Termiz davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI

O’ZBEK FILOLOGIYASI FAKULTETI

3-KURS 120-GURUH TALABASI

Hamroyeva feruzaNING

O’ZBEK TILI TARIXI FANIDAN

TAYYORLAGAN SLAYDI.

Reja:

Reja:

• 1.Qadimgi turkiy tillardagi olmoshlar.
• 2.Olmoshlarning turlari va ularning qadimgi turkiy tillarda qo’llanishi.

MAVZU:TURKIY TILLARDA OLMOSH

Ot, sifat, son, ravish o ‘rnida qo’llanib. ularga ishora qiluvchi va ularning vazifasini bajaruvchi so‘z turkumi olmoshdir. Olnoshlar narsani,uning belgisi va m iqdorini anglatmaydi, balki ularni ko'rsatish, ularga ishora qilish uchun xizmat qiladi.Olmosh quyidagi xususiyatlarga ega: 1.Olmoshda yasalish yo‘q, ya’ni olmosh yasalmaydi. Ammo olmoshlardan sanoqli affikslar orqali ot,ravish,fe’l yasalishi mumkin: kamlik,manmanlik,sensiram aq,mensim aq (mensimaslik), Shunday. 2.Olmoshlar otlarga xos so‘z o ‘zgartiruvchilar bilan o'zgaradi, ya’ni olmoshlar turlanadi.Olmoshlar kelishik affikslarini oladi va ular belgili qo’l1anadi. 3.Kishilik olmoshlari egalik affiksi(qo‘shimchasi)ni olmaydi. Unisi, s unisi, qaysisi olmoshlari tarkibida ikkitadan egalik qo'shimchasi mavjud.Bu hodisa affiksal pleonazm deyiladi.

4. Olmoshlar gapda bajargan vazifasiga ko‘ra to 'rt guruhga b o ‘linadi: a) ot xarakteridagi olmoshlar (ot o ‘rnida qo'llanuvchi olmoshlar): men, sen, biz, siz, ular, kim, nima, hec kim, hec nima, allakim, kimdir; b) sifat xarakteridagi olmoshlar: qanday, qaysi, bu. su, Sunday, bazi,butun, qanca, hec qanday, hec qaysi, allaqaysi, alla qanday; d) son xarakteridagi olmoshlar: need, necanci, qanca, sunca, osanca; e) ravish xarakteridagi olmoshlar: nega, qalay, qam, hec qacan,qacan. Olmosh gapda ega, to’ldiruvchi, aniqlovchi vazifasida keladi. Kishilik olmoshlari ham da o'zlik olmoshlari kelishik qo‘shimchalarini oladi. Kishilik va ko'rsatish olmoshlari juft holda ham keladi. Ko'rsatish.so'roq,o‘zlik va belgilash olm oshlari takror holda ham qo'llanadi.

• 4. Olmoshlar gapda bajargan vazifasiga ko‘ra to 'rt guruhga b o ‘linadi: a) ot xarakteridagi olmoshlar (ot o ‘rnida qo'llanuvchi olmoshlar): men, sen, biz, siz, ular, kim, nima, hec kim, hec nima, allakim, kimdir; b) sifat xarakteridagi olmoshlar: qanday, qaysi, bu. su, Sunday, bazi,butun, qanca, hec qanday, hec qaysi, allaqaysi, alla qanday; d) son xarakteridagi olmoshlar: need, necanci, qanca, sunca, osanca; e) ravish xarakteridagi olmoshlar: nega, qalay, qam, hec qacan,qacan. Olmosh gapda ega, to’ldiruvchi, aniqlovchi vazifasida keladi. Kishilik olmoshlari ham da o'zlik olmoshlari kelishik qo‘shimchalarini oladi. Kishilik va ko'rsatish olmoshlari juft holda ham keladi. Ko'rsatish.so'roq,o‘zlik va belgilash olm oshlari takror holda ham qo'llanadi.
• Ayrim turkiy tillardagi olmoshlar oltoy tillaridagi olmoshlarga mos keladi. Qadimgi turkiy tilda olmosh turlari, deyarli, farqlanmagan.ularning vazifasini ayrim fe 'l shakllari, ko‘makchilar, yuklamalar bajargan.