‘llanma)

№   К

TO S H K E N T  —   «O 'Z B E K IS T O N

- 2 0 1 1


УДК:  004.7(4/9) 

Б Б К   32.973.202 

Q  73

Mas’ul  muharrir:

N.  RAHMONOV,  professor,  filologiya  fanlari  doktori

Taqrizchilar:

X.  D O STM UH AM M EDOV,  filologiya  fanlari  doktori,

A.  HAYDAROV,  dotsent,  fizika-matematika  fanlari  nomzodi, 

A.QIRG4ZBOYEV,  professor,  tarix  fanlari  doktori,

A. ASQAROV,  Xalq  ta’limi  vazirligi  bo'limi  boshlig‘i,

B.  BOLTAYEV,  Respublika  ta’lim  markazi,  Ta’limni  axborotlashtirish 

bo'limi  boshlig‘i,

Sh.  XASANOVA,  Toshkent  shahridagi  186-o‘rta  maktab  direktori,

X.  NURMUHAM EDOVA,  Toshkent  shahridagi  186-o‘rta  maktabning  o'qituvchisi

Ushbu  o ‘quv-uslubiy  q o‘llanmada  Internet  tizimining  yaratilish  tarixi,  Internetning 

asoschilari  va  unga  sabab  bo‘lgan  omillar,  Internetga  ulanish  texnologiyasi,  tarmoqning 

faoliyatini  ta’minlovchi  dasturlar,  Internet  va  kompyuterda  ishlashning  texnik  xavfsizligi 

masalalari,  global  tarmoqning  qidiruv  xizmatlari  va  ulardan  foydalanish,  ZiyoNet  ta’lim 

portalining alohida loyiha va xizmatlari atroflicha yoritiladi.

0 ‘quv-uslubiy  qollanm a  maktab,  akademik  litsey,  kasb-hunar  kollejlari  o ‘qituvchi 

va o'quvchilari,  oliy o ‘quv yurtlari  talabalari va  magistrantlari,  amaliyotchi  mutaxassislar, 

tadqiqotchilar hamda Internet va axborot tizimlari mavzusiga qiziquvchilarga moijallangan.

Mazkur  o'quv-uslubiy  q o ‘llanma  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Xalq  t a ’limi  vazirligi 

Respublika  ta ’lim  markazi huzuridagi Informatika yo ‘nalishidagi Ilmiy-metodik kengashida 

к о ‘rib  chiqilgan  va  chop  etishga  tavsiya  elilgan.  2010-yil  16-dekabr.

Mazkur o'quv-uslubiy qollanma  Mirzo  Ulug'bek nomidagi 0 ‘zbekiston  Milliy universiteti 

0 ‘quv-uslubiy kengashi tomonidan  к о ‘rib chiqilgan  va  chop  etishga  tavsiya etiigan.  2010-yil 

23-noyabr  3-sonli  bayonnoma.

ISB N   978-9943-01-644-6

©   «O'ZBEKISTON»  N M IU ,  2011

avvalam bor,  fa rza n d la rim izn in g   u n ib -o ‘sib,  u lg 'a y ib , 

qanday  inson  b o ‘lib   hayotga  kirib   borishiga  bog'liqdir. 

Biz  bunday o 'tk ir haqiqatni  hech  qachon  unutmasligimiz 

kerak'.

Islom  KARIMOV 

O 'zbekiston  Respublikasi  P rezid en ti

KIRISH

M uhtaram   o'quvchi!  Bugun  biz  XXI  asrda  —  shiddatli  axborot asrida 

yasham oqdam iz.  Bu  degani  h ar  bir  ishda,  faoliyatda  axborot  va  bilim  

asosiy u nsu r sifatida  nam oyon b o 'lm o q d a.  S iz-u biz am alga oshirayotgan 

h ar  qanday  faoliyatda  inform atsiyaning  o ‘rni  va  k o ‘lami  to bora  ortib 

borm oqda.  E ’tibo r bersangiz, atrofim izda  m a’lum ot yetkazuvchi vositalar 

ham   kun  sayin  k o ‘paym oqda.  O d am lar  ko‘nikib  qolgan  televideniye, 

radio,  gazeta  va  ju rn al  singari  om m aviy  axborot  vositalari  bilan  birga 

hozirda  Intern et  ham   jam iyatga  ommaviy  kommunikatsiya  —  axborot 

almashinuvi  vositasi  b o ‘lib  kirib  kelm oqda.

T arix iy   m a n b a la rd a n   b ilasiz,  o ta -b o b o la rim iz   to m o n id a n   b iro r 

m a’lum otni  m anzilga  yetkazish  u chu n  bir  q an c h a  aloqa  vositalaridan 

foydalanilgan.  Buyuk  sarkardalar  —  Iskan dar  Z ulqarnayn,  C hingisxon, 

A m ir  T e m u r  d av rlarid a  m axsus  p o c h ta   b ek atlari  b o ‘lib,  bu  yerdagi 

cho parlar otning bir kunlik bosib o ‘tishi  m um kin b o ‘lgan  masofa tezligida 

topshiriqlar,  buyruqlar  va  axborotni  q o ‘shni  va  uzoq  o ‘lkalarga  yetkazar 

edi.  Qisqa  xabarlar  uchun  ishlatilgan  kabutarlar  pochtasi  haqida  ham  

bilam iz.  Y aqin  o ‘tm ishni  eslaydigan  b o ‘lsak,  «chaqmoq»  telegram m asini 

yuborish  yoki  boshqa  shaharga  telefon  qilish  u c h u n   o d am lar  sh ah a r 

markaziga borishi,  «pochta, telefon, telegraf» yozuvli  katta bejilo binolarda 

navbatni  kutishlari  yoki  k o m m u ta to r  (vositachi)  orqali  ulab  berishlari 

u ch u n   alohida  kabinaga  o ‘tishlari  lozim   b o ‘lar  edi.  Ilgarilari  b iro r-b ir 

m a’lum otni yetkazish  uchun  bir q ancha vaqt talab etiigan b o ‘lsa,  bugungi 

ku nd a  telefo nning  S M S   xizm ati  yoki  Internet-chat  orqali  buni  k o ‘z 

ochib  yum guncha,  shu  zahotiyoq  am alga  oshirish  m um kin.



1  Karimov  I.  Yuksak  ma’naviyat  —  yengilmas  kuch.  —  Т.:  Ma’naviyat,  2008.

3

K eltirilg an   m iso llar  h a q id a   o ‘ylar  ek ansiz,  b eix tiy o r  tasavvurga 

berilasiz.  N azaringizda,  inson  aql-idrokining  bemisl  ixtirolari  b o im is h  



pochta,  telegraf,  telefon,  radio,  televideniye,  teleks,  faks,  uyali  aloqa  va 

Internet  m o ‘jiz a la rid a n   s o ‘ng  bu  b o ra d ag i  ix tiro la r-u   k a sh fiy o tla r 

nihoyasiga yetadigandek! Axir birgina  uyali telefon  m o ‘jizalari  ozm u nch a 

ta ’rif va tavsifga loyiqmi?!

Buni  qarangki,  aql-idrok  im koniyatlarining  cheki  y o ‘q,  agar  ilgari 

har  bir  ixtiro  yoki  kashfiyot  u ch u n   yillar,  h atto   asrlar  kerak  b o ‘lgan 

bo  Isa,  endilikda bu oraliq m uddat  nihoyatda qisqarib borm oqda.  Internet 

ta rm o g ‘i  m an a  sh unday  olam sh u m u l  yangilikka  aylandi,  desak,  aslo 

mubolag‘a  b o ‘lmaydi.



H ar birimiz o ‘zimizga ju d a  oddiy savol beraylik: hozirgi kunda  Internet 

biz  uchun  qanday  aham iyat  kasb  etm oqda?

Internet  bu  b utunjahon  k om pyuter  tarm o g ‘idir.  U  katta  va  kichik 

lokal  k o m p y u ter  tizim larning  o ‘zaro  aloqa  b og ‘lab,  global  m iqyosda 

ax boro t  alm ash in u v in i  am alga  o shirish  im ko n iy atin i  berad i.  U ndagi 

protokollar tizim i  orqali  boshqariladigan  barcha  tarm o q lar bir-biri  bilan

о  zaro  aloqada  ishlaydi  va  foydalanuvchilar  uchu n  m a ’lum otni  saqlash,

INTERNET:  TARIXI,  TUZILISHI,  TEXNIK  XAVFSIZLIK

1-rasm .  Aloqa  vositalarining  evolyutsiyasi.

Kirish

izlash,  ch o p   etish,  k o ‘ch irish ,  j o ‘n atish  va  qabul  qilish;  m atn ,  tovush, 

foto,  grafika,  m usiqa va boshqa shakllardagi  m a ’lu m o tlar bilan  interfaol 

ravishda  alm ashish  am allarini  bajara  oladi.  In te rn e t  vaqt,  m akon  va 

geografik  chegaralarni  bilm aydi,  u  tu n -u   kun,  h a r  q and ay   o b -h av o d a, 

h a r  q and ay   davlatda  ishlayveradi.  B uning  u ch u n   z a ru r  texnik  t a ’m in ot 

b o ‘lsa bas.

M am lakatim izda  In tern etn i  rivojlantirish  davlat  darajasida  q o ‘llab- 

qu w atlan m oq da.  Birinchi  navbatda,  m uhim  qonunlar,  qarorlar va boshqa 

m e'yoriy  hujjatlar qabul  qilinib,  m ustahkam   huquqiy  poydevor yaratildi. 

0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.  Karim ov  ushbu  sohaga  alohida 

e ’ti b o r   q a r a ta y o tg a n i,  a y n iq s a ,  d iq q a tg a   s a z o v o r.  Y u rtb o s h im iz  

t a ’kid lag anidek ,  « Z am onaviy  ax borot  va  k o m p y u ter  texnologiyalari, 

raqam li  va  keng  form atli  telek o m m u n ik atsiy alar,  In te rn e tn i  n afaq at 

m aktab,  litsey,  kollej  va  oliy  o ‘quv  yurtlariga,  balki  h a r  bir  oilaga joriy 

qilish  harakatlari  bugungi  k un da  to b o ra  kuchayib  borm oq da.  A ynan 

zam onaviy  alo qa  va  axb orot  texnologiyalari  tizim in i  keng  k o ‘lam da 

rivojlantirish  m am lakatim iz  va  jam iy atim izn in g   taraq qiyot  darajasini 

k o ‘rsatadigan  m ezonlaridan  biri  b o ‘lib  xizm at  qiladi»1.

Internet tarm og‘i bugungi  kunda bir vaqtning o ‘zida bir necha sifatlarda 

nam oy on   b o im o q d a :

—  axborot  va  bilim  m anbai;

—  om m aviy  axborotning  interfaol  vositasi;

—  inson  faoliyatining barch a jab halari  —  m a’rifiy,  m adaniy,  siyosiy- 

iqtisodiy,  ijtim oiy,  sport,  turistik  va  k o ‘pgina  boshqa  sohalarga  t a ’sir 

k o ‘rsatuvchi  axborot  xizm atlari  tizim i  sifatida.

Bir  qarashda  in fo rm atsio n-ko m m un ik atsio n  texnologiyalar  sohasi, 

kom pyuter,  Internet  olam i  kishi ongi va tasaw u ri  u ch u n  ju d a  m urakkab, 

o ‘ta   og ‘irdek  tuy ulad i.  Lekin  b u   «rom   etu v ch i  sayyora»ning  ichiga 

kirganingiz sari bu vazifa  unchalik qiyin  em as,  aksincha, ju d a qiziqarli va 

zavqli  ekaniga  am in  b o ‘lasiz.  Bu  esa bilim laringizni y anada  k o ‘paytirish, 

yangi-yangi  qirralar,  yangiliklardan  boxabar  b o lis h   deganidir.  S huning 

uchun m azkur o ‘quv-uslubiy q o ‘llanm a «murakkab» tushunchalarni oddiy 

va ravon  tilda bayon  etishni  m aqsad qilib  q o ‘ygan.



1  Mamlakatimizni  modernizatsiya  qilish  yo'lini  izchil  davom  ettirish  —  taraqqiyo- 

timizning  muhim  omilidir.  Prezident  Islom  Karimovning  0 ‘zbekiston  Respublikasi 

Konstitutsiyasi  qabul  qilinganining  18  yilligiga  bag‘ishlangan  tantanali  marosimdagi 

ma’ruzasi. / /   Xalq  so‘zi.  2010-yil  8-dekabr,  236-son. 

_____________________________

5

I  bob

IN TE R N E T  VA  W W W   YARATILISHI  TARIXI

1 .1 .  In te rn e t  yara tilish i  tarixi

In tern etn in g   yaratilish  tarixi  sobiq  Sovet  Ittifoqining  koinotga  ilk 

insonni  yuborgani  bilan bog'liq.  G ap shundaki,  o ‘tgan asrning 60-yilIarida 

ikki  qudratli  davlatlar  —  A m erika  va  sobiq  Sovet  Ittifoqi  o 'rtasid a  ilm  va 

harbiy  sohada  o ‘zaro  raqobatlashish  jarayoni  ayni  kuchaygan  edi.  Shu 

davrlarda kim ustun ekanini  isbotlash m aqsadida bu  ikki davlat hukum atlari 

va  olim lari  atom   bom basi,  koinotni  zabt  etish  kabi  izlanishlar  ustida 

jad al  ish  olib  borishgan.  Sobiq  Sovet  Ittifoqinin g  ko inotni  o ‘rganish 

b o ‘yicha am alga oshirgan birinchi  muvafifaqiyatli  tajribasi  am erikaliklarni 

sarosim aga  solib,  m udofaa  va  atom   bom basi  hujum i  ehtim o lid an   yangi 

him oya vositalarini  ixtiro qilish va kuchaytirish borasida o ‘ylantirib qo'yadi.

M ash h u r  V ikipediya o n -lay n   m a 'lu m o tn o m asi  bu  h aq d a sh u n d a y  

deb  yozadi:  «1957-yilda  sobiq  Sovet  Ittifoqi  yerning  s u n ’iy  yo ‘Idoshini 

fazoga  chiqarganidan  s o ‘ng  A Q S H   M udofaa  vazirligi  xavotirga  tushdi. 

Negaki,  m am lakat axborotni saqlash  borasida  ishonchli tizimga  ega  bo ‘lishi 

zarurati yuzaga  kelgan  edi.  A Q SH ning  ilg ‘or  mudofaa  tadqiqot  loyihalari 

agentligi —  DARPA  (ingl.  Defense  Advanced  Research  Projects  Agency) 

buning uchun kompyuterlararo tarmoq yaratishni ta k lif etadi.  Ushbu tarmoq 

ustida  ishlash  m am lakatdagi  to ‘rtta  eng  yirik  universitetga  topshirilib  — 

bular Los-Anjelesdagi  Kaliforniya  universiteti,  Stendford tadqiqot m arkazi,

I

Yuta shtati  universiteti  va  Kaliforniya  shtatining Santa-Barbara shahridagi 

universiteti  edi.  Yangi  kom pyuter  tarmog 7  ARPANET  (ingl.  Advanced 

Research  Projects  Agency  Network  —  llg'or  mudofaa  tadqiqot  loyihalari 

agentligi  tarmog 4)  deb  nom langan  b o ‘lib,  1969-yilda  m a zk u r  loyiha 

doirasida  tarmoq  sanab  o ‘tilgan  t o ‘rtta  ilm iy  m uassasani  birlashtiradi. 

L o yih a n in g   barcha  xa ra ja tla ri  A Q S H   m u d ofaa   vazirligi  tom onidan 

moliyalashtiriladi» 1.

Birinchi  ato m   bom basining  yadroviy  sinovlari,  su n ’iy  y o ‘ldoshning 

u c h irilish i  b ila n   1 9 5 8 -y ild a  A Q S H   p re z id e n ti  D.  E y z e n x a u e rn in g

1  www.wikipedia.org

I  b о b .  In te rn e t  va  ww w  yaratilishi  tarixi

to p s h irig ‘iga  b in o a n   y u q o rid a   t a ’k id la n - 

ganidek,  A Q SH   m ud ofaa  vazirligi  qoshida 

ik k ita   h u k u m a t  id o ra s i  tu z ila d i:  N A S A  

(N a tio n a l  A e ro n a u tic s  an d   S p ace  A d m i­

nistration  —  M illiy Aerofazoviy  m a’m uriyat) 

va  A R P A   (A d v a n c e d   R e se a rc h   P ro je c ts 

Agency  —  Ilg‘o r  tad qiqo t  loyihalari  A gent­

ligi)-

1962-yilga  kelib,  R A N D   C o rp o ra tio n  



tashkiloti xodim i  Pol  Bern  (P aul  Baran)  «On 

distributed  co m m u n icatio n   Netw orks»  m a ’- 

ru z asid a  k o m p y u te r  tiz im la ri  va  ta rm o q - 

larining  n om arkazlashtirilgan  va  keng  tar- 

q alg an   aso sd a  ishlash  ja ra y o n in i  yangilik 

sifatidajoriy etishni taklif qildi.  U ning g‘oyasini 

so d d a ro q   tu sh u n tiris h   m u m k in .  M asalan, 

V a sh in g to n d a g i  k o m p y u te r  L o s-A n je le s 

bilan  bog‘lanishi  kerak  b o ‘lsa,  Kanzasdagi 

kom pyuter  orqali  ulanadi.  Agar  Kanzasdagi 

sim   z a ra rla n g a n   b o ‘lsa,  V a sh in g to n d a g i 

y o ‘naltiruvchi  (m arsh ru tizator)  m a’lum otni 

b o s h q a  

b i r ,  

m a s a l a n , 

C h i k a g o d a g i 

k o m p y u t e r   o r q a li   y u b o r i l a d i .   Y a ’n i , 

m arkazlashgan  k o m p y u ter  ta rm o g 1 ida  (A- 

sx em asi)  aso siy  k o m p y u te rn in g   b u z ilish i 

n a tija s id a   a m a lg a   o s h irib   b o ‘lm a y d ig a n  

a m a l l a r   n o m a r k a z l a s h g a n   k o m p y u t e r  

aloqasi  (B -sxem asi)  asosida  o ‘z  yechim ini 

topadi.

B u n d a n   ta s h q a r i  k o m p y u te r  ta r m o -  



g 'in in g   ish  faoliyati  o ‘zaro  aloqani  saqlagan 

ho lda,  bir  h u d ud  bilan  chegaralan m asd an 

ham   keng  tarq alg an   h o la td a   (C -sx em asi) 

o ‘zaro  bog‘langan  tartibd a am alga oshirilishi 

nazarda tutiladi.

B unday  shaklda  tuzilgan  tizim ning  yoki 

tarm oq ning   b ir «bo‘g‘ini»  ishdan  chiqsa-d a,

I  (m asalan,  nishonli  yadro  hujum i  oqibatida)

Link

MARKAZLASHTIRILGAN



(A)

NOMARKAZLASHTIRILGAN

(B)

7


INTERNET:  TARIXI,  TUZILISHI,  TEXNIK  XAVFSIZLIK

boshqa  qism lari  bezarar  ishini 

d a v o m   e ttir a v e r is h i  m u m k in  

bo'lardi.  U shbu  g ‘oyani  am alga 

o sh irish   u c h u n   o lim la r  k o m - 

p y u te rla rn i  m ax sus  d a s tu r  va 

q u r i l m a l a r   b ila n   t a ’m in la s h  

u stid a  ish  olib  b o ra  boshladi. 

B u n in g   u s t i d a   a m e r i k a l i k  

KENG  TARQALGANLIK 

olim lardan 

Leonard  Kleynrok



(C) 

izlanish  olib  borgan.

U  A R P A N E T   t a r m o g ‘i 

1969-yilda ishga tushirilguniga qadar Massachusets Texnologiya institutining 

talabasi  b o ‘lgan  davrda  (1961 -yilda)  o ‘z  ilmiy  m aqolasida  m a ’lum otlarni 

fayllarga b o ‘lib,  alohida qism larga  ajratgan  holda  tarm o q   orqali yuborish 

im koniyatini  nazariy asoslab bergan va  1969-yilda uning boshchiligida 4,5 

m etr kabel orqali ikki xonadagi hisoblash m ajm ualari o ‘zaro birlashtirilib, 

dastlabki  k om pyuter  tarm o g ‘i  vositasida  aloqa  o ‘rnatilgan.

Endi  navbat  kom pyuterlar  o ‘rtasida  o ‘zaro  m a ’lum ot  alm ashinish 

jarayonim  yo‘lga qo‘yishga kelgandi.  Bugungi kungacha Internet faoliyatining 

asosi b o ‘lmish T C P /I P  um um iy protokoli bu borada har xil boshqa turdagi 

k o m p y u ter  tizim la rin i  bir  yaxlit  ta rm o q q a   b irlash tira  oldi.  T C P /I P  

m a’lum otlar  uzatish  protokolining  ixtirochilari 

Robert  Kan  va  Vinton 

G rey  Syorflar  b o ‘lib,  ular  Leonard  Kleynrok  boshchiligida  Internetning 

ibtidoiy  nam unasi  —  A R P A N E T   tarm og'i  ustida  ishlaganlar.  Shu  sababli 

bu  uch  olim ni  tarixchilar  Internetning  otalari  deb  ataydi.

A R P A N E T ning  b irinchi  server-kom pyuteri  1969-yilning  1-sentabr 

kuni  Los-Anjelesdagi  K aliforniya  universitetida 

o ‘rnatilgan.  M azkur «Honeywell 516»  (ingl. tilida 

«asal  q udu g‘i»  m a’nosini  bildiradi)  kom pyuteri 

atigi  12  KB operativ xotiraga ega bo'lgan.  Hozirda 

zam onaviy 

« P en tiu m   4»  shaxsiy  ko m pyuteri 

operativ xotirasining o ‘rtach a hajm i  2  G B   (ya’ni,

097  152  KB)  ga  tengdir,  bu  birinchi  server 



x o tirasig a  n isb a ta n   174  762  m a rta   k o ‘p ro q , 

dem akdir.  Ilk  b o r  yaratilgan  m arsh ru tizator  — 

m a ’lu m o tla r n i   y o 'n a l t i r u v c h i   u s k u n a n in g  

kattaligi  esa  h o z ird a   r o ‘zg ‘o rd a   ishlatiladig an 

Leonard  Kleynrok 

m uzlatgichdek  b o ‘lgan.

8

I  b о b .  In te rn e t  va  www  yaratilishi  tarixi

Dastavval  Internet tarm og'i  harbiy m aqsadlarni 

k o ‘z la b   y a r a tilg a n   b o ‘ls a - d a ,  u n in g   fa o liy a ti 

keyinchalik fan va ta ’lim sohasida axborot almashish, 

o ‘zaro  alo q ag a  ega  b o ‘lish  u ch u n   ish o n ch li  va 

m u k am m al  ishlaydigan  tizim   sifatida  qoM lanila 

boshladi.  Shu  o ‘rinda  In tern etn in g  asosiy  xizm at- 

larining  yaratilishi  bilan  bo g'liq  sanalarga  to ‘xtalib 

o 'ta m iz .

1971-yilda elektron pochtajo'natm alarini amalga 

o s h iris h   u c h u n   m o ‘lja lla n g a n   b irin c h i  d a s tu r 

yaratildi.  K eyinchalik,  1972-yilga kelib,  oliy ta ’lim  

tizim ida ham  keng qoMlanila boshladi  — A Q SH ning 

50  ta  universiteti  va  tadqiqot  m arkazlari  yangi  tarm o q q a  ulanib,  ilmiy 

axborot  alm ashinuvida  unum li  foydalanishni  boshladi.



1973-yilda  esa  A tlantika  okeani  tubidan  o ‘tgan  telefon  kabeli  orqali 

bu tizim ga  Buyuk B ritaniya va N orvegiyaning xorijiy tashkilotlari  ulanishi 

tufayli  tarm o q xalqaro  m aqom ga ega b o ‘ldi.

1984-yiIda  domen  nom lari  tizim i  ishlab  chiqildi.  Xuddi  shu  yilda 

A R P A N E T  tarm o g ‘iga jiddiy  raqib  paydo b o id i,  A Q S H ning  Milliy ilmiy 

fondi  N S F N e t katta universitetlararo tarm o g 'in i tashkil etdi.  S hu paytdan 

boshlab  In tern et  keng  ijtim oiy m uloqot  vositasiga aylanib, jad al kengayib 

bordi.

1990-yil  A R P A N E T   o 'z in in g   nisbatan  yosh  raqobatchisi  N S F N e t 

tarm o g'ig a  yutqazib,  o ‘z  ishini  tugatdi.  1991-yilga  kelib  esa  In ternetd a 

g ip e rm a tn   tuzilm asi  asosida  ishlaydigan  u m u m jaho n  o'rgim chak  t o ‘ri 

(W WW)  q o ‘llana boshladi.

Ikki  yildan  so‘ng  (1993-yil)  m ashhur  N C S A  

M osaic  brauzeri  paydo  b o ‘ldi.  Bugungi  kunda 

In te m e td a n  vaqtichog‘lik va p o ch ta xizm atidan 

tash qari,  turli  kuch  va  m anfaatlar  urushidagi 

a x b o ro t  q u ro li  s ifa tid a   sam arali  fo y d a la n ib  

kelinayotganini  k o ‘rish  m um kin.

K o‘rinib  turibdiki,  rivojlanish  shiddatli  va 

tezk o r bo 'lgan .  Qiyoslash  u chu n bir m a’lum otni 

keltirib o ‘tam iz.  M a’lum ki,  o ‘tgan asrda axborot 

sohasi  bilan  bog‘liq  radio,  televideniye,  kabel 

TV   kabi  ixtirolar  qilingan  va  u lar  asta-sekinlik 

bilan  om m alashgan.  D astlabki  radiopriyom nik

Robert  Kan

Vinton  Grey Syorf



9

INTERNET:  TARIXI,  TUZILISHI,  TEXNIK  XAVFSIZLIK

va televizorlardan  o ‘n  yillar davom ida bir n echta oila birlashib foydalanar 

edi. A m m o  Internet tarm og‘ining rivojlanishi  ularga nisbatan  ancha tezkor 

b o ‘ldi  va  50  m illion  kishilik  auditoriyaga  (bu  0 ‘zbekiston  aholisidan 

taxm inan  ikki  baro bar  k o ‘p)  In tern et  atigi  4  yilda  erishdi.

Axborot vositasi

Muddat  (yil hisobida)

Radio


38

Televideniye

13

K abel  TV



10

Internet


4

Ayni  paytda global  tarm o q d an   foydalanuvchilar soni  dunyo  b o ‘yicha

2  m lrd.  kishini  tashkil etadi.

H ozirda global tarm oqning im koniyatlari bu — tezkorlik,  om m aviylik, 

dunyoviylikdir.  In te m e td a   h ar  q anday  m a ’lum ot  sanoqli  d aqiqalarda 

insoniyatga o s h k o rb o ‘lishi  m um kin.  Avvallari yangi  kitobni  topish  uchun 

oldindan navbatga yozilish,  kitob d o ‘konlarida berilgan  cheklar va pochta 

orqali  yuborilishini  kutishga  to ‘g ‘ri  kelgan  b o ‘lsa,  bugungi  kunda  uni 

rasmiy taqdim otidan bir necha kun oldin  Internetd a oson topish  m um kin, 

xoh  u  «G arri  P otteroning  navbatdagi  qismi  b o is in ,  xoh  yangi  darslik 

yoki  q o ‘llanm a.

Bugungi  kunda  siz-u  biz  220  volt  elektr  q u w a ti,  shaxsiy  kom pyuter 

va  In te rn e t  aloqasiga  ega  b o 'lsak ,  x o n ad a n   ch iq m asd a n   tu rib   bilim  

o lish im iz ,  d u n y o d a g i  y a n g ilik la rd a n   b o x a b a r  b o ‘lish im iz ,  q id iru v  

tizim lari orqali  elektron kitoblarni  m uto laa qilishim iz,  kurra-i zam inning 

istalgan burchagidagi tengdoshlarim iz bilan  m uloqot  qilishim iz  m um kin. 

Sababi,  In tern et  barcha  chegaralarni  ochib  tashlab,  axborot  va  bilim ga 

egalik borasida  ham m ani teng qilib qo 'y m oqd a.



Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling