Tema: Koncentrler (ko'p xanali sanlar) boyinsha nomerlewge u'yretiw metodikasi

Tema: Koncentrler (ko'p xanali sanlar) boyinsha nomerlewge u'yretiw metodikasi
Rejesi:

Ko’p xanali sanlardi nomerlewge u’yretiwde oqitiwshinin’ waziypasi to’mendegilerden ibarat:

1. 
   Predmetlerdi birimlep, onlap, ju’zlep, gruppalarg’a bo’lip sanaw.
   
2. 
   1000 ishindegi sanlardi oqiw ha’m jaziw, olardin’ natural sanlar qatarinda keliw ta’rtibin biliw.
   
3. 
   Sanlardi ju’zlik, onliq, birliklerden payda etiw (misali, 234-2 ju’zlik, 3 onliq, 4 birlik).
   
4. 
   On’nan shepke esaplag’anda birlikler, onliqar, ju’zlikler qaysi orinda turiwin biliw.
   
5. 
   Sandi xana qosiliwshilari qosindisi ko’rinisinde jaza aliwi ha’m xana birliklerin biliw (234=2*100+3*10+4*1)
   

1000 ishindegi sanlardi nomerlewdi u’yreniw na’tiyjesinde oqiwhilar to’mendegishe bilim, ko’nlikpe ha’m uqipliliqlarg’a iye boliwi kerek:

1. 
   1000 ishindegi sanlardi nomerlewdi biliwi, sannin’ payda boliwin, o’zinen alding’i ha;m keying qon’silas sanlar menen baylanisin biliw.
   
2. 
   Ha’r bir sannin’ sanlar qatarindag’i ornin biliw.
   
3. 
   Sanlardin’ orninin’ mug’darlarin bilgen halda oqiy ha’m jaza aliwi.
   
4. 
   Salistiriw.
   
5. 
   Sandi xana qosindisi tu’rinde jaza aliw.
   
6. 
   Sanlardin’ natural izbe-izligin bilde halda qosiw ha’m ayiriwdi biliw.
   
7. 
   U’sh xanali san ha’m u’shinshi xana birlikleri tu’sinigine iye boliwi.
   
8. 
   100,…,200,…,300,…,400,…,500,…,600,…,700,…,800,…,900,…,1000 sanlari arasin toltira aliwi kerek. Usi tiykarda olar 100-1000 sanlarin nomerlep shig’adi.
   
9. 
   U’sh xanali sanlardin’ orin ta’rtibi, yag’niy olardin’ ju’zlikler, onliqlar ha’m birliklerden turatug’inin bilip aliwlari kerek.
   

To’mesndegishe shinig’iwlardi orinlaw arqali olar nmerlewge baylanisli bilimlerin bekkemleydi:

1. 
   Sanlardi da’pterin’izge ta’rtibi menen jazin’: 196, 169, 961,700, 619, 81,…
   
2. 
   U’sh ju’z on ha’m u’sh ju’z bir sanin jazin’.
   
3. 
   696 ha’m 703 sanlari arasindag’i sanlardi jazin’.
   
4. 
   5,7,9 cifrlari menen jazilatug’in barliq sanlardi jazin’.
   
5. 
   635, 67, 306, 666 sanlarindag’i 6 cifrasi neni bildiredi.
   
6. 
   6 ju’zlik ha’m 3 birlik, 5 onliq ha’m 2 birlik, 10 ju’zlik, 4 onliqtan ibarat bolg’an sanlardi jazin’.
   
7. 
   71 ha’m 701, 333 ha’m 33, 500 ha’m 501, 600 , 601 ha’m 160 sanlarin jaziw ushin neshe cifr ha;m neshe san kerek.
   

Ko’p xanali sanlardi nomerlew metodikasi aldin o’tilgen temalardin’ dawami retinde u’yretiledi.

Ko’p xanali sanlardi nomerlewdi (awizeki ha’m jazba) u’yreniw isin bir nshe basqishqa bo’liw mu’mkin.

1. 
   Tayarliq jumisi.
   

Bu basqishtin’ waziypasi bir xanali, eki xanali ha’m u’sh xalai sanlardi nomerlewdin’ tiykarg’i ma’selelerin ta’kirarlaw.

1. 
   Sanlrdi oqin’:526, 308, 700, 999, 1000, 528. Bul sanlarda neshe ju’zlik, onliq ha’m birlik bar?
   
2. 
   To’mendegilerden ibarat sanlardi jazin’: 8 ju’zlik, 2 onliq, 6 birlik; 9 ju’zlik, 4 birlik.
   
3. 
   Min’ saninda neshe ju’zlik, neshe onliq, neshe birlik bar?
   
4. 
   2,5,3 cifralarin paydalanip jaziw mu’mkin bolg’an ba’rshe u’sh xnali sanlardi jazin’.
   

2. 
   Nomerlewdi u’yreniw.
   

Bul basqish balalardi 1-klass ha’m 2-klass min’liqlar klasi menen, ha’rbir klass xanalarinin’ atlari menen tanistiriwdan ibarat.

3. 
   Ekinshi klass sanlarinin’ payda boliwi, oqiliwi ha’m jaziliwi menen tanisiw.
   
4. 
   Alti xanali sanlardin’ payda boliwi, oqiliwi ha’m jaziliwi menen tanisiw.
   
5. 
   Oqiwshilarin’ bilim, ko’nlikpelerin bekkemlew.
   
6. 
   Millionlar klasinin’ payda boliwi menen tanisiw.
   

Ko’p xanali sanlar ishinde nomerlewge u’yretiwde klass tu’sinigine ayriqsha itibar beriledi.

Min’lar klasi				Birlikler klasi
Ju’z min’lar	On min’lar	Bir min’lar	Ju’zlikler		Onliqlar	Birlikler

Ko’p xanali sanlardi nomerlewge u’yretiw na’tiyjesinde ooqiwshilar:

1. 
   Millionlar klasi ishinde natural sanlardin’ qalay ataliwin o’zlestirip liwlari, olardin’ qalay payda boliwin tu’siniwi.
   
2. 
   Klaslardin’ ataliwi ha’m klaslar ishindegi xanalardi biliwi kerek.
   
3. 
   Millionlar klasi ishindegi ha’r qanday sandi oqiy ha’m jza aliwi kerek.
   
4. 
   Sanlardi salistira aliwi kerek.
   
5. 
   Ha’r qanday sandi xana qosiliwshilari ko’rinisinde jaza aliwi kerek.
   
6. 
   Sanlardi 10,100,1000 ese arttira aliwi ha’m nol menen tamamlanatug’in sanlardi 10,100,1000 ese kemeyttire aliwlar kerek.
   

Nomerlewge u’yretiw metodikasin o’zlestiriwde ko’p xanali sanlardin’ payda boliwinda 999,9 999,99 999,………,… nan paydalanip ko’p xanali sanlardin’ payda boliw metodin analiz etiw jaqsi na’tiyje beredi. Bul jere xanalar birligi boyinsha jan’a sanaq birligi payda boliwi u’yretiledi. Misli, 9+1, 10 sani payda boladi, bul jan’a sanaq birliginin’ payda boliwi esaplanadi.

9+1=10 10-1=9

99+1=100 100-1=99

999+1=1000 1000-1=999

9999+1=10000 10000-1=9999

Buni to’mendegishe dawam ettiriwge boladi:

9999+1= (9900+99)+1= (99+1)+9900= 100+9900=10 000

10000-1=(9990+10)-1= 9990+(10-1)= 99900+9=9999

Sonin’ menen qatar oqiw sabaqlig’indag’i tapsirmalardi orinllaw arqali ko’p xanali sanlardi nomerlewge u’yretiw bilim ha’m ko’nlikpelerin bekkemleymiz. Misali:1. Sanlardi oqin’:

100;120;1000; 10 010; 11 011; 978; 3998; 98 729; 99 985; 20 220.

1. 
   Berilgen sanlardan aldin keletug’in sandi aytin’.
   
2. 
   Berilgen sanlardan keyin keletug’in eki sandi aytin’
   

2-misal. Berilgen sanlardi salistirin’ ha’m o’siq ta’rtibinde jazin’:

864; 17 385; 9 796; 999 999; 1 000 000; 199 999.

3-misal: Berilgen sanlari xana birliklerinin’ qosindisi ko’rinisinde jazin’:

834540; 2345604; 1010300; 1182502; 1365316.

Paydalanilg’an a’debiyat: M.E,Jumayev, “Matematika o’qitish metodikasi”, “Turon-Iqbol” Toshkent-2016, 182-183-184-185-186-187- betler.