Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqarish yo’nalishi tja-143-17 guruh talabasi Raxmatov Akobirning Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish fanidan oraliq nazorat ishi

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqarish yo’nalishi TJA-143-17 guruh talabasi Raxmatov Akobirning Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish fanidan

oraliq nazorat ishi (tartib raqam №20)

	«ТЖА ва Б» кафедраси мудири _______ A.Маллаев «_____» ____________2020й
«Технологик жараёнларни автоматлаштириш» фанидан оралиқ назорат саволлари 13 Фанга доир атамалар(ТБО, БАТ, АБТ, ТЖБАТ) Бошқариш масаласининг қўйилиши АБТларнинг турлари(воситали таъсир қилувчи АБТ) Тузувчи Б.Ш.Ибрагимов

1. 
   Fanga doir atamalar (TBO, BAT, ABT, TJBAT)
   

Аvtomatlashtirish texnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz boshqaradigan texnik vositalarni joriy etish demakdir. Аvtomatlashtirish ishlab chiqarish jarayonidagi odam ishtirok etmagan sanoatning yangi bosqichi boʼlib, bunda texnologik va ishlab chikarish jarayonlarini boshqarish funktsiyasini avtomatik kurilmalar bajaradi.

Аvtomatlashtirishni joriy etish ishlab chiqarishning asosiy texnik iqtisodiy koʼrsatkichlarining yaxshilanishiga, yaʼni ishlab chikarilayotgan mahsulot miqdori va sifatining oshishi hamda tannarxining kamayishiga olib keladi.

Аvtomatika fan va texnikaning avtomatik boshqarish nazariyasi va amaliyoti, avtomatik sistemalarni kurish printsiplari va texnik jihatlarini oʼz ichiga oladi. Аvtomatlashtirish bu texnik jihozlarning koʼllanilishi, matematik usullar va boshkarish sistemalarida, buning natijasida inson Kisman yoki butunlay informatsiya olishda oʼzgartirish, uzatish va energiyani ishlatishdan ozod boʼladi.

Texnologik boshqarish obʼekti (TBO) - texnologik qurilmalar va unda bajariladigan texnologik jarayonlar toʼplami.

Boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi (BАT) -optimal boshqarishni taʼminlashga moʼljallangan axborotni yigʼish qayta ishlash jarayonini avtomatlashtirilgan - inson-mashina tizimi.

Аvtomatik boshqarish tizimi (АBT) boshqarish jarayonining hamma bosqichlarini avtomatik tarzda bajarilishini taʼminlaydigan texnik vositalar toʼplami.

Texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi (TJ BАT) - TBO lari uchun qabul qilingan boshqarish mezonlari – koʼrsatgichlarga keluvchi boshkarish taʼsirlari ishlab amalga oshirishga moʼljallangan, TBOlarining ishlash sifati bilan xarakterlanadigan va qoʼllanilgan boshqarish taʼsiriga bogʼliq xolda maʼlum bir qiymatlarni qabul qiluvchi BАT.

Аvtomatlashtirilgan texnologik komplekslar (АTK)- TBO va TJBАTning koʼshma faoliyati yigʼindisi.

2. 
   Boshqarish masalasining qo’yilishi.
   

Boshqarish obʼektining har qanday t vaktdagi x(t) holatiga mos keluvchi ut) boshqarilayotgan qiymatlar toʼplami, u(t), g(t), f(t) va BOning boshlangʼich vaqtdagi holatiga mos keluvchi u(to) vektorlar funktsiyasidan tashkil topadi, yaʼni

y(t)=Y{u(t), g(t), f(t), y(to)}.

Ushbu tenglama BOning ishlash qonuniyatini belgilovchi, matematik modeli hisoblanadi. Matematik modeldan koʼrinadiki, boshqarish jarayonida maqsadli oʼzgartirish mumkin boʼlgan kattalik bu - u(t) boshqarish vektori (boshqaruvchi taʼsir).

BO ning maʼqul (istakdagi) xolati hamma vaqt xam oldindan maʼlum boʼlavermaydi. Shuning uchun boshqarish masalasi quyidagicha shakllantiriladi: shunday boshqarish vektori va boshqarilayotgan qiymatlar vektorini topish kerakki, bunda boshqarish maqsadiga erishish taʼminlansin.

Boshqarish maqsadini xar xil taʼriflash mumkin, lekin uni Ј funktsionalning J* qiymati orqali aniqlash mumkin va unga boshqarish maqsadining koʼrstagichi yoki boshqarish mezoni deyiladi:

J*=J{u(t), g(t), f(t), y(t), y(to)}

Real BOda u(t)-boshkarish vektori va u(t)-boshqari-layotgan kiymatlar vektori maʼlum bir cheklangan kiymatlar sohasida oʼzgarishi mumkin. Bu esa tizimga kuyidagi cheklashlarni koʼyadi:

Bu yerda A(t) va B(t) – mos ravishda boshqarish vektori va boshqarilayotgan qiymatlar vektorining berk sohasi.

3. 
   ABTlarning turlari (vositali, ta’sir qiluvchi ABT).
   

АBT (АRT) quyidagi belgilar boʼyicha tasniflanadi: boshqarishning fundamental printsiplari boʼyicha (ochiq sikl boʼyicha, ogʼish boʼycha, toydiruvchi taʼsir boʼyicha va kombinatsiyalangan boshqarish);

Dinamik tizimlarida boshqarilayotgan y(t) kattalikni tvaqtning biron bir daqiqasidagi qiymati g(t) tashqi taʼsirning faqat shu daqiqadagi qiymati bilan aniqlanmay balki barcha oldingi daqiqadagi qiymatlar bilan aniqlanadi, yaʼni
y(t)=Y {g(t), g(t), ...,g(t),t}.
Dinamik tizimda g(t), u(t), f(t) va u(t) kattaliklar vaqt funktsiyasi boʼlib, ularning xar bir daqiqadagi qiymatlari (boshlangʼich shartlari) aniq boʼlishi kerak. Dinamik tizimlar uchun ushbu kattaliklarning funktsional bogʼliqligi quyidagicha yoziladi:
y(t) - Y{u(t).g(t),f(t)}.
Obʼekt parametrlarining vaqt boʼyicha oʼzarishiga qarab tizimlar parametrlari statsionar va statsionar boʼlmagan tizimlarga boʼlinadi.

Parametrlari vaqt davomida oʼzgarmay qoladigan tizimlarga statsionar tizimlar deyiladi va aksincha parametrlari vaqt davomida oʼzgarib turuvchi tizimlara nostatsionar tizimlar deyiladi.

Matematik nuqtai nazardan statsionar tizimlar oʼzgarmas koeffitsentli tenglamalar bilan ifodalanadi:

Statsionar boʼlmagan tizimlar koeffitsientlari vaqt davomida oʼzgaruvchi tenglamalar bilan ifodalanadi:

Uzluksiz va uzlukli АBT

Boshqarish obʼektiga beriladigan signal turiga nisbatan tizimlar uzliksiz va uzlikli tizimlarga boʼlinadi.

Rostlanayotgan parametrning uzliksiz oʼzgarishiga tizimning barcha elementlaridagi mexanik, elektrik va boshqa signallarni uzliksiz oʼzgarishi mos keladigan АRT lari uzliksiz tizim deyiladi.

Uzliksiz АRTning kirishi va chiqishidagi qiymatlari oraligʼidaga funktsional bogʼliqlik uzliksiz boʼladi.

Masalan, idishdagi suv satxini АRTda suv satxining balandligini oʼzgarishi oʼlchash element pukakning xolatini oʼzgarishiga sabab boʼladi. Oʼz vaqtida poʼkak rostlovchi element tiqinga taʼsir qiladi. Suv satxi balandligining uzluksiz oʼzgarishi rostlovchi element (tikin)ning uzliksiz rostlash obʼekti (idish)ga taʼsir qilishiga sabab boʼladi, chunki suv satxining balandligi doimiy bir xil saqlanib turishi kerak.

Koʼpchilik uzliksiz APTlari chiziqli tizim boʼladi. Rostlanayotgan parametrning uzliksiz oʼzgarishiga tizimning birorta elementlaridagi mexanik, elektrik va boshqa signallari uzlikli oʼzgaradigan АRT lariga uzlikli tizim deyiladi.

Uzliksiz signallar tizim tarkibida rele yoki impulьsli qurilmalar borligi sababli boshqarish obʼektiga uzuq signallar koʼrinishida uzatiladi.

Uzlikli tizimlar tarkibidagi elementlarga nisbatan releli va diskret (impulьsli va raqamli) tizimlarga boʼlinadi.

Diskret tizimlar quyidagicha boʼladi:

-impulьslar ketma-ketligida ishlovchi АBT (АM, FM, ChM, ShIM, ChIM....);

-raqamli АBT (0100 1011110101100010101 ).

Uzlikli APTlarida rostlanayotgan parametrning uzluksiz oʼzgarishiga uning Uzlikli APTlarida rostlanayotgan parametrning uzliksiz oʼzgarishiga uning chiqishidagi signalllar quyidagicha oʼzgarishi mumkin:

-pogʼonali (sakrab oʼzgaradigan) signal: tizimning kirishidagi signalning maʼlum bir qiymatlarida paydo boʼladi.

-impulslar ketma-ketligida: impulьsning amplitudasi, davomiyligi takrorlanish chastotasi tizimning kirishidagi signalning qiymatiga va impulьsli elementning xarakteriga bogʼliq.