Tema: Kúsh qúdretimiz doslıqta Jobası

Tema: Kúsh qúdretimiz doslıqta
Jobası:
I.Kirisiw
II.Tiykarǵı bólim

1. 
   Óziń dúzew bolsań kópdur dos-yaran
   
2. 
   Kúsh qúdretimiz doslıqta
   

III.Juwmaqlaw

Máńgilik dos izlew — óz ómirińdi máńgilik sınǵa qoyıw, geyde basıń menen tas jonıw dese de boladı. Doslar biri-biri menen túsinisse, onnan bekkem kúsh bolmasa kerek, biraq túsinisiw ushın eń sońģı kúshke shekem sarıp etiwge tuwra keledi. Bas qattı ma, tas qattı ma demektiń mánisi mınaw: doslıq óz-ózinen bárjay bolmaydı: ya sen óz nápsińdi dostıńnıń nápsine baģındırıwıń kerek. Adamlar bar: ayırımları tasıp aqqan bir dárya, biri ekinshisine qosılsa teńiz dóretip ana-jerdiń bir kózine aylanadı: adamlar bar: biri iyt minezli, ekinshisi — pıshıq minezli: olar jolıģıssa biri ekinshisine úrpeyisip hám ózlerin hám aylanasındaģılardı qorqıtadı. Qonaģıńa sıylı tamaq taba almadıń bar ģoy-eń durıs jolı dásturxan ornına ashıq júregiń bolsın. Adamnıń bası pútkil deneniń ústinde bolıwına qaramastan, barlıq salmaqtı sol kóteredi: Ġarrılıq ta, jaslıq ta, danalıq ta, shalalıq ta bastıń iskerligi menen belgilenedi: tilden jaman sóz shıqsa da, ayaq jaman jerdi basıp alsa da, qol patas nárseni uslasada, kóz iplas bir jerge qaray berse de bas ayıplı. Kim birinshiden, wádesine wapadar bolmasa, doslıqta tek shınlıq hám isenimge súyenbese: ekinshiden, barlıq orında ózin ádep-ikramlı tuta bilmese, ol óz baxtı ushın muzdan jay salıp óz atın muzģa jazģanı, átteń, muzdan salģan jayınıń sırttan jaltıraģanınan úlgi alıwģa umtılıwshılar az emes, bizde jalataylar az emes bul jaqtı dúnyada. Orınlı aytılģan sóz — ábizámzámniń suwı, ol kisini keselinen ayıqtıradı: retin tawıp aytılģan sóz — zildey tas, ústine tússe, heshkim jılıstıra almaydı, sóz — retinde, alaqanģa qısımlaģan hawa, qarmalanıp-qarmalanıp hesh nárse taba almaysań: sóz — retinde aspanģa ushıratuģın qanat, sonıń ushın ayaģınan súrnikse de tilinen súrnikpegen shayırdıń, Berdaqtıń, jolın bergey balalarımızģa!

Kózsiz doslıq eki jaqqa ziyan. Dostına súyew bolalmaģan dostan erterek qashqan maqul. Námárt penen uzaq dos bolıp, soń ayırılısqanıńda, uzaq jıllarģa ármanlarıń bosqa ketkeni ishińdi ashıtpaydı, uzaq jıllarģa awzı-ashıqlıģı ishińdi ashıtadı. Óytkeni, bul dúnyatoyxana emes, sonıń menen birge, ol seniń qonıp ketiwiń ushın miymanxanadaemes, olseniń ókineberiwiń ushındajaratılmaǵan.
Ol seni ańsat qabıl etedi,biraq óziniń awır qısnaqlarına talay-talay ret qısadı. Áne, bul qısqıģa shıdam beriwdiń jolı xalqıń menen birge bolıwıń.Sol ushında «Xalıq tańlaģan jol sarras jol» degen danalıq bar.
Doslıq ullı kúsh bolıp tabıladı. Dos hár bir insannıń ómirinde bólek orın tutadı. Doslıq úmitsizlik hám uwayım payıtlarında sizdi qollap-quwatlaydı. Doslıq qosıģın máńgi jırlaw múmkin. Qazaqlarda júz teńgeń bolģannan, júz dos bolsın degen ańız bar. Haqıyqattan da, dossız turmıs biypul. Kúndelik turmıs - bul kúl reńge boyalģan tez pát penen turmısımızdıń dosı.
Biz kimdi dos dep ataymız? Ol quwanıshnı da, qayģında da birge kóredi... Dos ullı bolıwı shárt emes, sizdiń jaqınlarıńız adal bolıwı múmkin, geyde sizge uqsaģan. Ol menen ózińizdi erkin seziniwińiz múmkin. Ol siz benen birdey jasda bolmawı múmkin. Menimshe, doslar bir-birin sózsiz túsinetuģın adamlar. Meniń doslarım kóp. Biraq, eń jaqın doslarım az. Onıń sebebi de bar. Haqıyqıy turmısda sizge jaqın adamlardı ushıratıw ańsat emes. Men doslarımdı olardıń jaqsı hám jaman tárepleri menen jaqsı kóremen. Men múdámı olardıń hár qanday sheshimine kelisip hám olardı qollap-quwatlawģa háreket etemen. Mende jańalıq bolıp qalsa olar menen bólisemen, jobalarım, ármanlarım, sırlarım menen qorıqpay bólisemen. Bul dúnyada doslıq sıyaqlı qúdiretli kúsh bar ekenliginen júdá kewillimen.
Búgingi kúnde haqıyqıy dos tabıw júdá qıyın. Awa, biz benen kafe yamasa kinoģa baratuģınlar kóp, biraq qıyın payıtlarda járdem beretuģın doslarımız kem. Qatarlaslarım bar-joģı bir hápte aldın tanısqan adamlardı doslar yamasa aģayınlar deydi. Menimshe, bul tuwrı emes, doslar bir kisi retinde qabıllaw ushın turmıs sınaqlarınan birge ótiw kerek. hám eger sizdiń átirapıńızda óz waqtın, aqshasın yamasa ómirin jábirleniwshi etiwge tayın bolģan adam bolsa, bul haqıyqıy doslıq bolıp tabıladı. Bul turmısda júdá qımbatlı zat, sol sebepli onı húrmet qılıw kerek. Haqıyqıy muhabbat sıyaqlı haqıyqıy doslıq kemnen-kem ushraydı. Men ushın doslıq - bul hadallıq hám isenim. Haqıyqıy dos hesh qashan kúyewine qıyanat etpeydi, ol múdámı belsendi. Hámme sizdi biykarlaw etse de, ol sizdi hesh qashan túskinlikke salmaytuģın, taslap ketpeytuģın hám mudamı sizdiń qasıńızda. Haqıyqıy doslar rasgóy bolıp, óz basımshalıq hám ekijúzlilikke orın joq. Haqıyqat anıq bolsa-da, ol bunı jasırmaydı. Yadıńızda bolsın : doslar biziń aynamız bolıp tabıladı. Eger hadal bolmasańız, dosıńızdan sadıqlıq kútpeń! Doslıq ne? Bunı jeke-jeke túsinedi. Men ushın, birinshi náwbette, qıyın payıtlarda sizge járdem beretuģın isenimli adamģa ıyelew bolıp tabıladı. Jaqsısı, meniń sonday kúyewim bar! Onıń ushın ózimdi baxıtlı seziemen! Haqıyqıy dos sizdiki social mártebe zárúrli emes, ol sizdi hapa qılmaydı yamasa kúnshillik etpeydi. Keyin jaman sóz aytpaydı. Ámeliy bolmasa da, máslahát menen járdem beredi. Álbette, hesh bir insan jetilisken emes hám ol qáte etiwi hám sezimlerin renjitetuģın sózlerdi aytıwı múmkin. Sol sebepli biz bir-birewimizdi keshiriwimiz kerek. Bul turmısda jalģız qalıw qıyınlıģın hámme biledi, sol sebepli hámme dos izleydi. Biz kóbinese qızıqlı, mehriban hám mehriban adamlar menen doslasıwģa háreket etemiz. Biraq aspan múdámi tap-taza h.m járdem kerek bolģanda, biz doslarımızģa shaqırıq etemiz. Sonda biz kimligimizni túsinemiz. Mútáj bolģanıńızda, sizdi tastap ketpegen sherigińizdi hesh qashan joģaltpań! Yadıńızda bolsın, dostı joytıw ańsat, lekin onı tabıw qıyın!
Doslıq - bul adamlar bir-birine isenetuģın hám ulıwma kózqarasqa iye bolģan páziylet bolıp tabıladı. Meniń doslarım kóp. Doslıq óz-ara juwapkershilik hám ģamqorlıqtıń ruwxıy rámzi bolıp tabıladı. Biziń jerleslerimiz hár túrlı xarakterge iye bolıwı múmkin. Eger dos jaqsı xarakterge iye bolsa, Eger basqasınıń xarakteri ıssı bolsa, ol jaģdayda siz onı haqıyqıy dos etiwińiz múmkin. Tuwrı dos tańlaw turmıstıń maqsetlerinen biri bolıp tabıladı. Doslıq bahasız baylıq bolıp tabıladı. Hár kim doslassa, doslıqtı saqlaw kerek. Eger insan haqıyqıy dos bolsa, onıń dosları kóp boladı. Dossız adam ózin hesh qashan jalģız sezinbeydi. Dossız adam hesh qashan ráhátlene almaydı. Duzzsız awqat jew sıyaqlı. Ózin jalģız sezim etpeslik ushın adam dos tabadı hám ol dosı menen birge boladı ómirlikke dos bolıwı kerek.
Doslıq - bul bir-birine sadıq, bir-birine isenetuģın, ulıwma máplerge iye bolģan adamlardıń sapası. Doslıq - óz-ara juwapkershilik hám ģamxorlıq, ruwxıy jaqınlıq rámzi. Haqıyqıy doslıq jas deregi, turmıstaģı qıyınshılıqlardı jeńiw hám turmıs uwayımlarına shıdam beriw jolı bolıp tabıladı. Doslar hár túrlı xarakterge ıye bolıwı múmkin. Mısal ushın, olardan biri qızba yamasa erinshek bolsa, ekinshisi bolsa ózin tutıp qoysa yamasa wayımģa tusse. Biraq, bular doslıqqa tosqınlıq etpeydi, lekin haqıyqıy doslıq bunday kemshiliklerdi saplastırıwģa járdem beredi. Qıyanet, ekijúzlilik, ótirik, menmenlik doslıqqa tuwrı kelmeydi. Qazaqlardıń dástúriy etika sistemasında doslıqqa úlken itibar beriledi. Doslıq haqqında kóplegen naqıllar bar: “Dos jılatıp, dushpan kúldirip aytadı”, “Dosı jaqsınıń, ózi de jaqsı”, “Dúnyada adamnıń jalģız qalģanı - ólgeni, qayģınıń bári sonıń basında”. Doslıqqa qarama-qarsı uģım – kek hám kúnshillik bolıp tabıladı. Bunday sezimge erik aldırģanlarózgelerdiń quwanısh hám qızıqların kóre almaydı, dostıń ne ekenligin bilmeydi. Tuwrı dos tańlaw - turmıstıń maqsetlerinen biri bolıp tabıladı. Qazaq xalqımız : “Bir dos bar murnıńnan qan ketkenshe, bir dos bar astıńnan taq ketkenshe, bir dostıń bar basıńnan baq ketkenshe, bir dostıń bar qorańnan mal ketkenshe, bir dostıń bar kewdeńnen jan ketkenshe." – degen eken. Mektepte ustazlarımıń bizdi doslıqtıń kúshi hám sırları menen tanıstıradı. Hár bir ekshembi kúnleri bir-birimizdiń úyimizge barıń oynap, bir bólek nandı bólisip jeymiz. Kiyim almastırģan kúnlerimiz de bolģan. Búgin kók qaǵaz basqarģan zamanda jaslar sonday etip óz qádiriyatlarimizni sol arzımas dúnyaģa almastıradı. Turmısda sonday páziyletler bar, olar puldan da bálent, olardı pútkil baylıģıń menen almastırıp bolmaydı. Biraq, balalıģınan pul bolsa hámme zattı aqshaģa satıp alaman, dep o'ylaydi. Awa, rasında da aqshası kóp adamlardıń átirapında dosları kóbeyedi, seniń qanshalıqtı aqshań kóbeyse, doslarıń da kóbeyedi Biraq sol doslardı bir neshe gruppaģa bolıw múmkinligin bilesizbe? Doslıq sezim taza qaģaz sıyaqlı bolıwı kerek.
Doslıq insannıń eń qımbatlı pazıyletlerinen biri bolıp tabıladı. Bunı qosıqlarına kiritpegen shayır hám jazıwshılar kem. Tiykarınan, biz joq dep aytıwımız múmkin. Olardan biri ullı Abay bolıp tabıladı.
Abay ullı gumanist shayır bolıp tabıladı. Sol sebepli ol insan insandı súyiwi kerek degen pikirdi ustap turdi. Ol pútkil insaniyat doslıģın kúylegen. Abaydıń kóp qosıqlarında ol adam balası sonnan ibarat, bala bir-birinen zat emes, doslıq izlewi kerek.
Abayning pikrine qaraģanda, eń qızıqlı turmıs tınıshlıq hám doslıq bolıp tabıladı. Abay hár kúni kek órtine may quydırıp tútetiwshi jámiyetiń qoynında otırsa-da, Abay ólimine shekem doslıq qosıqların kúyledi.
Júregi jumsaq bilgen qul,
Haqıyqıy dos tappaģansha tınıshlanbas.
Payda, maqtanıw – bári tul
Dossız awız tushımas,- dedi.
Menimshe, doslıqqa shóllegen, doslıqqa umtılģan shayır birewden ayıp izlemeydi, birewdi ayıplamaydı. Basqa hesh nárse talap etpesdan aldın, óz-ózine qaray, óziniń qanday dos bola aların oylaģan shayır óz sózin sonday juwmaqlaydı.
Muqaģali baba doslıq haqqında ájayıp qosıq qaldırģan.
Dostım, saģan isenemen. Isenip ótemen!
Jolı basqa demeymen, jóni basqa.
Doslıq degen - insannıń gózzallıģı,
Doslıq degen aqıldıń joldası eken.
Doslıq turmısda hesh nárse menen bahalanbaytuģın qádiriyat bolıp tabıladı.
Dostım Oybek batır bir klassta, bir orında, birge oynab, birge óstik. Dostım tuwralı qalay aytsańda jarasadı. Sebebi ol ózime júz payız isenimli insan. Ol meniń turmıs sherigim hám bawırlas dostım. Dos sizdi joqarı shıńlarģa jetekleytuģın, quwanıshlarıńızģa sherik bolģan, qıyınshılıqlarıńızda járdem beretuģın insan bolıp tabıladı. " Jigitti dosına qarap bil! " - qazaq filosofiyası júdá orınlı aytqan. Eger bul túsinikti shalģıtpaqshı bolmasaq, hár bir insan doslıq jaģınan sadıq jumıs atqarģanı durıs. Sonda ģana doslıq qádirli boladı. Awa, doslıq bizdi kóplegen hárseler menen kózimizdi ashadı. Dana xalqımız : “Dosı kópti jaw almaydı” dep nadurıs aytpaģan. Biraq, olar sadıq hám haqıyqıy dos bolıwları kerek.

Paydalanılǵan ádebiyatlar꞉

1. 
   O. Musurmanova, m. Qarshibayev, R. Quchqarov milliy g’a’rezsizlik Ideyasi’ ha’m Ma’nawiyat tiykarlari’ 9-klass tashkent «ma’nawiyat» 2015
   
2. 
   Urziya Jaqsimova. No’kis-2020. Akademyalıq jazıw.
   
3. 
   Ustaz jolı gazetası. 28-sentyabr basılımı 2-bet.