Ти б би ёт олий билим гохлари талабалари уч ун укув адабиёти б. С. Турсунов хирургик беморлар парвариши
Download 229.11 Kb.
|
Хирургик беморлар парвариши қўлланма
Informatika fanini o’rganishda texnika xavfsizligi qoidalari, Teens-English-7-WB, 1-topshiriq, TEST SAVOLLARI(biometriya), FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR, kazuslar, milliy o\'zlikni anglash, Oliy va oʻrta maxsus taʼlim tizimiga 5-apreldan karantin ekan, 2 5350466993734553665, Amerika fizika jurnali konfrensiya, К ВОПРОСУ СУШКИ ДИСПЕРСНЫХ МАТЕРИАЛОВ В БЕЗУНОСНОМ ВИХРЕВОМ СУШИЛЬНОМ, 2012 йил 2, 2 5231461880983197415[01-02], МАБДАУН НАҲВ, pHO05SqZyLnrSsCBNoAEgGKVJW2w8Z4HsOzD0NGI
ТИ Б БИ ЁТ ОЛИЙ БИЛИМ ГОХЛАРИ ТАЛАБАЛАРИ УЧ УН УКУВ АДАБИЁТИ Б. С. ТУРСУНОВ ХИРУРГИК БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ КЛИНИКА БИЛАН ТАНИШИШ. ХИРУРГИК БЕМОРЛАРНИ УМУМИЙ ПАРВАРИШ ЛАШ ТУРРИСИДА ТУШУНЧА Жаррохлик ёки хирургия — беморларнинг танасига тиғf теккизиб, яъни операқия қилиш йули билан даволаш тугрисидаги фандир. Хирургия клиникасида беморлар даволанади, илмий-тадқиқот ишлари олиб борилади ва талабаларни уқитилади ва улар тиббий малакани эгаллайдилар. Касалхонада беморларни ётқизиб даволаш ишлари олиб бориладиган қисм стационар дейилади. Бизнинг мамлакатимизда ахолини жарроқлик усулида даволаш жойларда ўз-ўзига ва узаро ёрдам курсатишдан то даволаш марказларида энг мураккаб операқияларни бажаришгача булган изчилликда олиб борилади. Жаррохлик стационари уч хил булади: умумий профилли, ихтисослашган ва ўта ихтисослашган. Жаррохлик клиникаларида: анестезиология-реанимақия, шошилинч жаррохлик, йирингли жаррохлик, томир жаррохлиги бўлимлари ва бошқа бўлимлар бўлиши мумкин. Хар бир жаррохлик бўлими ўз навбатида палаталар, ординаторлар хонаси, операцион блок, овқатланиш хонаси ва санитария тармоғидан иборат булади. Жаррохлик беморларнинг умумий парвариши врач тавсияномаларини ўз вақтида ва аниқ бажарган холда беморнинг тезрок; шифо топиб, куч-қувватининг тикланишига ва унинг азобини, дардини енгиллатишга қаратилг ан изчил чора-тадбирлардир. Беморлар парвариши буйича кичик медицина хамшираси деган ихтисослик илгариги «санитар» ўрнига 1968 йилдан бошлаб касаллар парвариши бўйича ўқишни тугатган кишиларга берилади. Кичик тиббиёт ходимининг вазифаси қисқача қуйидагилардан иборат: беморлар парвариши ва булимни тозалаш ; ) врачлар ва хамшираларнинг топшириқларини бажариш; палаталарга ўз вақтида кириб беморларнинг талабларини анилаш ва қондириш, мухофаза тартибини сақлаш, беморлар ухлаётганда палаталарии йигишгирмаслик, шовқин қилмаслик ва х. к.; узига қарашли беморларнинг фамилияларини, болаларнинг эса исмини ёддан билиш. Кечаси ёш болаларни тувакка ўтказиш учун уйготиш; ) касаллар билан хушмуомалада бўлиш, улар билан бахслашмаслик ва тартиб-қоидаларга хилоф булмаган хамма талабларни қондириш. Агар бемор талаби бажариб булмайдиган булса, бу хақда хамширага хабар бериш; 6) бемор парваришида ишлатиладиган нарсаларнинг (тувак, сийдикдон, тагликлар ва к.) тозалигини назорат қилиш. Хар гал ишлатилгандан кейин уларни ювиш ва юқумсизлантириш. 7) хар куни эрталаб палаталарни йигиштириш ва шамоллатиш, тумбочка ва тушакларни тартибга келтириш, палатадан идишларни йигиштириш ва беморларни врач кўригига тайёрлаш. Хирургия беморлар парваришида кичик тиббиётз хамширасининг ташқи куриниши хам катта ахамиятга эга. Кичик тиббиёт хамшираси тоза, дазмолланган, тиззасини ёпиб турадиган халат ва бошига оқ румол ураши керак. Клиникада фақат чармдан тикилган уй шиппагида юриш тавсия қилинади. Касалликни эмас, балки беморни даволаш керак деган ақидага риоя қилган холда хар бир касалга алохида ёндошиш керак. Беморлар кўпинча огриғнинг зўридан қўпол ва инжиқроғ бўладилар. Айрим сурункали, узоқ давом этган касалликларда бемор тушкунликка тушади. Кичик тиббиёт ходими бундай холларда беморда тузалишга ишонч, кайфиятига тетиклик бахш этиши керак ХИРУР ГИЯ ВА ХИРУРГИК БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИДА ДЕОНТОЛОГИЯНИНГ АХАМИЯТИ Деонтология — тиббий этиканинг бир қисми булиб, грекча «деон»— бурч ва «логос» — таълимот демакдир. Деонтология — бу кичик, ўрта маълумотли тиббий ходимлар ва врачларнинг тиббий муассасаларда ва бошқa шароитларда беморлар ва уларнинг қариндош-ypyғлари билан муносабатда ўзларини қандай тутишлари кераклнгини ўргатади. Тиббиёт деонтологияси катта бир йулни босиб ўтди. Деонтологиянинг асосий принциплариии эрамизгача булган 460—377 йилларда Гиппократ таърифлаган эди: «Ўз хаётини тиббиёт фанига бағишлаган киши аввало қуйидаги фазилатларга: бегараз, камтар, доно бўлиши, соғлом аклга эга бўлиши керак». Хпрургиямиз босиб ўтган йўлга бир назар ташласак, оддий жаррохларимиздан бошлаб буюк хирургларимиз хам тиббиётнинг ахлоқ ва маънавий нормаларининг ривожланишида ўзларининг катта хиссаларини қушганлари ва қўшиб келаётганлигининг гувохи бўламиз. Хирургиямиз асосчиларидан булган Н. И. Пироговни хирургияга қанчалик мехр-мухаббат қўйганлигини, ёш авлод— врачларни хам катта маънавият рухида тарбиялаганлигини хамда уларда беморларга нисбатан чуқур хурмат ва мухаббат уйгота олганлигини мамнуният билан мисол қилиб олсак булади. Ватанимиз харбий хирурглари Н. И. Пирогов анъаналаринн давом эттириб, иккинчи жахон уруш ида 72,6% жарохат олган кишиларни даволадилар ва хаётга қайтардилар. Хнрурглар ишининг нақадар қийин эканлигини тушуниб етишимнз керак. Хар кунлик иш жараёнида хирург жуда мохирлик билан иш тутиши зарур, чунки у хирургик бемор ва уларнинг қариндош-уруғларига касаллик днагнозидан тортиб токи операциягача ва хаттоки операциядан кейинги парвариш давригача булган муолажаларни усталик билан тушунтириб бермоги лозим. Хирург учун шундай қийин дамлар бўладики, у барча тажриба ва имкониятларини ишга солиб, бемор хаёти учун хавфли ва айни вақтда қилиниши зарур булган операқияларни бемор ва унинг қариндошларига етарли даражада тушунтира билиши керак. Хирургнинг эса бундай ишларни мукаммалмал қилишига киришиши зарурий холатдир. Бундай вазиятларда хирург бемор киши, унннг қариндош-урурлари, коллектив ва хамкасблари олдидаги катта масъулиятни хамда маънавий жавобгарликни сезиши керак. Хирург фаолиятига таниқли хирург Л. Лериш катта бахо бериб ёзган эдики: «Кимки бир минут ичида вазиятни баолай олмаса у хирург була олмайди, қандай операқиядан олдин гумонсираб турса ишончсиз.- кишига у х ш а б қолади, қалб одамни хамма вақт олдинга ундаб туриши керак». Одамлар ор асида «қўли енгил хирург экан», «иши-. доим ўнгидан келади» деган ибораларни эшитамиз. Албатта, истеъдод билан билимни инкор этиб булмайди,.. хар иккаласи хирургда қўшиб олиб борилса «хирургик; бахт»нинг пайдо булишига сабаб булади. Афсуски, шундайлар хам борки, улар ўзларининг хирургик фаолиятида фақат енгил хирургик беморларни танлаб операқия қиладилар ва оғир хирургик беморлардан узоқроқ булиб, шу тарифа обру-этибор қозонмоқчи буладилар. Т. Бильрот хирург билан терапевт орасидаги фарқни қуйндагича исботлайди: «Врачни севадилар, хирургдан қўрқадилар, демак биринчиси ўзининг рецепти билан бемор ахволини енгиллаштиради, иккинчиси эса, аксинча, оғрик олиб келади». Хакиқатдан қам, хозирги замон хирургияси оғриққа қарши кўп ютуққа эришсада лекин кўп нарсалар хозиргача хам муаммолигича қолмоқда. Хнрургнинг катта-кичик хирургик муолажалар бажаришидан қатъий назар, у хамма вақт касалга кам оғриқ келтириш йўлларини уйлаши керак. С. И. Спасокукоцкий талабаларга лекция ўқиб турганида бемор ярасидаги боглам ечилганда бнр томчи қонни кўриб врачдан «Бу нима?» — деб сураб, ўзи жавоб қилган экан: «Бу врачнинг нолаёкатлигидан грануляқиянинг қон аралаш ёшидир». Хозирги замон хирургиясининг ж адал суръатлар билан ривожланиб кетиши, айниқса трансплантология — одам аъзоларини кўчириб ўтказиш сохасидаги америкалик жаррохларнинг бирданига «юрак», «юрак-ўпка” операқияларини бажаришлари тиббиёт деонтологиясида хам бир қанча муаммоларни юзага келтирди. Хирург, реципиент ва донор ёки донор қариндош-уруғлари билан реципиент ўртасидаги муносабатлар шулар жумласидандир. Дозирги замон хирурглари асептика ва антисептика қоида ва қонунларига амал қилишлари шарт. Бу туррида ж уда куп адабиётлар мавжуд, аммо хирургнинг. хирург-субординаторларнинг ушбу асосланган методларга ам ал қилмасликлари, операқиядан олдин қулларини ш ош ма-ш ош арлик билан ювишлари, богловхонада ярани www.ziyouz.com kutubxonasi «борлаш ж араёнида ^уйилган хатолар асоратларнинг келиб чи^ишига сабаб булади. Хирург нафақат ишда, уйр узрорда >^ам, ^аётда >*ам ^улини .\ар хил и ф л осл ан и ш - лардан са^лаши керак. Очи^, ^имояланмаган қул билан хрвлида ишлаш, ь$л териси шикастланишига олиб келадиган юмушлар бажариш да э^тиёт булиши керак. Шундай ишлар бажарилган та^дирда ^ам дар^ол кулни тозаловчи моддалар билан ювиш шарт. Хирургиядан даре утадиган ассистент, доқент ёки профессор булмасин талабалардан юқорида келтирилган коида-^онунларни талаб этишлари зарур. Хирургик стақионарда ишлайдиган, даре утаётган ^арча ходимлар, врачлар, ^амширалар, талабалар узларининг ташк;и куринишлари билан, ш иринсуханлиги б и лан боищаларга урнак булишлари зарур. Дозирги замон хирургиясининг ж адал суръатлар б и лан ривожланиб кетиши, айни^са трансплантология — одам аъзоларини кучириб утказиш со.\асидаги америкалик жарро^ларнинг бирданига «юрак-^гжа», «юрак-упкаж иш р» операқияларини бажариш лари тиббиёт деонтологиясида ^ам бир ^анча муаммоларни юзага келтирди. Хирург, реқипиент ва донор ёки донор ^ариндош-урурлари билан реқипиент уртасидаги муносабатлар шулар жумласидандир. Бутун оламга м аи дур хирург Н. М. А м осов хам юракни кучириб утказишга рухсат олгач автомобил халокатидан улган ёш қизнинг юрагинн олиб касал беморга утказишнн унинг қариндош-урурларидан сурашга журъат эта олмаган. Бу эса траисплантологияда деонтологиянннг ^ийин ва мураккаб ахло 1уш ва макъанни масалаларидан ^исобланади. Бундан таш^ари, хирургияга янги асбоб-ускунларнинг кирнб келиши ^ам деонтология со^асида мураккаб вазифаларни вужудга келтирди. Мисол тарик;асида шуVIи аитиш керакки, сунъий i^oh айланиш аппаратини (АИК) хирургияда ^улланишда уни ишга тушириш учун врачлардан таш^ари инженер-механиклардан иборат катта бир бригада ишлаши керак. Дар хил касб эГаларининг бир тан, бир жон булиб ишлашларини таъминлаш ^озирги шароитда қийин муаммолардан ^исобланади. Хулоса қилиб айтганда. хирургия со^асидаги деонтология муаммолари уз актуаллигини йу^отгани йу^, аксинча, хар бир тиббиёт ходимидан, айни^са, т а л абалардан, х;аттоки ^амш иралардан ^ам у з со^асининг ж он - куяри, билимдони булишни талаб этади. www.ziyouz.com kutubxonasi Илмий-техника тез суръатларда ривожланиб бораётган бугунги кунда хирургик беморларнинг операқиядан олдинги ва уларнинг тезда согайиб кетиши учун операқиядан кейинги парвариши муз^им урин эгаллайди. Б еморлар парвариш и давомида эса деонтологиянинг аз^амияти низ^оятда каттадир. Беморга тули^ з^амдардлик ^илинади, унинг ахволини: тушунгандагина бемор билан тиббиёт ходими уртасида давонинг наф беришига ишонч, самимий муносабат урнатилиши мумкин. Мезфибонлик, маънавий ёрдам, самимийликнинг фойдаси дори моддалардан кура купдир„ Я^ин утмишда тиббиёт з^амширасини «шаф^ат хамшираси» деб бежиз айтишмаган. Азоб чекаётган одамга рахм қилмайдиган, бепарво, худбин одамнинг тиббиёт муассасасида иш лаш ига йул 1$ й и б булмайди. Тиббиёт хамшираси беморни текширишда, уни турли: хил операқияларга тайёрлашда, шифокор тайинлаган даво муолажаларини амалга оширишда, беморлар пирваришида бевосита қатнашади. Бемор билан муомала ^илган кичик ва ;урта тиббиёт ходимлари бемор хаёлини: OFHp уй-ф икрлардан з^оли қилиши, чалгитиши, уни тетиклантириб, кунглида согайиб кетишга ишонч уйготиши керак. Бунда албатта беморнинг индивидуал хусусиятларини ва мазкур фурсатдаги ахволини з^исобга олиш з^ам лозим; бир беморни чидаб туришга кундириш керак булса («Сал огрийдию, лекин кейин енгил тортасиз» — деб), бош^асини з^ар хил гап-сузлар билан андармон к;илиш керак булади ва з^. к. Беморлар купинча урта ва кичик тиббиёт ходимларидан узининг диагнози ва ^андай натижа билан тугашини . сурашади. Беморнинг дарди бедаво булса, айникса унда хавфли усма (рак) касаллиги булса, буни унга айтиш мутла^о ярамайди. Касалликнинг ^андай якунланишига келганда з^амиша комил ишонч билан эсон-омон утиб кетади деб айтиш керак. Беморнинг олдида у яхши тушунмайдиган ва кунглида валима ва қур^инч уйготадиган: «шок», «агония», «^он туфлаш», «гематома», «коллапс» сингари ибораларни иш латм аслик керак. Наркотик уй^у ва з^атто юзаки кома з^олатидаги беморлар з^ам баъзан палатадаги гапсузларни эшитиб, кунглига тугиб қуйишини эсдан Ч51қармаслик керак. Чунки бемор кунглига озор етадиган бу'лса, бу унинг ахволини огирлаштириб қуйиши, баъзи лолларда эса давОланишдан бош тортиб, х.атто узини узи улдиришга уриниб куришга сабаб булиши мумкин. Гоз^о www.ziyouz.com kutubxonasi «беморлар бетоқат, даводан кунгли тулмай, гумонсирайдиган булиб қолишади, уларда эс-)\уш айниб қолиши, галлюқинақиялар, васваса булиб туриши мумкин. Ана шундай қолларда кичик ва урта тиббиёт ходимлари •сабр-тоқатли ва хушмуомала булишлари зарур. Бемор билан ^еч қачон ran талашиб утириш ярамайди, лекин даво чораларининг зарурлигини тушунтира олиш керак. Шу билан бирга а^воли унча огир булмаган беморлар, одатда, интизомни, даво режимини бузадилар: палаталарда чекадилар, спиртли ичимликлар ичадилар. Бундай қолларда урта ва кичик тиббиёт ходимлари интизом бузилишига йул қуймасликлари, қаттиққул булишлари, аммо қуполлик қилмасликлари керак. Тиббиёт қамширасининг ташқи киёфаси катта а^амиятга эга. Ишга келгандан кейин у дазмолланган тоза халат ёки мазкур муассасада раем булган кийимларни кийиб олади, кучада кийиб келган пойабзалини осон тозаланадиган ва юрганда товуш чиқармайдиган шиппак ски ало^ида туфлига алиштиради. Сочларини махсус қалпок ёки дуррача тагига бостириб олади. Саранжом ва озода тиббиёт ходимаси бемор кунглида ишонч yfiFOтади. Ва, аксинча, кийим-кечакдаги пала-партишлик, халатнинг кир булиши, қалпоқ ёки румол тагидан сочларнннг чиқиб туриши, ^аддан оширнб пардоз-андоз қилиш, тирноқларни устириб буяш — мана шуларнинг ^аммаси бемор кунглида тиббиёт ^амширасининг юқори малака- •енга, унинг аниқ, тоза ва пухта ишлай олишига шуб^а пайдо килади. Бемор шубхаларн бундай ^олларда купннча уринли булади. Баъзан бемор огирлашиб қолиши мумкин, лекин урта ва кичик тиббиёт ходимлари сароси м ага ёки ва^имага туш масликлари керак. К,андай Модиса руй берса ^ам (шовуллаб қон кетиши, юрак рнтмининг тусатдан издан чиқиши, шок, агония, клиник улим ^олатларида) тиббиёт ходимларининг барча хаттн-з^аракатлари жуда аниқ ва ишончли булиши керак. Вазият қанчалик хавотирли булса, шунчалик паст товушда гапириш керак. Биринчидан, беморнинг ;узига, агар у ^ушидан кетмаган булса, бақириқ-чақириқлар ёмон таъсир курсатади; иккинчидан, бу бошқа беморларнинг тинчини бузади, ^аяжонлантирадн, уларнинг с о р л и - рига зарар етказади; учинчидан, булар беморга уз вақтнда ва малакали ёрдам курсатншга халақит беради. Тиббиёт ^амширасининг купинча бемордан ташқари, унинг қариндош-урурлари ва яқин одамлари билан мулоқотда булишига турри келади. Бунда >^ам, юқорида www.ziyouz.com kutubxonasi айтиб утилганидек, э^тиёткорлик талаб этилади. Бемордан дардининг бедаволигини ёки а^волининг огирлашиб- ^олганини яширган ^олда буни унинг ^ариндошларига ётиги билан тушунтириш керак. Биро^ улар орасида ^ам бемор одамлар булиши мумкин, шуни ^исобга олиб, улар билан гаплашганда ни.^оятда э^тиёткор ва андишали булиш керак. Беморни кургани келган одамлар билан: гаплашишдаи олдин врач билан масла.^атлашнш керак. Айни^са телефонда гаплашганда э.^тиёт б^лиш, хусусан бирор жиддий хабарни айтмаслик, балки шифохонага келиб врач билан шахсан гаплашиш кераклигини тушунтириш лозим. Аксарият ^олларда беморнинг қариндошлари булимда булмаган дори-дармонларни топишда уз ёрдамларини таклиф этадилар. Бундай таклифни мулойимлик билан» лекин қатъиян рад этмоқ керак. Дори-дармонлар билан таъминлаш даволаш муассасаси маъмуриятининг бевосита вазифаси ^исобланади ва зарур булганда ^ар ^андай дорини расмий йул билан топиш мумкин. Тиббиёт ^амшираси уз малакасини доимо ошириб бориши лозим. Даволаш муассасасидаги умумий му^иг бунга ёрдам бериши керак. Х И Р У Р Г И К СТАҚИОНАРДАГИ ПАЛАТАЛАР, О П Е Р А Қ И Я ! БЛОКИ ВА ЯРА БОГЛАШ ХОНАЛАРИГА К?ЙИЛАДИГАН САНИТАРИЯ ТАЛАБЛАРИ Маълумки, хирургик профилдаги булимлардан: умумий хирургик, ЛОР, урологик, травматологик, онкологик, офтальмологик ва бопщалар, ^абулхона булимй,, операқия хоналари ва анестезиология, реанимақия бу-/ лимлари билан бир бинода жойлашиши лозим, чунки" улар бир-бири билан узвий равишда боглшушр. Хозирги ва^тда палата булимларининг 44 дан ортик турлари мавжуддир. Чет мамлакатларда, айни^са кейинги ййлларда Ан-. глия, Франқия ва А ^Ш да айлана шаклидаги булимлар; к у п л а б ' қурилмб^да. Айлана Шаклдаги булимларнинг ' аф залли ги угищ жойларининг қис^ариши ^исобига хо: дим ларнинг беморлар билан муло^от даврш ш узайти--1 ришдйр. 51на шупн мамнуният билан к;айд қилиш керак-; ки, айлана шаклдаги ^урилган бинода тутри бурчак шаклидаги бино булимига нисбатан бир-бирига утишда кам вадт" еарфланиш афзаллиги бор. Мамлакатимизда шундай бинолардан бирй онкологпк марказдир. ,v www.ziyouz.com kutubxonasi Булимлар одатда 60 уринга мулжалланган булади. Айрим ^олларда 25—40 уринли махсус жаррохлик булимлари очишга рухсат этилади. Замонавий палата булимлари утиб кетилмайдиган иккита секқиядан иборат булиши керак ва улар зал, шлюз ёки коридор билан туташтирилган булади. ^ а р бир секқияда 30 тадан урин, бир ёшгача булган болалар учун эса 24 урин булиши керак. Палаталар булимида қуйидаги хоналар кузда тутилади: навбатчи ^амшира пости (4 м2), м уолаж алар хонаси (18 м 2) , 6 орлов хонаси (2 2 м2), ошхона (уринлар сони уринлар умумий сонининг 50— 60 фоизини ташкил .килиши керак), оқли^ларни саралаш ва ишлатилган .оқли^ларни, тозалаш воситаларини caiyiani хонаси (15 м2), ванна хонаси (12 м2), клизма хонаси (8 м2), хожатхона (эркаклар, аёллар ва ходимлар учун алохида). Булимда булим мудирининг хонаси (12 м2), ордии аторлар хонаси (10 м2), катта ^ам ш ира хонаси (10 м2), луж алик ^амшираси (сестра хозяйка) хонаси (10 м2) ва к. булиши керак. Х,ар бир клиникада профессор, доқентлар учун иш кабинета ва 10— 12 кишига м у лж алланган ук;ув хоналари булиши керак. Палаталар эса беморларнинг даволаш муассасасида ётиб даволанадиган жойидир. Ж аррохлик булимларининг палаталарида битта уринга 7 м2, болалар булимида 6 м2 тугри келиши керак. Куйганлар учун булимда, битта уринга 10 м2 жой турри келиши керак. Аксарият п а л а т а л а р 4 уринга мулж алланган булиши керак ва шунингдек 2 та икки уринли ва 2 та бир уринли п ал ата ла р -\ам булиши керак. Палатада уринларнинг оптимал сони 3 та гача булмори даркор. Бир ёшгача булган болаларни 2 уринли палатага, бир ёшдан катта болаларни 4 дан куп булмаган уринли палаталарга жойлаштириш керак. Бир ёшгача булган болалар учун катта палаталарни ало^ида боксларга булиш керак. }^ар бир боксда 1— 2 тадан урин були ши керак. Чақалоқлар учун ажратилган боксларга қуйилган каравотлар 2 тадан ошмаслиги керак. Б и р касалга мулжалланган ва санитария тарморига эга булган палата (ярим бокслар) дан изолятор сифатида фойдаланиш мумкин. Ташқаридан алсқида кириладиган боксларгина т^лиқ изоляқия қилинади. . Б олалар хирургияси булимларида эмизикли б о лал ар учун, бир ёшдан олти ёшгача булган болалар учун ва www.ziyouz.com kutubxonasi катта ёшдаги болалар учун палаталар ажратилиши керак. Катта марказларда чала турилган чақалоқлар учун )^ам п алаталар аж рати ш керак. Болалар муассасаларида: а) касалхона ичи инфекқияси тарқалишининг олдини олиш учун камида 25 фоиз палаталар изоляқияланган, яъни ажратилган булиши керак. б) 15—20 минут давомида беморларни эвакуақия қилиш, яъни бопща жойга кучириш имконияти (куплаб лифтлар, кенг зинапоялар) яратилган булиши; в) машрулотлар ва уйин учун махсус хоиалар аж ратилган булиши керак. г) 20 фоизга яқин оналар учун қушимча уР1!НлаР' ажратилиши керак. Дар бир палатанинг ички буёри, мебеллар ва ёритилиши беморлар кайфиятини кутаришга ва даво самарасини оширишга хизмат қилиши керак. Дозирги даврда касалхоналарда оқ ранг билан бнргаликда бошқа рангларни қуллаш кенг туе олмокда. Палаталарда ювиниш жойи ва ойналар, умумий ва .\ар бир каравот учун алоқида ёритиш, ^амширани чақириш системаси ва радиони қулоққа тутиб эшитиш системаси кузда тутилган булиши керак. Бир ёки икки уринли палаталар қушимча марказлаштирилган кислород бериш ва вакуум-системалар билан жи^озланиши зарур. Металл каравотлар билан жи^озланган палаталар диққатга сазовордир, бу эса венага дори қуйиш учун штативлар урнатиш ва скелетдан тортиш учун мосламалар урнатиш имконини беради. Аксарият каравотлар функқионал булиши керак. Палаталарда яна каравот ёнида турадиган тумбочка, кийим илгич, умумий столстуллар, қороз учун тур идиш ва деворга урнатллган шкаф булиши керак. Ётиб даволанадиган касаллар учун каравотнинг устига кутариб тушириладиган столлар керак булади. Палатада, хонада устириладиган гуллар ва деворларга 1— 2 та тасвирий санъат намуналаридан осиб қуйиш ^ам мақеадга мувофиқдир. П алаталар ва умуман булимда ^аво ^ароратини нейтиш асбоблари ёрдамида муътадиллаштириб туриш керак. Умум жарро^лик булимларининг палаталарида ^арорат 20° С, болалар булимларида эса 22° С атрофида ушлаб турилади. Давонинг нисбий намлиги 55—60 фоиз, ^аво ^аракатчан ли ги секундига 15 м атрофида булиши керак. Булимдаги ^амма палаталар табиий ёруглик билан яхши ёритилиши керак, деразалар жанубга, жануби-шарқ ёки жануби-рарбга очилган булиши керак^ www.ziyouz.com kutubxonasi П алата эшикларида даволовчи врач ва з^амширанинг исми, отасининг исми ва фамилияси ёзиб ^уйилган булиши керак. Тиббиёт з^амширасининг пости унинг иш жойн булиб, у палатадагиларга яхши куриниб турадига» жойда булиши, анестезиология, реанимақия булимларида эса бевосита палатада жойлашиши керак. Пост дори-дармонлар, асбоблар, парвариш воситалари ва з^ужжатлар ^уйиладиган шкафлар билан жи^озланиши керак. Х>амшира постда утирганида унга хам м а п ал атал ар яхши куриниб туриши керак. Пост столида телефон, сигнализақия стол лампочкаси булиши керак. Ойна тагида режим ва пар^ез курсатилган касаллар руйхати, температура вараги, календарь, айрим курсатмалар (масалан, умров ости венасига 1\уйилган катетерга ^араб бориш, анализга материалларни олиш тугрисида), беморларни з^ар хил текширишларга, йул-йури^лар ва операқияларга тайёрлаш крпдалари булиши лозим. Бундан ташқари, постда дорилар, з^арорат улчагич, шпател, банкалар, ^огозлар, иситгичлар, ошкозонни ювиш ва шира олиш учун ишлатиладиган резина найлар (зонд) булиши керак. Пост ёнида тарози, буй улчагич, холодильниклар туради. А ва Б руйхатидаги дорилар муолажа хонасида сейфда са^лаииши керак. Шкафда анафилактик шок з^олатида ёрдам бериш учун мулж алланган дорилар туриши зарур. Касал кишининг з^амширани ча^ириши ёруглик ёки товуш сигнали оркали амалга оширилиши керак. Беморлар дам оладиган жой зал ^исобланади. Унга 1— 2 та диван, журнал столчаси, стуллар, гуллар ва рузнома-журналлар булиши керак. Агар телевизор урнатиб ва деворларга тасвирий санъат асарлари намуналаридан осиб ^уйилса яна з^ам куркам булади. Врачларнинг иш жойи ординаторлар хонасидир. Бунда з^ар хил з^ужжатлар тулдирилади. С толлар, стуллар, китоб ва кийим-кечак учун шкаф, ювинадиган жой, ойнадан тапщари бу ерда китоб жавонлари булиши керак. Эълонлар тахтачасида навбатчилар руйхати, з^афтада килиниши лозим булган операқиялар, беморларни текшириш ва даволашнинг з^ар хил схемалари булиш и керак. Ординаторлар хонасига булим амалий фаолиятини www.ziyouz.com kutubxonasi ;ар хил функқионал қолатлар бериш учун функқионал каравотлардан фойдаланилади. Каравот ёнида столча булиши шарт. Беморларнинг уринбош анжомлари ва кийим-кечаклари қафтада бир марта, гигиеник ваннадан кейин алйштирилади. Айрим ^олларда зарурат булганда, бир неча марта алиштирилади. Булимда оқлиқлар бир кеча-кундузга етарли даражада рамланган булиши керак. Уринбош анжомларини, айниқса ofhp беморларга тиббий қамшира алиштиради. Уринбошларни алиштиришнинг >^ар хил усуллари бор. Беморга юриш рухсагwww.ziyouz.com kutubxonasi этилган булса, кичик тиббий з^амшира ёрдамида унинг узи алиштириши мумкин. Тушакда ётадиган беморларга уни алиштириш ^ийинрсщ. Бунинг уч^н чоншабни бош томонндан ураб, юмалатиб оё^ томонидан олинади. Тоза чойшабни бинт каби икки томонидан ураб беморнинг думгазаси тагидан утказилади, кейин бош ва оёқ томонига қараб ёйилади. Уринбош анжомларини икки киши алиштиради. Беморнинг куйлагини алиштириш учун белидан бошлаб куйлак кутарилиб турилади, буйиига келтириб, қул- -лари баландга кутарилади ва куйлак эз^гиётлик билан бошидан чик;ариб олинади. Кейин қулларидан чи^арилади. Кийинтириш тескари тартибда амалга оширилади: •олдин енглари кийгизилади, кейин бошидан утказилади ва бемор тагига ёйилади. Агар беморнинг кули жароз^атланган булса, аввал беморнинг сор қулидан, кейин жароз^атланган ^улидан ечилади. Ofhp касалларда терини парвариш қилишга алоз^ида -а^амият берилади. Узи юра оладиган беморлар з^ар куни эрталаб ювинадилар, тишларини тозалайдилар ва з^афтада бир марта гигиеник ванна 1^абул қиладилар. Т.ушакда ётган беморлар бадан терисини з^ар куни дезинфекқияловчи эритмалар билан артилади. Эритма қанг) олиб жинсий органларни ор^а чи^арув тешиги томон ювилади, кейин i^ypy^ пахта билан артилади. • Бем орларни ваннада чумилтириш учун уни бемор утиргунча сув билан тулдириш керак. Сув з^ароратининг www.ziyouz.com kutubxonasi бир хил булиши учун уни аралаштнриб турилади. Заифлашган беморлар учун ярим ванна тайёрланади, яъни бемор утирганда сув оёқларини ва қорнининг пастки қисмини кумиб туриши керак. Агар беморга ванна тақиқланган булса, уни душга туширилади. Бунинг учун ваннага тахта қуйилиб бемор унга утқазилади. Улар' ваннадаги каби бош қисмидан бошлаб ювинтирилади. Ювиниб булгандан кейин беморларга куйлак, лозим,. пайпоқ, шиппак ва халат берилади. Холсизланган беморларни овқатлантириш учун аввал уларга қулай холат яратиш керак. Беморларни ^амшира овқатлантиради. Бундай беморларнинг бошини кутариб турилиб қошиқча билан бутқа ёки суюқ овқат берилади. Сув махсус идишларда ичирилади. Айрим лолларда беморларни бурундан меъдага утказилган резина найлар (зондлар) орқали овкатлантирилади. Пар^ез билан даволашнинг а^амияти катта. У биринчи павбатда бемор организмипи химиявий ва механик Ж1қ а т д ан э^тиётлашни кузда тутнб, айрим орган лар функқиясини тиклаш ёки организм учун егишмайдиган озиқ мақсулотларини бериш демакдир. Пар^езларнинг турлари куп: БЕМОРЛАРНИ КЛИНИК ТЕКШИРУВГА ТАЙЕРЛАШ Беморларни касалхонада булиш вақтини кисқартириш ва жаррохлик фаоллигини оишриш учун одатда режали беморлар амбулатория йули билан текширилиши керак. Энг куп учрайдиган касаллнкларда текшириш- >шнг умумий схсмасини ишлаб чикиш мақсадга мувофик ва улар минимал ёки максимал қажмда белгиланади. Р еж али опсратив даволашга мух гож булган касалларга мажбурий ва махсус текшириш турлари белгилаиадй. Текширишнинг мажбурий минимуми умум қабул килинган текшириш (куздан кечириш, пальпақия, перкуссия, аускультақия) билан бир қаторда қуйидагиларни уз ичига олади: 1) қоннинг умумий анализи; 2) сийдикнинг умумий анализи; 3) қон босимини улчаш; 4) кукрак кафаси органларннннг рентгеноскопияси (айрим х о л л а р д а ); 5) кон группаси ва резус-факторни аниклаш. Кейипчалик биринчи учтя тектпиршпни керак булганда ёки хар 7— 10 кунда такрорланади. Рентгенологик текшириш кукрак кафаси органлари касалликлари билан огриган ёки тунга шубха қилипган одамлар ва проwww.ziyouz.com kutubxonasi ф илактнк м а^садларда 1 йил мобайнида ундан утмаган бем орларга белгиланади. Ун икки ёшга тулмаган беморлар профилактик рентген куригидан утказилмайди. Еши 50—60 дан ошган беморларни текширишнинг мажбурий минимумига электрокардиография ва терапевт консультақияси киритилади. Крнни текшириш диагностиканинг энг муз^им булимларидан биридир. Конни текширишнинг учта асосий йуналиши бор: а) бактериологик ва серологик; б) биохимиявий; в) морфологик текшириш. Тиббий з^амшира беморни ого^лантириб, анализга ^он олингунча овк;атланмаслик кераклигини тайинлаб ^уйиши керак. Умумий анализ учун одатда бармоь^ учидан, го^о қуло^ солинчоридан i^oh олиш кифоя. Игна ёки чечак ланқети 2—2,5 мм чу^урликка санчилади, биринчи i^oh томчиси пахта билан артилади. Эритроқитларнинг чукиш тезлиги, гемоглобин, лейкоқитлар, эритроқитларни текшириш учун кейин чиадан i^oh томчилари олинади. Дар бир муолажадан кейин бармоь; эфирга з^улланган латта -билан артиб турилади. К,он олиб булингандан кейин бармо^ учи эфирга ^улланган пахтага ураб ^уйилади ва беморга бармоқни кафтга зич та^аб туриш тайинланади, шунда ^он тез тухтаб ^олади. Сийдикни текшириш буйракларнинг аз^воли билан •функқиясини ани^лаб беришдан таш^ари бонл^а органлар ва системаларда касаллик (жигар, модда алмашинуви касалликлари ва бодщалар) бор-йуқлиги туррисида фикр юритишга з^ам имкон беради. Ш у муносабат билан сийдик анализи даволанишга келган >;ар бир беморни умуман текширишдан утказишнинг муз^им тарки- >бий ^исми з^исобланади. Сийдик анализи учун эрталабки конқентрланган сийдик порқияси олинади. К атта ёшдаги одам бир кеча-кундузда 1 л дан 1,8 л т а ч а сийдик аж р атад и , бу урта з^исобда 1,5 л ни ташкил этади. Мул сую^лик ичилганда сийдик ми^дори купаяди ;ва одам i^ypyi^ о в^атлар билан ов^атланганда, шунинг- .дек ичи кетганда з^амда куп терлаганда сийдик миқдори •камаяди. Буйрак функқияси Зимниқкий усули буйича текширилганда бемор одатдагича овқатлар билан ов^атланиб тургани з^олда бир кеча-кундуз сийдигини хар 3 соатда ало^ида-алоз^ида порқиялар з^олида йигиб бориши керак. Сийдик й и р и ш учун кичик тиббий з^амшира олдинд ан беморнинг исми шарифи, палата номерини, идиш- «инг тартиб номерини ёзиб идишларга ёпиштириб ^уяди. www.ziyouz.com kutubxonasi С аккиз порқиянинг )\ар бирида сийдик миқдори ва нисбий зичлиги улчаб курилади. БЕМОРНИНГ МЕЪДА-ИЧАК СИСТЕМАСИНИ РЕНТГЕНОЛОГИК ТЕКШИРУВГА ТАЙЕРЛАШ Буига рентгеноконтраст моддаларнинг қизилунгач, меъда, ун икки бармоқ ичак, ингичка ва йугон ичаклар орқали юбориб рентгенологик текширувдан утказиш киради. Бу текширишлар беморнинг меъда ва ичагини ахлат ва елдан халос қилишга қаратилган махсус тайёргарликдан кейин амалга оширилади. Бемор текширув арафасида дагал овқат (қора нон, картошка, бодом, урик ва бошқалар) емаслиги керак. Кечқурун ва текшириш куни эрталаб ичакни тозалаш мақсадида тозаловчи э^уқна (клизма) қилиннши керак. Текшириш арафасида ва шу куни ичакда ел ^осил булиши (метеоризм) нинг олдини олиш учун сурги дори берилмайди. М еъдада куп суюклик йигилиб қолганда уни бир неча кун давомида ювиб бориш керак. Ичилган контраст (дори) моддалар одатда йутон ичакка бир кеча-кундуздан кейин утади ва шунинг учун уни ^уқна қилмасдан текшириш керак. Агар бемор текширишга яхши тайёрланган булса, рентгенологик метод диагностика учун қимматли маълумотлар беради. УТ ПУФАГИ ВА УГ П У Л Л АР И НИ Р Е Н Т Г Е Н О Л О Г И К ТЕКШИРИШГА ТАЙЕРЛАШ Холеқистография — жигарнинг йоднинг айрим бирикмаларнни қондан сингиб, уларни ут билан ажратиб чиқариш қобилиятига ва ут пуфагида йнгилишига асосланган. Холеқистографияни икки хил усул билан тайёрлаш мумкин: кечқурун бир марта ва булиб-булнб қабул қилиш йуллари. Одатда шу мақсадда йопагност, осбил, холевит ва бошқа дорилар ишлатилади. Холеграфия ут йулларини рентгенологик текшириш усулидир. Юқоридаги текширишларнинг яхши натижа ■бериши учун беморларни тугри тайёрлаш нинг ақамияти катта. Текширишдан 15—20 соат ва 1 — 1,5 соат олдин беморга тозаловчи ^уқна қилинади, чунки ичак ахлат ва елдан холи булиши керак. www.ziyouz.com kutubxonasi ЖАРР(ДЛИК БЕМОРЛАРНИ ОПЕРАҚИЯГА ТАЙЕРЛАШ ОПЕРАҚИЯ ВА БОРЛАШ ХОНАЛАРИДАГИ ИШЛАР Операқия қилиниши керак булган беморнинг жуда> ^аяжонланиши табиий. Операқия найтидаги огри^ни кутнш, операқиядан кейинги даврда ёрдамга му^тожлик туйруси беморни руз^ан эзади. Бундай з^олларда хар бир беморга ало^ида ёндашиш. керак. Айрим ^олларда тиббиёт ходимлари касалликнинг ^а^и^ий хавфини бемордан яширишга мажбур буладилар. Бунда врач бемордан касаллигини яшириб унга белгилари ухшаш булган бош^а хавфсизро^ касалликни айтиши керак. Одам о р и з бушлирида куп сонли микроблар булиб,. булар орасида касаллик қузгатадиганлари з^ам булади. Бундай микроблар сони тиш кариесида, милк шамоллашида ва сурункали тонзиллитда купаяди. Бу суруикали инфекқия ревматизм, нефрит каби купгина асоратларга олиб келиши мумкин. }\ар ^андай операқия инсон организми учун з^ам руз^ий, з^ам жисмоний жароз^ат булиб, унинг з^имоя крбилиятини анча сусайтиради. Шунинг учун хам операқиядан кейинги даврда илгари булган «мудрое» инфекқия рнвожланиб кетади ва куплаб асоратларга олиб келиши мумкин. Милк ва тишларида касалликлари булган беморлар операқиядан олдин стоматологда даволанишларн керак. Операқия ^илиниши лозим булган з^амма беморларга эрталаб, кеч^урун ва ов^атдан кейин огизнн чайиш зарурлигиқи у^тириш керак. Операқиядан олдин беморнинг меъда-ичак системасини тозалаш керак. Агар бемор ичаги, меъдаси операқия пайтида тула булса, операқиядан кейин қорин дам булиб, у л ар д а 1\Он айланиши бузилади, инфекқия ривожланиб ичак деворидан ташқарига чиқиши мумкин. Меъда ва ичакнинг дам булиши юрак ва упка системасининг .\ам функқиясини бузади. Бу эса, уз навбатида, ]^орин бушлири аъзоларининг i\OH билан таъминланишини ёмонлаштиради. Операқия меъда-ичак системасида бажарилаётган булса, улардаги моддалар ^орин бушлигига тушиб, корин пардасини яллиглантириши мумкин. Операқия пайтида меъданинг тула булиши наркозда кунгил анниб, кусиш пайтида огиз ор^али нафас йулларига утиб, уни беркитиб қуйиши (асфиксия) га олиб келиши мумкин. Меъдадан овкатнинг ичакларга утиши (эвакуақия) www.ziyouz.com kutubxonasi бузилмаган ^олларда операқияга тайёрлаш учун уларга операқия куни ов^ат ейишни ман қилишнинг узи кифоя қилади. Агар меъдадан ов^ат эвакуақияси бузилган булса, операқиядан олдин суриб олинади. Бунинг учун йугон меъда зондидан ва катта шприқдан (Ж ане шприқи) фойдаланилади. Меъдада ^уюқ ов^ат қолди^лари ва шиллиқ булса, унн ювиш керак булади. Бундай лолларда шприқ урнига зонд учига катта шиша воронка кийгизилади. Беморларни операқияга тайёрлашда уларнинг бадан тернсини тайёрлаш катта а^амиятга эга, чунки тери бурмаларида, тешикчаларида куплаб микроблар тупланган булади ва уларнинг операқия ярасига тушишининг олдини олиш мумкин. Шунинг учун ^ам беморларни операқия.арафасида чумилтириб, кийимларини алиштирилади. Операқия куни бемор сочлари, тнрно^лари олиниб, соқол-муйловлари ^ирилади. Операқиядан бир кун олдин бемор умумий ванна ^абул қилади. Дар бир беморни чумилтнриш учун ваннани иссиқ сувда мочалка ва чутка бнлан ювилади. Мочалка ва чуткаларнн қайнатиб стериллаш тавсия ^илинади. Ванна ювилгандан кейин уни 3% ли лизол эритмаси билан дезинфекқияланади ва эритма илиқ сув билан чайиб ташланади. Беморни чумилтиришдан олдин ваннаии 37—38° С ли илиқ сув билан 2/3 қисмигача тулдирилади. Ювинишда беморга ёрдам бериб унинг терисининг рангидан ва айниь^са умумий а,\волидан хабардор булиб туриш керак. Ювиниш чогида тер ва кир тупланадиган жойлар (қ^лти^, бармоқ оралари. чов, буйин, оё^лар ва к.) ало>;ида эътибор билан тозаланади. Умуман беморларни операқияга тай ёрлаш н ин г• ма- ■^аллий, умумий ва махсус турлари ф ар ^ қилинади. Ма^аллий тайёргарлик операқия майдонининг стериллигини кузда тутади. Операқия майдони атрофида кенг ^илиб сочлар қирилади. Масалан, куричак яллигланганда (аппендиқит) қорин олдинги деворининг (қов со^асини ь^ушиб) 2/3 ^исми қирилади. Терини ж ар о ^атламайдиган уткир устарадан фойдаланиш ва операқия куни эрталаб қириш керак, чунки операқия арафасида қирилган булса, терининг кесилган жойларидан инфекқия тушиб, йиринглаб кетиши ва операқияни кечиктирншга сабаб булиши мумкин. Соч ^ирилгандан кейин терини спирт, диоқид ёки бошқа антисептик эритма билан артиш керак. Умумий тайёргарлик му^им ^аётий функқияларни г www.ziyouz.com kutubxonasi нормаллаштиришга қаратилган булиб, хирург билан анестезиолог уни бирга ^ал қилади. Бу уринда утган авлод хирургларининг кузатишларини келтириб утиш лозим, улар беморнинг а^волига қараб операқияга курсатмалар қуйишган. Киршнер операқиядан кейинги асоратл ар хавфи катта булганлигидан 1 ёшгача булган болаларда ва 70 ёшдан ошган кишиларда режали операқиялар утказишни тавсия қилмас эди. Семиз кишиларда катта операқиялар бажариш ^ам хавфли. Инсон организмининг ички имкониятларини аниқлаш учун содда, шу билан бирга етарли даражада яхши маълумот берадиган синамалар (Штанге, Генча ва бошқалар) таклиф' қилинган. Штанге синамаси (нафас олиб, тутиб туриш вақти)' 20 с дан кам ёки Генча синамаси (нафас чиқариб тутиб туриш) 12— 10 с кам булса, бу юрак-томирлар, нафас олиш системаларининг функқионал имкониятларини пастлигини билдириб, наркоз ва операқиянинг хавфи катта эканлигидан далолат беради. Санитария ва гигиеник жи^атдан озода қилиш тула па қисман булади. Тула санитария ишловида режали операқия арафасида бемор тирноқларини олиши, душ ёки ванна қабул қилиб операқия қилиниши керак булган со- >$ани айниқеа тозалаб ювиши керак. Бемор операқияга тайёрланаётган палата поли, ^амма нарса кечқурун хлораминнинг 0,5% ли эритмаси билан артилиши, шамоллатилиши ва ультрабинафша нурлар билан нурлантирилиши керак. Кисман санитария ишловини шошилинч операқиялардан олдин амалга оширилади. У тирноқларни олиш, қулни, оёқларни ва тананинг бошқа ифлосланадиган қисмларини гексахлоран суспензиясида ^улланган сочиқ билан артишни ва операқия майдонидаги сочни киришни уз ичига олади. Операқия арафасида бемор саклаш учун соати, узуклар и ва бош қа ’■қимматбахо нарсаларини топширади. Премедикақиядан олдин бемор ковугини бушатиши, кузойнак, олинадиган протез тишларини олиб уларни палатада қолдириши керак. К И Ч И К Т И Б Б И Й ХАМ Ш ИРАНИНГ О П ЕРА Қ И Я ВА БОРЛАИ1 Х ОНАЛАРИДАГИ ИШ И » Асептика — операқия ёки муолажа чогида микробларнинг ярага тушишининг олдини олишга қаратилган www.ziyouz.com kutubxonasi *юра-тадбирлар йигиндисидир. Я рага тегадиган з^ар ^андай нарса стерил булиши керак. ^атто, бажариш жараёнида тери бутунлиги бузилмайдиган (меъда ширасини олиш , меъдани зонд билан ювиш, клизмалар ва к.) м уолаж алар з^ам асептик ш ароитларда баж арилиш и керак. Асептика шахсий гигиенага риоя ^илишдан бошланади. Ишга келиб кийимларни алиштириш керак. Халат, ^алпоқча ёки румолча ювилган, дазмолланган булиши, беморнинг кийимбошлари ва унинг тушаги мунтазам равишда алиштириб турилиши керак. Хирургия булимида палата ва боглаш хоналарини з^улланган латта билан тез-тез артиб, йигиштириб туриш керак. Ходимларнинг йулини парваришлашга алоз^ида эътибор бериш керак. Ифлос ишларни қул^опларда бажариш шарт. Сочни қалпо^ча ёки румолча билан ёпиш керак. Огиз-бурунни бекитиб турадиган 4— 5 қават докадан тикилган ни^об тутиш, операқия, боглаш хонаси, муола- .жа хоналарида гапиришни, юришни чеклаш микробларнинг ажралиб чикиши ва уларнинг ярага тушиш имкониятини кескин камайтиради. Ва^ти-ва^ти билан (з^ар 10— 15 кунда) з^аводан, ходимлар ^улпдан, томогидан экма олиш керак булади. ЖАРРОХ,ЛИК БЕМОРЛАРНИ БАЪЗИ БИР ОПЕРАҚИЯЛАРДАН КЕЙИНГИ ДАВРДА ПАРВАРИШ КИЛИШ. УЛАРНИ ОЛИБ ЮРИШ (ТРАНСПОРТИРОВКА) КОИДАЛАРИ Беморларни булимда олиб юриш усулларини даволовчи врач белгилайди. Бу эса беморнинг умумий аз^волига богли^ булиб, замбилда, юмшо^ курси, курси-зам- ■билларда, қулларда олиб юрилади. Беморни, айни^са огир ётган беморларни олиб юришнинг энг осон ва КУлай усули — замбилда олиб юриш усулидир. Беморлариинг замбилдаги з^олати узи учун ^улай булиши (касалнинг мижозига, шикастланиш турларига, огир-енгиллигига боглиқ) керак. Беморларни каравотдан замбилга иккита ходим к^тариб ётқизади — бири боши, буйин, кукрак соз^аларидан кутарса, иккинчиси бел ва сон соз^аларидан к^таради. Беморларни олиб юришда бир хил горизонтал з^олатда са^лашга з^аракат қилинади. Зинапоядан пастга олиб тушишда замбилнинг олдинги ^исмини анча кутарилади. Зинапоядан ю^орига олиб чи^ишда эса беморнинг бош ^исми олдинга булиб, замбилнинг пастки кисмн к^тарилиб текис з^олатга эришилади. www.ziyouz.com kutubxonasi Ь^орин бушлири органларидаги опёрадиялардан кейин парвариш, утказилган операқиянинг огир-енгиллиги ва ^ажмига боглиқ булади. К,иёсан оддий операқиялар (уткир аппендиқит, чурралар, ут пуфагини олиб ташлаш — холеқистэктомиялар ва б.) дан кейинги парвариш принқиплари қуйидагилардир: бемор операқия хонасидан палатага олиб келингандан сунг уни янги тайёрлаб қуйилган тоза уринга ёстиқсиз чалқанчасига ётқизиб қуйилади. Наркоздан кейинги даврда беморларда кусиш пайдо булиб, қусуқнинг нафас йулларига тиқилиб қолмаслиги чорасини куриш жуда му^имдир. ^усиш белгилари пайдо булса, тиббий дамшира беморнинг бошини бир ёнга буради, дамшира олдиндан тайёрлаб куйилган тоза сурп билан беморнинг o fh 3 бушлигини артиб олади ва дар^ол врачга маълум қилади. Операқиядан кейинги даврда огриққа қарши кураш катта а^амиятга эга. Бундай ^олларда орриқ қолдирадиган, тинчитадиган дори-дармонлар буюрилади. Мураккаб операқиялардан сунг, айниқса ичак ва меъданиНг бир қисмини олиб ташлаш, жигар операқияларидан сунгбеморлар реанимақия булимига утказилиб ишенсив даволаш чоралари амалга оширилади. Бу хилдаги беморларда купинча бурун — меъда зонди қолдирилади. Дамшира зонддан чиқадиган ажралмаларнинг табиатини кузатиб, чиқарилган суюқлик миқдорини қайд қилиб боради. Зонд тиқилиб қолмаслиги учун л аР 3—4 соатда натрий хлориднинг*озроқ миқдордаги изотоник эритмаси билан ювиб турилади. Зонд, ундан яшил рангли шилимшиқ чиқиши тухтамагунча 48—72 соатгача сақлаб турилади. Зонд яхши ишлаб турган булса, ичиш учун оз миқдорда сув бериш мумкин. Огиздан овқат беришдан олдйн врач ^амширани ого^лантириб қуяди ва утказилган' операқиянинг табиатига қараб тегишли схемани буюради. К,орин бушлиги органларидаги операқиялардан кеиин купинча ичак қовузлоқлари газлар тупланишидан дам булиб кетади. Метеоризм огриқ туриши, нафас қийинлашиб қолиши билан давом этади, Метеоризмнинг олдини олиш ва унга қарши кураш мақсадларида кислородни нафасга олдирйб туриш ва вақт-вақти билан ^ар 2—^3 ,соатда турри ичак бушлигига 15—50 минутгача газ утказувчи пай қуйиш керак. {К,орин бушлигидаги йирингли ж араёнлар муносабатн билан қилинган операқиялар аксари дренаж Қуйиб қуйиш,‘резина найлар ёки дока тампбнлар қолдириб, устини салфетка ва'борламлар билан ёпиб қуйиш билан тугалwww.ziyouz.com kutubxonasi ланади. Тиббий ^амшира богламнинг тоза булишига қараб боради. Врач курсатмасига биноан уни алиштириб туради. Борлам ^аттиқ тортилмаслиги керак, акс ^олда у куп но^улайликлар турдириши мумкин, айни^са ичаклар дам булиб кетганида диафрагма экскурсиясини чеклаб қуяди ва шу билан нафас олишга ёмон таъсир қилади. Кукрак ^афаси органларида қилинган операқиялардан кейин нафас етишмовчилигининг олдини олиш асосий вазифа ^исобланади. Айни ва^тда беморнинг уриндаги вазияти катта а^амиятга эга. Бемор наркоздан кейинги даврда қаддини кутариб ярим утирадиган ^олатга келтириб ^уйилади, лекин баъзан бемор ёнбоши билан ёт^изиб ^уйилиши ^ам мумкин. Дар бир конкрет ^олда врач ,\амширага тегишли йул-йурик,ларни беради. Нафас йулларида тупланиб долган шилимшиқни беморлар й^талиб яхши чи^ариб ташлай олмайдилар, шу муносабат билан суриб оладиган мосламалар ёрдамида шилимшиқни актив равишда суриб олиб ташлаш зарур булади. М ана шу муолажани ^ам ш ира врач бую рганига i^aраб ,\ар 20—30 минутда мунтазам бажариб боради. Бундан таш^ари, ингаляқиялар, кукрак қафасини тебратадиган (вибрақион) массаж буюрилади. Горчичниклар, банкалар, балгам кучирадиган микстуралардан фойдаланиш уринли. П левра бушлирида одатда дренаж 1\олдирилган беморларга актив ёки пассив дренажлар уланиб ^уйилади, •бу эса операқиядан кейинги даврда пневмоторакс ва гемоторакснинг олдини олади. Дамшира дренажларнинг ^андан ишлаб турганлигини кузатиб боради, чиодан сукну/шк миқдорини қайд ^илиб боради. Упканинг бир кисми олнб ташланган ма^алда актив аспирақия афзалро^дир. Шуни таъкидлаш керакки, қорин бушлиги органлари операқиясидан кейинги даврда беморларни парвариш қнлишиинг умумий принқиплари бу ерда >^ам уринлидир. Операқиядан кейинги даврнинг яқин соатларида беморнинг гемодинамик курсаткичларини кузатиб бориш, нситмаси, юрак-томирлар ишини кузатиш му^им а^амиятга эга. Интенсив даволаш палатасига ёки реанимақия булимига ёткнзилган беморларга махсус карта очилиб, танасининг ^арорати, пульси ва нафас ^аракатларининг тезляги, артериал босимнинг даражаси, ажратилган сийдиги микдори, беморга юборилган ва ичирилган сукиушкwww.ziyouz.com kutubxonasi нинг ^аж м и ва бош қалар шу картага ^ар1 1— 2 соатда ёзиб борилади, врач буюрганларининг бажо келтирилишинн ^ам ^амшира шу картага қайд қилиб боради.. Бемор а^волини шу тарзда ^айд қилиш, тахдид солиб келаётган хавфли асоратлар аломатларини ва^тида паш^аб қолишга ва врач етиб келгунча зарур ёрдам куреатишга имкон беради. Операқиядан кейинги даврда 1^уйидаги асоратлар: гипертермия, нафас етишмовчилиги, юрактомирлар етишмовчилиги, қон кетиши, олигурия,. анурия учраши мумкин. ШОК, КОМА, АГОНИЯ >,ОЛАТЛАРИДА БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШ КИЛИШ Шок — ^аддан ташқари кучли -гаъсиротлар туфайлиг пайдо буладиган огир ^олатдир. Шокда биринчи галда марказий нерв системасига озор етади. Шокнинг кузгалиш (эректил) ва суниш (торпид) фазалари фарқ килинади. ^ з г а л и ш фазаси жуда ^исқа муддатли булиб, унда мушаклар таранглашади, з^арорат кутарилади, артериал босим ошади. Тахикардия, нафаснинг тезлашиб, юза булиб қолиши, бетоь;ат ^аракатлар ^илиш, тер босиши хосдир. Айни ва^тда беморлар актив булиб, огри^- лардан нолийдидар, чунки уларда сезувчанлик юкори булади. Шокни юзага келтирадиган таъсирот бартараф этилмаса, суниш (торпид) фазаси бошланади. Бу фазада i^oh айланишининг издан чиқиши биринчи уринга чиқибг кислород етишмовчилиги (тузима гипоксияси) бошланади, моддалар алмашинуви бузилиб, барча орган ва системаларнинг функқиялари ишдан чиқади. Бемор жуда пассив булиб ^олади, орри^дан нолимай куяди, чунки сезувчанлиги пасайиб кетади, >^ушни йукотади. Ш окнинг асосий клиник белгилари: тери ранги ог^аради ёки кукариб кетади, томир уриши тезлаш иб 1 0 0 -1 Ш мартагача етади, тулиқлиги сусайиб кетади. Аргериал 1\он босими пасайиб кетади, нафас олиш тезлашади, тери ва пай рефлекслари йу^олиб, буйрак, жигар функқияларининг издан чи^иши натижасида сийдикнинг кам ажралиб чи^иши (олигурия) ^олатлари кутилади. Кома организмнинг носпеқифнк реакқияси булиб, >^ар хил сабаблар — шикастланиш, за^арланиш , эпилепсия, диабет х.амда мияда jcoh айланиши бузилишига ва мия шишувига олиб келадиган бош^а касалликлар сабабли бош ланади. К омада одамнинг эс-.^уши айниб. у- .^аракатлар кила олмай к;олади, нафаси ва юрак-томирwww.ziyouz.com kutubxonasi лар фаолияти издан чйқади, рефлекслари, сезувчанлиГи йуқолади. Агония (улим талвасаси, қон т а л а ш и ш )— организмннн!' терминал ^оЛатларидан булиб, улимнинг қайтар даври қисобланади. Агониядан аввал агониядан олдинги 5$олат булиб утади, бу вақтда артериал босим кеск^н пасаяди, эс-^уш тобора хиралашиб боради, миянинг электр активлиги пасаяди, орган ва ту'қимадарнинг кислородга ёлчимаелиги кучаяди. Агониядан олкинги ^олатнинг. агония қолатига утиш даври терминал пауза (туХтаб олиш) булиб, бу давр нафаснинг бирдан* тухтаб қолиши, куз мугуз пардасй рефлексларининг с^ниши билан характерланади ва у бир неча секунддан 3 минутгача давом этади. Шундан кейин улимнинг иккинчи даври — агония бошланади. Аввал огриқ сезгиси йуқолади, барча рефлекслар сунади, эс-^уш йуқолади, Нафас суст, сийрак булиши ёки, аксинча, ода\^ зур бериб калтА нафас оладиган* ва тезгина т'улиқ нафас ^иқа^адигйн '(нафас амплитудаби катта) булиши мумкин. , Ю рак қнсқаришлари сони аста-секин минутига (10— 2Q мартагача камаяДи, пульс ипсимон б^либ ^олади, аранг билинади. Артериал қон босими сймоб устуни ^исоб^да 20— 10 мм гача пасаяди. Агонал даврнинг ^ а н ч а давом этиШи ва клиник манзараси уни юзага келтирган сабабларга боглиқдир. Агонал ^олатби р неча минутдан то бир неча соатгача давом этйб клиник улим ^ола[гига утиши мумкин. Бу >(аёт билан улим урқасидаги қисқа (3 5 мйнут давом этадитан) давр булиб, нафас олиШ ва юрак иши тухтаб, тери рангининг оқариши, куз Қорачигипинг кенгайиб кетиши ва реф^ексларайнг бутунлай й^^олиши билан характерл^нади. Бу қисқа давр қайтар ^олат булиб ^исобланади. ' Бу терминал ^олатларда ^амма тиббий чара-тадбиргтар ^аёт учун зарур булган орган ва систем алар ф ао^ияти.ни тиклашга қаратилиши керак. Бундай беморлар ало- \ида ажратилган хоналарга жойлаштирилиши ёки реанимақия фулимига утказилиши ва, дар^ол дамш ира назорати остида булиши лозим. Беморнинг нафас олиш^ (унинг сони, ритми, чуқурлиги); томир уриши, қон боси<- мининг ^олатй, эс-^уши, бошқа' ррган ва сист'емаларининг иши доимий кузатиб борилиши лозим. Бундан ташқари, тиббий Дамшира врач б.уюрган қймма даво чораларини уз вақтида бекаму куст бажариши шарт. Бунинг учун эса огир ётган беморларнинг парвариши учун зарур булган ^амма нарсалар (йгналар, шп^иқлар), дори-дарwww.ziyouz.com kutubxonasi монлар, асбоблар ва бош^алар) бемор ётган хонада тахт қилиб ^уйилиши керак. Агония ^олатида дар^ол комплекс реанимақия тадбирларини бошлаш, биринчи галда огиздан-огизга, огиздан-бурунга қилиб упкага сунъий нафас бериш, шунингдек юракни бевосита массаж қнлишга киришиш керак. Агония ^олатидан чиқарилган бемор анча вақтгача синчиклаб кузатиб борилади, уни парвариш ^илиш кучайтирилади. Бемор баданига грелкалар қуйиб, ураб-чирмаш, ёто^ яраларнинг олдини олиш.чораларини куриш, баданини дезинфекқия қилувчи эритмаларнинг бири билан артиб туриш, беморни бир ёнбошидан иккинчисига агдариб туриш, чойшаблар, адёл ва ёсти^ ^амда ич кийимиии тез-тез алмаштириш, уни едириб-ичнриб туриш керак. ТАЛАБАЛАРНИНР БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШ КИЛИШ БУЙИЧА ПАЛАТА ТИББИЙ ^АМШИРАСИ ЁРДАМЧИСИ СИФАТИДАГИ ВАЗИФАЛАРИ Практикадаги талаба юксак ахло^ий фазилатларга эга булиши керак. Унинг ^амма хатти-^аракатларида беморга мезфибонлик, диадат-эътибор сезилиб туриши. керак. Талаба сабр-то^атли ва одобли булиши лозим. Санчилган найзанинг жаро^ати тузалиб кетса-да, бироқ купол сузнинг зазфи сира кетмаслигини унутмаслик керак. Интизомлилик, булим тиббий ходимининг курсатмаларини аниқ бажариш, доимо уз билимларинн такомиллаштиришга интилиш, умумий маданий савиясини ошириб бориш тиббий ходим, учун зарур фазилатлардан саналади. У ^амиш а очи^ кунгил, боси^ ва узини тута биладиган булиши керак. Ташқн ^иёфаси беморларни хотиржам қиладиган, уларнинг ишончини тула-т^кис о^- лайдиган булиши керак. 2-курс талабалари вазифасига беморларни парвариш килиш ва уларга биркитилган палаталарнинг санитария ?;олати устидан кузатиб бориш киради; даволовчи врачнйнг даволаш ва гигиеник курсатмаларини ёзиб бориш ва ани^ бажариш. Улар ординатор ёки навбатчи врач беморларни айланиб куриб чиқаётганда қатнашадилар, уларга беморларнинг согли^ ^олати тугрисида маълумот берадилар, улардан беморларни бундан кейинги парваришлаш буйича курсатма оладилар. Уларнинг вазифасига беморлар ^ароратини улчаш, ^ароратни температура вара^асига ёзиб бориш, пульс ва нафас олиш сонини ^иwww.ziyouz.com kutubxonasi соблаш; палаталарда озодалик, осойишталик ва тартиб устидан кузатиш, беморларнинг шахсий гигиена қоидаларига риоя ^илишлари, огиз бушлигини парваришлаш, соч ва тирноқларни олдириб туриш, гигиеник ваннани уз ва^тида ^абул қилишлари, ич кийим ва уринбош оқлиқларини алиштирилиши устидан кузатиб бориш киради. Ювинишда, ов^атланишда уларга кумаклашадилар, керак булса куз, OF3H, ^уло^ларини ювиб ^уядилар, ёток; я р а л ар ^осил булишига йул қ^ймаслик чораларини ку'- радилар. Врач курсатмаси буйича анализлар учун материал (сийдик, ахлат, балгам, шилимшиқ ва б.) йигадилар, уларни лабораторияга топширадилар, уз ва^тида текшириш натижаларини оладилар ва уларни касаллик тарихига ёпиштириб ^уядилар; беморлар, кичик тиббий ходимлар ва келиб-кетувчиларнинг касалхона ички тартиб'- қоидаларига ани^ риоя қилишлари устидан кузатиб борадилар; янги келган беморларни ички тартиб-қоидалар, кундалик режим ва шахсий гигиена ^оидалари билан таништирадилар; дори-дармонлар, боглов материаллари ва беморларни парвариш ^илишда ишлатиладиган буюмларига талабномалар тузишда ^атнашадилар; беморларни врачларнинг курсатмаси буйича рентгенологйк ва бош^а текширувларга юборадилар, рентген каби* нетидан касаллик тарихларининг қайтиб келиши устидан кузатиб борадилар, уларга текшириш натиж аларини кг>* рйтадилар. Палата тиббий з^амшираси билан биргаликда янги келган беморларни- қабул ^иладилар, санитария пропускнигида утказилган санитария обработками сифатини текширадилар, беморларни тегишли палатага жойлаштирадилар. - П рактикант -$з шиита мезф ^уйиш и.уни чу^ур эгаллаш ва адо этишга з^аракат к;илиши зарур. Беморларнинг руз^ини кутаришнинг аз^амияти катта, з^ар бир беморга ало- >;ида ёндошиш керак. Бемор унга курсатилаётган мез^рнбоЯчиликни яхши з^ис этади ва уз навбатида ходимга уз1 миннатдорчилигини билдиради, уни з^урмат ^илади. Беморлар зсасталик, ё^имсиз сезгилар таъсири остида аксарият инжиқ, узини тута билмайдиган, жиззаки булиб ^оладилар. Бундай з^олларда улар билан бахслашиб утирмаслик, койимаслик, хафа булмаслик, қаттик гапирмаслик керак. Аксинча, уларни тинчлантириш, имко» борича паст кели1Щ айни вақтда бем орларни мавж уд. ^оидаларга буйсундириб, ^унт билан з^амма &арур тадбйрларнинг бажарилишини талаб ^илиш керак. www.ziyouz.com kutubxonasi У озодалик ва батартиблик жи^атидан урнак курсатиши керак. Унинг иш кийими тиббиёт халати, дуррача ёки қалпо^чадан ташкил топадн. Халат тугмачалари орқа томонидан та^илади, дуррача (қалпоқча) сочларни бекитиб туради. У булимда юрганида овоз чиқармайдиган юмшоқ пойабзал кийиши керак. Навбатчилик ваҚтида пайпоқ ёки носки киймай юришга рухсат этилмайди. Талабанинг узинам, кийимлари ^ам доимо озода булиши керак. Огзидан бадбуй ^ид келиши, тер ^иди беморда ёкимсиз сезгилар келтириб чи^аради. Н авбатчилик ваҚтида пардоз-андоз қилиш, та^инчоқлар тақиш тавсия қилинмайди. К,уллар ^амиша тоза ювилган, тирноқлар олинган булиши керак. Дар бир манипуляқия, беморни ов^атлантириш ва муолажалар бажаришдан сунг ^улни яхшилаб ювилади, зарур булса дезинфекқия килинади. Айрим муолажалар (турри ичак ампуласини механик тозалаш ) резина қул^опда бажарилиши керак. Озодагарчиликка риоя қиладиган ва камтар талаба-практикант ^урмат ва обру-эътибор ^озонади. Талаба-практикантнинг $зига тоиширилган ишга ^алол муносабатда булиши беморни муваффақиятли даволаш ва с о р л и р и н и тиклашга, шуб^асиз, таъсир курсатади. Талаба-практикантнинг ^ар бир хатти-^аракати булимнинг штатдаги ходими иши каби масъулиятлидир. У бирор ишга узбилармонлик ^илмаслиги ва беморга зиён етказиб қуймаслик учун булимдаги масъул ходимнннг курсатмаларини пухталик билан адо этиши керак. Талаба айниқса огир ётган беморларни парвариш қилаётганида жирканиш нималигини билмаслиги, бутун фикризикрини беморнинг азобини енгиллаштиришга қаратиши лозим. 3-курс талабалари ва тиббий билим юртларини тамомлаган талабалар беморларни парвариш қилиш практикасидан утиш даврида тиббий ^амширанинг яқин ёрдамчиси ^исобланадилар ва тиббий ^амшира билаи ^амкорликда врачларнинг ^уйидаги топшири^ ва курсатмаларини бажаришлари керак: горчичник қуйиш ва зулуклар солиш; банкалар қ^йиш; д5ри моддаларини ийлаб суртиш; компресс 1\уйиш; артериал босимни улчаш ; ^уло^- ии ювиш (қулок; кири ту п л ан ган д а); врач курсатмалари буйича физиотерапевтик муолажалар қулланиш, газ хайдай ди ган найча 1^уйиш; ^ам ма турдаги клизм алар (тоза- «ловчи, сифон, овқатли, томчили, дорили ва б.) қуйиш; зондлаш ва. ювиш; ^ову^ни юмшо^ резина катетер билан катетерлаш; қовуқни ювиш, қинни спринқеwww.ziyouz.com kutubxonasi вание қилиш (чайиш ); тери остига ва мушак ичига инъекқиялар қилиш, венага дори қуйиш; қон тухтатувчи жгутлар борлаш; сунъий нафас олдириш; шикэстланишлар, за^арланишлар, совуқ олдириш, куйишларда биринчи ёрдам курсатиш; аутогемотерапия утказиш; томоқ ва жиисий органлардан суртмалар олиш ва бошқалар. Дар бир талаба-практикант огир беморлар, ярадорларни ташиш ва бир жойдан иккинчисига кутариб бо-^ ришни ташкил қила олиши ва зарур ^олларда уларни транспортда олиб бориши, шунингдек оддий текширувларни бажара олиши керак (сийдикни оқсил борлигигаанализ қилиш, қон суртмаларини тайёрлаш ва б.). Улар навбатчилик охирида тиббий дамшира билан бирга беморларнинг ^аракати, бажарилган манипуля* қийларнинг турлари ва ^ажмига дойр маълумотнома тузадилар. Талаба-практикантларнинг психология ва деонтология асосларини эгаллаб олишлари уларнинг касбга яраша хушмуомалали булишларига ёрдам беради, бундай талабалар беморлар билан тез тил топадилар, уларнинг дардини енгиллата оладилар.- Даволаш-профилактика муассасасидаги ^амм-а булимлар иши бир-бирига мувофиқлашган, тартиб-интизом яхши йулга қуйилган, ходимларнииг маданий савияси юқори булган тақдирдагина ишнинг сифати яхши булади. БЕМОРНИНГ СТАҚИОНАРДАГИ РЕЖИМИ Қ Дар бир ишнинг ало^ида режим асосида бажарилиши яхши самара берганидек, беморларнинг стақионарда дат воланаётганларидаги режими қам му^им а^ам иятга э г а ; Чунки, бемор касалхонага тушгандан б ош лаб токи туза-* либ чиқкунга қадар маълум бир режим буйича даволанади. Агар пала-партишликка йул қуйилса касалхонадз ишлаб чиқилган қоидаю қонунларга амал қилинмаса,, албатта бемор кйшининг даволаниш проқессига маълум даражада манфий таъсир курсатади. Яхши тузилган режим беморларга бутун кун мобай? нида етарли д а р аж ад а ухлаш ва д ам олиш, шахсий ги-* гиена қоидаларига риоя қилиш, хоналарни тоза тутиш, уз вақтида овқатланиш, мунтазам врачлик кузатуви, д аво- муолаж аларини кечиктирмай баж ар и ш н и таъ м инлайди. Кундалик режим ва тартиб-қоидалар касалхона ва булим Профилига борлиқ. Касалликнинг характери ва www.ziyouz.com kutubxonasi огир-енгиллигига кура беморларга ^уйидаги режимлар тайинланади: беморга з^атто утиришга з^ам рухсат этилмайдиган қатъий уринда ётиш режими; уринда ётиш режими — уринда з^аракат қилиш мумкин, бпро^ ундан туриб кетишга рухсат этилмайди; уринда ётиш режимининг ярим деган турида палатада юриш ва .^ожатхонага боришга рухсат берилади, оддий режим — булим атрофларида ва касалхонанинг шу ма^сад учун ажратилган з^удудида бемалол юришга рухсат этилади. Беморлар ички тартиб-қоидалар, врач курсатмалари, тиббий з^амшира буюрганларини пухталик билан бажаришлари лозим. Практикант беморларнинг палаталар ва коридорларда шовқин ^илмасликлари, касалхонанинг бошқа булимларига бормасликлари, бегонанинг урнида утирмасликлари, тунги уйқу, кундузги дам олиш ва^тида осойишталикка риоя қилиб уринларида ётишлари устидан кузатиб бориши керак. Соат 22 дан кейин з^амма палаталарда чироқлар учирилади ва радио узиб қуйилади. Манипуляқиялар бажариш ва дори-дармонлар бериш беморларнинг овқат ейиш, ухлаш ва дам олиш соатларига турри келмаслиги керак, шошилинч доллар ва дори-дармонлар маълум соатларда бериладиган доллар бундан мустасно. Касалхона рсжими бемор нерв системасига ва психикасига яхши таъсир қилиши керак. Шовқинларни бартараф этиш учун ходимлар жуда секин гапиришлари зарур. Б Е М О Р Н И Н Г САНИТАРИЯ ИШ ЛОВИ (ОБРАБОТКАСИ) Беморнинг стақионарда, поликлиникада, турмушдаги з^аёт тарзини идора ^иладиган, касалликни даволаш ва профилактика қилиш таъсирчанлигнни оширадиган тадбирлар ва ^оидалар йигиндисига гигиена дейилади. Стақионарга тушган з^амма беморларни, орир аз^волдаги беморлардан тақщари, санитария ишловидан утказилади (ванна, душхона ёки з$л сочиқ билан артиш). Талабапрактикант беморни ваннахонага олиб боради ва уни синчиклаб куздан кечиради. Агар беморда бит ёки сиркалар топилса, сочларини олади, жунларини қиради ва баданнинг сочли қисмларига дезинфекқия ^иладиган м оддалар суртади (К совуни, Д Д Т совугси, Д Д Т дусти, сабадилла, совун-керосинли эмульсия). Соч оладиган машинка ва устара 70° спирт билан дезинфекқия к,илинади. Б ем о р лар стақионарда булган вақтларида з^ар куни юз-^уллари, буйинларини ювишлари, ориз чайишлари, www.ziyouz.com kutubxonasi соч тараш лари, ^ожатхонага борилгандан кейин ва овқатдан олдин қул ювишлари керак. Практикант беморларнинг гигиеник режимини бажаришлари устидан кузатиб боради. Етиб қолган беморларни ювинтириш, о р з и н и тоза тутиш, тагини ювиш, сочини тарашни талаба санитарка ёрдамида бажаради. Огир ётган беморларнинг қул ва юз терисини қайнаган сувга ^улланган пахта билан артилади. Куз қовоқлари ва киприкларини 2% ли илиқ борат кислота эритмаси билан пипетка ёки пахта пилик ёрдам ида ювилади, ofh3 бушлирини тоза тутиш учун ку нига 2—3 марта ювилади ёки дезинфекқион эритма билан чайилади (калий перманганат, риванол, фурақилиннинг кучсиз эритмалари), сунгра 10% глиқерин қушилган 1 % ли бура эритмасига з^улланган дока салф етка билан артилади. Бунда докани шпатель ёки корнқангга уралади. Ofhp а^волдаги беморларнинг тагини кунига бир неча марта (сийиш ва ^ожатдан кейин) ювиш зарур. Беморларни ^афтада бир марта ваннада, душ остида чумилтирилади ёки ётган жойида илиқ сув билан совунлаб ювилади (бу тадбирлар бемор стақионарга тушгандаги каби бажарилади). Чумилтиришдан кейин ич кийимлари ва уринбош анжомлари алиштирилади ва тирноқлари олинади. Дезинфекқия тадбирлари зарурат б^лганида утказилади. Касалхонага келган >^ар бир бемор учун қайнатилган шахсий мочалка ва 50 г совун аж ратилади. Д езинф екқия қиладиган эритма қуйилган тоза мочалкалар «тоза» деган ёзуви булган ёпиқ идишда сақланади. Ишлатилган мочалкалар >^ам «ишлатилган» деган ёзуви булган ёпиқ идишда сақланади. Беморни чумилтиришдан олдин ваннани иссик; сув билан совунлаб ювилади, зарур булса (тери касаллиги ёки юқумли хасталиги булган беморлардан кейин) дезинфекқия қилинади. Ваннахонада 6yF йирилиб қолишининг олдини олиш учун ваннани аввал совуқ сув, кейин иссиқ сув билан тулдирилади. Сув ^ароратини махсус сув термометри билан улчанади. Огир а^волдаги беморларни тахта п ан ж ар а устида ётган jqoлатида душ тагида резина шланг билан чумилтириш мумкин. Чумилтиришдан сунг беморни чойшабга у ралади ва обдон қуригунча артилади. Баданни қисм-бақисм совунли илиқ сувга ^улланган сочиқ билан артилади. Баданнинг ювилган қисмларини тезда артилади. Чумилтирилгандан кейин беморнинг қул ва оёқларидаги тирноқлари олдирилади ва тоза касалхона кийимлари кийдирилади. www.ziyouz.com kutubxonasi Мамлакатимиз касалхоналарида кундалик режим тахминан бир хил.Тиббий ^амшира иши -шунга мувофиқ та^сим ланади ( 1-ж ад вал). 1-жадвал Касалхона режими Соатлтр 1 7.00 7.05— 7.30. 7.30— $.00 8.00— >8.30 8 0 0 — 9.00 9.00— 10.00 10.00— 13.00 13.00- 13.30 13.30— 14 30 Тадбир Тиббий ^амширанинг иш \а ж » и 3 Урнндан туриш >^ароратни улчаш Беморларни эрталабкн ювнб-тараш Дори-дармонлар таркатиш 11онушта Врачларнинг айл'а нибчиқиш и Врач курсатмалар.ини баж ариш Д ори лар тарқатиш Тушли* П алаталардаги чиро^ларниё^ади 'Гермометрларни тарқатади, тана ^ароратини тугри ^лчаш устидан кузатиб боради, уни температура вара рига ёзади. - О и р ётган, беморларнинг ювинишига ёрДам беради, OF3ii, бурни, кузини тоза тутади. Сочини тарайди, уринбошинн ^айта ёзади, вазйятини узгарТириб туради. Сийдик, ахлатини лабораторияга ж унатади. Беморларга дорилар тар^атэ^(! ва. уларнинг 1\абул ,^илийишийи кузатиб боради Буфетчига овкат тар^атйшда кумаклаш ади, ofhp беморларни ов^атлантиради., Айланиб чи^ишда ^атнащади ва к^рсатмаларини ёзиб боради. Беморларни рентген кабинетн, консультақияларга олиб боради, зондлаш, меъда'шираси олиш, горчичник, йситувчи компресс қуйиш, инъскқиялар, дорилар ёзиб бериш, огир беморларни парваришлаш. Беморларга дорилар тарқатади ва уларни ^абул шпл и н та з^озир булади. Овқат тарқатиш га ёрдам беради, огир беморларни ов- ^атлантиради. к www.ziyouz.com kutubxonasi 14.30— 16.30 16.30— 17.00 17.00— 17.30 17.30— 19.00 19.00--19.30 19.30—20.00 20.30—21.30 21.30—22.00 22.00 Тушликдан кейин дам олиш Кундузги .\ароратни улчаш Тушликдан кейинги чой Бемор қариндошларининг кургани келиши, буш ваи,т Дорилар тар^атиш Кечки овь^ат Кечки тайинланган курсатмаларни бажариш Кечки ювиб-тараш Ухлаш П алатани шамоллатади, унда ва булимда осойишталик булиши, OFHp беморлар а^- воли устидан кузатиб боради. Термометрларни улашиб читали, улчаш натижаларини температура варақаларнга ва касаллик тарихига ёзиб Куяди. Булимдаги тартиб-иитизомни кузатади, бемор қариндош лари келтирган ма^сулотларни текширади, 5{ужж атларни тулдиради (тайинлаш варақларк, реқептура варақлари). Кечки ов^ат олдидаи дорилар тар^атади. Кечки овқатни тарқатади, OFHp беморларни ов^атлантиради. Беморларни кейинги кун рентгенологик текширувига тайёрлайди, клизма, банка, иситувчи компресслар ^уяди. Беморларни остини ювади, Урннбошини қайта ёзади, беморни қулай вазиятда ётқизади, ofh 3 бушлирини тозалаб КУЯДИ- палатани ш амоллатади ва б. П алаталарда чироқни учиради, беморларнинг устини ёпади, палата ва булимда осойишталикни таъминлайj ДИ. Ходимларнинг алмашинуви, хоналарни йигиштириш, ^ароратни улчаш беморлар уй^удан турганларидан кейин, эргалаб соат 7 дан амалга оширилади. П алатада тунги соатларда ^амма беморларни безовта ^илмаслик учун ёрурлик сигнализақияси ва тунги чиро^лар бекамкуст ншлаб туриши керак. Ходимлар ички тартиб-кридаларни пухта бажариш лари ва уларни булимга келиб туш адиган ^амма беморларга таништиришлари керак, www.ziyouz.com kutubxonasi Д аволаш -м у^оф аза режимининг энг муз^им шарт^ ларидан бири бемор психикасини э^тиётлаш, беморларга тулиқ жисмоний ва ру^ий осойишталик таъминлайдиган қулай шароитлар вужудга келтириш ,%исобланади. Стақионарда даволаш-муз^офаза режимини ташкил этиш учун кун тартибини окилона белгилаш ни^оятда му.^им, унда даво тадбирлари кучини пасайтирадиган: ташк,и му^итнинг ёқимсиз таъсирларини (қаттик гапирнш, шовқин, эшикларни каттик; очиб ёпиш) бартараф этиш кузда тутилган булади. Беморни салбий қис-^аяжонлардан эз^тиёт қилишга қаратилган тадбирларни у касалхонага келган вақтдан бошлаб куриш керак. Дамма тақщи омиллар й и р и н д и с и - нинг бемор психикасига таъсиридан келиб чиқиб, касалхонада қулай шароит яратиш, беморнинг дам олишини тугри ташкил этиш, касалхона з^аётининг умумий тартибқоидаларидаги шикастлайдиган мавжуд омилларни тугатишга алоқида эътибор берилиши керак. Сунгги йилларда даволаш-профилактика муассасалари ишида ватанимиз тиббиётининг з^ар бир инсон э^тиёжларини имкон борича қониқтиришга интилишини акс эттирадиган «,\амма нарса бемор учун» принқипи тобора купроқ қарор топаяпти. Беморларда тиббий парвариш буюмларини (қонга буялган дока булаклари, қон юқлари булган шприқ ва скальпеллар, пахта ва ифлосланган бинтларга тула торорачалар ва б.) курганд» пайдо булиши э^тимол тутилган турли-туман салбий х.аяжонларни бартараф этиш ни^оятда му^им. Беморларнинг буш вақтини яхши ташкил этишнинг з^ам ақамияти катта, бу беморни уз дардига тааллукли гам-ташвишлардан з^оли қилади. Бунинг учун махсус китоблар, ойномалар учун жавонлар қурнш„ юрадиган беморлар учун телевизор урнатиш лозим.. Юрадиган беморлар шу хонада уз қариндошлари билан учрашншлари мумкин. Очиқ завода, айниқса ёз кунлари сайр килишнинг аз^амияти катта. Беморлар буш вақтларида мутолаа қиладилар, стол усти уйинларини уйнайдилар, катта тикадилар, наушник орқали радио тинглайдилар. КАСАЛХОНАДА ОВҚАТЛАНИШНИ ТАШКИЛ КИЛИШ Касалхоналарда беморларни овқатлантириш туррисида ran кетар экан, диетологиянинг асосчиларидан бири М. И. Певзнернинг «Шифобахш овқатланиш — комплекс www.ziyouz.com kutubxonasi тераппянинг асосий усулидир» ёки «Пархез ов^атлар булм аган жойда рақионал терапия хам 63/лмайди» — дегаи ибораларшш келтириш жоиздир. ЗА М О НА ВИ И ДИ ЕТО ЛО ГИ ЯДА К У Л Л А Н И Л А Д И ГА Н АСОСИИ ПАРХ.ЕЗЛАР Aeocm'i диеталар МФА Овк;атланиш институти махсус клнннкасида М. И. Певзнер бошчилигида илмий асослангап, системага солинган ва амалда ишлаб чиқилган. Буларнинг хаммаси мамлакатда ва купгина хорижий давлатларда эътироф этилган ва кенг тарқалган. Пархезлар чегараланиш даражасига кура таомларни таилаш хуку^и булган пархезларга ва танлаш ^уқу^и булм аган 1^атъий пархезларга булинади. Таом ларни танлашга пул ^уйиладиган ва буюртма системаси амалга ош ириладиган пархезларга 1, 2, 5, 9, 10 ва 15-пархезлар киради. Улар мувозанатлашган булади, шу туфайли улардан узоқ ва^т фойдаланиб, организм эхтиёжларини тула-тукис таъминлаш мумкин. Таомларни тан лаш ХУКУ" ^и булм аган ^атъий пархезларга 0,06, Ов, la, 1 в, 4, 5а, 5п, 8 ва пархезларнинг боаща айрим турлари киради. К,атънй пархезлар купинча овь^атланишнинг мувозанат- -лашмагап турларига киради, шунинг учун қис^а ва^тга тайинланиши мумкин. Диетотерапия бемор холати динамикасига биноан қатъин пархездан аста-секин кенгайтирилган овкатланишга утиш асосида амалга ошириляпти. Битта пархезга жуда узо^ муддат амал к;илишга камдан-кам холларда рухсат этилади. Бу айникса ^атъий пархезларга таал- -лу^лидир. Пархез ов^ат, масалан, айрим ов^ат моддалари сингншнникг ирсий бузилишларида (хазм оргаилари, буйрак касалликлари, қандли диабет, ёг босишда) бирдан- ■бнр ёки асосий усуллардан бири булиши мумкин. Бошк холларда пархез ов^атлар билан даволаш касалликнинг асоратларига ва авж олишига йул қуймай даволашнинг Хар хил турлари таъсирини кучайтиради. Д и е то тер ап и я — овкатни шифо мак;садида ^улланишдир. У биринчи галда касал органни химиявий ва механик эхтиётлаш, унинг функқиясини тиклаш учун бир махсулотни иккин- ■чи. хили билан алиштириш ёки бемор организм ига етишмай турган зарур ов^ат моддаларини киритишни уз олд и га м а^сад ^илиб ХУЯДИ. Белгиланган номенклатурага биноан 1 дан 15 р а^ам - www.ziyouz.com kutubxonasi ларгача ифодаланган пар^ез овк.атлар қулланилади. ?^ар бир пар^езнинг уз таърифи бор. Пар^езлар ми^дори муассаса, яъни беморларнинг асосий қатлами (контингенти) билан белгиланади. Х,ар бир касалхонада асосий пар^ез кунлар белгиланган. Умумий типдаги куп ихтисослашган касалхонада ам алда МФА О в^атланиш инс-- титути ишлаб чиэдан 15 та пархез ь^улланилади. Соглиқни са^лаш вазирлиги томонидан касалхона муассасалари учун камида 4 марталик, айрим гуру^лардаги беморлар учун (юрак, касаллигида, яра касаллигида) эса 5—6 марталик овкатланиш режими белгиланган. Кундузги рақионни бир меъёрда та^симлаш ва кечки овқатга калориялилиги юқори куп овқаг .^ажми ь^олишига йул ^уймаслик зарур, одатда, Кечки соатларга суткалик рақион калориялилигининг купи билан 25—30 фоизи турри келиши керак. Беморларни ов-, ^атлантириш ва^ти ов^ат миқдори ва даволаш муассасасининг режими билан белгиланади. Кундуз куни овк;ат ейиш уртасидаги танаф ф услар 4 соатдан ошмаслиги, охирги кечки овқат ва эрталабки нонушта уртасидаги танаф ф ус 10— 11 соатдан ошмаслиги керак. Ов^атни маълум соатлардагина мунтазам нстеъмол қилиш беморларда вақтга нисбатан шартли рефлекс вужудга келтқради ва ишта^анинг яхши булишига имкон беради. 2 марталик ов^атлантириш да иккинчи нонушта, 6 марталик ов^атлантириш да эса тушликдан кейинги овқат киритилади. Беморга узоқ вақтгача битта пархез столининг узини тайинлаш мумкин эмас, чунки ^атъий белгиланган шифо ов^ат чегараланган, бинобарин, кам ^имматли булади. Овқат хилини купайтириш учун ов^ат режимини узгартириб туриш, баъзан эса режимдан бир оз чекиниш ^ам мумкин. Айрим касалликларда енгиллаштирувчи деган ном олган кунлар тайинланади. Беморни турри (рақионал) овқатлантириш овкатпинг фақат сифат таркиби билан эмас, балки овқатланиш режими билан ^ам белгиланади. Бу тушунчага кун мобайиида неча марта ов^ат ейиш, улар орасида физиологик оралиқларни турри са^лаш ва ма.\сулотларнинг суткалик наборини турри тақсимлаш киради. Овқатни ташкил i-тиш ва назорат ^илиш учун йирик касалхоналарда парг ^ез билан шурулланувчи врачлар, булимларда эса riap- .\ез ^амширалари булади, бу функқиялар булимншн' катта тиббий ^амширасига гопширилишп мумкин. А* www.ziyouz.com kutubxonasi Тиббий дамшира беморларга қар куни порқионник тузади, уни булимнинг катта ^амширасига топширади, у эса уз навбатида парқезлар сонини жамлайди ва порқионннкни бош ошхонага йуллайди. Тунда касалхонага янги келган беморга порқионникни қабулхона булимининг навбатчи ^амшираси эрталаб топширади. Шу порқионниклар асосида ошхонада овқат тайёрланади. Дозирги вақтда ме^натни илмий ташкил қилиш қулланилиши туфайли буфетчилар овқат олиб келишга бормайдилар: овқат маълум идишда, бош ка >;еч қаерда ишлатилмайдиган махсус автотранспорта марказлашган >;олда олиб келинади. Овқат учун иш латнладиган челак •ёки кастрюлкалар ^амавақт тоза ва копқоқли булиши керак. Идишни иситиладиган махсус кучма столчаларга куйнлади ва илиқ ^олда палатага келтирилади. Юришга рухсат этилган беморлар ошхонага узлари ^борадилар. Ошхона табиий ёритилган катта хонада жой- .лашган булиши керак. Унда 4 кишилик м уъж аз столлар қуйилади, улар беморларни пар>;ез буйича гуру^ларга булиб утқазиш ва яхши хизмат қилиш имконини беради. 1\атти қ стуллар қуйилгани маъқул, бу ^олда уларни артиб чиқиш осон булади. Ошхона столлари қар гал овқатдан кейин йигиштирилиши керак, иш охирида эса уларни иссиқ сув билан яхшилаб ювилади. Буфетда ошхона идишлари сақланади, овқат беришдан олдин идишларни тарқатиш хонасига берилади. У «рда иситувчи асбоблар: газ плитаси, электр ёки газ ’ш каф лар ва сув ^аммомлари булади. Иссиқ сув учун ти тан ва идиш ювиш хонаси э^ам шу ж ойда булади. Бу хоналар ни^оятда озода сақланиши лозим. Бунга буфетчи қараб туради, бироқ уларни катта дамшира ва палата тиббий ^амширалари назорат қилиб турадилар. ё з вақтнда деразаларига тур қоқиб қуйилиши керак, бу купгина юқумли меъда-ичак касалликларининг қузгатувчиларини ташиб юрувчн пашшалардан қимоя қилади. Буфетхона ва ошхонада пашшалар булиши санитария-гигиеник режимга риоя қилишнинг қониқарсизлигидан далолат берадиган биринчи белги ^исобланади. Овқат қолдиқларининг ёпиқ идишларда сақланишига ва уз вақтида бушатиб турилишига а^амият бериш зарур. Овқат сузиб бериладиган иДишларни махсус ювгичларда хантал билан ювилади, шундан сунг иссиқ сув ■оқими остида қунт билан чайилади ва махсус қуритгич шкафларга ёки турларга қуйилади. Вилка ва қошиқлар- 'ни хгм қуритилади. www.ziyouz.com kutubxonasi Шифо ов^атнинг вазифаси у ёки бу органнинг бузилган функқиясини тиклашдан иборат. Касалхоналарда овқатланиш режими касаллик характери ва беморнинг индивидуал хусусиятларипи ^исобга олиб тузилади. Касалхона ов^атини ташкил к,илишда овқатланиш режими му^им шарт хисобланади. Бу тушунча остида фа- ^ат пархез столларга риоя ^илишнигина эмас, балки кун мобайнида овқатни рақионал та^симлаш, улар орасидаги танаффусларни, бир марталик миқдорини, овкатнжгг оптимал температурасини турри белгилаш хам тушунилади. Бундан таш ^ари, овқатланиш билан боглик булг&н; таш ^и ш ароитлар х ам Хис°бга олиниши керак. У ларга дастурхонни безатиш, таомларнинг таш^и к^риниши, уларнинг таъми ва ^иди, буфетчининг озодалиги киради. Бу омилларнинг барчаси овқатнинг яхши ^азм булишига ва сингишига ёрдам беради. Купчилик беморларда ишт а \а булмаслигини ^исобга олиб, таомлар хушкурим ва ишта^а очадиган 1^илиб тайёрланиши керак. Ошхонада осойишта ш ароит яратиш лозим. Бу >^олда тиббий ^амшира с о р л и ^ н и тиклаш учун ов^ат ейишнинг гоят муХимлигини тушунтириши лозим. Овқат ейишдан олдин хамма даво муолажалари ва физиологик эхтиёжларни тугаллаш, палатани й и р и ш т и - риш ва шамоллатиш, орир а^волдаги беморларнинг кулини ювиб қуйиш керак. Агар бемор урнйдан туриб утира олмайдиган булса, ёстигини баланд к^тарнш ёки бир нечта ёсти^ ^уйиб ^аддини к^тариб утқазиб қуйиш керак. Беморнинг буйни ва кукрагига клеёнка ёки фартук тутилади. Ётадиган беморларга овдатланиш вақтнда' карайот олдига қуйиладиган столчалар ишлатилади. О п ф а^волдаги, ^олдан'тойган ва ори^лаб кетган беморларни турли мосламалардан фойдаланиб у д а р учун ь^улай ва-. зиятда овдатлантирилади. Тиббий ^амшира чап қули билан бемор бошини ёсти^ билан бирга кутаради, ^нг рулила эса беморга ^ошиқда ов^ат тутади. Бемор ов^ат ичишни истамаган тақдирда орзига зурлаб ов^ат қуйиш мумкин эмас, чунки ов^атнинг нафас йулларига тушиш.и кунгилсйз оқибатларга сабаб булиши мумкин. Орир ётган беморларни иарваришлашнинг 1\ийин томони ишта^аси йуқ булган иайтларда уни овкат ейишга ундаш ^исобланади. Бу уринда бнрор конкрет маслах,атлар бериб б^лмайди. www.ziyouz.com kutubxonasi БЕМОРНИНГ ШАХСИЙ ГИГИЕНАСИ ТУРРИСИДА ТУШУНЧА ВА УНИНГ ДАВОЛА ШД АГ И А ^АМИ ЯТИ Шахсий гигиена — одам баданини (териси, сочи, ориз <>^щлири, тишларини), ич кийим ва урин-курпа анжомлари, кийимбоши, турар жойини озода са^лашни кузда тутади. Шахсий гигиенага риоя қилиш сорайишга, c o f - лиқни са^лаш ва мустаз^камлашга имкон беради. Бемор урнини тайёрлаш қоидалари. Бемор урнини тайёрлаш учун о^лиқ ва уринбош анжомларининг комплекти булиши зарур, унга тушак, жилдлари булган иккита пат ёки пар ёсти^, чойшаб, курпа билан курпа жилди ва сочи^ киради. Каравотга юзаси силли^ ва ^атти^ жун ёки пахта тушак қуйилади. Ёсти^ларга тоза ва дазмолланган жилдлар кийдирилади. Чойшаб ва жилдларни бурма з^осил ^илмайдиган қилиб ёзиш керак. Уринбош ва ич кийимларни алиштириш қоидалари. О^ли^ларни навбатдаги санитария ювиб-тарашидан кейин одатда 7— 10 кунда бир марта алиш тирилади. Ofhp беморларда буни катта эз^тиёткорлик билан бажарилади. Беморни аста-секин каравот четига суриб қуйилади. Агар аз^воли имкон берса, ёнбоши билан ётқизилади, кир чойшабнинг буш турган ярмини эни буйлаб ор^ага томон уралади, бушаб долган жойга эса ярми уралган тоза чойшаб ёзилади (1-расм, а, б, в). Тоза ва кйр чойшаб урамлари ёнма-ён ётади. Сунгра беморни чойшабнинг тоза ярмига ёт^изилади, кирини йигиштирилади, тозасини ёзилади ва шу билан чойшаб солиш тугалланади. Агар беморга уринда з^аракатлар ^илишга рухсат берилмаган булса, чойшабни бош^а усул билан алиштирилади. Аввалига беморнинг бошини бир оз кутарилади, чойшабнинг бош томонини белга бурма з^олида йирилади, сунгра оёқларини кутарилади ва шу тарифа -белга чойшабнинг иккинчи учини йирилади, шундан сунг уни бемор тагидан эз^тиётлик билан чиқарилади. Айни пайтида иккннчи томондан узунасига иккита урам к;илиб уралган тоза чойшабни бел остига киритилади, сунгра уни иккала томондан — бош ва оёқлар тагига ёзилади. Ич кийимларни алиштиришда муайян кетма-кетликка риоя қилиш керак: куйлакни елкадан ю^орига кутарилади, аввал бошдан, сунгра ^уллардан чи^арилади, уни тескари тартибда кийинтирилади — куйлакнинг олдин енги, сунгра бош томони кийилади (2-расм, а, б). Оё^- қУл касалликларида ёки ш и кастлари да ич кийимни аввал с о рл о м о ё ^ у л д а н , кейин касал оё^-қулдан ечилади. www.ziyouz.com kutubxonasi 1-расм, а, i, в. Уринбош оқлиқларини алиштиришнинг турли хил усуллари. www.ziyouz.com kutubxonasi 2-расм, а, б. Ич кийимни алиштириш. Кййимни тескари тартибда, яъни аввал шикастланган оёқ-қулга кийилади. Бемор бадан терисики парваришлаш қоидалари. Беморга қарашда бадан терисининг озода булишини таъминлаш муқим. Агар беморнинг ақволи қониқарли булса, у душ ёки гигиеник ваннага, куксининг юқори қисмидан ташқари, бутун гавдаси билан тушади. Ётиб қолган беморларга мақаллий ванна тайинланади, холос. Масалан, бемор қул ёки оёқларини сувга солади (3- р а с м ) .. Сув ^арорати + 3 7 —38° С булади, муолаж а давомлилиги. купи билан 15 минут. www.ziyouz.com kutubxonasi 4-расм. Бемор аёлнинг тагини ювиш. О и р ётган беморларнинг юзини илиқ сувга ^улланган пахта билан артилади (сув ^арорати + 3 6 —37°С). Баданни ироқи совунли илн^ сувга ^улланган булутча ёки сочи^ билан қисм-ба^исм: буйин, кукрак, қуллар, қорин, сон, оёқларни навбат билан, муайян кетма-кетлнкда қизаргунча ипщаб артилади. Уриндан турмай ётадиган режимдаги беморларга эрталабки ювиниш учун тушаги олдига или^ сув ва t o f o - рача тутилади. Улар талабалар ёрдамида аввал қулини, сунгра юзи, буйни ва қуло^ларини, қултиқ со.^асини, чов бурмаларини, сут безлари остидаги бурмаларни, айни^- са куп терлайдиган ва семиз беморларда қунт билан ювадилар, акс ^олда тери бурмаларида бичилишлар ^осил булади. Жинсий органлар ва орқа чиқарув йули со^аси айниқса ^унт билан парваришлашни талаб этади. Юрадиган беморлар шу мақсадда сув оқими вертикал булган махсус унитазлардан фойдаланишади ёки бош^а усулда остини ювадилар, ётган беморларнинг остини эса суткасига кам и да 1 марта ювилади. Бунда бемор чаноги тагига клеёнка ёзилади. Тагга ^уйиладиган судно тутилади ва тиззаларни букиб, оёқларни бир оз кериш таклиф ^нлинади. Оралиққа қуйгичдан илик; сув ёки кучснз калий перманганат эритмаси йуналтирилади. Сунгра корнқанг билан қисиб олинган стерил пахта иилик билан жинсий органлардан орка чи^арув йулига томон бир неча ^аракатлар қилинади (4-расм). Боил^а пахта пнликчаси билан орали^ни !^уритилади. www.ziyouz.com kutubxonasi Етиб қолган беморларда ётоқ яралар пайдо булиши уларни яхши парвариш қилмаслик оқибатидир. Еток^ яра— юза ёки чуқур яра булиб, қон айланишипинг бузилиши ва туқималарнинг жонсизланиши натижасида ^осил булади. Уларнинг пайдо булишига нотекис, ноқулай солинган, камдан-кам йириб қайта ёзиладиган, бурмалари ва' овқат ушоқлари булган уринбош сабаб булади, к^йлак ва чойшаблардаги ямоқлар, огир а^волдаги бемрр* ларда бадан терисининг нажас ва сийдик билан тез-тез ифлосланиб туриши сабабли бичилиши шундай яралар пайдо булишига олиб келади. ётоқ яралар аксарият думраза, кураклар, дум суяги, оёқ панжаси, энса, қуймйч думбоқлари сингари суяк думбоқлари булган ва юмшоқ туқималар уринбошда босиладиган соз^аларда вужудга келади. ётоқ яралар пайдо булиш жиқатидан хавфли со^алар камфара спирти, одеколон ёки 25% ли нашатир спирти билан ^ л л а н га н стерил дока салфетка билан суткасига камида 1 марта ишқаб артилади, енгил массаж қилинади. Монелик қиладиган доллар булмаса, беморнинг уриндаги вазиятини вақти-вақти билан узгартириб турилади. Энг куп босиладиган жойлар тагига мато уралган резина чамбар қуйилади. Терининг қизарган со^аларига (ётоқ яра х;осил булишининг даракчилари) 5— 10% ли калий перманганат эритмаси ёки 1% ли бриллиант яшилининг спиртдаги эритмасини суткасига 1—2 марта суртилади. Бунда ^осил буладиган зич қатлам некрозланган участкаларни инфекқия тушишдан ва намланишдан ^имоя қилади. Врач курсатмаси билан Вишневский малқами суртилган боглам қуйилади, у битиш жараёнларини тезлаштиради. Беморнинг соч тирноқларини парвариш қилиш. Бошнн 7— 10 кунда илиқ сув билан совунлаб ювилади, сунгра сочлари қуруқ қилиб артилади ва тар ал ад и (5 -р асм ). Сочни металлдан ясалган тароқлар билан тарамаслик керак, чунки улар бош терисини таъсирлантиради. Узук сочларни қисм-бақисм таралади. Тароқларни ^амиша тоза тутиш: натрий гидрокарбонатнинг иссиқ 2 % ли эритмасида ювиш ва вақти-вақтида этил спирти, .сирка билан артиб туриш керак. К$л ва оёқлардаги тириоқлармунтазам олдириб (қирқиб) турилади ^6-расм ). Бемор огиз бушлигини парвариш килиш коидалари. О ри з ш иллиқ пардасида ва ти ш ларда з^осил б уладиган караш, шунингдек овқат қолдиқлари тиш чуткаси ёки стерил дока салфетка билан кечқурун ва эрталаб механик тозалаб турилади. Тиш чуткасини тиш ораликлариwww.ziyouz.com kutubxonasi 6-расм. (а) ва оёқдаги (б) тирно^ларни олднриш. ии овқат ^олди^ларидан ва тишларнинг узини карашдан тозалаш учун тишлар у^и буйлаб: юқори жагда — ю^оридақ пастга ва пастки жагда — пастдан юқорига томон юргизилади. Сунгра тиш чуткасини илиқ тоза сув билаи -совунлаб ювилади, совун суртиб, кейинги гал фойдаланншга ^адар ^олдирилади. www.ziyouz.com kutubxonasi 7-расм. К,улоқни парвариш қилиш. К,атти^ ов^атни чайнашда ориз б^шлирининг уз-узидан тозаланиши юз беради. Огир ахволдаги беморларда бу ж араён бузилади. O fh 3 бушлирини парвариш ^илиштиш чуткасидан фойдаланишда шиллиқ парда шикастланишининг олдини олиш, уни иш^алаш, ювиш ёки чайишдан иборат. Тишлар ва тил 2% ли натрий гидрокарбонат эритмаси, 3% ли водород пероксид эритмаси, кучсиз калий перманганат эритмаси, физиологик эритмага ^улланган дока ёки пахта пиликчали пинқет ёрдамида артилади. Х,ар бир тишни алохида-алохида, айни^са буйин ^исмини ^унт билан артилади. Юқори жар тишларни артиш учун лунж шиллиқ пардасида ор^а жар тишлар сат^ида жойлашган қуло^ олди безининг чиқарув йулига инфекқия тушишининг олдини олиш учун лунжни шпатель билан обдан тортиб туриш лозим. Огир ахволдаги беморларда о р и з бушлирини х а Р г а л овқатлангандақ сунг резина баллон ёрдамида ювилади.. Бунннг учун о р и з н и артишда ишлатилган дори эритмаларндан фойдаланилади. Сую^ликнинг нафас йулларига тушнши учун беморни бошини бир оз энгаштириб ут^азиладн. Буйни ва куксини клеёнка фартук билан бекитилади, иягига эса буйраксимон тогорачани тутиб турилади. Ориз бурчагини шпатель билан тортиб турилади ва у ртача босимдаги суюқлик о^ими билан аввал лаб бур,— маларини, сунгра эса o f h 3 бушлигининг узини ювилади^ - Бурун, ^уло^лар ва кузларни парвариш қилиш. Бурун бушлири ажралмаларидан нафас олишни қийинлаштира-- диган ^ать^алоқлар ^осил булади. Уларни то зал аш учун; вазелин мойи суртилган д о ка пиликча киритилади ва* 2 — 3 минут утгач ^ ат ^ ал о ^ л ар ай лан м а ^ а р а к а т л а р би-^ www.ziyouz.com kutubxonasi 8-расм. Кузни парвариш ^илиш. а — бемор утнрган холатида дори томнзнш; б — ётган *олатида; в — ковоқларга дори суртиш. лан чиқарилади. Болада бурун йулларини пахта пиликча билан тозаланади. К,улоқларни парвариш қилиш уларни илиқ сув билан •совунлаб ювиш ва ташқи эшитув йулини қулоқ сераси (кири)дан пахта пиликча ёрдамида э^тиётлик билан тозалашдан иборат (7-расм). Агар куздаги ажралмалар киприк ва ^овоқларни ёпиштирадиган булса, кузни ювиш талаб этилади. Бунинг учун борат кислотанинг 2 % ли эритмаси, физиоло- (Гик эритма, совитилган қайнаган сув ишлагилади. Кузни *ш ш а идиш — ундинка, пипетка, қулланган стерил дока шиликча ёрдамида ювилади (8-расм). Муолажадан олдин www.ziyouz.com kutubxonasi мул 1^илйб вазелин суртилган термометрии киритиш лозим. Дарорат улчангандан сунг термометр ювилади ва дезинфекқия қилинади. Д ароратни кунига 2 марта: эрталаб соат 6 ва> 7 орасида ва кечқурун соат 17 ва 18 орасида улчанади. Олингаи наьлумотлар температура вара^асига ёзиб қуйилади.. Пульс частотасини аниҚлаш. Пульс — юрак деворларииинг турткисимон тебранищларидир. Билак артерия- ■сида, пульсни аниқлаш учун текширувчи ^утшнииг 2— 4- бармо^лари билан пастки ^исмининг ички юзасига (артерия жойлашган жойга) ^уяди ва уни билак суягига о^иста боСади, бош бармогини текширилаётган оДам вдли п а н ж а с т и ш г т.аип^и юзасига ^уяди. Унг ^.улдаги пульсни чап қул билан, чап қу'лдагини унг қул билан текширади. Одатда пульс 1 минут ёки 30 с мобайнида сан алади ,. кейинги ^олДа н ати ж ан и .2 га купайтирилади. Катта ёшдаги сорлом одамда тинч турганда пульс чдстотаси 1 мқнутда 60—80 қисқарищ лар атрофида б у л ад и. Янги турилган болаларда пульс частотаси 130:— 140. К асалликларда пульс частотаси узгарйши мумкин. Нафас ч а с т о т а с и н и ани^лаш. Катта ёшдаги с о рл о м -одамда нафас ^аракатлари частотаси минутига 16— 20 га тенг, бунда аёллар эркакларга нисбатан 2—4 марта артиқ нафас олади. Чақалоқ б олалард а на1фас частотаси минутига 40—60 марта. Нафас ^аракатлари частотаси юрак қисқаришлари частотасига 1:4 сингари нисбатда булади. Бемор нафасини узига сездирмай кузатилади. Уни кукрак қафаси ^аракатини кузатиб, аниқлаш ^улай (нафаснинг «кукрак» тппи аёлларда, «^орин»типи эркакларда купроқ ифодалангап). Касалликларда нафас олиш бузилади. Нафас частотаси, чу^урлйги ва ритми узгаришй ^аво етишмаслиги сбзгисини вужудга келтиради, бунга нафас т^исиши дейилади. Беморнинг нафаСи қисаётганда ёстиқ, болиш, бош томони кутариладиган функқионал каравот ёрдамида қаддини баланд вазиятда ётқизиш, кукрак қафасини қисаётган кийимлардан )\оли ь^илиш, хонани ш ам оллатиш йули билан соф ^аво киришига имкон яратиш, кислород бериш, нафас ^исқши кучайганда врачга хабар ^илиш лозим. Бемор ажратмаларини текширишга й и р и ш , ажратмал-арни текшириш натижалари куп ж и^атдан уларнинг турри йирилганига ва лабораторияга келтирилганига боРЛИ!^. www.ziyouz.com kutubxonasi BajfraM деганда шилли^ сую^лик тушунилиб, одам йуталганда, t o m o f h h h қиргаида кучиб чиқадиган хасталик долати тушунилади. Беморнинг ажратган балгамини текширишда микроскопдан ф<>йдаланиш яхши сам ара беради. Худди ахлат, сийдик каби балрам дам тоза шиша идишга солиниб беморнинг исми, фамилияси, текширишнинг мақсади, палата ва булим, даволовчи врачнинг фамилияси каби керакли маълумотлар шиша юзига ёзиб лабораторияга жунатилади. Баъзи бир упка касалларида балрам тез-тез узгарибтуради. Уларнинг баъзиларида суткасида 5 0 0 — 1000 мл. гача боради. Упка абсқесси, бронхоэктаз касалликларида бир талай балрам чи^ади. Бу балгам таркиби одатда ёпиш^оқ ва бироз чузилувчан булади. Баъзи доллардз". балрам суюқ долда дам булиши мумкин. Упка ва бронхларнинг касалликларида купгина долларда аралаш хилдаги балгам учрайди. Тури ва табиати жидатидан балгамлар шилимши^, йирингли, серозли, ^онли дам б^лиши мумкин. Сероз балрам суюқ, рангсиз, купиклидир, б аъ зан эритроқитлар КУШИЛИ6 қолганлиги учун пуштинамо тусда булади. Упка каверналаридан кон> кетганда балрам к,ип-кизил булиб тушади, зотилжамда эса балгам занг тусда, қон аралаш шилимшиққа ухшаб туради. Микроскоп ёрдамида балрамни текширганда препаратнинг асосий кисми лейкоқитлардан иборат эканлиги куринади, йирингли балрамда лейкоқитлар к^п миқдорда булади. Эритроқитлар балрамда борлиги к,он аралашиб қолганини курсатади, балрамда ^он о р и з бушлигида ёки упкадан кон кетаётганига борлик булади. Упка ту^имаси парчаланганда балрамда эластик парчалари топқлади. Бактериологик усул билан текшириш эса турли хил; упка касалликларида балрамда микробларни аниклашга ёрдам беради. Бактериологик текшириш учун балрам стерил идишга солинади. Мабодо балрам кам булса, уни. салқин жойда са^лаб, 3 суткагача йигиб бориш мумкин.. Балгам туфлаб юрадиган дар бир беморда коп^о^ли,. иложи булса қора шиша булиши шарт. Туфдонлар дар, куни исси^ сув билан тозаланиб, 5% ли карбол кислота, 2% ли калий перманганат эритмаси ёки 3 % ли хлорамин куйиб куйилади. Умумин туфдонларни юкумснзлаптиришда балрам устига дезинфекқияловчи хлорамин эритмаси, тиндирилган одак эритмаси қуйиб куйилади,. кейин туфдонлар канализақия тармо^ларига бушатилиб юборилади. www.ziyouz.com kutubxonasi Сийдикни умумий текшириш учун лабораторияга 200 мл юборилади. Умумий анализга сийдик олишдан олдин аёлнинг қинидаги ажратмалар сийдикка тушмаслиги учун остини ювилади. Хайз куриш даврида текширишга сийдик олиш тавсия этилмайди. Юрак ва буйракнинг айрим касалликларида суткалик диурез, яъни бир сутка ичида ажралиб чиқадиган умумий сийдик миқдори улчанади, бу буйракнинг функқионал кобилияти курсаткичи дисобланади. Нормада ичилган суюқлик миқдори (суткасига 1,5— 2 л) аж ратиладиган сийдик миқдорига баравар булиши керак. Агар суткалик диурез сутка ичида ичилган суюқлик миқдоридан кам булса, яъни манфий диурезда шиш досил булишига тахмин қилиш мумкин. Сийдикни лабораторияга қандга текшириш учун юборишда тубида ч^кма ^осил қилмаслиги учун таёқча билан аралаштирилади, 200 мл ни текширишга қолдирилади ва сутка ичидаги сийдикнинг умумий миқдори курсатилади. Умумий текшириш учун олинадиган ахлат массаси 5 г дан кам булмаслиги керак, уни ч^п (шпатель) билан банкачага йигилади. Ахлатни лабораторияга қогоз, картон ва гугурт қутичаларда юбориш тавсия этилади. Текшириш учун йигилган ахлат ва сийдикни лабораторияга юборишдан олдин ^ожатхонанинг кафель полида сақланади. Компресс ^уйиш. Иситувчн компресс — даволаш мақсадида қуйиладиган богламдир. Чалгитадиган, суриб •оладиган ва огриқ қолдирадиган восита сифатида қулланилади. Иситувчи компресс уч қаватдан: уй ^ароратидаги сувга ёки 5% ли этил спиртига з$лланган, сиқилган ва тоза э^амда қуруқ терига босилган мато парчаси; матони т$/ла-тукис бекитиб турадиган клеёнка ёки компресс ^o fo 3, клеёнкани бекитиб турадиган ва компресс остида ^осил буладиган иссиқни сақлайдиган пахта қатламидан иборат. Пахта қатлами клеёнкадан, клеёнка эса мато ларчасидан катта булиши керак. Бу қатламларнинг жамини танага зич ёпишиб турадиган, сурилмайдиган ва томирларни босмайдиган қилиб бинтлаб қУйилади. Иситувчи компресс 6—8 соатга қуйилади, сунгра ечилади, терини қуруқ қилиб артилади ва иссиқ ҚУРУК боглам ^уйилади. Тери бутунлиги бузилганда ва ундаги касалликларда (йирингли касалликлар, фурункулёз) иситувчи компресс қуйилмайди. www.ziyouz.com kutubxonasi М ахаллий иссиқ компресс — қон ок.иб келишига им кон беради ва OFprn^ колдирадиган таъсир курсатади.. Бир неча қават қилиб букланган салфетка ёки докани 50—60° С дароратгача иситилган сувда дулланади, сиқилади ва танага босилади, устига клеёнка, сунгра жун мато қуйилади. Компрессии бинтлаш мумкин, бироқ уни 5— 10 минут утгач алиштириш кераклигини унутмаслик лозим. Совуқ компресс (примочка) уриб олиш, бурун қоиаш холларида қаншарга, юрак уришида юрак сохасига, иситмада бошга қуйилади. У томир торайтирувчи, огриқ қолдирувчи ва яллирланишга қарши таъсир курсатади. Мато парчасини муздай сувда ^улланади, оз-моз сиқилади ва врач курсатган со^ага босилади. 2—3 минутдан кейин уни алиштирилади. Компресс алиштириш муолаж асини 1 соат ва бундан купроқ вақт давом эттирилади. Компресс урнига музли халтачадан фойдаланиш мумкин. Банка ва горчичниклар нуйиш. Банкалар суриб оладиган, яллигланишга қарши ва огриқ қолдирувчи таъсир курсатади. Уларни орқа со^асига шикастланмаган терига, умуртқа погонасидан унгга ва чапга, кукрак қафасининг олдинги юзасига унг томонига қуйилади. Туш,- юрак, сут безлари ва умуртқа поронаси содасига горчичниклар қуйиш мумкин эмас. Банкаларни ишлатиш олдидан уларнинг қуруқ, тоза ва четлари учмаганлигини текшириб куриш лозим. Банка куйишдан олдин бадан терисига вазелин суртилади. Бемор қорнини босиб ёки студентга орқа угириб ёнбоши билан ётади. Узун металл зонд учига зич қилиб пахта уралади, уни этил спиртида дулланади (спирт алангалаииб кетмаслиги учун флакон OF3H бекитилади), бир оз сиқиб таш ланади ва ёндирилади. Ениб турган алангани тезлик билан банкага суқиб олинади, сунгра шундай тезлик билан банкани терига маркам босилади (10-расм, а, б). Баикада сийраклашган >$аво дисобига тери унга тортилади, банка баданга ^аттиқ ёпишади. 20—25 та банка қуйилгач бемор устига адёл ёпиб қуйилади. 10-—15 минут утгач б ан калар олинади. Уларни олиш учун банка четидаги терини бармоқ билан салгина босилади, бунда бушлиэда ^аво киради. Сунгра терини қуруқ пахта булакчаси билан артилади; теридаги вазелин қ о л д и р и тозаланади, беморнинг и ч кийими кийдирилади, устига адёл ёпилади ва ярим соатча уринда ётиш таклиф қилинади. Банка четлари қизиб кетганда ёки терига ёниб турган спирт томчилари т.ушганда беморнинг бадан териси куйиб қолиши мумкин. Бунга йул қуйиш мумкин эмас. www.ziyouz.com kutubxonasi 10-раем. Банка ^уннш. а — банками клздириш; б — банками олиш. Горчичниклар банка 1$ й и л а д и г ан ^олларда қуллани- .лади. Ишлатишдан олдин горчичниклар илиқ сувда х^лланади (иссиқ сув ^антал ферментини парчалайди, натижада эфир ^антал мойи ажралиш и руй бермайди) ва қуйилади ( 11-расм, а, б, в), бунда улар ачиштиради ва кнзлнради. Агар қатти^ ачиштирса ва огриқ пайдо қилса, горчичникларни олиб қуйиш лозим. Териси нозик болалар ва катталарга куйиб қолишдан са^л аш учун горчичниклар юпқа i^ofo3 қатлами устидан ёки тескарн томони билан қуйилади. Улар олингандан кейин бадан терисини ^ул дока салфетка, сунгра i^ypy^ салфетка билан горчиқа қолдиқларидан тозаланади, беморга бир оз ва^тгача уринда ётиш тавсия этилади. www.ziyouz.com kutubxonasi 11-расм. Горчичник ^уйиш. а — горчичнпкни н ам лаш : б — оркага горчичник к^йиш; в — горчичник н?йилган беморга караш. Узок сақланганда горчичниклар $з кучини йукотади, шунинг учун улар тайёрланган ва^тга а^амият бериш зарур. Яро^лилик муддати 8 ой. Меъдани ювиш. Бу муолажани овкатдан задарланиш, тксикоинф екқия з а уткир гастритларда уй дароратида--; ги сув ёки дори моддалар эритмаси (2 % ли натрий гидрокарбонат эритмаси ёки 1:5000 калий перманганат эритмаси) билан утказилади. Шу максадда сигими 500— 1000 мл ли шиша воронка ва узунлиги 1,5 м ва диаметри 10— 12 мл гача булган, сантиметр белгнлари туширилган юмшок резина найчадаИ иборат h v fo h меъда зондидан фойдаланилади. Меъда зондининг бир учи юмалоқ ва ён томонида овал, тешиклари бор, Уни шу www.ziyouz.com kutubxonasi •учидан ориз орқали меъдага туширилади. Воронка, зонд .^айнатилади, ишлатишдан олдин эса стерил физиологик эритма билан чайилади. Меъдани бемор ^тирган з^олати- ,да ювилади. Унга узун клеёнка халат кийгизилади, стулга утқазилади, бошини олдинга бир оз энгаштирилади, оёқлари остига тогорача қуйилади. Зондни юмалоқ учидан 10 см масофада унг қулга олиниб, беморга унг томондан я^инлашилади', чап қу'л билан буйнидан ушлаб турилади. Беморга бурун орқали нафас олиш, зондни ушламаслик, о ри зн и очиш таклиф ^илинади, бунда зонд учини тил илдизига ^уйилади, бемордан зондни тишламаслик ва ютиш ^аракатлари қилиш суралади. Сунгра зондни тезлик билан ^ал^ум ор^али ^изилунгачга 40 см белгисигача киритилади. Бу унинг меъдага тушганидан далолат беради. Зонднинг буш турган учини воронка билан туташтирилади. Шу тариқа меъда ва воронкадан нборат туташадиган иккита идишлар системаси ^осил .^илинади. Меъдани ювиш учун уй ^ароратидаги 5— 10 л ^ажмдаги қайнаган сувни тайёрлаб ь$йиш лозим. Воронкани о риз сат^идан пастга туширилади, уни сув билан тулдирилади ва аста-секин бошдан бирмунча юқорига кутари- .лади (12-расм, а, б). Бу ва^тда сув меъдага тушади. Воронкада сув камайиб қолганда уни яна пастга туширилади ва сув меъдадан яна воронкага тушиб, уни тогорачага Қуйилади. Ювннди сувлар мутла^о тоза булмагунча ювишнн бир неча марта давом эттирилади. Зондни э^тиётлик билан чик[арилади, сунгра зонд ва воронкани исси^ ва сову^ сув билан ^унт билан ювиб, ilчидaги шилимши!\, ов^ат ^олдиқларидан тозаланади. Меъдани ювишда меъдага сув билан бирга ^аво киришига йул ^уймаслик керак, чунки бу холда меъдани қайта ювиш ^ийин булади. Тозалаш ва даво клизмаси к,уйиш. Тозалаш клизмаси н^абзият, овқатдан за^арланишда, операқиялардан ва қорин бушлири органларини рентгенологик текширувлардан олдин ^уйилади. Тозалаш клизмаси системаси шишадан ясалган даражаланган Эсмарх кружкаси, сирими 1 л гача резина қопчи^, узунлиги 1,5 м гача ва диаметри 1 см гача резина найча, сув тушишини идора ь^илиб турадиган кран ёки кисқич, шиша ёки пластмасса учликдан иборат. Системадан ташқари, кружкани осиб ^уйиш учун тиргак, сув термометрн, вазелин, клеёнка, торора (челак), судно керак булади. Система яхшилаб ювилган булиши керак. www.ziyouz.com kutubxonasi ди: катта ёшдаги одам учун> 1—2 Л, 6*—10 ёшдаги £юлалэр учун 300^-500 мл. Кружкани балапдлш*и 0,5 д а н 1 .б'м гача булган тиргйкка осиб куйилади, кра;н ёк'и қисқйч очилади, системанинг давоси дайда^иб ту^дириладн, cyk дароратшш улчай курн^ади. Карйвотга кЬеёнка ё.^илади. Беморни чап ёнбоши билан ккаравот четигй ётг^изйла* диу корин преесини б^шаштириш МЕЩсадида оёкларини тиззаларида букилади ва коринга тортиб;ётилаДи. К иритишдан олдин учликка вазелин суртиладщ чап kj/^нинг I ва II бармо^лари билан думбал^рзш керилади. Учликни унг кул. билан турри ичакка 12 eta ичкарига.киритилади. Уқликнинг дастлабки З г -4 - см ни орк.а чиҚару^й^- линикиндик бнлан туташтирадиган чизик буйлйб,- сх-нгра дум суягига параллел киритилади. Учл41К киритиОггат'дан кейин ,кран ёки ^искич очилади ва сув турри ичакка тушади. Кружка тубида сув камайиб колга^да ичакЬаргк www.ziyouz.com kutubxonasi 13-расм. Бадан терисини парвариш лаш ва ётоқ яралар профилактикаси. даво кирмаслиги учун кранни беркитиш ёки кружкадан чиқ^ан резина найчага қисқич қуйиш, шундан кейингина учликни турри ичакдан чиқариш лозим. Тозалаш клизмаси қуйилгандан сунг бемор сувни 10 минутгача тутиб туриши керак. Ичакка клизма ёрдамида суюқ долдаги дорини юбориш мумкин. Даво клизмалари тозалаш клизмаларидан кейин резина баллон билан қилинади (13-расм). 5 ёшгача болаларга тозалаш клизмаси учлиги юмшоқ резина баллондан қилинади. Беморга кислород бериш. ^озирги вақтда даволаш муассасалари кислород билан махсус газ трубалари орқали умумий системадан марказлашган долда таъминланади. Палаталарни шу тарифа кислород билан таъминлашда каравотнинг бош томонига вентил, намлатгич (сув солинган Идиш) ва резина шлангдан иборат тақсимлаш мосламасини қурилади. Беморнинг нафас йулларига кислород киритиш учун қайнатилган ва вазелин суртилган резина катетердан фойдаланилади, уни пастки бурун йули орқали бурун учидан қулоқ юмшогигача булган масофада далқум орқасидаги бушливда юборилади (бу махсус куникмани талаб қилади). Катетернинг ташк;и учини юзга ёпиищоқ пластир тасмаси билан ёпиштирилади, сунгра катетерни намлатгичдан кела,ётган шланг билан уланади. Намлатилмаган кислород нафас йулларини таъсирлантиради, шиллиқ пардани қуритади. www.ziyouz.com kutubxonasi Кислородни нафасга олиш учун огиз-бурунга тутиладиган маскадан фойдаланилади. Бунда кислород 100— 200 кПа (1—2 атм) босим остида берилади. Тиббий кислород «Кислород» ва «М» деган ёзуви булган зангори рангли баллонларда сақланади ва ташилади. )^ар бир баллонда 15000 кПа (150 атм) босим остидаги 6000 л газсимон кислород булади. Баллон босимни 100—500 кПа (1—5 атм) гача пасайтириб борадиган редуктор билан таъминланган. Кислороддан фойдаланишда портлаш юз беришининг олдини олиш учун хавфсизлик қоидаларига риоя қилиш: кислород дар қандай мойлар ва эфирларга тегиб кетмаслиги, хизматчи ходимнипг қули дамавақт тоза ва қуру^ б5глиши; очиқ оловдан сира фойдаланмаслик, кислород баллонларини қуруқ хонада, вертикал долатда, махсус булмада, 35° С дан ошмайдиган дароратда саклаш, ташишда силкиниш, уриб олишдан эдтиёт қилиш зарур. Беморга кислородни кислород ёстигидан бериш кенг тарқалган, бу chfhmh 12—25 л ли резина аралаштирилган қопчиқдан иборат. К0ПЧИК бурчакларидақ бирига кран ва воронкали резина найча монтаж қилинган. ё с - тикпи кислород баллондан босимни 1—2 атм гача пасайтирадиган махсус редуктор ёрдамида тулдирилади. Кислород ёстиридаги кислороддан фойдаланишда воронкага нам дока-салфетка уралади. Оризга мадкам босилади ва беморга ofh3 орқали нафас олиш ва бурун орқали чиқариш таклиф қилинади. Шу усул билан узоқ вақтгача кислород бериш мумкин. Аутогемотерапия деганда уз қони билан узини даволашга айтилади. Аутогемотерапия сурункали дамда йирингли касалликларда, яъни фурункулёз, пневмонияларда, упка абсқесси ва бошқа касалликларда қулланилади. Муолажани бажариш учун венепункқияда қулланиладиган стерил материал зарур. Шприқ билан венадан қон олиниб яна уша беморнинг думбасига 6—8 см ли дажмдаги игна орқали қон аста-секинлик билан юбори- ,лади. Бу тадбирларни малакали шифокорлар тайинлайдилар. Давонинг дастлабки муолажаларини 2 миллиметрли игналардан бошлаш керак. }^ар 3—4 кунда ^оннинг умумий дажми оширилиб 10 мл гача етказилади. Даволаш муддатини 8— 12 та инъекқиягача давом эттириш мумкин. Баъзан инъекқия қилингандан кейин 12—24 соатгача беморни кузатиш керак. Баъзи холларда ёмон оқибатларга дам олиб келиши мумкин. Бу пайтларда тана дарорати 38 °С га кутарилиб, юракнинг www.ziyouz.com kutubxonasi тез уриши, юзаки нафас олишлар, ^олсйзланиш, бадандан совук; шилимшиқ тер чиқиши, лабларнинг кукариши, з^ушсизланиш каби з^одисалар юзага келиши мумкин. Аэротерапия — очиқ з^аво таъсирида даволаш демакдир. Аэротерапиянинг махсус турларига кундузи ва кечаси очиқ завода юришдан ташқари айвонларда, махсус з^авоси яхши булган жойларда узо^ ва^т булиш з^амда з^аво ванналари олиш кабилар з^ам киради. Мана шу тадбирлар узил-кесил бажарилса, тери ор^али нафас олишни кучайтиради, терининг совуқ сезувчи реқепторларига ^узгатувчи таъсир курсатади, чунки атроф муз^итдан таъсир қиладиган з^аво температураси тери юзасининг температурасидан доим паст булади. Даво з^аракати совитувчи таъсирни кучайтиради. Бу тадбирларнинг з^аммаси марказий нерв системасига таъсир курсатади, нафас олиш, юрак-томир фаолиятларини яхшилайди. Умуман организмнинг чиниқиши вужудга келади. Бадан шиши — одам организми туқималари ва бушлиқларида куп миқдорда сую^лик тупланиши туфайли пайдо булади. Шиш пайдо булишида к;он томирлари ичидан ту^имага суюқлик сизиб чи^ишининг кучайиши ва тук;имада суюқликнинг ушланиб қолиниши асосий ролни уйнайди деб з^исобланади. Мабодо атрофдаш туқималарга томирлардан куп миқдорда сую^лик чи^иб унинг сурилиши қийинлашса ёки бутунлай тухтаб ^олса шиш пайдо булиши эз^тимолдан з^оли эмас. Бундай з^олларда сийдик чи^иш массаси камайиб ^олади. Оё^- лар ва гавда шишиб тери силли^ булиб қолади, пуст ташлаш з^оллари кузатилади. Ю^оридаги узгаришлар томирларнинг кенг куламда шикастланиши, веналарнинг варикоз кенгайиши, тромбофлебит, юрак етишмовчилиги, буйрак касаллигида, қон о^имининг секинлашишида, жигар қиррозида пайдо булади. Шйш пайдо булган б’аДаНДй Из тбз Қолади, шунинг учун беморга енгил ва майин кийим кийгизиш керак. Касалда шиш туфайли яралар пайдо булса ётиш вазиятинн узгартириш, остидаги чойшабни текисл&б ёзиш, ва^ти-ва^ти билан алмаштириб туриш керак. Бемор баданининг териси спиртнинг сувдаги эритмаси, атир билан ёки (камфора, спирт)1 билан артиб турилади. Шиш зурайиб, бадандаги шиш сую^лиги снзиб чи^иб турган тешик билиниб ^олгудек булса, у ерга инфекқия тушмаслиги учун йод суртиш ва устига стерил докасалфетка ёпиб ^уйиш даркор. www.ziyouz.com kutubxonasi Бундай беморларга купинча ош тузини чеклаб истеъмол килиш кераклиги таклиф этилади. Суюқлик одатда баданнинг даммадан кура таш^и қисмларида тупланиб боради. Одам тик турганда шишлар оё^ларда пайдо булади ва кечга бориб купайиб қолади. Ётадиган кишиларда шишлар биринчи булиб бел сохасида пайдо булади. Буйракка алоқадор шишлар одамнинг юзида, кузларининг тагида пайдо булади, чунки бу содаларда тери ости клетчаткаси юмшоқ ривожланганлиги маълум. Организмнинг бошқа аъзолари: юрак, жигар, буйрак касалликларига дучор булган касаллар ва^ти-ва^ти билан врачдан масладатлар олиб турса бундай касалликнинг олдини олиш мумкин. Бронхография деб, бронхлар ва трахея йулларини олдин контраст моддага тулдириб, кейин рентгенологик текшириш усулига айтилади. Бронхографиялар учун Куйидаги курсатмалар бор: 1) бронхлар ва упканинг турли касалликларида бронх ва упка проқессининг жойлашишини аниклаш; 2) бронхоскопияда бронхиал дадарахтнинг куринмайдиган ёки кам куринадиган булимларини текшириш; 3) упкада қилиниши керак булган хирургик муолажанинг дажмини тугри белгнлаш. Беморни бронхографияга тайёрлаш: 1) йод препаратларига индивидуал сезувчанликка олдиндан синама ;утказиш (беморга 2—3 кун давомида 1 ош ^оши^дан калий йодининг 3% эритмасидан берибтурилади); 2) утказиладиган текширувнинг мақсади ва модиятини беморга тушунтириш; 3) йирингли балгам ажралганда текширувдан 3—4 кун аввал бронхиал дарахтни тозалаш; 4) бронхографиядан 20—60 мин олдин тери остита атропин сульфат (0,1%— 1мл), пипольфен (0,025 г), седуксен (0,005г) юбориш. Диагностика вазифалари ва муайян додисанинг хусусиятларига кура умумий наркоз ёки мадаллий анестезия учун дикаиннинг 2% ли эритмаси кулланилади. Анестезияни суртиш, пуркаш ва аспирақия ^илиш йули билан амалга ошириш мумкин. Суртиш учун деярли қулланилмайди. Пуркаб анестезия ^илиш учун махсус прибор — пульверизаторга ухшаб ишлайдиган пуркагич ишлатилади. Беморга аспирақион усулни дам қуллаш мумкин. Бунда анестезияловчи модда липетка ёрдамида чу^ур нафас олиш пайтида бурун орқали киритилади ёки препарат тил илдизига одистагина томизилади, кейин трахея ва бронхларни анестезия Килиш учун ишлатиладиган зонд орқали амалга ошириwww.ziyouz.com kutubxonasi лади. Бронхоскопия — махсус прибор — бронхоскоп ёрдамида трахея (кекирдак) ва броихларнинг ички юзасини визуал текшириш методидир. Кекирдак ва бронхларда усмалар усганда, бронхлар ва упканинг йирингли касалликларида, упка силида, кекирдак ва бронхларларда ёт нарсалар туриб қолганда, хусусан нафас йулларининг ноконтраст касалликлари ва бошқа хасталикларида диагнозни аниқлаш ёки белгилаш мақсадида диагностик бронхоскопия қилинади. Бронхоскопияни тажрибали мутахассислар қилишлари лозим. Муолажани мадаллий анестезия ёки наркоз остида утказиш керак. Атропиннинг 0,1% ли эритмаси билан премедикақия қилинади. Бронхоскопияда анестезия қилувчи эритма (дикаин, новокаин) ни суртиб, пуркаб ёки аспирақия қилиб мадаллий анестезияга эришилади. Анестезияни 2—3 минут оралатиб 2—3 босқичда утказилади. Дастлаб далқум, кейин диқилдоқ ва товуш бойламларининг шиллиқ пардаси анестезия қилинади ва анестезия қилувчи эритма шприқ ёрдамида кекирдакка қуйилиши керак. Бужлаш — қизилунгач, сийдик чиқариш канали, эшитув найи ва шунга ухшаш найсимон шаклдаги органларга диагностика ёки даво мақсадларида ишлатилади. Бужларни тайёрлаш ва стериллаш. Ишлатилгандан кейин бужлар илиқ сувда совунлаб яхшилаб ювилиши, дока ёки юпқа сочиқ билан қуритилиши керак. Мой, қон ёки йиринг излари бор-йуқлигини текшириш зарур. Металл ва эластик бужлар юзасида дарз кетган жойлар пайдо булса, улар яроқсиз булиб қолади, чунки нотекис юзи органнинг шиллиқ пардасини зарарлаши мумкин. Асосан эластик бужларни дезинфекқия қилиш учун симоб препаратларидан фойдаланилади. Эластик бужлар ва резина катетерлар учун металл стерилизаторлар тубига формалин таблеткалари, юқоридаги полкаларга бужлар қуйилади. Ишлатилишдан олдин бужлар устидан дистилланган сув қуйиб юборилади, чунки уларнинг юзасидаги формалин ёки диоқид конқентрланади. Бу усулнинг камчилиги, муолажанинг узоқ чузилиши дисобланади, стерилизаторни қиздириш билан буни бартараф қилса булади. Киритишдан олдин бужларга стерил вазелин мойи ёки глиқерин суртиш мумкин. Дамма вақт касалхона булимида бужлар стерил долда запас булиши керак. Муолажа вақтида врач бемор ёнида булиши керак. Сийwww.ziyouz.com kutubxonasi дик чиқариш канали торайганда, термик ёки химик моддалар таъсирида қизилунгачнинг куйиб, чандиқланиб торайиб битиши, юқорида баён этилган жойларнинг .қай даражада торайганлигини билиш учун ва уларни даволаш мақсадларида урологияда ва хирургияда купинча дар хил номердаги бужлар қулланилади. Богловларда, гипс богламлар қуйиш ва ечишда қатнашиш. Борловлар махсус боглов хоналарида, баъзан палаталарда утказилади. Борловлардан олдин студентлар зарур стерил материаллар, стерил резина қулқоплар, стерил инструментларни, ишлатилган боглов материални ташлаш учун зарур идишларни (тррора, челак) тахт қилиб қуядилар. Б орловни қулларни тозалаб ювиб, дока ниқоблар тутган долда дамма асептика ва антисептика қоидаларига амал қилиб утказилади. Б орловии ечишда, жародатни тозалашда янги 6 о р - лам қуйишда пипқет, корнқанг ва қайчиларлардан фойдаланилади. Асбоблар борловдан кейин, дар гал қулқоплар ностерил нарсага тегиб кетилганда алиштирилади. Тоза ва йирингли жародатлари булган ярадорларни тоза ва йирингли боглов хоналарида жародатларига борлон борланади. Йирингли жародатга боглов қуйишда жародат атрофидаги терига 0,5% ли нашатир спирт эритмаси, этил спирти, 5— 10% ли йоднинг спнртдаги эритмаси суртилади. Жародатни 3% ли водород пероксид эритмаси ёки кучсиз калий перманганат эритмаси билан ювилади. Ечилган богламлар йуқотилади. )^ар гал йирингли жародат боглангандан кейин қулни совунлаб ювиш, йиринг текканда 0,5% ли хлорамин эритмаси билан чайиш лозим. Гипсли богламлар қуйиш учун гипс бингларидан фойдаланилади. Улар қуйидагича тайёрланади. Столга дока бинт қуйилиб уни чапдан унгга томон ёзиб чиқилади. Сунгра гипс кукунини бинт устига бир меъёрда сепилади, чап қул билан бинт учини ушлаб туриб, унг панжаси билан гипс кукунини бинтга ишқалаб суртилади. Яна гипс сепилади ва кафт қирраси билан кукунини биит буйлаб кукун қатлами қалинлиги тахминан 3 мм булгунча бир меъёрда тақсимланади. Гипсланган қисм рулон қилиб уралади, бунда гипс кукуни тукилиб кетмаслигига эътибор бериш лозим. Сунгра гипснинг бошқа қисмларига гипс сепиб чиқилади. Ишлатишдан олдин гипсли бинтни илиқ сувли торорага солинади. Сув шимиб олган бинтни сиқилади ва бевосита баданга қуйилади, бунда суяк думбоқчаларига ногигроскопик пахтадан ^истирма ^уйилади. Гипсли боглам баданга зич ва бир текис ёпишиб туради, осон қолипланади, 15 минут утгач яхши иммобилизақияни таъминлайди, бир суткадан кейин тамомила ^отади, нисбатан осон ечилади. Боглам қуришини тезлаштириш учун борламдан 2-—2,5 мм масофадан фен ёрдамида илиқ даво берилади. Боглам қуйилиши билан бемор терисининг гипсдан доли жойларини нам салфетка билан артиб ташлаш керак. К,отиб қолган гипс булакчаларини ечилган гипс богламлари учун мулжалланган қутига ташлаш лозим. Зич қилиб қуйилган гипсли боглам i^oh айланишини бузиши мумкин, бунда босилган жойда орриқ, шиш пайдо булади, у муздай булиб қолади, бармо^лар кукариб ёки оқариб кетади, сезувчанлиги йуқолади. Шунинг учун гипс борлами қуйишда бармоқ учлари очик; ^олдирилади. Асорат пайдо булганда гипсли богламни қайчи ёки махсус арра билан ^ирқиш ва олиб қуйиш керак. ХИРУРГИК ИНФЕКҚИЯЛИ БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШ КИЛИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Хирургик инфекқия — хирург ишида учрайдиган энг тарқалган патология дисобланади. У амбулатория шароитида дам, стақионар шароитида дам бирмунча салмоқли урин эгаллайди. Йир-ик хирургик стақионарда хирургик инфекқияли беморлар учун махсус булимлар ажратилади. Бундай беморларга даво ^илишда урта тиббий ходимнинг роли бенидоя мудим. У хонани ро ят тоза сак;лашидан таш^ари, беморларни парвариш қилишда бевосита қатн-ашади ва врачга тегншлн ёрдам курсатади. Беморларда яхши кайфият ва касалликнинг хайрли тугашига ишонч билдириш ва хушмуомалада б^лиш тиббий ходим ишининг мудим ^исмидир. Дарднинг кичиги ва каттаси булмаслигини унутмаслик лозим. Юздаги катта булмаган чип^он нотурри даво ^илинганда ёки унга уз вақтида, адамият берилмаганда улим билан якунланиши мумкин. Даволаш тадбирлари турри амалга оширилганда ofhp сепсисда дам тули^ сорайиб кетишга эришиш мумкин. Тиббий ходимнинг хирургик инфекқия булимларидаги ищи узига хос хусусиятларга эга. Йирингли жародатлар кунда, баъзан эса бир кунда бир неча марта боглашни талаб этади. Бу куп ми^дорда боглов материалиwww.ziyouz.com kutubxonasi ни талаб этади, уни тежаб-тергаб ишлатиш лозим булади. Йирингли жаро^атга даво қилишда пахта ишлатиб катта богламлар ^уйиш мақсадга мувофик; эмас, чунки улар термостат таъсирини вужудга келтиради, йирингли аж ратмалар бадбуй з^ид тар^атади. Бу з^олда хоналарни шамоллатиш, дезодорантлар ишлатиш керак булади. Одатда хирургик инфекқия булими икки булин* мадан иборат булиб, бирида йирингли жароз^ати С$Л’ ган ва куп йиринг ажралиб турадиган беморлар, иккин* чисида эса жароз^ати тикилган ва операқиядан кейинги беморлар ётадилар. Бу иккала булинмадаги беморлар бир-бирлари билан мулоқотда булмасликлари керак. Булимлардаги ходимлар тозаликка ва хоналарнинг озода булишига бутун диққат-эътиборларинй ^аратишлари лозим, чунки охирги маълумотларга кура бундай булимларда беморлардан ташқари тиббий ходимлар инфекқия тарқатувчи булиб қолишлари мумкин. Беморларнинг турри овқатланишига катта аз^амият берилади. Овқат витаминлар, о^силларга бой, мазали булиши керак. "* Умумий йирингли инфекқия (сепсис)га учраган беморлар парвариши. Беморни беморлар сони кам палатага жойлаштириш, яхшиси алоз^ида палатага ётқизиш керак. Палатани мунтазам шамоллатиб туриш ва озода сақлаш (з^ар куни нам усулда артиб тозалаш, БУФ лампалари билан нурлантириш) лозим. Ок;лиқларнинг тоза булишига катта аз^амият берилади. Яхши қуримаган оқлик; ва ундаги бурмалар ётоқ яралар пайдо булишига олиб келади. Беморнинг кунига бир неча марта гавда вазиятини узгартирилади, орқасини ва аъзойи баданини ипщаб артилади. Упкадан асоратлар пайдо булмаслиги учун ^аддини баланд қилиб утқазилади, нафас гимнастикаси утКазилади, балгам ажратишга ургатилади. Ю^ори з^арорат ва организмнинг сувсизланиши меъда-ичак йуллари ишини издан чи^аради. Шунга кура о ри з бушлирини яхши парвариш ^илиш (чайиш, нам тампон билан артиш) зарур. Ич келишини нормага солиш учун 2 сутка ичида кам деганда бир марта тозалаш клизмаси қилинади ёки ичак перистальтикасини кучайтиришга ^аратилган бошКа тадбирлар курилади (гипертоник клизма, Огнев буйича клизма, венага 10% ли натрий хлорид, мускул орасига прозерин ёки питуитрин). Суткалик диурез албатwww.ziyouz.com kutubxonasi та ашщланади (буйрак функқиясини назорат қилиш). Сорайнпг даврида беморни яхши овқатлантирилади, аста-секин уриндан туришига, даволаш гимнастикасига, мускуллар массажига катта эътибор берилади. Газ инфекқияси булган беморлар парвариши. Беморлар сепсис булган беморлар каби парваришга му^тож буладилар. Палатада осойишта шароит ва тинчликни сақлаш зарур. Уйқусизликка қарш'й курашиш учун ухлатадиган (люминал, ноксирон), тинчлантирадиган (андаксин, бром, валериана препаратлари), огриқ қолдирувчи дорилар (промедол, пантопон, морфин, фентанил) тайинланади. Анаэроб газ инфекқияси бошқа беморларга осонликча юқади. Шунга кура бемор ало^ида палатада ётиши керак. Хизмат қилаётган ходим палатада махсус халат кийиб юради, шу халати билан боища беморлар палатасига кирмаслиги керак. К,улқоп, фартуклар киядилар. Боглов материали албатта куйдирилади. Бемор оқлнқларига автоклавларда махсус ишлов берилади. Бу беморларга хизмат курсатиш учун махсус асбоблар ажратилади, ^ар бир богловдан кейин уларни булиб-булиб қайнатилади ёки қуруқ иссиқлик билан стерилизақия ^илкнади. Анаэроб инфекқияли беморларни парвариш қилнш хусусиятларига богловларни тез-тез алиштириб туриш киради. Қокшол булган беморларни парваришлаш. Беморни деразаларига парда тутилган па кам ёритиладиган алохида палатага жойлаштирилади. Бу шартларга амал қилмаслик талваса хуружларига сабаб булади. Беморлар анча-мунча суюклик йуқотадилар, шу туфайли уларга парентерал ёки томчили клизмада 3—4 л суюқлик юборнлади. Агар беморда пешоб келмаса, кунига 2 марта сийдик катетер билан чиқарилиши керак. Бунинг учун уретраси анестезия (дикаин, новокаин) қилинади. Талваса снндроми булган беморни бурни орқали киритил- ■ган ингичка зонд билан овқатлантирилади. Овқат суюк, холда берилади. У юқори калорияли ва сервитамин булиши керак. Сепсисдаги сингари ич мунтазам келиши, уз вактида! сийдик ажратиш устидан кузатиб бориш ло- :зим. Еток; яралар, упка яллигланишининг олдини олиш чоралари курилгани яхши. Суяк-бугим сили булган беморларни парваришлаш. Бундай патологияли беморларнинг асосий қисми болалар хнсобланади. Бу ^ол парваришнинг узига хос олиб борилишини тақозо этади. Купгина муолажалар асосwww.ziyouz.com kutubxonasi сиз рад этилади, бола инжи^лик ь^илади. Беморлар купинча таъми аччиқ, тахир дориларни ичишдан бош тортадилар. Бундай беморларнинг узо^ муддатгача гипс боглами билан мажбурий вазиятда ётишларини унутмаслик керак. Шу муносабат билан ётоқ яралар, упка яллигланиши, мушаклар атрофияси кабиларни профилактика к;илишга жиддий эътибор бериш зарур. Беморлар соф ^аводан ета'рли даражада ба^раманд булишлари керак. Бунинг учун палата яхши шамоллатилиши; лозим. Ша^ар чеккасида қурилган шифохоналар ана шу талабларга жавоб беради. К,уёш ванналари, ультрабинафша нурлантириш тавсия этилади. Беморларга о^сил„ витаминларга бой овқатлар берилади. О^ма яралар булганда носпеқифик йирингли инфекқия тушишига қарши ^амма чоралар курилиши керак. Спеқифик ва носпеқифик инфекқиянинг қушнлиб келиши асосий касаллик кечишини кескин огирлаштирадп ва махсус давони талаб этади. Микрофлора мохиятини ва унинг йирингли ажратмада антибиотикларга сезувчанлигини аниқлаш учун суртма олиш. Олдиндан тахт к;илиб куйилган стерил пробиркадан фойдаланилади, унинг ичида сим ёки чупга урнатилган стерил пахта тампон булиб, у пробирка тиқинидан утказилган. Тампон пробиркадан чи^арнлади, унга текшириладиган материал ^уйилади ва уни пробирка деворларига теккизмай пробиркага солинади ва пробиркани тиқин бидан маркам бекитилади. Пробирка шу захоти бактериологик лабораторияга (^уриб ^олмаслиги ва микроб аутолизи юз бермаслиги учун) ёзуви билан жунатилади, унда беморнинг исми ва отасининг исми, булимнинг номи, диагнози, суртманинг к,аердан олингани ва текширу*в мақсади (микрофлора характеры, унинг муайян антибиотиклар турларига сезувчанлнги ва бошқа маълумотлар) ёзилган булади. Умуртқа погонаси сили булган беморларнинг парвариши хусусида ало^ида тухталиб утамиз. Беморларнинг бу тоифаси узоқ вақтгача стақионарда гипс боглам куйилган ^олатда ётади. Гудакнинг мажбурий ^олати уни парвариш ^илаётганда бир 1^анча кийиичиликлар тугдиради. «Утка» номли махсус сийдикдон ётган ^олатда пешоб ^илишни осонлаштиради. Ётган ^олатда ич келиши дастлаб ^ийинчилик тугдиради, бироқ ва^т утиши билан беморлар бунга мослашиб коладилар. Гипс каравотчада узоқ муддат, баъзан йиллаб ётиш мушаклар атрофиясига сабаб булади ва буни проwww.ziyouz.com kutubxonasi филактнка қилиш мақсадида массаж қулланилади. Массажни хамшнралар ва мутахассис-массажистлар бажарадилар. Бундай беморларда юз берадиган орир асоратлардан бири ётоь^ яралар хисобланади. Ето^ яраларни профилактика ^илиш учун орк,а думбалар, болдир мушаклари спирт (яхшиси камфора спирти) билан артилади. Беморларни 1—2 соатга юз тубан холагда ётк,пзилиб 1—2 минутга ультрабинафша нур- .лантирилади. Бундай беморларни каталкада бир ойда 2—3 марта ётган холатида чумилтирилади. Гипс каравотчалар мунтазам алиштириб турилади, чунки улар ифлосланиб туради. Сунгги йилларда хирургик инфекқия булимларида (йирингли касаллик булимларида) ичакнинг о^ма яралари булган беморлар куп даиоланадилар.. Бундай беморларни парвариш ^илишнинг уз хусу- 'снятлари бор. Х,ар бир тиббий Яодим буларни билиш ч шарт. Ичак массалари беихтиёр ажралади, уларнинг таркибида ферментлар булади, шунинг учун бундай беморларни яхши парвариш к;илмаслик ичак ок;маси атрофидаги терида беморга азоб берадиган дерматит >^осил булишига олиб келади. Унинг олдини олиш учун Лассар пастаси ^улланилади, уни о^ма атрофига исси^ холда ■қуйилади. Ичак ажратмаларини беморнинг узи ёки парвариш ■қилаётган одам клизма баллончаси билан тортиб олади. Окма йулини эса стерил дока салфетка билан бекигилади. Уз-узидан маълумки, бундай беморларнинг уринбошнни озода сак;лаш, палатасини тез-тез шамоллатиб туриш керак. Бегона хидларни йу^отиш учун 1:5000 фурақилин ва калий перманганат эритмаси қулланилади. II БОБ КАЛЛА СУЯГИ-МИЯ ВА ОРҚА МИЯСИ ШИКАСТЛАНГАН БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Бемор касалхонага тушгандан кейин биринчи булиб у билан куп ^олларда урта тиббиёт ходими ёки бемор парваришига алоқадор кишилар (талабалар, энагалар ва б.), учрашади. Шу биринчи учрашувда купинча урта тиббиёт ходими оркали беморда касалхона туррисида www.ziyouz.com kutubxonasi узига хос фикр ва муло^азалар тугилади. Демак, бемор’ билан яхши психологик контактнинг му^им а^амиятга эга эканлигини унутмаслик керак. Айниқса нейрохирургия ва нейротравматология булимларида беморларни парвариш қилишни ташкил* этишда икки хил аспектни кузда тутиш лозимдир: психологик ва техник йуналишлар. Биринчи масалада энг аввало бемор киши билан тез контактга кириб, ширин; суз билан унинг ^асратли дардини енгиллаштира билиш, иккинчиси эса ходим уз касбининг мо^ир устаси булиши керак. Дар иккаласи қушиб олиб борилса, нейротравматологик беморлар парваришида яхши натижаларга эришиш мумкин. Нейрохирургик беморлар каталкада-ётганларида ёки коляскада утирганларида ^ар бир гапни э^тиёткорлик. билан гаплашиш керак. Айниқса, «жой йуқ», «энди нимақиламиз», «бу касал огир, йул беринглар» ибораларини ишлатиш ноуриндир. Чунки калла суяги-мияси шикастланган беморлар табиати нозик, ^ар бир нарсадан шуб- ^а қиладиган буладилар. Ихтисослашган нейрохирургик ёрдам ривожланишиг калла суяги ва бош мияси шикастланган беморларга хизмат курсатиш учун махсус стақионарлар ташкил қилишга олиб келди. Калла суяги ва бош миянинг травматик шикастлари ёпиқ ва очик, турларга булинади. Анашу икки турдан, ёпиқ шикастларда калла суяги қопламларига шикает етмаган булади ёки шикастланган булса-да калла суяги билан таищи му^ит уртасида алоқа булмайди. Калла суягининг очиқ шикастларида калла суяги бушлиги суяклардаги нуқеон туфайли бошнинг юмшоқ қопламлари (тери, клетчатка) билан бирга зарарланади. Бундай шикастлар бош миянинг шикастланиш белгилари (чайқалиш, лат ейиш, тешиб кнрган яраланиш ва бош миянинг босилиши ва б.) ёки бундайбелгиларсиз утиши мумкин. Бош миянинг чайқалиииг ёпиқ калла суяги-мия шикастларининг энг енгил формаси ^исобланади, бунга эс-^ушнинг бартараф буладиган қайтар функқионал узгаришлари борлиги, зарарланишнинг учоқли симптомлари булмаслиги ва умумий мия симптомларининг устунлиги (бош огриги, бош айланиши„ кунгил айниши, қусиш, ёругликка қарай олмаслик ва б.) хос. Бош мия лат ейишида (енгил, уртача ва огир даражаси) клиник манзарада контузияли учоқлар б о р л и т билан боглиқ қайтмас морфологик узгаришлар устунлик қилади. Бу симптомлар муайян мушак гуру^ларинииг www.ziyouz.com kutubxonasi этарези ва фалажи, нутқ, эшитув ва курув қобилияти бузилишлари, сезувчанлик бузилишининг ^ар хил турлари билан намоён булади. Эс-^ушни йуқотиш бош мия лат -ейишининг ^амма даражаси учун хос. Агар бундай беморларда люмбал пункқияда ликворда i^oh аралашмаси топилса, бу — бош мия урилишининг энг ишончли симптоми ^исобланади. Аксарият эс-^уш қис^а ва^тга йуқотиладиган бош мия чайқалишидан фар^ли равишда мия урилганда эс-^ушнинг узоқ вак;тга ва огир бузилиши ^айд қилинади. Мия чайқалиши булган беморлар одат- ,да ме^натга ^айтсаЛар, бош мияси лат еган беморлар аксарият бош мия шиши, нафас ва юрак иши бузилиши, шунингдек йирингли менингит ва абсқесслардан халок буладилар. Бундай беморларда бош миянинг ошиб борадиган шиши, гавда ^арорати кутарилиши, мия парлалари симптомлари орта бориши, қ5н таркиби узгариши қайд ^илинади. Шунинг учун ^ам бош мияси чайқалишга учраган ва лат еган беморлар зудлик билан касалхонага ёт^изилиши, уларни врач қунт билан кузатиб бориши ва улар уринда ётиш режимига ^атти^ амал қилишлари керак. Одатда 3—4 кун утгач, бош мияси чайқалган беморларнинг а^воли яхшиланади (бош огPhfh, кунгил айниши, бош айланиши йуқолади, тер ажралиш и ва пульс нормага тушади), 10— 12 кундан кейин улар стақионардан уйига жунатилиши мумкин. Бош мияси лат еган беморлар эса огир ^олатдан секин чиқадилар. Эс-^ушнинг кирарли-чиқарли булиб долганлиги қузголиш билан алмашинади, бу узо^ вақт тушакда ётишни талаб этади. Улар стақионарда касалликнинг огир-енгиллигига кура 18 дан 30—40 кунгача ётадилар. Бундай беморларнинг уринда ётиш режимига амал қилмаслиги ^арорат кутарилишига, умуман бемор а^волининг ёмонлашувига олиб келиши мумкин, натижада тузалиш муддати кечикиб кетади. Бундай беморларга ёрдам курсатишда тиббий ^амширанинг а^амияти катта. Бундай беморлар носилкага ■ётқизилган ^олда кутарилади. К,иш шароитида сову^ олдириб ^уймаслик учун беморни ураб-чирмаб ^уйиш шарт. Агар шикастланган одам алкоголдан мастлик ^олатида келтирилган булса, айниқса ^ушёрлик курсатиш лозим, чунки бундай ^олларда ички органлар, чаноқ органлари ва умуртк[а погонаси куп сонли шикастланган булиши мумкин. Бундай беморни қунт билан текшириш ва кузатиш тугри диагноз қуйиш ва даволашга гаровдир. Навбатчи дамшира бош териси шикастланганда сочни www.ziyouz.com kutubxonasi олдириш ва устарада қирдириш кераклигини унутмаслиги керак. Калла суяги-мия шикастланишининг уткир даврида эпилептик тутқаноқлар ривожланиши э^тимол. Унинг биринчи белгилари (мушаклар учиши, юз мушакларн тортишиши) пайдо булиши билан венага 0,5% ли седуксен эритмасидан 2 мл ни глюкоза билан (40% — Ю мл) юбориш ва беморнинг бошини юмшоқ жойга куйиш* ж аглари орасига сочик; ёки румолни қистириб куйиш керак. Шикастланишдан кейин 12 соатдан кечиктирмай қоқшолга қарши зардоб юбориш лозим. Жародат қаттик, ифлосланган булса, зардоб дозасини ошириш керак. Юрак-томирлар фаолияти бузилганда коргликон, кальқий хлорид, полиглюкин юбориш, кислород ингаляқияси қилиш лозим. Тиббий ^амшира ^ушдан кетган, қусаётган ёки талваса* тутаётган беморларнинг .^аммаси касалхонага ётқизилиши кераклигини билиши керак. Беморнинг а^воли нечогли огир булса, у шунчалик яхши парвариш қилиниши лозим. Огир беморни согайиб келаётган бемор билан бир жойга ётқизиш ярамайди. Бундай беморларга махсус ажратилган палатада ёки палаталар блокида индивидуал ^амшира пости хизмат курсатиши керак. Бундай беморларни санитария ишловидан утказишнинг узига хос томонлари бор. Уларни ечинтиришда кийимбошининг айрим қисмларини қиркишга тугри келади. Бундай ^олларда .^амшира беморнинг гавда ^ароратини улчайди, томир уришини, нафас олиш сонини санайди, артериал, босимини аниклайди. Венасига эритма ва суюқликлар қуйишни йулга куйиш учун умров венаси (артерияси) катетеризақия қилннади. Беморни стақионарда бир ердан иккинчисига кучпришни навбатчи ^амшира назорат килиб туриши керак. Бунда беморнинг бошини шикастлардан ва кескин харакатлардан э^тиётлаш, шу мақсадда бошини ёстик^а баландрок; қуйиб ётқизиш лозим. Уринбоши илиқ булиши ва грелкалар билан иситилиши керак. Бехуш холатдаги аёлларни суткалик диурезини ^исоблаш учун катетерлаш керак. Шу мақсадда эркакларга хам -сийднкдон бериш лозим. Эс->^уши кирарли-чиқарли булиб турадиган бемор овқатни яхши ея олмаса, унга меъда зондй орк>али махсус тайёрланган озиқли аралаш ма юборишга турри келади. Дамшира ориз бушлиги холатини тезтез текшириб туриши, милк ва тишларини артиб куйиши, тили ва шиллиқ пардаларига глиқерин ёки вазелин суртиши керак. Тил ва милкларнинг шиллик; пардасида www.ziyouz.com kutubxonasi гяра-чақалар пайдо булганда таъсир доираси кенг антибиотиклар эритмаси (эритромиқин, мономиқин ва б.) билан чайиш лозим. Томоқ ва ^ал^умдан шилимши^ни эластик катетер ёрдамида мунтазам тортиб туриш керак. Уни тортиб олишдан бир неча минут олдин бурун- .\алқумдаги ^отиб долган шилимши^ни суюлтириш ма^- садида бурун йулларига трипан эритмасини томизиш ма^садга мувофик;. Умурт^а погонаси ва ор^а мияси шикастланган беморлар парвариши хам узига хос ^ийин булади. Урта маълумотли тиббий ходим умуртқасига шикает етган беморни ни^оятда эхтиёткорлик билан авайлаб кутариши лозим. Умурткасининг буйин қисми шикастланган беморни кутаришда уни замбилнинг юмшо^ юзасига чалканча ёт^изиш лозим. Кукрак ва бел булими, орк,а мияси шикастланган беморларни юз тубан ёт^изилган холатда транспортда олиб юрилади. Замбил юзаси ^аттик; (фанера тушалган) ва горизонтал ^олатда булиши лозим. Агар -бемор ^ушини йу^отган холатда булса, уни корни билан ёт^изиш мумкин эмас (нафас иши бузилиши э.угимол). Умурт^а ва орк;а мияси шикастланган беморлар баъзан узларича юра оладилар ва шунга ^аракат қиладилар. Бунга асло йул 1\уймасдан уларни замбилга ётқизиш лозим, чунки умуртқа суягининг сини^лари ^аракат ва^тида силжиши ва орқа мияда қайтмас шикастланишларга сабаб булиши, оё^-қуллар фалаж булиб қолиши, чаноқ органлари функқияси издан чиқиши мумкин. Беморни ётқизишда, ураб-чирмашда кескин, к,упол х;аракатлар қилмаслик лозим. Бундай беморлар стақионарга келиб тушганларида сийдик ажратиши, ичи келиши ва тери қоплами (ётоқ яралар) ^олатини ани^лаш керак. Тулиб кетгзн қовуқни катетерлаш, ёто^ яраларга антисептиклар сепиш ва богламлар қуйиш керак. Бундай беморларни ваннада чумилтириш мумкин эмас. Тери қопламларини нам сочи^, камфора спирти билан артиш керак. Беморни палатага олишдан аввал умурт^анинг шикастланган со^асини рентгенография қилиш керак. Беморни бир жойдан иккинчисига кам кучиришга ^аракат қилган яхши. Дозирги вақтда умуртқа погонаси шикастланган беморлар умуртқаси силжиган ёки шакли бузилган булса, биринчи сутка ичида операқия ^илинади. Шунга ^арамай, операқиядан олдинги даврда умуртқа танасининг ^ушимча силжишига тус^инлик ^иладиган шароитлар яратиш зарур. Шу ма^садда бемор каравотининг бош www.ziyouz.com kutubxonasi томонини полдан 40—45 см га кутарилади ва Глиссон: ^овузлори ёрдамида тортиб қуйилади. Кукрак ва бел умуртк;алари синган булса, к,улти^лар орқали тасма утказиб тортиб қуйиш ма^садга мувофи^. Уларнинг тузилиши .^ар хил, бнроқ унинг вазифаси кукрак, ^орин ва оё^лар ^ия вазиятда туриши ва уз огирлиги билан умурт^а поронасининг пастки қисмини умурт^анинг синган зонасидан узо^лаштириш ва унинг табиий турриланиши учун шароитлар яратишдан иборат. Ор^а мияси шикастланган беморлар оёқ панжаси,. думбалар ва думраза со.^асида ётоқ яра пайдо булишининг олдини оладиган даво тадбирларига му.угож буладилар. Бу тадбирлар врач бошчилигида олиб борилади ва тери ^опламлари камфора ёки салиқил спирт билан артиб турилади, бу трофикани яхшилайди, эпителийни яссилаштиради. Товон думбоги, думраза остига пахта-докадан тайёрланган болишчалар қуйилади, бунда улар уринбошдан ю^ори вазиятда булади ва ма^аллий ^он айланиши бузилмайди. Буни хар купи пухталик билан бажариш керак. Ето^ яралар пайдо була1 бошлаганда кунига бир неча марта бу со.\ани спирт шимдирилган стерил дока ёки пахта билан артиш, ультрабинафша нурлантириш ^ам фойдали. Афсуски, ёто^ яралар йиринглаб кетиб, йиринг тери ости клетчаткаси, мушаклар ва бошқа чук;ур жойлашган туқималарга утиши мумкин. Бунинг олдини олиш ма^садида антибиотиклар ёки Вишневский мал^амини ишлатиш керак.. Ор^а мияси ва умуртқа погонасига шикает етган беморларни икки киши булиб вазиятини узгартириш лозим. Ето^ яраларнинг олдини олишда ов^атланишнинг .^ам а^амияти бор: сабзавот ва меваларни, витаминларн» купрок; истеъмол ^илиш керак. Дамшира ^овук; ва турри ичакнинг уз вақтида бушалиб туришини кузатиб бориши керак, чунки opi^a мия ва умурт^а погонаси шикастланишларида купинча уларнинг фаолияти бузилади. Беморларнинг бир қисмида сийдик ажралиши издан чи^иб, буйрак функқияси бузилишига, к;овук, ёрилишига олиб келиши ва уларнинг ^аёти хавф остида ^олиши мумкин. Бунда қистит, пиелит ва уросепсис ривожланиши эхтимол. Бунда суткасига камида 2 марта к;ову^ асептика ва антисептика коидаларига риоя ^илинган ^олда катетерланади (қулни чутка билан совунлаб ювилади ва спиртни ишь^аб суртилади). Сийдик чи^ариш каналининг таищи тешиги антисептик билан ювилади, стерил катетерга вазелин www.ziyouz.com kutubxonasi суртилади ва уни куч ишлатмай э^тиётлик билан киритилади. Орқа миянинг буйин булими шикастланганда диафрагманинг ^аракатсиз булиб қолиши оқибатида ривожланадиган икки томонлама гипостатик пневмония хатарли асоратлардан бири ^исобланади. Бундай беморларга даволаш ва нафас гимнастикасининг ^амма турларини тайинлаш, стақионарга тушган кунидан бошлаб кислород ингаляқиясини қулланиш керак. йутал рефлекси пасайганда ва ^иқилдоқда йиринг тупланиб қолганда уни электр сургич ёрдамида мунтазам тозалаб туриш лозим. Тиббий ходимлар бундай беморларни айниқса қунт билан парвариш қилишлари керак. Уларнинг-^аракатсиз ётишлари огриқни камайтириш ва ёток; яраларнинг олдини олиш мақсадида у ёнбошдан бу ёнбошига тез-тез айлантириб туриш заруратини келтириб чиқаради. Дамшира бундай беморларда рухий бузилишлар пайдо булиб, бу уларнинг уз жонига сунқасд қилишга уринишлари (за^арланиш ва б.) эхтнмоли борлигини унутмаслиги керак. Шунга кура тунда бу назоратни кучайтириш, палатада чироқни тунда .%ам ёк,иб қуйиш, галадонларда тигли ва санчиладиган нарсаларнинг булишига йул қуймаслик зарур. Умуртқа погонаси ва орқа мияси шикастланган беморларни комплекс даволаш со^асидаги тажриба беморларда согайиб кетишга ишонч уйготишга асос була олади. Бунда тиббий ^амширанинг а^амияти беқиёсдир Хулоса қилиб айтганда, уз ишини ме.^р-му.\аббат билан бажарадиган энагалар, хамширалар ва бу жараёнда иштирок этадигап талабалар беморлар парваришида қанчалик чуқур билимга эга булсалар, касалнинг шунчалик тез тузалиб кетишига сабаб буладилар. III БОБ ЖАР-ЮЗ СОХАСИНИНГ ШИКАСТЛАНИШЛАРИ ВА КАСАЛЛИКЛАРИ БУЛГАН БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШЛАШ ХУСУСИЯТЛАРИ • Жаг-юз сохаси жаро^атланган, огиз бушлигида яллигланиш касалликлари булган беморлар ва операқиядан кейинги беморларни парвариш қилшининг узига хос хусусиятлари бор. Бундай беморларда чайнаш www.ziyouz.com kutubxonasi >функқияси бузилиши натижасида ориз бушлирининг уз- ^зидан тозаланиши ^ийинлашади. Тишлардаги овқат қолди^лари микроблар учун қулай озиқли муз^ит з^исобланади. Доимий намлик, муътадил з^арорат (37°) з^ам патоген, з^ам шартли патоген микроблар купайишига, бинобарин, жар-юз соз^асида флегмоналар ва остеомиелитлар куринишидаги OFnp асоратларга сабаб булиши э^тимол. Шунга кура бундай беморлар синчиклаб парваришлашга муз^тож буладилар. Жар-юз шикастлари булган беморларни умумий парвариш ^илиш ва шикастнинг тури ва 1^аерда жойлашгамига кура махсус парваришлаш фар^ қилинади. Умумий парвариш қилиш. Аввало юрак-томирлар системаси, нафас ва физиологик жуналишлар з^олати устидан назорат урнатилади. Актив з^аракатлар ва кукрак ^афаси учун маипутар (нафас гимнастикаси) бронхпульмонал асоратларнинг олдини олишнинг муз^им воситаси саналади. Актив з^аракатларсиз уринда ноиложликдан ётишни жар-юз шикасти бош мия шикасти билан бирга учраганда ок;ласа булади. Бунда уринда кунига 3—4 марта нафас гимнастикаси қилиш тавсия ^илинади. Махсус парвариш қилиш. Аввало ориз бушлигини ь;унт билан парвариш ^илиш зарур. Шилимши^, қон ва некротик массаларни ютиб юборишдан са^ланиш учун дастлабки кунлардан бошлаб беморни ^аддини баланд килиб ётқизилади. Беморларга махсус резина қопчи^- лар ёки туфдонлар бериш, кукрагига клеёнка фартук тутиб к,уйиш лозим. Без^уш ётган беморларга айни^са катта эътибор бернш керак. Бундай беморларда ориз бушлирининг узузидан тозаланиши к;ийинлашиб қолгани туфайли суткасига камида 2 марта тишларини, милк ва тилини дезинфекқия қиладиган эритмага (риванол, фурақилин, калий перманганат) з^улланган дока салфетка билан артиб куйиш керак. Тиш сини^ларини шиналар билан иммобилизақия к;илишдан сунг ориз бушлигини парварнш ^илиш з^ам роят муз^им, чунки бундай беморларда о ри з бушлирининг уз-узидан тозаланиши ^ийинлашган булади. Уларда ориз бушлигини кун мобайнида бир неча марта дезинфекқия ^иладиган или^ эритма о^ими билан чайиб туриш лозим. Бу одат резина найча ва стерил шиша учлик билан таъминланган Эсмарх кружкаси ёрдамида амалга оширилади. Бу муолажа вақтида беморнинг кукрагини резина ёки полиэтилен фартук; билан бекитиладн, ияги остига лоток ёки тогорача қуйилади, www.ziyouz.com kutubxonasi ориз бурчакларини шпатель билан тортиб туриб суюқлик оқимини уртача босимда огизга йуналтирилади. Овқатдан олдин ва кейин ювилади. Бундан ташқари, водород пероксидга ^улланган дока шарчалар билан тиш орасидаги бушлиқлар тозаланади. Шиналардан кейин беморларга ало^ида парвариш қилинади. О риз бушлирини суюклик оқими билан ювилгандан сунг шиналар ва тишлар буйнини улар орасигакириб долган овқат қолдиқларидан тозалаш керак. Бунда водород пероксид эритмасига эд'лланган пахта уралган чуп ишлатган маъқул. Кунига 2 марта беморларга «кислород ванначаси» к,илиш керак. Бунинг учун буйраксимон иккита тогорача тайёрлаб қуйилади. Стерил лотокка кучли калий перманганат эритмасига ва 3% ли водород пероксид эритмасига ^улланган (4—5 тадан) шарчалар солиб қуйилади. Беморнинг ияги остига огиз бушлиридаги нарсаларни тупуриш учун ностерил буйраксимон тогорача қуйилади. О риз бушлири куп марталаб ^ар иккала турдаги шарчалар билан артилади. Ориз бушлири кучган эпителий ва овқат қолдиқларидан тозалапгунча шундай қилинади. О риз бушлирини шу тахлитда мунтазам парвариш қилиш фақат гигиеник эмас, балки даволаш таъсирига хам эга. Жаро^атнинг битиш шароитлари яхшпланади, йиринг-қон аралаш ажратмалар югилмайди ва шу тарика ма^аллий ва умумий асоратлар колмайди, бадбуй ^ид йуқолади. О риз бушлигишшг OFnp йирингли яллигланиш жараёнлари булган беморларда гигиенанинг ахамияти катта. Огиз бушлирини суткасига 10 мартагача дезинфекқия қиладиган иссик; эритма билан ювиш тайинланади. Беморлар бу муолажани узларн бажарадилар. Учлик оқимини яллирли инфильтрат сохасига ёки о риз бушлири жаро^атига йуналтириш таклиф қилинади. Бундай ювишда ориз бушлиридаги патологик кием исийди. Сунгги йилларда болалар уртасида уткир герпетик стоматит куп учратиляпти. Бундай болаларда ори зн и парвариш қилишнинг уз хусусиятлари бор. Вирус инфекқиясида қоннинг ивиш системаси бузилиши туфайли тиббий ходимнинг гудак о риз бушлирида актив ^аракатлар қилиши тавсия этилмайди, бу капиллярларнинг шикастланишига олиб келиб, натижада к,он кетиши мумкин. Уни айниқеа уй шароитида тухтагиш қийин булади. Шунинг учун бу касалликда о ри з бушлирини www.ziyouz.com kutubxonasi э^тиётлаб (кунига 3—4 марта) тозалаш керак. Бола овқатланганидан 20 минут утгач ориз бушлири ^ар хил антисептик эритмалар билан ювилади. Эритма резина ■баллончага олинади, боланинг бошини энгаштирилади, ияги остига буйраксимон тогорача қуйилади, баллонча канюласи ориз бушлигига киритилади, идиш бушатилади. Шунингдек ориз бушлири лизоқим эритмаси ва 1% ли трипсин билан ювилади. О риз чайилгандан кейин '.о риз бушлири да^лизига даво мал^амлари киритилади. Жар-юз со^аси касалланган беморларни даволашда тлар^ез овқатларнинг а^амияти катта. Бундай беморларни тула қимматли ов^атлантириш ^ийин вазифа. Шикастланиш юз берган захоти улар чайнаш ва аксарият ютиш функқияси йуқотилиши сабабли ов^атни одатдагича ейишга лаё^атсиз булиб қоладилар. Жар-юз со^аси шикастланган ёки яллирланган беморга механик ва кимёвий жи^атдан э^тиётлайдиган одатдаги тула ^имматли овқатлар тайинланади. Янги ма^сулотлар (гушт, сабзавотлар ва б.) ^унт билан юмшатилади, олинган массани сув ёки бульон билан сую^ •гомогенат олингунча суюлтирилади, зираворлар ^ушилмайди, саливақияни камайтириш учун туз чегараланади, .овқат исси^ булмаслиги (40—50°) керак. Ютиш функқияси бузилган беморларни, одатда, чоймак орқали ов^атлантирилади. Унинг жумрагига узунлиги 15—20 см келадиган дренаж найча кийгизилади. Бемор кийимбоши ва ^рин-курпасини ифлосланишдан айнаган сув ^ушиб уни керакли консистенқиягача суюлтириш мумкин. Беморларга нон талион куринишида берилади. Жар синик;лари иммобилизақия қилингандан кейин оризни очнш имкони булмай ^олганда, биро^ ютиш сақwww.ziyouz.com kutubxonasi ланганда беморни перорал овқатлантирилади. Бу з^олда чойнак жумрагини о риз бушлиги да^лизига унинг тиш тушган ^исмига ёки тиш қаторлари тулиқ булса,. ретромоляр табиий ёривда киритилади. Бунда бемор чойнакдан овқатни муста^ил суриб ола бошлайди' 2—3* кун утгандан кейин беморлар бу ишни муста^ил бажара бошлайдилар. Купчилик беморлар учун қоши^ ва кружка одат тусига кирган буюмлар булиб, тажрибадан маълум булишича, юзи шикастланган беморлар овқатни1 худди шу буюмлардан фойдаланиб ейишни тез узлаштириб оладилар. Чайнаш функқияси билан бир қаторда ютиш функқияси з^ам бузилган беморларни зонд орқали овқатлантириш тавсия ^илинади. Бунинг учун: ингичка меъда зонди ёки оливасиз: (бошчаси булмаган) дуоденал зонд ёки диаметри 7— 8 мм, узунлиги 1 м гача булган тини1\ хлорвинил найчасини тахт қилиб қуйиш зарур. Агар зонд меъдага киритиладиган булса, учидан 45 см масофада белги қилинади. Санаб утилган ашёларнинг з^аммаси стерилланиши, ^айнатилиб совитилиши керак. 2—3 стаканда овқат (500—600 мл) тайёрланади, уни 50—60°С гача иситилади. Зонд юбориш учун бурун йулига анестетик (дикаин,, кокаин) эритмаси томизилади. Глиқерин суртилган юмалок; зонд учини пастки бурун йулига киритилади. Зонднинг 15— 17 см бурун-^ал^умга киргандан сунг беморга* бошни энгаштириш ва ютиш з^аракатларини к;илиш таклиф этилади. Бу вак;тда найча (зонд)ни оз-оздан меъдагача, яъни 45 см белгисигача сурилади. Зонд меъдага тушгандан кейин унинг эркин учидан меъда шираси оқиб чик;а бошлайди. Ов^атлантириш учун зонднинг ташқи учига ов^аг тулдирилган шприқ уланади ва аста-секин поршенини босиб, уни меъдага киритилади. Ов^ат оз-оздан юборилади. Ов^атлантириш тугаллангандан кейин шприқ олинади, меъда шираси чиқиб кетмаслиги учун зонд учини ^иск,ич билан ма^камлаб ^уйилади. К^исқич ёпншқоқ пластир ёки бинт билан маз^камланади. Дар гал овқаг берилгандан сунг зондни ^айнаган сув ёки чой билаге ювиш зарур. Ингичка резина зондни бурун йулида 14— 16 кунгача, хлорвинил найчани 3—4 з^афтагача қолдирши мумкин. Найча олингандан кейин обдон ювилади. 85 ■J www.ziyouz.com kutubxonasi Жар-юз шикастлари ва касалликлари булган беморларни парентерал овқатлантириш кам қулланилади, уни асосан бехуш ^олатда ётган беморларга тайинланади. Жаг-юз шикастлари булган ярадорлар ва беморларни кунига камида 4 марта овқатлантириш лозим. Овқат таркибида турли хил юқори сифатли ма^сулотлар булиши керак. IV БОБ КОРИН ДЕВОРИ ВА КОРИН БУШЛИРИ АЪЗОЛАРИ ШИКАСТЛАРИ ВА КАСАЛЛИКЛАРИ БУЛГАН БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Корин бушлири органларининг ёпиқ шикастлари {йиртилишлари) унинг тешиб кирадиган яраланишлари каби огир хасталиклар ^исобланади. Купчилик беморлар о ш и ри ч операқия қилинишига му^тож буладилар. Шуни ^исобга олиб операқиядан олдинги тайёргарлик имкони борича қисқа булиши лозим. Гигиеник ванна, тозалаш клизмаси, меъдани ювиш каби муолажалар килинмайди, уларга монелик бор. Бундай ^олларда операқиядан олдинги тайёргарлик одатда операқион майдондаги тукларни қириш, тери қопламларини совунли илиқ сув билан ювишдан иборат булади. Меъда ичини тозалаш учун бурун орқали зонд юборилади, қовуқни бушатилади. Шокка, юрак фаолияти пасайиб кетишига, анемияга қарши курашишга қаратилган долган тадбирл а р операқия хонасида хирургик операқияга қадар па операқия вақтида утказилади. Врач курсатмаси буйича беморга юрак дорилари, «аркотик моддалар юборилади, қон, қон урнини босади- ■ган суюқликлар, физиологик эритма, глюкоза эритмаси қуйилади. Операқиядан кейин беморни каравотнинг бош томо- -ни баланд қилиб чалқанча ётқизиб қуйилади. Операқиядан кейинги даврда бу вазият упка вентиляқиясини яхшилайди, пневмония, бронхлар бекилиб қолишининг ■олдини олади. Орир бемор нечорлик яхши парвариш килинса, согайиши шунчалик осонлашади. Уз вақтида ва юк;ори малака билан утказилган операқия )^ал қилувчи омил булса-да, куп нарса операқиядан кейин беморни турри парвариш қилишга боглиқ булади. К,°РИИ www.ziyouz.com kutubxonasi (кукрак) бушлиги органларида утказиладиган ^ар қандай операқияда беморлар юза нафас оладилар, бинобарин, бронхларда к;он димланиши учун муайян шаройтлар вужудга келиб, бронхитлар, пневмония каби асоратлар пайдо булиши мумкин. Бу кунгилсиз асоратлар асосий касалликнинг кечишини огирлаштиради, тузалиш муддатини узайтириб юборади. Упка ва бронхлар томонидан буладиган асоратлар болаларни ва катта ёшдаги одамларни улимга гирифтор қилиши э^тимол. Шунга кура операқиядан кейинги даврда уларнинг олдини. олиш роят му^им а^амият касб этади. Упкадан буладиган асоратларнинг олдини олиш учун беморларга горчичниклар тайинланади, банкалар қуйилади, балрам кучирувчи микстуралар ичирилади, операқиядан кейинги илк даврда нафас гимнастикаси к;илинади, гавдани камфора спирти, скипидар, спирт, атир билан иищаб артилади. Беморни уринда эрта ^аракатлантириш ^ам шу мақсадни кузда тутади. Операқиядан кейинги даврдаги тадбирлар қайси орган шикастланганига боглиқ. Меъда ва ичак яраланишларида одатда операқиядан кейин биринчи куни ориздан овқах ейиш ман қилинади. Я^ин 2—3 сутка ичида парентерал (>^азм йулини четлаб утиб) овқатлантирилади, бунда 1—2 л 5— 10% ли глюкоза эритмаси, шунча миқдорда изотоник натрий хлорид эритмаси, плазма (200—500 мл), Рингер—Локк эритмаси, тула қимматли оқсиллар аралашмаси кабилар ишлатилади. Бундан ташқари, беморларга юрак-томирлар системаси а^волига, қорин бушлиридаги ичи буш органнинг шикастланиш характерига, шикает юз берган вақтдан операқиягача утган муддатга, бемор ёшига қараб юрак препаратлари, нафас аналептиклари, наркотик воситалар, антибиотиклар ва шу кабилар тайинланади. Операқиядан кейинги даврдаги парваришда меъдаичак йули яраланган ва шикастланган беморларни овқатлантириш масалалари ало^ида урин тутади. Илгари беморга 2-куни бир неча қошик; бульон ичишга рухеат этилар эди. Агар қорин бушлиридаги органлар шикаетланганда операқия эрта муддатларда (дастлабки б соатда) қилинган ва к;орин пардаси яллирланмаган булса,. беморларни оч-на^ор қолдиришнинг ^ожати йук,. Бундай ^олларда эрта овқатлантириш (операқиянннг 2-кунидан) ичак перистальтикаси (^аракати)ни қузратувчге омил ^исобланади, бу ундаги димланишни йуқотишга ёрдам беради, упкадаги хар хил асоратларнинг олдини www.ziyouz.com kutubxonasi олади. Беморлар касалхонага кечикиб олиб келинганда а^вол бошқача булади. Бундай пайтларда операқиядан кейинги даврда беморларни эрта овқатлантиришга йул қуймаслнк лозим. Бундай тоифадаги беморларни овқатлантириш (бульон, хом тухум, картошка пюреси, творог, хар хил бущалар, мева сувлари каби енгил >$азм буладиган таомлар) ичак перистальтикаси пайдо •булгандан кейин амалга оширилади, ел чиқиши, ахлат келиши шундан далолат беради. Одатда овқатни озоздан, булиб-булиб берилади (суткасига 6 марта ва ■бундан купроқ). Ичак яраланганда 2-кундан кунига 3— 1 марта 1 ош қошиқдан вазелин мойи тайинланади. Биринчи кунлари меъдада суюқлик йигилиб қолиши ■мумкин. Бундай ^олларда уни бурун орқали чиқариш учун меъдага ингичка зонд киритилиб, ундан шприқ ёр- .дамида суюклик тортиб олинади. Ичак перистальтикасини қузгатиш учун тозалаш клизмаси қилинади, прозерин, серотонин, адипинат эритмалари, гипертоник натрий хлорид эритмалари юборилади. Буйрак олди (паранефрал) новокаин блокадаси >;ам перистальтикани яхшилайди. Одатда блокада учун кучсиз новокаин эритмаларн (0,25—0,5% 80— 100,0 мл микдорда) ишлатилади. rivFon нчак шикастланганда тозалаш клизмаси қилиш хавфлн. чунки бунда ичакнинг шу к,исмига қуйилган чоклар бушаб қолиши э^тимол. Беморларга операқиядан кейин 3—4 -кундан бошлаб юришга рухсат этилади. Чоклар 8— 10- куни олинади. Паренхиматоз органлар (жигар, талоқ) йиртилганда операқиялар утказишда парвариш принқиплари сақлалиб қолади. Фақат пар^ез овқатлар хилини бирмунча эрта муддатларда кенгайтириш, лекин беморни актив ^аракатларга э^тиётл.ик билан ургатиш керак. К,анча к,он йуқотилганига қараб, бундай холларда беморларга эритроқитар масса, қон, плазма, к;он урнини босувчи оқсилли суюқликлар киритилиши зарур. Перитонитли беморларни парвариш қилиш. Операқиядан кейинги даврда дезинтоксикақион терапия: катта миқдордаги суюқлик, глюкозани парентерал юбориш, ^он, плазма, гидролизатлар қуйиш, қорин бушлигига антибнотиклар ва новокаин юбориш тайинланади. Упкадан юз берадиган асоратлар, юрак-томирлар бузилишларига карши чоралар курилади (банка, горчичник, нафас гимнастикаси, камфора, кофеин инъекқияси ва б.). Бемор ётган каравотнинг бош томони кутариб қуйияади. Клиринга совуқ нарса қулланилади. К,орин дам www.ziyouz.com kutubxonasi булишига ^арши чоралар курилади. Беморни меъда ва ичаклардаги операқияларда ^андай парвариш ^илинса, шундай ^илииади. Чурраси тушган беморларни парвариш қилиш. Ички органлари талайгина чиедан катта чурралар сабабли бажарилган операқиядан кейинги беморларга ало^ида а^амият берилади. Бундай беморларда операқиядан кейин қорин ичидаги босим анчагина кутарилади, бу диафрагманинг юқори ^олатни эгаллаб юрак иши и;ийинлашуви ва упканинг нафас экскурсияси мушкуллашувнга олиб келади. Буни бартараф этиш ма^садида операқиядан 2—3 з^афта мук;аддам беморга Тренделенбург вазияти берилади (каравотнинг оёқ томони баландрок; кутарилади) ва чурра ичидаги орган тулиқ жойига солинади. Операқиядан кейин нафас гимнастикаси катта урин тутади. j Чурраларни кесишда ичакни тайёрлашга катта агамиях берилади, чунки бундай беморлар ^абзиятдан нолиб юрадилар. Операқиядан 3—4 кун олдин сурги дори берилади. Операқиядан бир кун аввал тозалаш клизмаск ^илинади. Операқиядан кейинги даврда ёрго^ шиши, орхит ва эпидидимитнинг олдини олиш учун беморга суспензорий так;иб ^уйилади, бунда ёргоқ юқорига кутарилган булиб, қорин устида ётади. Бир ^афтадан кейин беморларнинг туришига рухсат этилади. Корин бушлиги органларида турли касалликлар туфайли операқия утказилган беморларни парвариш қилиш узига хос айрим хусусиятларга эга. Бу операқиялар шошилинч ва плаили турларга ,булинади. Одатда угкир аппендиқит, кавак органлар тешилиши (яра касаллнги сабабли меъда, ун икки бармок, ичак, ич терламада ичак тешилиши), уткир холеқистит, панкреатит, ичак тутилиб қолиши, чурра ^исилишида ^илинадиган шошилинч операқиялар қисқа муддатли тайёргарликдан кейин утказилади. Бундай ^олларда операқион майдон ^ирилгандан, тери қоплами совунли илиқ сув билан артилгандан, қовуқ бушатилгандан, меъдани тозалаш учун унга зонд киритилгандан, юрак-томирлар ва нафас системаларидаги бузилишлар изга солингандан кейин беморлар зудлик билан операқия столига ё^изилади. Кейинчалик организмнинг х.аётий му.^им органларидаги бузилишларни тиклашга 1\аратилган ^амма тадбирлар хирургик операқия вақтида, шунингдек операқиядан кейинги даврда амалга оширилади. Бу тадбирлар одатwww.ziyouz.com kutubxonasi да шок, интоксикақияга, юрак иши пасайиб кетишига к.арши курашга йуналтирилган. Беморларни қорин бушлири органларидаги планли операқияларга, операқиядан олдин куни билан ва тула қимматли тайёрлаш лозим. Касалликнинг характерига кура гомеостазни тиклашга, организмда о^сил, электролит, витамин етишмаслигини бартараф этишга имкон берадиган воситалар юборилади. Операқияга -қадар нафас гимнастикаси, рақионал тула қимматли ю^ори калорияли овқатланиш, электролитлар, оқсиллар мувозанатини тиклаш зарур вазифа ^исобланади. К,орин бушлиридаги органлари шошилинч ва планли операқия қилинган беморларни операқиядан кейин парваришлаш қорин бушлирида жаро^атлари ва яраланиш булган беморларни парвариш қилишдан унчалик куге фарқ қилмайди. *АЗМ ОРГАНЛАРИ КАСАЛЛИКЛАРИ БУЛГАН БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Бундай касалликларни умумхирургик ва оширич профилдаги стақионарда кузатишга турри келади. Кизилунгачи касалланган беморларни операқиядан олдин тайёрлаш ва операқиядан кейин парваришлаш. К,изилунгачдаги ^ар қандай операқиянинг яхши натижа билан тугаши операқиядан олдинги тайёргарликнинг қунт билан утказилганига боглик. Бундай беморларни операқияга тайёрлашнинг узига хос системаси ишлаб чиқилган: 1. Психологик тайёрлаш. 2. Овқат утиши бузилиши, хусусан дегидратақия ва коқ суяк булиб ориқлаб кетишни синчиклаб текшириш. 3. Кушилиб келадиган касалликларни аниқлаш ва даволаш. Операқиядан олдинги тайёргарлик бевосита гослитализақиядан кейин текшириш билан бирга тайинлаииши керак. Психологик тайёргарликнинг а^амиятнни ало^ида таъкидлаб утиш лозим. Беморни даволаш яхши натижа беришига ишонтира олиш лозим, беморларни қнзилунгачи операқия қилиниб сорайиб келаётган беморлар ётган палаталарга жойлаштирилади. Операқиядан олдинги тайёргарлик жараёнида к,изилунгач утказувчанлигининг бузилиши (дисфагия) га дуч келинади, бу овқатланиш, сув-электролит баланс», кисwww.ziyouz.com kutubxonasi лота-ишқор мувозанати бузилишн, ланжлик, тери қопламларининг рангпарлиги, тахикардия, гипертония, оқсил етишмовчилиги ва айланиб юрган қон ^ажмининг бирмунча узгариши билан характерланади. Кизилунгач утказувчанлиги сақланиб қолганда беморларнииг овқатланиши нисбатан осон булади. Бунда пар^ез дисфагия даражасига кура танланиши керак. Беморларни кунига 4—б марта овқатлантириш лозим. Сут, кефир, қаймоқ, мева ва сабзавот сувлари, кисель, қирилган мева ва сабзавотлар чегараланмаган миқдорда берилади. Бундан ташқари, менюга суюк; манная бутқаси, 2—4 дона хом тухум, 150 г қанд, 50—70 г сариёг, гушт ва балиқ бульонлари киритилиши мумкин. Суткалик рақион 3500 калориядан кам булмасддеги керак. Энергетик сарфларни тулдириш мақсадида 5— 10% ли глюкоза эритмаларидақ фойдаланиш, суткасига 500— 1000 мл микдорда майда дисперс ёг эмульсияси киритиш керак. Оқсил танқислигига бардам бериш учун оклеил гидролизати эритмалари (аминопептид), кристалик аминокислоталар (альвезин) қулланилади. Оқсилларнинг умумий миқдори 3000—3500 мл булиши керак. П арентерал овқатлантиришнинг асосий таркибий қисми питаминлар (С, В), к;он ва унинг компонентларқни (плазма, эритроқитар масса) куйиш ^исобланади. Коронар кон айланиши етишмовчилигига карши кураш, қон босимини нормага солиш, нафас органларини тайёрлаш (нафас гимнастикаси) тайёргарлик комплексига киради. Умумхнрургик тайёргарликдан (ванна, тозалаш клизмаси, қорин, кукрак, қов, қултиқ терисидаги тукларни кирши) ташқари, қизилунгачни тозалаш (борат кислота, фурақиллин кабилар билан ювиш) ишини ,хам бажарши лозим. Кнзилунгачи операқия қилинган беморларда операқиядан кейинги давр асоратлар булмаганда ^ам жуда о т р кечади, шунга кура даволаш ва парвариш жараёнида хамма нарсага катта а^амият бериш керак. Гигиеник режимга катта а^амият бериш зарур: огиз б у ш л ат ва халқумни ни^оятда тоза сақлаш, бунинг учун фурақиллин, водород пероксид ёки калий перманганатнинг кучеиз эритмаси билан артиш ёки чайиш йули билан эришилади. Гемодинамикани барқарорлаштириш—анастомозлар ва операқион жаро^атларнинг яхши битиши учун бирдан бир му^им шарт ^исобланади. Инфузион-трансфузион терапия йуқолган нон ва суюқлик урнини тулиқ қоплаши керак. Умров ости венасидаги www.ziyouz.com kutubxonasi доимий катетер периферик веналарнинг таъсирланишини ва утказувчанлиги бузилишини истисно қилиши керак. Операқиядан кейин нафаснинг бузилиши операқия натижаларини й у ^ а чи^ариши мумкин. Шунинг учун операқия охирида упкани шишириш, плеврал бушли^- лардан ^авони аспирақия ^илиш керак. Кукрак ^афасини ^ар куни рентгенологик текшириш зарур. Операқиядан кейин дастлабки 24 соатда бурун орк;али кислородни узлуксиз ингаляқия ^илиш, сунгра бир хил танаффуслар билан уни 3—5 кун мобайнида утказиш лозим. Упка асоратлари профилактикасида нафас гимнастикасининг а^амияти катта. Бронхлардан балгамни вақти-ва^тида айшрақия ^илиш керак (бронхоскопия). Операқиядан кейинги даврда антибиотиклар ^улланиш гоят му^им. Сув балансини керакли даражада сақлаб туриш жуда масъулиятли вазифа. Дастлабки уч сутка ичида беморга орти^ча сую^лик берилмаслиги керак. Унинг максимал ми^дори 3000 мл. 1^изилунгачдаги операқиялар, одатда, оқсил умумий ми^дорининг пасайиши билан утади. Бу гипо- ва диспротеинемияга ^арши курашиш учун ^атор даво тадбирларини утказишни тақозо ^илади. ^изилунгач-меъда анастомози операқиясидан сунг 4—5-суткадан бошлаб суюқлик ичира бошлаш мумкин. 7-кунидан ичимлик чегараланмаган миқдорқа берилади ва суюк;ро^ овқатлар (хом тухум, кисель, қаймок,, кефир, гушт бульони) тайинланади. Кейинги 3— 4 кунда пархезни бутқалар, пюре, қотган нон ^исобига кенгайтирилади. 15-кундан бошлаб беморларни 1-столга утказилади. Операқиядан кейин 4 кун утгач беморнинг туриб утиришига рухсат берилади. Ел ва ич келишн тухтаб қолганда гипертоник клизма тайинланади. Анастомоз қилинган булса, ^изилунгачни рентгенда биринчи марта 10— 15-суткада текширилади. Рентгенологик манзара нормал булганда ва клиник кечиши силли^ утганда бемор касалхонадан 3-хафтанинг охирида уйига жунатилиши мумкин. Меъдада бажарилган операқияларда беморлар парвариши. Операқияга умумий тайёргарлик беморнинг а^волига (ори^лаб кетган, камқон), касаллик формасига ва асоратларига боглиқ. Асоратланмаган формаларида тайёргарлик умумий қоидаларга биноан утказилади, операқиядан бир кун аввал кечқурун қушимча равишда www.ziyouz.com kutubxonasi •бемор меъдаси ювилади. К,амқон булиб қолган беморларни (ярасидан қон кетаётган, меъда раки) тайёрлаш кон, эритроқитар масса қуйиш йули билан камқонликка қарши курашиш чораларини куришдан иборат. Меъданинг чиқиш булими торайганда у чузилган булади, бемор рарақ-рарак; қусади, куп сув, ферментлар, тузлар йуқотади. Меъда тонусини кутариш ва интоксикақияни камайтириш учун операқиядан бир неча кун олдин беморнинг меъдасини ^ар куни 0,25% ли хлорид кислота эритмаси ■билан ювилади. Сув-туз мувозанатини тиклаш мақсадида ок;сил, туз, сув, витамин препаратлари парентерал юборилади. Операқиядан кейин 3-куни бемор меъда ости бези со^асида огирлик, кекириш ва қусишдан шикоятлар килишп мумкин. Бунга анастомоз шиши, меъда чултори парези сабаб булиши мумкин. Бундай холатда меъда .деворига к;уйилган чоклар ситилиб кетиши э^тимол. Бу ^олда меъдадаги нарсаларни вақти-вақтида чиқариб турилади. Меъдада операқия утказилгандан кейин беморнинг овқати устидан синчиклаб кузатув олиб бориш керак. Операқиядан кейин 1-куни бемор огзига э^еч нарса солмайди. Сув-туз, оқсил ва витамин мувозанатини қувватлаб туриш учун сув, туз, оқсиллар ва витаминларни парентерал йул билан юборилади. 2-куни (асоратланмай кечишида) кун мобайнида тахминан 2 стакан сув ёки қандсиз чойни ичиш (қултумлаб) рухсат этилади, 3-кундан бошлаб механик эхтиётлайдиган 1а-номерли стол (канд, сариёр, хом тухум, кисель ва б.) тайинланади. Кейинчалик пар^езни кенгайтирилиб одатдаги столга (1 б, 1) утилади. Меъда резекқия қилинганда меъда ишраси кислоталилиги пасайиб кетиши сабабли овқат >;азмини нормага солиш учун беморга суюлтирилган хлорид кислота, пепсин ёки меъда шираси берилади. Меъда ^ажминин^ кичрайиб колиши билан боглиқ б^лган «кичик меъда» ^одисаларини назарда тутиш зарур. Шу туфайли бемор оз-оздан, >^ар 2—3 соатда овқат ейдиган булиб қолади. Беморни синчиклаб текширганда айрим органлар ва системалар томонидан махсус даво методларини талаб киладиган бузилишлар топилмаган тақдирда операқиядан олдинги тайёргарлик куйидагича олиб борилади. Бемор касалхонага келган кунидан бошлаб чалқанча ётганда уни кукси билан яхши нафас олишига ургатиш www.ziyouz.com kutubxonasi учун мунтазам нафас гимнастикаси билан шугуллантириш керак. Операқиядан 2—3 кун аввал умуман тонусни оширувчи воситалар тайинланади. Операқиядан олдин уч кун мобайнида бемор клетчаткаси булмаган енгил ^азм буладиган овқатлар тамадди қилади. Операқиядан бир кун аввал ичаклари клизма ёрдамида тозаланади, операқия куни эрталаб эса меъдаси ювилади. Долсизланган ва сувсизланган беморларга сув мувозанатини тулиқ тиклаш учун хар куни физиологик эритма ва| 5% ли глюкоза эритмаси юборилади. Суткасига 1,5 л гача юбориш сув билан етарлича туйинганлигидан далолат беради. Операқиядан кейинги давр. Роят к;ийин ва давомли резекқиядан кейин ва меъда экстирпақияси утказилган ^олларда суюқликларни операқиядан кейин ^ам қуйишни (томчилаб) давом эттириш лозим. Бу тадбирни беморда қон босимининг тушиб кетиш ва операқиядан кейин шок юз бериш хавфи йуқолгунч-а амалга ошириб туриш лозим. Меъда экстирпақиясидан кейин қуйишни бир сутка мобайнида давом эттириш, бунда лоақал 250 мл миқдорда қон қуйиш шарт. Биринчи сутка давомида юрак-томирлар тонусини оширадиган турли хил воситалар қулланиш мақсадга мувофик;. Меъдаси операқия қилинган беморда биринчи суткаларда пульс ^олати ва қон босими устидан кузатиб, уни улчаб туриш лозим. К,он босими тушиб кетганда шу за^отиёқ шокка қарши тадбирларни бошлаш керак. Жараён енгил кечганда операқиядан кейинги даврни қуйидагича утказилади. Биринчи суткада бемор ейиш учун огзига ^еч нарса" солмайди, декомпрессия учун эса меъдага назогастрал. зонд киритилади. Суюқликни тери остига ёки венага юборилади. Операқиядан кейин 2-суткада беморга иккиуч қултум сув ичишга рухсат берилади. Агар шундан кейин кекириш булмаса, суткада 400 мл сувни оз-оздан ичишга рухсат этилади. Айни вақтда бемор 1000 мл гача суюқлик ичади. 3-кундан бошлаб, зарур микдордаги суюқликни огиз орқали олади. Бульон, кисель, шарбатлар ичиш мумкин. 4-куни пархезга 50 г сариёг, 2 дона тухум қушилади. 5-кундан манная бутқаси ейишга рухсат берилади. 7— 8- куни одатдаги пар^ез тайинланади, 3-4- кундан бошлаб беморга утириш ва юришга рухсат этилади. А^ён-ах.ёнда меъда резекқиясидан кейин опера, қиядан кейинги парез (метеоризм) манзарасини куза. тишга тугри келади. www.ziyouz.com kutubxonasi Метеоризмда даво тадбирларини кунига 3 марта 1 мл дан атропин (1:1000) тайинлашдан бошлаш керак. Бундан танщари, турри ичакка газ з^айдовчи найчани тезда киритиш зарур. Сунгра венага 10 мл 10% ли ош тузи эритмасини қуйиш мумкин. Беморнинг меъдаси ювилади. Бундай ^олларда аксарият А. В. Вишневский буйича буйрак олди новокаин блокадаси яхши таъсир қилади. Ж И Г А Р ВА УТ Й У ЛЛ АР ИДА ГИ О П Е Р А Қ И Я Л А Р Д А Б Е М О Р Л А Р ПАРВАРИШИ Жигар функқияси бузилганда операқияга тайёргарлик уринда ётиш ва пар^езга риоя ^илиш режимига амал ^илишдан, глюкоза билан инсулин юборишдан иборат (ёгларни чегаралаш, куп ми^дорда витаминлар юбориш, 5-сонли стол). Жигар функқиясининг чу^ур бузилишлари билан утадиган обтурақион саршушги булган беморлар алоз^ида тайёргарликни талаб этадилар. Обтурақион сариқликда угнинг ичакларга нормал тушиши тухтайди ва шу тарифа ёглар ва витамин К узлаштирилиши бузилади. Ичаклардан витамин К нинг етарлича тушмаслиги протромбин ишланиши издан чиқишига ва к;он ивиш жараёнларн бузилишига олиб келади, бунда қон о^увчанликнинг ошиши кузатилади. Бундай з^олларда оператив аралашув талайгина ^он кетиш фонида кечади. Бу асоратнинг олдини олиш ма^садида беморларга витамин К ёки унинг уринбосарн — иикасол, кальқий хлорид юборилади, к;он ва плазма булиб-булиб ^уйилади. Умумий ут йулини дренаж 1^илиш операқияларида операқиядан кейинги даврда тиббий з^амшира ёки тала- ^ам фаол иштирок этадилар. Инструментал текшириш методларига: катетерлаш, бужлаш, қистоскопия (ва уретроскопия) киради. Шуни таъкидлаб утиш керакки, урологик асбобларни биринчи галда тиббий ^амширалар стерилизақия қиладилар, улар асбобларнинг стерил булишини таъминлаш учун муайян инструкқия ва ^оидаларга амал қилишлари шарт. Бу сийдик йулларига инфекқия тушишининг олдини оладиган асосий омил ^исобланади. Урологияда инструментал текширишнинг энг куп ишлатиладиган методи қову^ни диагностик (уретра утказувчанлигини текшириш, ^ову^даги сийдик ми^дори ва б.) ва даволаш ма^садида (қовуқни бушатиш, унинг бушлигига антисептик ва бошқа воситалар киритиш) катетеризақия ^илиш ^исобланади. Ишлатилган материалига кура катетерларнинг 3 тури фарқ ^илинади: резина (юмшо^), эластик (қатти^ро^) ва металл (^аттиқ) катетерлар. Бундан таищари, эркакларда, аёлларда ва болаларда сийдик чиқариш каналининг хусусиятларига боглиқ ^олда эркак, аёл ва болаларнинг металл катетерлари фарқ ^илинади. Улар бир-биридан узунлиги, диаметри ва тумшугининг шакли буйича фар^ 1^илади. Эркаклар металл катетери сийдик чиқариш каналининг орк;а бушлигига мос ^олда 90° остида эгилган булади. Аёллар металл катетерлари бирмунча калта ва тумшуги бир оз эгилган. Болалар металл катетерлари эркаклар катетерларидан фақат ташқи диаметрининг кичиклиги билан фар^ қилади. Резина ва эластик катетерлар з^аад бир-биридан таищари диаметри буйича фарқ қилади. Юқорида баён ^илинган катетерлардан ташқари, к,ову^ни !\ов усти о^маси орқали дренаж ^иладиган резинадан ясалган ^алпо^ли катетерлар (Петқер, Малеко катетери. www.ziyouz.com kutubxonasi ва б.), учида баллончалари булган юмшоқ қилиндрсимон катетерлар булади. Кейингиси доимий катетер сифатида қулланилиб, қулайлиги билан ажралиб туради. Тиббий ^амшира қовуқни резина катетер билан мустакил катетеризақия қилиши мумкин. Металл катетер билан катетеризақия қилишда у катетерларни тахт қилиб қуяди ва врач бу тадбирни бажараётганда катнашади. Резина катетер билан катеризақия қилиш металл ёки эластик катетерлар ишлатишдан осон булади. Аёлларга нисбатан эркакларда катетер ишлатиш мушкулроқ. Аёлларни катетеризақия қилишда жинсий ёриқдан уретра ташқи тешигини топишда қийинчиликларга дуч келинади. Эркакларда қовуқни аввал резина катетер билан катетеризақия қилинади, бунга муваффақ булинмаса, эластик катетер ва ни^оят металлдан ясалган катетер ишлатилади. Резина катетер билан катетеризақия қилиш учун жннсий олат бошчасини чап қулнинг III ва IV бармоқлари билан ушланади, I ва II бармоқлар билан сийдик чикариш каналининг ташқи тешигини очилади. Олатнинг ташқи тешиги ва бошчасига дезинфекқия қнладиган эритма суртилади. Кейин стерил пинқет билан катетерни учига яқин жойидан ушланади, иккинчи учини шу қулнинг IV ва V бармоқлари орасида ушланади. Катетер учига бирор препарат (мой, глиқерин ва б.) суртилади ва илгарилама ^аракатлар билан катетерни уретра буйлаб ичкарига сур'а бошланади, катетер қовуқ ташқи сфинктери со^асида қаршиликка дуч келиши мумкин. Катетердан сийдик чиқиши унинг қовуада тушганлигидан далолат беради. Сунгра катетерни чиқарилади. Эркакларни металл катетер билан катетерлаш учун муайян техник қоидаларга амал қилиш талаб этилади: уретранинг ташқи тешигига дезинфекқиялайдиган эритма суртилгандан кейин мойли модда суртилган стерил катетер тумшуги уретрага киритилади ва катетерга перпендикуляр ^олат берилади, шу пайтда катетер тумшуги уретранинг простата қисмида, яъни қовувда кириш қисмида қолади. Жинсий олатга катетерни киритиб уни ичкарига сурилади ва катетер яна горизонтал ^олатни эгаллайди. Катетер қовуада тушгандан кейин ундан сийдик ажралиб чи^а бошлайди. Катетерни буйлама у^и буйлаб бемалол бура олиш имконияти катетер тумшуги ^овуь^ бушлигида турганлигидан далолат беради. Аёлларда ^ову^ни металл катетер билан катетерланэди: жинсий лаблар керилади, вульвани дезинфекқия www.ziyouz.com kutubxonasi қиладиган эритма билан артилади, клитор пастидаги сийдик чиқариш каналининг ташқи тешигини топиб, катетерни сийдик чиқариш каналига киритилади. Аёлларда бу манипуляқияни утказиш бехавотирлигини назарда тутиб, уни тиббий ^амширанинг узи бажариши мумкин. Бужлаш металл катетер билан катетерлашга ухшаб кетади. Бужлар — бушлири булмаган инструментлар булиб, улар эластик ва металлдан ясалган булиши мумкин, сийдик чикариш канали торайишларида уни кенгайтириш учун қулланилади. Одатдаги буж ута олмайдиган сийдик чиқариш каналининг жиддий торайишларида ипсимон эластик бужлар ишлатилади. Улар металл бужлар учун «йул бошловчи» булиб хизмат қилиши мумкин. Бунда уларга металл бужни бураб қуйилади ва уни қовуққа сурилади. Бу манипуляқияни врач бажаради. Тиббий х.амшира бужларни тайёрлайди, ишлов беради ва стериллайди. Инструмент ишлатилгандан кейин уни илиқ сув билан ювилади. Металл ва резинадан ясалган инструментларни 30 минут қайнатиб стерилизақия қилинади. Инструментал текшириш методларига шунингдек эндоскопик методлар киради. Кундалик амалиётда қистоскопия ва хромоқистоскопия, сийдик йулларини катетеризақия қилиш, эндовезикал биопсия қулланилади. Қистоскоплар корпус ва оптик қисмдан иборат булиб, уларнинг 3 тури мавжуд: куриш учун ишлатиладиган, катетеризақия қиладиган ва операқион қистоскоплар. Куриш қистоскопи ёрдамида қовуқ бушлигини куздан кечириш ёки хромоқистоскопия қилиш мумкин. Сийдик йули катетеризақион қистоскоп билан бажарилади. Операқион қистоскоплар қовуқда баъзи бир эндоскопик хирургик манипуляқияларни (туқима булакчасини олиш, оёқчали усмани олиб ташлаш ва к.) амалга оширишга мулжалланган. Қистоскопларнинг бу тоифасига простата бези ёки қовуқ усмасини қирқиш учун электрорезектоскоп, қовуқдаги тошни майдалаш учун қистоскоп — метотрипторни (тош майдалагични) киритадилар. Тиббий дамшира қистоскоп қисмларини стериллайди, тайёрлаиди ва йигади. Унинг металлдан ясалган қисмларини ажратилган қолда қайнатиш йули билан стерилланади, оптик қисмларини эса 96° спиртда 20—30 минут мобайнида стерилланади. Врачга инструментни узатишдан олдин уни трансформатор вилкасига улаш йули билан қистоскопии текшириб куриш лозим. Дар бир буйракнинг ало^ида-алоқида функқионал www.ziyouz.com kutubxonasi ^олати ва сийдик йулларининг утказувчанлиги хромоқистоскопия йули билан ани^ланади. Бунинг учун қистоскопия ва^тида врач сийдик йуллари орзи н и топганидан ва Урганганидан кейин тиббий ^амшира бемор венасига 0,4% ли индикокарминдан 5 мл юборади. У буйраклар ор^али ажралиб чиқади ва нормада 5— 10 минут утгач сийдик йуллари огзида пайдо булиб сийдикни кук рангга буяйди. Тиббий ^амширанинг сийдик йулини катетерлашда ^атнашуви айни^са масъулиятли вазифа ^исобланади. Врач катетеризақион қистоскопии ^овуқ^а куйганидан ва сийдик йуллари о рзи н и топганидан кейин тиббий ^амшира қистоскоп катетеризақион каналининг резина калпо^- часига суртиш учун спирт шимдирилган пахта булакчасини узатади. Кейин, сийдик йулига киригиладиган катетерни узатишда тиббий ^амшира катетер стериллигини са^лаб колиш учун қуйидагича иш куради: биринчидан, катетер рилофи билан узатилади, врач катетернинг узига 1^ул теккизмай, уни гилофи билан олади, шу ва^тда ^амшира юборилаётган катетернинг гилофини аста-секин ечиб туради. Одатда сийдик йулини катетерлаш ретроград уретеропиелография, яъни контраст моддани ю^ори сийдик йулларига юбориб рентгенография қилиш ёки уларнинг инфекқион-яллигланиш касалликла" рида сийдик йулларини дезинфекқия килаДиган эритма билан ювиш учун бажарилади. БаъзаИ сийдик йулини катетерлашни буйрак санчигини йук;отиш ма^садида к;илинади. Хулоса ^илиб айтганда, сийдик йули ор^али контраст моддалар, дезинфекқия қиладиган эритмалар юбориш ёки катетердан чи^ариладиган сийдик йи ри ш н и тиббий ^амшира врач кузатуви остида асептика ва антисептика қоидаларига риоя ^илинган ^олда бажаради. Ва ни^оят, тиббий ^амшира урологик инструментларни бекаму куст ва батартиб сақлаши керак булади, бу унинг ишчанлигига ва саранжом-саришталигига богли^. ШОШИЛИНЧ ^ОЛАТЛАРДА УРОЛОГИК БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШ КИЛИШ Урология амалиётида ^уйидаги шошилинч (ургент), яъни о ш и ри ч ёрдам талаб киладиган ^олатлар: буйрак санчири, сийдик чи^ариш тутилиб 1^олиши, анурия, макрогематурия учрайди. Буйрак санчиги. Буйрак санчири номини олган симптсмлар й и ри н д и с и юқори сийдик йулларида уродинамиwww.ziyouz.com kutubxonasi ка тусатдан бузилганда, яъни сийдикнинг жомча ва сийдик йули буйлаб ^аракати тухтаб ^олганда кузатилади. Буйрак санчигида биринчи ёрдам бу диагнозга т^лиқ ишонч булганда курсатилиши керак, чунки буйрак санч и р и н и , айни^са унг томонлама буйрак санчигини ^орин бушлирининг уткир хирургик касалликларидан (уткир аппендиқит, меъда ва ^н икки бармо^ ичакнинг яра касаллиги ва б.) фар^ қилиш купинча ^ийин булади. Буйрак санчири диагнози ани^лангандан кейин иссиқ , қилиш, спазмолитик ва оррик; ^олдирадиган воситалардан фойдаланиш мумкин. Исси^лик муолажаларига бел со^асига ^айно^ грелка қуйиш, иссик; ванна киради. Спазмолитик ва орриқ ^олдирадиган препаратЛардан сунгги вақтларда баралгин 5,0 мл дан мушак орасига ёки венага юборилиб, яхши натижа олинади, агар огри^ қолмаса, 1—2% ли промедолдан 1,0 мл ни мушак орасига 0,1% ли атропин билан 1,0 мл ми^дорда юборилиши керак. Тиббий ^амшира ва юқори курс талабаси утказадиган бу >^амма тадбирлар буйрак санчири хуружини тухтатмаса, врач-урологнинг ёрдами керак булади: у эркакларда урур тизимчасини ва аёлларда бачадон юмало^ бойламини новокаин билан блокада к;илади, чаноқ ичининг новокаин блокадасини амалга оширади, сийдик йулини катетерлайди. Сийдик чи^аришнинг уткир тутилиб колиши. Пастки сийдик йулларининг купгина касалликлари (к;овук; ва сийдик чи^ариш каналининг), чунончи қову^даги тош, простата бези аде^омаси, сийдик чи^ариш каналининг торайиши ва бошқа касалликлар сийдик чи^аришнинг уткир ёки хроник тутилиб қолиши билан намоён булади. Сийдик чиқаришнинг уткир бузилиши шунингдек бонща урологияга борлик; булмаган касалликларда: орк;а мия шикастланганда, операқиядан кейинги даврда (аппендэктомиядан кейин ва ^.к.) кузатилади. Сийдик чиқариш уткир бузилганда ^овуқда 200— 300 мл дан 2—3 л гача сийдик йигилиб қолади ва врачгача ёки врач ёрдами курсатилмаган тақдирда ofhp ишурия билан тугалланиши мумкин: бунда тулиб кетган ^овуқда сфинктер атонияси сабабли уретрадан сийдик томчилаб чи^иб туради. Бу жараён шунингдек буйрак функқияси бузилиши билан утади. Сийдик уткир тутилиб қолганда ёрдам курсатишнинг асосий ма^сади ^ову^ни бушатишдан иборат буwww.ziyouz.com kutubxonasi лади, бунга қовуқни катетеризақия қилиш ёки бунинг иложи булмаганда қовуқни қов устидан пункқия қилиш -ёрдамида эришиш мумкин. Катетеризақияни одатда резина катетер билан қилинади, бундай қилиб булмаганда эластик ва металлдан ясалган катетерлар билан қилинади. Унинг техникаси юқорида баён қилинган эди. Уретра шикастланган ^олларда сийдик чиқариш уткир тутилган тақдирда тиббий ^амширанинг хатти-.\аракати бошқача булишини эслатиб утиш жоиздир. Бундай ^олларда қовуқни катетеризақия қилиш мумкин эмас ва тиббий ^амширанинг вазифаси касаллик характерини аниқлаш ва шошилинч равишда врач ёрдамини ташкил қилишдан иборат. К,овуқни қов устидан пункқия қилишни операқия аралашувининг ^амма шароитларига амал қилган ^олда олиб борилади (қул, операқион майдонни покиза қилиб тайёрлаш ва қ.к.). Пункқия қилишдан олдин пайпаслаб куриш ва пункқия ёрдамида қовуқ тубининг сатқини аниқ билиб олиш зарур. Крвук; тулиб кетганда қорин пардаси бурмаси юқорига кутарилиб қолган булади ва пункқия қилиш хавфсиз булади. Чап қул билан қов усти со^асидаги терини киндикка о^иста чузнб, унг қул билан узунлиги 15—20 см ва бушлигининг энн тахминан 1 мм булган металл игнани олинади ва игнани перпендикуляр йуналишда қов суякларидан 1,5—2,0 см баландликда урта чизиқ буйлаб олдинги қорин деворига санчилади. Игна қовуққа бориб тушганда ундан сийдик чиқа бошлайди. Анурия. Анурияни сийдик чиқаришнинг уткир тутилиб қолишидан фарқ қилишни билиш керак. Биринчи >;олда иккала ёки битта буйрак функқияси йуқолганлигидан, шунингдек сийдик чиқариш йуллари тутилиб қолишидан сийдик қовуққа тушмайди. Анурия шунингдек юрак-томирлар системаси касалликларида кузатилиши қам мумкин. Преренал, ренал, постренал па аренал (иккала ёки ишлаб турган битта буйрак олиб ташлангандан кейинги ^олат) анурия фарқ қилинади. Сийдик йулларининг тош, ивиган қон ёки йирингдан бирор булими бекилиб қолишига боглиқ булган обтурақион ануриясида тиббий дамшира бир соат ^ам вақтни бой бермай биринчи ёрдам курсатишга киришиши, унинг асосий ишн сийдик йуллари спазмини бартараф қилиш булиши керак. Юрак-томирлар етишмовчилиги белгилари пайдо буладиган преренал анурияда ^амшиwww.ziyouz.com kutubxonasi ра юрак дорилари, артериал босимни кутарадиган дори преиаратлари юбориш каби айрим тадбирларни куриши мумкин. Макрогематурия. Сийдикда' ^он пайдо булиши микрогематурия куринишида булиши мумкин, бунда эритроқитлар микроскоп остида куринади, макрогематурияда эса сийдикка қон аралашиб келганини куз билан куриш мумкин. Макрогематурияни уретрадан ^он уз-узпча, сийдик ажратишга борли^ булмаган ^олда ажралнпш ^айд қилинадиган уретрорагия ^олатидан фар^ килиш керак. Уни шунингдек аёлларда ^айз куриш ва^тида сийдикка қон аралашиб келадиган гематурия билан адаштирмаслик лозим. Сийдикда ^он аралашмаси оз-моз (150 мл сийдикка 3-4 томчи i^oh ^ушилганда у пушти рангга киради) на куп ми^дорда булиши э^тимол. Бунда сийдикда i^oh ла.хталари ^ам учрайди. Макрогематурия огри^лар билан утиши (сийдиктош касаллиги, шикастлар ва б.) ва огриқсиз булиши мумкин, бу буйрак ёки сийдик йуллари усмаси борлигида.ч дарак берадиган бирдан-бир ва хатарли симптом хисобланади. Микрогематурияда беморлар планли текшпрувга му^тож буладилар ва тиббий ^амшира куздан кечираётган^вақтда ^еч қандай хавф-хатар булмайди. Макрогематурияли беморлар сийдик ажратиш органларидаги шикастланишларда урта маълумотли тиббий ходимларнинг врачгача ёрдамига му^тож буладилар, чаноқ суяклари шикастланган беморларнинг тнззаси остига болиш қуйилиб уларни шчитга (қаттнқ уринга) ёт!\изилади, очи^ шикастларда эса асептик боглам ^уйиш лозим. Агар гематурия OFpni^ .билан утса (баъзан ^он о^иши ва огриқ сабабли шок ^олати билан .^ам), орриқ қолдирадиган воситалар ва шокка қарши чоралар куриш зарур. 1^он оқишини тухтатиш учун шикастланган орган проекдиясига музли халтача ^уйилади, гемостатик препаратлар (кальқий хлорид, викасол, кальқий глюконат) тайинланади. Урта тиббий ходимлар (врачлар ^ам) сийдик йулларидаги усма жараёнига ало^адор орриь^сиз макрогематурияда к;он тухтатувчи чоралар куришга шошилмай гематурия фонида гематурия манбаини аниқлашга х;аракат ^нлиш кераклигини унутмасликлари керак. www.ziyouz.com kutubxonasi УРОЛОГИК КАСАЛЛИКЛАРНИНГ КИСКАЧА ТАЪРИФИ. ОПЕРАҚИЯ ЙУЛИ БИЛАН ДАВОЛАШ ВА ПАРВАРИШ К И Л И Ш Урологик касалликлар — ривожланиш ну^сонлари, инфекқион-яллигланиш касалликлари, сийдик-тош касаллиги, усмалар ва бош^а ^олатлар ,%амма хирургик касалликларининг тахминан 30 фоизини ташкил этади ва уларнинг купчилиги хирургик даволаш методинй талаб этади. Урта маълумотли тиббий ходимнинг бу ^амма касалликларни билиши унчалик му.^им эмас,. бирок улар операқиялардан кейин беморларни парвариш қилишни яхши билишлари керак, чунки операқиянинг 1^андай натижа билан тугаши беморни КУНТ билан яхши парвариш қилишга богликБуйрак ва сийдик йулларидаги операқиялардан кейин беморларни парвариш қилиш. Буйрак ва сийдик йулларида қуйидаги операқиялар қилинади: нефрэктомия, нефротомия, буйрак резекқияси, нефропексия, пиелотомия, пиелостомия ва нефропиелостомия, уретеролитотомия. Нефрэктомиядан кейин беморларни парвариш қилишнинг энг му.\им вазифаси ажралиб чиқаётган сийдик миқдори устидан кузатиб бориш ^исобланади, бу — долган бирдан-бир буйракнинг ишлаб турганидан дарак беради. Операқиядан кейинги дастлабки соатлар, баъзан кунлар мобайнида бемор кескин харакатлар ^илмай ва бурилмай чал^анча ётиши керак. Нефрэктомиядан кейин бу буйрак оё^часидан лигатуранинг сирпаниб тушишининг олдини олади. Нефрэктомия операқиясидан кейин жарохатдангина эмас, балки табиий сийдик йулларидан ,\ам қон оқиши эхтимол. Жаро^атда ва сийдикда ^ирмизи кизил кон, айни^са унинг лахталари билан булиши хавотирлантириши лозим. Бундай асоратларни буйрак резекқиясидан кейин з^ам кузатиш мумкин. Дон аралашмасининг- куп-озлигини оддий усулда куйидагича аник~ ласа булади: докага бир неча томчи сийдик томизилади, унда қон маркази ва сийдик дока четлари буйлаб ёйилади. Уларнинг майдони буйича кон кетиш даражасини тахминан аниклаш мумкин. Нефропексияда операқиядан кейинги даврнинг узига хос хусусияти шундан иборатки, операқиядан кейин буйракнинг у з аввалги урнига, пастга силжишининг олдини олиш учун беморлар каравотининг бош томонини пастга тушириб қуйилган холатда ёткизилади. www.ziyouz.com kutubxonasi Пиелотомия ва уретеротомияда жомча ёки сийдик йули девори кесилади ва шу сабабли операқиядан кейингн даврда сийдик жаро^атга сизиб утиши мумкин. Бундай жароқатнинг олдини олиш учун томчи ёки сийдик йули девори кесилган жарохатда оддий дренаж найчалар қолдирилади. Пиело-ёки нефростомия номини олган операқиялардан кейин буйракларни дренаж килишга тугри келади. Бунда буйрак ёки жомча жароқати яқинида ( «э^тнёт» найча қуйиш шарт. Тиббий ^амширалар зиммаснга шу найчалар устидан доимий кузатув урнатиш тушади, беморни бир ёибошидан иккинчи ёнбошига ётқизиш, боглам боглашда айниқса э^тиёткорликка риоя қилиш керак, чунки нефростомик найча чиқиб кетганда уни буйрак бушлирига қайта урнатиш қийин булади ва сийдик буйрак олди клетчаткасига сизиб чиқа бошлайди. Шунинг учун нефростомик найча, бундан , ташкари, лигатурасн билан терига ма^камланади, уни шунингдек бемор гавдасига лейкопластир ёки дока тасма билан ёпиштирилади. Ковуқдаги операқиялар. Крвуқда қилинадиган энг куп учрайдиган операқияларга: қовуқни юқоридан кесиш (эпиқистотомия ёки эпиқистостомия), қовуқни резекқия қплиш ва қовуқни олиб ташлаб сийдик йуллар'ини ичакка кучириб утқазиш ёки терига ташқи му- .^итга чиқариш киради. Операқиядан кейинги даврда богламлар ва дренажлар устидан қунт билан кузатиш лозим, бу қон оқишини, шунингдек дренаж найчанинг бекилиб қолганлиги ёки сурилганлигинн уз вақтида аниқлашга имкон берадхг. Одатда урологик операқиялар, шу жумладан қовуқдаги операқиялардан кейин жаро^атга сийдик тушмаслиги учун сийдикни ^айдаш мақсадида дренажлар ва катетерлар қолдирилади. Каравотга шиша ёки махсус қопчиқлар борлаб қуйилиб, уларга дренажлардан ажралиб чиқадиган суюқлик йигилади. Сийдик й и р и - ладиган қопчиқлар тиниқ материалдан ишланади ва ички юзасн стерил булади. Бу ^олда фақат сийдик характерпни (қои, йиринг аралашгани) эмас, балки маълум вақт ичида ажратилган сийдик миқдорини қам аииқлаш мумкин. Шу мақсадлар учун шишалар ишлатиладиган булса, тиниқ рангли шишани олиш керак, шишадаги сийдик ^идини йуқотиш учун унга озроқ мик,- дорда дезодорант восита (калий перманганат ва б.) қуйищ мумкин. www.ziyouz.com kutubxonasi Диурезни аниқ ^исоб-китоб қилиш. Табиий йул билан ажратиладиган сийдик миқдорини, найча як;инидан чиқадиган сийдикни, дренаж ор^али чиқадига» сийдикни ало^ида-ало^нда улчаш лозим. Одатда поликлиника шароитларида қов усти ^овуқ оқмалари ва дренажлари булган беморларни узок; вақтгача парвариш к;илишга турри келади. Бундай шароитларда тиббий ^амширалар зиммасига қовуқни ва^ти-вак;тида дезинфекқия ^иладиган эритмалар билан ювиб туриш, ок;ма атрофидаги терини парвариш ^илиш тушади. К,ову^ни ювиш учун бирор антисептик,, купинча фурақиллиннинг кучсиз эритмаларидан фойдаланилади., 50— 100 мл антисептик Ж ане шприқи ёрдамида ^ову^к;а юборилади, сунгра у узича қайта о^иб тушади. Дренаж найчалар ифлосланиб ^олганда уларни алиштириш зарурати пайдо булади, буни врач, амалга оширади. Простата безидаги операқия. Бу органда аденома туфайли ь^ову^ ор^али ^илинадиган аденомэктомия операқияси, рак сабабли простатэктомия, абсиессда йирингликни очиш кабилар бажариладн. Аденомэктомияда гемостазни яхши утказиш ва операқиядан кейинги даврда i^oh оқишининг олдини олиш му^им вазифа ^исобланади. Операқиядан кейин дастлабки кунларда сийдикка гушт чайиндиси рангмни берадиган оз-моз к;он аралашиб келишига йул қуйилади. Биро^ сийдикнинг жуда ^изил булиб ^олиши, айниқса унда ^он ивиндилари булиши ва артериал босимнинг тушиб кетиши ^аммани хавотирлантириши ва тиббий ^амшира бу з^ақда врачга зудлик билан хабар бериши керак. Аденомэктомиядан кейин дренаж найчалар ковуқ усти о^маси ва уретра ор^али урнатилади. Операқиядан кейинги даврнинг яхши утиши уретрал катетернинг узлукснз ишлаб туриши билан таъминланади. Шу мақсадда уретра орк;али икки каналли найча ёки энсиз ва энлиро!^ ёнма-ён қуйиладиган иккита найча урнатилади. К,ову^ энсиз найча ор^али дезинфекқия қиладиган эритма билан доимий ювиб турилади, энли найча орқали эса қовукдан чайинди сую^лик чикариб турилади. Тиббий з^амшира операқиядан кейинги дастлабки суткаларда аденома урнидан i^oh о^иши батамом тухтагунча найчаларни 1^унт билан кузатиб бориши керак. Сийдик чи^ариш каналида ва таш^и жинсий органwww.ziyouz.com kutubxonasi ■ларда қилинадиган операқиялар. Сийдик чик;ариш каналида операқия утказилгандан кейин (одатда уретра стриктураси, ривожланиш ну^сонлари сабабли бажариладиган пластик операқиялар) эрекқиянинг олдини олиш ма^садида беморларга бром препаратлари берилади, ^амшира иштирокида сийдик чиқариш каналннинг ташқи тешиги озода қилинади. Бунда у ёпишиб т^олмайди ва уретрада ^он ва йирингли суюқлик й и р и л - майди. Ёрго^даги операқиялардан кейин дока ёки қатти^ босиб турадиган борламдан тайёрланган стерил суспензорий та^илади. Жинсий олатдаги операқиялардан кейин (улардан энг куп учрайдигани ^атна қилиш) сийдикнинг борламга тушишига йул қуймаслик керак. Шу ма^садда сийдик ажралиб чиқиши учун дарча очилган боглам куйилади. Урологик беморларни парвариш қилиш ^усусиятларини умумлаштириб, патанимизиинг ато^ли хирурги М. М. Дитерихснинг «Операқиядан чи^қан беморларни парвариш ^илишда >^амма нарса му^им, ^амма нарса керак, ^амма нарса эътиборга лойи^дир» — детан гапини эслатиб утиш уринлидир. VI БОБ ОНКОЛОГИК БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШ КИЛИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Онкологик беморларни парвариш ^илишнинг уз ху- ■сусиятлари бор ва у муваффа^иятли даволашнинг зарур таркибий қисмларидан ^исобланади. Бу амалда амбулаторияда бемор билан биринчи учрашган вак,тдан бошланади, стақионарда, сунгра эса уйда давом г^нлади. Рак билан касалланган бемор умр буйи фак,ат врачларнинг эмас, балки тиббий ^амшираларнинг ^ам доимий ва синчков кузатуви остида булади. Онкологик беморлар купчилик ^олларда хавотирликда ва ру^ан эзилган .^олатда булганликлари сабабли амбулаторияда текширув жараёнида даволанишга ишонч турдирадиган психотерапияга муугож буладилар. Бемор психикаси даволашни кутаётган ва даволаниб чикаётган атрофдаги беморларнинг куп сонли яхши ва ёмон ахборотлари билан дуч келади. Тиббиёт www.ziyouz.com kutubxonasi ходимлари з^амма салбий таъсирларни олдиндан билишлари ва уларни бартараф этишга з^аракат килишлари керак. Шифокорлар стақионарда имкон борича кутаринки шароит яратишга интилишлари лозим. Онкология муассасасида бемордан з^а^щий диагнозни яширишга з^аракат ^илинади. Бу уринда стақионарнинг бутун а.уш бу з^авда келишиб олиши керак. Ахборотдаги оз булса-да, қарама-к;аршилик беморда ундан ^андайдир хавф-хатар яшириляпти, деган уринли шубз^а тугдиради. Тиббий з^амшира беморга з^ам, унинг қариндош-урурларига з^ам з^еч ^андай ортик,ча маълумот бермаслиги керак. Бироқ, шифокорлар бемордан унинг з^ақи^ий аз^волини купинча яшира олмайдилар. Хориждаги куигина онкологлар бемор уз хасталигига оид бор з^а^и^атни билиши керак деб з^исоблайдилар. Уларнинг фикрича, диагнозни яшириш беморнинг уз тақдирини >;ал ^илишда иштирок этиш имкониятидан мазфум этади, натижада к;атор з^олларда у даволанишдан бош тортади. Бизнинг тиббиёт бош^ача мулоз^аза юритади. Беморлар тиббий ходимдан уз диагнозига оид з^а^иқатни билганларидан кейин ваз^имага тушадилар, юраклари синила бошлайди, врачга ва тузалиб кетишга ишончни бутунлай йук;отадилар. Бизнинг назаримизда Гиппократнинг «бемордан уни нималар кутаётганини, муз^ими ^андай хавф борлигини яшириш керак» — деган ибораси ^озирда з^ам долзарблигича ^олмокда. Бизда касаллик тутрисидаги з^иқатни беморнинг я^ин ^ариндошларига сирни ошкор ^илмаслнк шарти билан айтилади. «Рак», «канқер», «саркома», «бластома» каби сузларни ишлатмаслик ^абул қилинган. Уларни «касаллик», «хроник яра», «Лнфильтрат» каби атамалар билан алиштириш лозим. Касаллик тарихи ва бошқа з^ужжатлар ишончли жойда сакланиши в а . бемор кулига тушмаслиги керак. Тиббий з^амшира ва кичик тиббий ходимлар яхши ишлашлари учун узларининг кийин ва шарафли касбларига мезф ^уйишлари керак. Интизомлилик, врач курсатмаларининг ани^ бажарилиши, амалий малакаларни оширишга, илмий маълумотларини, уз маданиятини оширишга доимий интилиш тиббий з^амширанинг асосий фазилатларидан з^исобланади. У з^амиша хушмуомала, босиқ, узини тута биладиган, беморга ва i^aриндошларига мезфибои булиши керак. www.ziyouz.com kutubxonasi TyFpH овқатланиш режими рак булган беморларни даволашда му^им омиллардан саналади. Бирор махсус пар^езга амал қилишнинг ^ожати йуқ. Одатда хавфли ;усмалари бор беморларда иштақа булмайди ва ^атто овқатдан юз угирадилар. Бундай қолларда овқатдан олдин беморга 50— 100 мл вино ичишга рухсат бериш мумкин. Овқатдан 30 минут олдин натурал меъда шираси, хлорид кислота билан пепсин эритмаси, ақидинпепсин, аскорбинат кислота тавсия қнлинади. Овқат турли-туман, хуштаъм оқсиллар ва витаминларга бой •булиши керак. Рак билан касалланган беморларни парвариш қилиш хирургик касалликлар парваришига жуда ухшаш. Бирок; парваришнинг узига хос хусусиятлари ^ам булиб, у усманинг жойлашган жойига, унинг тарқалганлигига, асоратлари ва даволаш методларига боглиқ. К,уйидаги онкологик беморларни диагнозга, боглиқ холла парвариш қилишнинг асосий хусусиятлари келтириладн. БОШ МИЯСИДА УСМАЛАР БУЛГАН БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШ КИЛИШ Бош мия усмалари бош огриги хуружлари, бош айланиши, кунгил бе^узур булиши, қусиш, юрак-томирлар бузилиши, нафаснинг авж олиб борадиган бузиЛишлари ва эпидемик тутқаноқлар билан утади. Врач курсатмаларини пухталик билан адо этиш шарт. Тиббий дамшира беморни ётқизиб қуйиши, унга тегишли т^олат бериши (утқазиб қуйнши ёки нафас йулларига аспирақия булмаслиги ва қусук; массаларидан асфиксия булмаслиги учун бошини ён томонга буриши) керак. Зудлик билан врачни чақириши керак. Эпилептик хуруж тутиб қолганда жагнинг юмилиб ва тилнинг орқага кетиб қолишининг олдини олиш керак. Бунинг учун лаблар орасига чуп қистириш ва тилни инструмент билан ушлаб туриш лозим. Операқиядан кейин наркоз таъсири батамом тухтагунча нафас, томир уриши ва кон босими устидан кузатиб бориш керак. ОҒИЗ БУШЛИРИ ШИЛЛИК КАВАТИ РАК БИЛАН КАСАЛЛАНГАН БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШ КИЛИШ Бу сохадаги усмалар огиздан бадбуй қид келиши билан утпб, яралар қосил қилишга мойил булади, қоwww.ziyouz.com kutubxonasi найди, жагга усиб киради ва унинг ютиш функқиясиниг бузади. Агар бемор узича уддалай олмаса, тиббий ^амшира эрталаб ва кечқурун тишларини ювчб к,уйишн лозим. Х,ар гал у ов^атдан кейин о р з и н и арт,:ши, уй ^ароратидаги дезинфекқия ^иладиган эритмалар билан чайиши керак. Усмадан қон овдундай булса,. тампон билан босиб врачни чақириш даркор. Агар ташк,и уй^у артериясига химиотерапия учун катетер ^уйилган булса, у ор^али дори юбориш, тушиб кетмаслиги ва тромб ^осил ^илмаслиги устидан кузатиб бориш керак. КИЗИЛУНГАЧ РАКИ БУЛГАН БЕМОРЛАРНИ ПАРВАРИШ ^ИЛИШ Тулиқ дисфагияда (^изилунгач тутилиб қолганда), метастазларда ёки кукс оралиги органларига усиб кирганда, эзофаготрахеал оқмалар ^осил булганда операқия усулида даво к;илинганда беморлар пассив булиб ^оладилар ва доимий парваришга му^тож буладилар. Бемор жисмонан заифлашиб ^олганидан уринбошин» ва о^лиқларини ^амшира билан санитарка алиштириб туришлари керак. Уринбош тугун ва ямоқларсиз, яхши дазмолланган ва силлиқ булиши лозим. Бичилиш руй бермаслиги учун бадан терисини тоза тутиш керак. Дамшира беморнинг терисини камфора спирти,. атир, ароқ, ошхона сиркаси билан (бир стакан сувгь 1 ош ^ошиқ) артиб туриши лозим. Сунгра терини ^уру^ ^илиб артиб вазелин суртиб қуйилади. Айник,са чов оралирини илиқ калий перманганат эритмаси ва дезинфекқия ^иладиган бош^а эритма билан артишга а^амият бериш зарур. Юз, буйин ва гавданинг ю^ори ^исмини ^ар куни, оё^ларни .^афтасига 2-3 марта ювиш керак. Беморда гастростома булса ва у сунъий овқатлантирилса, унга найча ор^али сую^ овқат берилади. )^ар гал ов^атлантиришдан сунг найча бушлигини ов- ^ат ^олдиқларидан тозалаш ва гастростом найчани тоза тутиш учун найчага сув, чой ^уйиб чайшп керак. МЕЪДА РАКИ БУЛГАН БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Одатда бундай беморлар операқияга к,адар меъдани ювиш ва тоза сув тушгунча тозалаш клизмаси к^илинишига му^тож буладилар. Операқиядан кейин беморнинг эс-^уши жойига келгунча ^амшира унинг пульwww.ziyouz.com kutubxonasi си ва нафас олиши устидан кузатиб бориши керак. Агар меъдада зонд қолдирилган булса, ажратмаларини кузатиб борилади. Зонд яхши ишламай қолганда Ж ане шприқи билан меъда сую^лигини ва^ти-вақтида олиб туриш керак. Агар зонд ор^али янги ^он чикса, бу ^а^да зудлик билан врачга хабар бериш лозим. ИЧАКЛАР РАКИ БУЛГАН БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Ичаклар раки булган беморларда купинча ичак тутилиб қолиш ^одисалари, ^он кетиши, к;ора ^атронсимон куринишдаги ахлат, рангпарлик, томирнинг тезтез уриши, артериал босимнинг пасайиши кузатилади. Бундай ^олларда хамшира врачни ча^ириши керак. Курсатмалар буйича меъдани ювиш ва тозалаш клизмаси ^илиш лозим. Агар операқия ва^тида гайритабиий анус шаклланаётган булса, ^амшира анус функқияси ва унинг атрофининг тозалиги устидан кузатиши лозим. Кейинчалик у беморга ва қариндошларига тувакдан фойдаланиш усулларини ургатиши керак. ^ИКИЛДОК; РАКИ БУЛГАН БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Ди^илдо^ раки бор беморларга айни^са тунги ва^тларда буладиган асфиксия тахдид солади. Тиббий >^амшира буни унутмаслиги ва ва^ти-вақтида бемордан хабар олиб туриши керак. Асфиксия белгилари пайдо1 булгандан кейин (нафас олиш ^ийинлашуви, қианоз, нафас ^исиши) зудлик билан врачни ча^ириши керак. Беморни ут^азиб қуйиш, форточка (дераза)ни очиш ва намланган кислород бериш лозим. Трахеостома куйииг операқиясидан кейин ^амшира беморнинг нафаси ва пульси устидан кузатиб бориши, найчанинг тушиб кетмаслиги ва ичи ифлосланиб қолмаслигига к;араб бориши керак. Зарурат булганда трахеостома найчасини тозалашни ва алиштиришни урганиш керак. Бу усулларни беморга ва ^ариндошларига ^ам ургатиш лозим. УПКА РАКИ БУЛГАН БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Упка раки купинча нафас ^исиши ва э^аво етишмаслиги сезгиси билан утади. Нафас қисаётганда тиббий ^амшира беморнинг боши тагига бир неча ёстиқлар ^уйиб ^аддини баланд ^илиб ётқизиши: қисиб турган кийимларини ечиши, палатада деразашг (форточwww.ziyouz.com kutubxonasi кани) очиб қуйиши, кислород бериши ва бемор а^воли туррисида зудлик билан врачга хабар бериши керак. Агар бемор қон тупураётган булса, тезда врачга хабар ■бериши ва унинг курсатмаларини тез бажариши керак. Операқиядан кейинги беморларнинг эс-^уши тулиқ жойига келгунча нафас олиши, пульси ва босими устидан кузатиб бориши лозим. Агар операқия вақтида плевра бушлигида дренаж найча қолган булса, қамшира унинг функқияси, характери ва ажратма миқдори устидан кузатиб бориши керак. СУТ БЕЗИ РАКИ БУЛГАН БЕМОРЛАРНИ ДАВОЛАШ Сут бези раки улгайиб кетиб парчаланганда кутшнча бадбуй ^ид чиқади ва кон оқади. Тиббий ^амшира навбатчилиги вақтида богламни бир неча марта алиштириши керак. Жаро^атни водород пероксид, фурақиллин, риванол, калий перманганат эритмаси билан ювилади. Мал^амли богламлар қуйилади. Операқиядан кейин пульс, нафас олиш ва босим устидан кузатилади. Дренажлар функқиясини текшириш ва уларни уз вақтида бушатиб туриш лозим. Агар улардан бири ишламаётган булса, бу з^ақда врачга айтнш керак. Эртасига беморларнинг вазияти актив булади. Дамшира беморга ва қариндошларига дренаж найчаларни бушатиб туриш усулларини ургатиши керак. ОНКО-УРОЛОГИК БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Буйрак жаро^атида купинча сийдик-таносил й^лларидан мул қон оқади. Дамшира буни кузатиш билан бирга сийдикни тоза идишга й и ри ш и ва тезда врачни чақириши лозим. К,овуқ ва простата бези ракида ажралаётган сийдик миқдори, унинг ранги устидан кузатиб бориш, сийдикда қон булганда қовуқ ва чов со^асига совуқ грелка қуйиш керак. К,овуқ резекқиясидан ёки простата бези усмаси олиб ташлангандан кейин дренаж найча ёки катетернинг тозалиги ва функқиясини ва операқион жарохатни кузатиб туриш керак. ^овуқ-қин оқмалари шаклланганда дезинфекқия қиладиган эритма билан ювилади. www.ziyouz.com kutubxonasi Онко-гинекологик беморлар купинча жинсий органпардан ажралмалар келйши ва ^он кетишидан шикоят қиладилар. Бундай ва^тларда .^амшира санитарка билан бирга жинсий йулларини ^унт билан ювиши,. ^орин остига сову^ нарса к;уйиши, бачадон буйнини мал^амли тампон билан тампонлаши керак. Операқиядан кейинги даврда дастлабки кунлари катетер к,ову^да қолдирилади. Унинг функқиясини, ажралиб чи^аётган сийдик миқдорини кузатиб бориш лозим. Агар жинсий органлардан ажралмалар чи^аётган булса, эдтиётлик билан спринқевание қилиш (чайиш) керак. Тугри ичак-вагинал оқмалари шаклланганда дезинфекқия к;иладиган эритмалар билан ювиш керак булади. Чидаб булмайдиган oFpni^ буладиган ракда наркотик моддалар киритилади. Огрик; ^олдирадиган таъсирни юзага келтириш учун дорннинг дозасини, таъсир муддатини ва неча марта юбориш кераклигини билиб олиш керак. АвВалига одатда промедол инъекқиялари тайинланади. Уни димедрол, реланиум, анальгетиклар билан қушган >*олда таъсирини кучайтирииг мумкин. Таъсири етарли булмаганда омнопон, морфин буюрилади. Наркотиклар дозасини уларнинг таъсирига кура ошириш мумкин. Наркотиклар турри кулланилганда беморлар унга урганиб ^олмайдилар. Тиббий ^амшира ва юқори курс талабаларининг вазифаси беморларга огри^ ь^олдирадиган воситалар юбориш ва уларнинг дардини енгиллаштиришдир. VII БОБ ОЁК-КУЛЛАРНИНГ ТОМИРЛАРИ КАСАЛ БУДГАН БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ ОЁК ВЕНАЛАРИНИНГ ВАРИКОЗ КЕНГАЙИШИ Оё^ веналарининг варикоз кенгайиши деганда тери остидаги юза веноз томнрларнинг касаллиги тушунилади. Бу касалликни келтириб чиқарадиган сабаблар сунгги ваь^тларгача тула-тукис ани^ланмаган. Купчилик олимлар веналарнинг варикоз кенгайиши «веналар www.ziyouz.com kutubxonasi заифлигидан» — улар девори мушак қаватининг етарлича ривожланмаганлигидан пайдо булиши мумкин, деб эътироф этадилар. У турма булиши ёки зарарли омиллар таъсиридан кейин ривожланиши мумкин. Бу >;ақда қуйироқда суз юритамиз. Маълумки, веноз система учун i^oh оқимининг асосан ю^орига, огирлик кучига 1^арши йуналиши характерли. Унинг тескари ^аракат қилишига, веналарнинг ички деворидаги яримойсимон клапанлар—чунтаклар халақит ^илади. Конга тулиб, улар ёпилади, томир бушлирини бекитиб ^уяди ва қонни фақат бир томонга — пастдан ю^орига утказади. Вена деворининг тонуси, яъни унинг таранглик даражаси >^ам му^им а^амиятга эга. Веноз ^он оқимининг асосий «двигатели» бу қис^ариб веналардан ^онни гуё си^иб чи^арадиган оё^ мушакларидир. Ритм билан кенгаядиган кукрак ^афасининг суриб олиш таъсири з^ам муайян роль уйнайди. Нафас олиш ва^тида унда манфий босим вужудга келиб, йирик вена томирлари дар.^ол бунга реакқия ^илади. Веналарнинг варикоз кенгайиши аксарият 30-50 ёшдаги одамларда, камроқ йигитларда ва кекса одамларда булади. Касаллик узо^ муддатгача тик туриб ишлашга мажбур одамда пайдо булиши э^тимол, тик з^олатда турилганда веналардаги ^он босими ётган з^олатга Караганда 5— 10 марта кутарилади, бунинг натижасида унинг о^иши к;ийинлашади ва веналар кенгаяди. Кенгайган веналардаги босим эса янада куп (тахминан 12— 15 марта) ошиб, шу тарифа касаллик куринишини кучайтиради. Оё^ веналарида ^он димланиши қовук;, жинсий органлар, турри ичаклардаги яллирланиш касалликлари сабабли келиб чиқиши мумкин, чунки оё^нинг вена томирлари шу органлардан ^он олиб келадиган веналар билан туташган булади. Бошқа ^олларда касаллик пайдо булишига огир жисмоний ме^нат, шунингдек хомиладорлик, туррук; ва ёр босиш кабилар имкон беради. Касалликнинг ривожланишида одатда куп ёки бир неча мойил ^иладиган омилларнинг а^амияти борлигнни таъкидлаб утиш зарур. Бошланрич бос^ичда касаллик симптомлари деярли булмайди. Энг илк белгиси — оёқларда кечга бориб www.ziyouz.com kutubxonasi пайдо буладиган ва тунда йуқоладиган оз-моз шишлардир. Бундай шишлар баъзан оёқларда огирлик билан утади. Кейинчалик огриқ, тери қичимаси пайда булади, қичима тунда ва иссиқда кучаяди. Бориб-бориб оёқлардаги веналарнинг шакли баттар узгариб, гери остидан туртиб чиқади. Халтасимонг кенгаймалар, эгри-бугриликлар, тугунсимон қалинлашмалар руй-рост куриниб туради. Веналар варикоз кенгайганда вақт утиши билан терининг озиқлақиши бузилади. Веналарнинг варикоз кенгайишини даволаш мумкинми? Даволаш эрта бошланса, мумкин. Веналар унчалик кенгайиб кетмаган даврда даволаш яхши натижа беришини эслатиб утиш жоиз. Шунинг учун беморлар врачга эрта мурожаат қилишлари ва масла^атларини огишмай бажаришлари лозим. Аввало тугри қон айланишига халақит берадиган хамма сабабларни бартараф этиш керак. Иш характерига кура узоқ вақт утиришга тугри келса, касал оёққа горизонтал .\олат берилади. Дар ярим-бир соатда оз-мозюриб келиш ёки 10-15 марта оёқ учида кутарилиш керак. Бунда болдир мушакларининг қисқариши қон айланишини яхшилайди, веноз қон оқимини кучайтиради. Бундай машқлар тик туриб ишлайдиганларга ^а\г тавсия этилади, бироқ бунда танаффусларни тезроқ — .^ар 45—50 минутда қилшп керак. Ишдан кейин оёққа дам бершннинг энг яхши йули кичик масофаларга аста-секин, шошилмай сайр қилишдир. Утирган ва ^атто ётгандан юрган маъкулроқ. Шунинг учун кечқурунлари телевизор олдида узоқ утирмаслик керак: узоқ вақтгача ^аракат қилмаслик фақат оёклар шишувига ва қон димланишига олиб келмай, балки тромбоз, яъни веналарнинг тиқилиб қолишига сабаб булади. Кечқурун ухлашдан олдин 30—40 минутгача бамайлихотир сайр қилишга одатланиш керак. Врачлар купчилик беморларга эластик бинтлар ва пайпоқлардан фойдаланишни м асл ^ ат берадилар.. Улар яхши даво эффектини беради, веналарнинг бундан кейин кенгайишининг олдини олади, қон айланишинн яхшилайди. Эрталаб уриндан турмасдан бинтлар боглаш ва пайпоқ кийгизиш керак, бу веноз қон. оқиб кетишини енгиллаштиради. Веналарнинг варикоз кенгайиши авж олмаслиги учун даволаш физкультураси билан мунтазам шугулланиш лозим. Жисмоний машқлар туфайли қон айлаwww.ziyouz.com kutubxonasi пиши кучаяди, веналарда i^oh димланиб ^олииш бартараф булади. Сув муолажалари, айни^са сузиш фойдали, лекин сув илщ булиши лозим. Оёқларни ёрилиш ва шилинншдан э^тиёт қилиш, ^ар куни ухлашдан олдин ювиш, пайпо^ ва носкиларни тез-тез алиштириб туриш керак. Капрон пайпо^ ва носки кийиш тавсия этилмайди. Улар оё^ терлашини кучайтириб, терини таъсирлантиради ва қичиштиради. Оёқлар чарчамаслиги учун пойабзал ^атто касалликнинг илк даврида хам қулай, паст пошнали булиши керак. Бу ^олда гавда огирлиги бутун панжада бир хил тақсимланади. Агар касалликнинг илк боск>ичларида даволаш утказилмаган. врач тавсияларн, ме^нат ва дам олиш режими. гигиеник муолажалар ва жисмоний машқлар бажарилмаган булса, венада ва унинг атрофидаги тук;ималарда руй берган талайгина узгаришлар о^ибатида турли хил асоратлар: трофик яралар, к;он оқиши, тромбофлебит, тромбоз ва бопщалар пайдо булиши э^тимол. Бундай асоратлари булган беморлар стақионарда даво олишга му^тож буладилар ва купчилик ^олларда ■операқия аралашуви утказилиб, бу яхши натижа беради. Томирлардаги операқияларнинг гоят мураккаблиги ва куп ме^нат талаб ^илишини қайд қнлиб утиш лозим. Шупинг учун беморни операқияга жуда пухта тайёрлаш керак. Беморга психик ва жисмоний осойишталик яратилади. Уларнинг кунглини кутарилади, психотерапевтик воситалар тайинланади, тиббий ходимлар ва ота-оналар уларга мезфибонлик курсатадилар. Операқияга ^адар гигиеник ванна к;илинади, яра санақия килинади ва тозаланади. Калий перманганат "ёки сода эритмаси билан ванна қилингандан кейин яра атрофидаги тери ^опламларини обдон қурнтиш ва спирт билан артиш керак. Яранинг узини ва атрофидаги терини ма^аллий ювиш қулланилади. Ярага турли антисептиклар: фурақиллин, риванол, натрий хлорид, антибиотик эритмалари, ферментлар ва ?$ар хил мал^амлар шимдирилган богламлар қуйилади. Физиотерапевтик муолажалар қулланилади. О перақиядан кейинги даврда беморлар узок; вак;тгача уринда ётиб ^олмасликлари керак. Оё^ веналарининг касалликлари булган беморларни ^имирлатмай ёт қ и зн б к;уйилганда улар қийин а^волга туш иб к;оладилар, уларда ру^ий бузилишлар юзага келиши мумкин, беморлар бош мия, юрак ёки упка томирлари www.ziyouz.com kutubxonasi тромбоэмболиясига учраб ^олиш хавфидан чучиб юрадилар. Беморлар оёшни Беллер шинаси ёрдамида баланд кутариб 1^уйиб, уларнинг яхши ухлашига шароит яратиб берилади. Беморларни стақионарда актив бо^иш, уларнинг касалхонада булиш муддатини ^ис^артириш урта ва кичик тиббий ходимларнинг ишини енгиллаштиради. Оё^ларнинг уткир тромбофлебитлари ва флеботромбозлари томирларнинг уткир ти^илиб к;олиш ^оллари орасида биринчи уринни эгаллайди. Оёқ ва чано^ веналари системасшшнг купинча тромб з^осил ^илиши* унинг димланиш .ходисаларига мойиллиги ва веноз ^о» химизми хусусиятлари билан изоз^ланади. Бу касалликлар мустақил патология сифатида камдан-кам вужудга келади. Улар аксарият юрак-томирлар касалликлари, хавфли усмалар, инфекқион касалликлар ва септик жараёнларнинг асоратлари з^исобланади. Аксарият улар з^омиладорлик, тугруқ, гинекологик касалликлар, ь^орин бушлиги ва чаноқ органларидаги операқиялар, шикастланишлар билан боглик булади. Бу асорат асосан 40 ёшдан ошган шахсларда ва купро1\ аёлларда кузатилади. Уткир тромбофлебит венанинг ^он ивиндиси — тромб билан тиқилиб ^олишидир. Одатда томирнинг яллигланган к;исмида з^осил булади. Бунда вена доворлари гадир-будур булиб 1\олади, унда тромбоқитлар ва бош^а фибрин иплари тутилиб 1^олади, натижада томир бушлиги бекилиб қолади. Флеботромбоз яллигланиш жараёни ва ^он оқиб кетиши камро^ юзага чивдан вена бушлигида тромб з^осил булиши билан характерланади. Бевосита терн остида жойлашган веналар зарарланадиган юза тромбофлебит на тузима багрида ётадиган веналар ти^илиб ь^оладиган чуқур флеботромбоз ф ар^ қилинади. Тери остидаги уткир тромбофлебитда аксарият болдирда.огршуш ^алинлашма пайдо булади, тери қизаради, ушлаб курилганда иссиь^ уннайди. Чук;ур веналар тромбофлебити ва флеботромбози бошланишини пайь;аш ^ийин. Оёқнинг з^амма жойида огри^ ва шиш одатда бир неча кундан кейин пайдо булади. Шунгача айниқса эрталабки соатларда, одам уриндан гураётганда айрим нохуш сезгилар пайдо бу~ лади. Оёқларда, айниқса болдирда галати огирлик сезилади. Тупик; яқини бир оз шишади. Касалликнинг www.ziyouz.com kutubxonasi бу кам сезиладиган белгиларини вақтида пайқаган маъқул. Бундай пайтда уриндан турмаслик, оёқ тагига ёстиқ қуйиш ва врачни чақириш керак. Бундай эқтиёт чоралар куришнинг сабаби нимада? Ахир «тинчгина, уз жойида турган тромб» безовта қилмаслиги керак эди-ку! Тажриба курсатишича, тромбларнинг куп қисми эртами-кечми сурилиб кетади. Агар юза венадаги тромб ямоқ шаклида қолиб кетса- .да, қон айланишини унчалик бузмайди. Чуқур веналарга келганда иш бошқача булади. Тромб зарарланган вена деворидан узилиб қон оқими билан ^аётий му^им органлар томирларига кириши мумкин. Энг хавфли асорат—упка томирининг тиқилиб қолишидир. Чуқур веналар утказувчаилигининг узок вақтгача бузилиши бир умрга қоладиган, қайтмас узгаришларга сабаб булиши мумкин. Оёқларда доимий шишлар пайдо булади, яллигланган вена девори астасекин бузилади ва яралар пайдо булиши мумкин. Уткир тромбофлебит ва флеботромбозни даволашнинг иккита усули бор: операқия ва консерватив усуллар. Дар бир конкрет қолда операқия қилиш масаласини фақат хирург аниқлай олади. Дозирги замон табобатида тромбнинг қаерда жойлашганини, унинг улчамини аниқлай оладиган текшириш методлари мавжуд. Тромбнинг узилиб тушиш хавфи булганда уни хирургик йул билан олиб ташланади ёки унинг ^аётий му.^им органлар томирларига тушиш йулини қирқиш учун устидаги венани боглаб қуйилади. Агар тромбнинг узилиб тушиш хавфи булмаса, одатда, операқия қилинмайди ва қон ивишини секинлаштирадиган воситалар — антикоагулянтлар ва тромбни эритувчи препаратлар қулланилади. Улар тромб усишининг олдини олади. Унинг эриб кетишига имкон беради. Бироқ бу дориларнинг касалликнинг уткир даврида, яъни бир неча соатдан 4 суткагача давр ичида эф- ■фектинлигини эслатиб утиш керак. Тромбофлебит ва флеботромбоз билан касалланган бемор врач тавсия қилган режимга риоя қилиши, у тайинлаган дориларни ичиши керак. Сузиш, оддий юриш ва қатор машқлар оёқларга уртача жисмоний нагрузка беради, гавданинг ортиқча огирлиги (семизлиги) оёқларни ни^оятда толиқтиради. Шахар ва қишлоқ жойлардаги эпидемиологик текширувлар ёг босиш бу касалликка йул очадиган омил эканлигини курсатди. Тромбофлебит ва флеботромбозwww.ziyouz.com kutubxonasi нинг семиз одамларда огирлиги нормал одамларга Караганда 2-3 марта купро^ учраши ани^ланди. Ишлаб чи^ариш гимнастикаси, айни^са узо^ ва^т тик туриб ёки утириб ишлайдиган одамларда катта профилактик а^амиятга эга. Касалликиинг олдини олиш учун oeiyiap терисиии, бармо^ ораларини тоза сак;лаш роят му^им. Агар касалликнинг илк бос^ичларида даволаш утказилмаган, ме^нат ва дам олиш режимига амал қилинмаган булса, ^ар хил асоратлар, жумладан посттромботик касаллик пайдо булиб, ногиронликка сабаб булиши мумкин. >^ар ким ме^нат к;обилияти ю^ори ва кайф ру^ияти яхши булса-да диспансер кузатувидан утиб туриши керак. ОЁКЛАРНИНГ ОБЛИТЕРАҚИЯ ҚИЛАДИГАН ЭНДАРТЕРИИТИ ВА АТЕРОСК ЛЕРО ЗИ Облитерақия қиладиган (бушлиқни битирадиган, шаклни бузадиган) эндартериит ва атеросклероз клиникаси куп жи^атдан бир-бирига ухшайди ва айни ва^тда узига хос ^атор хусусиятларга эга. Бу иккала касалликни бирлаштирадиган белгиларга тромб ^осил қилиш ва.артериал етишмовчилик ривожланиши билан утадиган хроник облитерақияловчи жараённи қайд ^илиб утиш мумкин. Бу касалликларни бир-биридан ажратиб турадиган белги облитерақияли жараённинг оёқнинг магистрал томирлари буйлаб тар^алиш йуналиши ^исобланади. Чунончи, атеросклерозда оёқ артериялари бирмунча кеч зарарланади, чунки атеросклероз бутун организмнинг систем касаллиги ^исобланади, аксарият юрак, аорта, бош мия артерияларини ва шундан кейингина оёқларнинг йирик артерияларини зарарлантиради. Бунда облитерақия жараёни (аксарият сон сегменти за рарланади) окклюзия булган жойдан пастга тушадига.н йуналишда тарқалади. Шунингдек систем касаллик булган эндартериитда биринчи навбатда майда калибрдаги артериялар ва оё^ панжаси дистал булимларидаги капиллярлар за рарланади, кейинчалик спазма ^осил ^илиш жараёни юқорига кутарилади ва оё^ артерияларининг йирик магистрал артерияларига утиб, уларни окклюзия қилади. Облитерақияловчи эндартериигг ривожланишида ташқи му^ит омиллари, хусусан совуқ ва намлик, таwww.ziyouz.com kutubxonasi маки чекиш, ичкилик, ofhp жисмоний иш, куп юриш,. шикастланиш, интоксикақия кабилар ^ал қилувчи а^амиятга эга. Бу омиллар хроник таъсир қилганда оё^ дистал булимларидаги артериялар ва капиллярлар спазми пайдо булади, кон айланиши бузилади, тромблар ^осил булади, томир деворининг ^амма к;аватларидаги бириктирувчи тузима усиб калин тортади ва трофик бузилишлар пайдо булади. Оё^ артерияларининг облитерақияловчи эндартериитида касалликнинг ривожланишида алмашинув жараёнлари, асосан ёг алмашинувининг бузилиш омили ётади. Бу липопротеидлар ва липидлар, хусусан холестеринлар алмашинуви бузилиши билан ифодаланади. Липидлар сорлом артериал томир интимасида нирила бошлайди. Уларда атеросклерогик пилакчалар ^осил булади ва бириктирувчи тузима усиб ^алннлашади, бу тромблар ^осил булишига ва магистрал томирлар окклюзиясига олиб келадн. Облитерақияловчи касалликлар билан асосан эркаклар ва камдан-кам аёллар касалланадилар. Эндартериит асосан 20 дан 35 ёшгача одамларда, атеросклероз эса 30 ёшдан бошлаб ^ар кандай ёшда, хатт» кексаликда .^ам учрайди. Атеросклероздан фарқли- равишда эндартериитда клиник манзара ва томирларнинг узидаги облитерақияловчи жараён бирмунча тезроқ кечади. Оёк; панжаси дистал булими майда артерияларининг спазми болдиртомирларига нисбатан тез тар^алиб, бу томирлар тромбозини келтириб чи^аради. Шу туфайли беморда артериал етишмовчиликнинг юзага чиэдан симптомлар» (ишемик синдром) пайдо булади,'чунки касалликнинг 1^исқа даври ичида коллатерал қон айланиши .\али ривожланиб етмаган булади. Бемор оё^ панжаси муздай булади, орри^ синдроми пайдо булади, бемор on;coiyiaниб юради, у 100—200 м юргандан кейин тухтаб к>олади. Бу жараённинг авж олиши беморнинг ишемняланган ту^ималарида деструктив-трофик бузилишлар ривожланишига олиб келади (панжа бармо^лари сох;асида яралар ва некроз пайдо булиб, улар оёқни кесишга сабаб булиши мумкин). Шундай ^илиб, оёқ томирларининг облитерақия ^иладиган касалликларини эндартериит ва атеросклероз деб фарқ ^илиш беморга комплекс даво тайинлашда, хусусан операқия ^илишда принқипиал ахамиятга эга. www.ziyouz.com kutubxonasi Хозирги вак;тда оё^лар эндартериити ва атероск- .лерозини консерватив ва хирургик даволашнинг куп сонли усуллари таклиф этилган. Биро^ беморлар уз сорлирини э^тиёт к;илганларида ва врач тавсияларини пухта бажарганларида бу касалликларнинг олдини олса булади. Шунинг учун томирлар спазмини келтириб чи^арувчи таъсиротларни бартараф этиш, оё^ периферии томирларининг кенгайишига имкон берадиган восита ва усулларни қулланиш профилактиканинг асоси ^исобланади. 6 \ касаллик билан огриган бемор учун у яшайдиган ва ишлайдиган таш^и му^итнинг а^амияти катта. Турри ташкил этилган ме^нат ва дам олиш режими облитерақиялн жараённи авж олишдан сақлайди. Бемор катта жисмоний куч ва узо^ вақт тик туриш билан борлиқ булмаган ишни бажариши мумкин. И лщ на Ktypyi\ хонада ишлаш мумкин: оёқ-^уллар узок; вақт совк;атиб колмаслиги керак. Актив дам олиш керак, йилнинг ^ар қандай мавсумида, яхшисн эрталаб ва кеч^урун сайрлар қилишга рухсат этилади. Езда куп вақт очик; ^авода, асосан сояда юриш керак. Чумилиш тавсия этилмайди, чунки .^атто нлиқ сув ^ам< узоқ ва^т спазмга сабаб булиши ва кон айланишини издан чи^ариши э^тимол. Бемор жисмоний ва ру^ий чарчашлардан ^оли ^илиниши керак. Купинча касаллик ана шу омиллардан қузийди ■ёки асоратлар ^олдиради. Хайвонот ва усимлик оқснллари ми^дори етарлича ■булга н тула қимматли овқатлар берилади. Овк;атда вита минлар, сабзавот ва мевалар ми^дори куп булиши керак. Семириб кетмасликка ^аракат қилиш лозим. Ортиқча ов^атланиш организмда атеросклероз ривожланишига имкон берадиган асосий сабаблардан бири ^исобланадн. Тамакн чекиш ва спиртлн ичимликлар ичиш ман ^илинади. Ичкилик томирларда склеротик жараёнларни кучайтиради. Улар қайиш^оқлигини йуқотади ва деворлари мурт булиб қолади. Нпкотиннинг томирларни торайтирадиган, касал оёқда i^oh айланишини ёмонлаштирадиган ва тана ^ароратини пасайтирадиган за^арлигини унутмаслик керак. Никотиндан хроник за^арланиш оёк; артерияларининг узоқ ва^тгача спазм ^олатида г^олишига олиб келади. Шунинг учун бу касаллик баъзан турмушда www.ziyouz.com kutubxonasi чекувчилар касаллиги дейилади. Чекишни ташламасдан даволашда яхши натижага эришиб булмайди. Пойабзал танлашга ало^ида ахамият бериш ксрак. У оё^ни қисмайдиган ва иссиқ булгани яхши. Исси^ ва юмшо^ жун пайпо^лар кийиш лозим. Оё^ларни шилиниш ва ^адо^лардан э^тиёт ^илиш лозим. Оёқ териси гигиенаси томир касалликлари профилактикасида катта урин тутади. Туқималарда ози^ланиш бузилиши о^ибатида тери ^опламларининг ^олати узгаради. Улар ^уру^ булиб қолади, атрофия 5^одисалари пайдо булади (юп^алашади, ялтироқ булиб ^олади). Оёк; панжаси тери қопламининг ёри^лар ёки шилинишлар куринишидаги ^атто арзимаган шикаетлари ^ам даво ^илиниши ^ийин трофик яра авж олишига сабаб булиши э^тимол. Бу >^ол оёқ терисини авайлаб парваришлашни талаб этади. Оё^лар териси ни^оятда тоза булиши керак, чунки кузга куринмайдиган тирналишлар инфекқия кирипшучун кириш дарвозаси булиб хизмат килиши ва ю^орига кутариладиган йирингли жараён (лимфангоит, лимфаденит, флегмона ва б.) ривожланишига олиб келиши мумкин. Оё^ларни ^афтасига уч марта илик; сувда' совунлаб ювиш керак. Гигиеник ваннадан кейин оёқ панжаси ва болдир тери ^опламларига индифферент крем ёки малкам: (бу ^ар хил озиқлантирадиган кремлар, яхшиси болалар креми) суртган маъ^ул. Эпителийнинг юза ^атламларини шикастлантириб ^уймаслик ма^садида кремни э^тиётлик билан, куч ишлатмай ийлаб суртилади. Бу тоифадаги беморларнинг тирно^лари секин усади, тирно^лар қалинлашади, шаклан узгаради, хира тортади. Уларни ваннадан кейин қир^илади, калта 1^ирқиш тавсия этилмайди, чунки бундан терини шпкастлантириб куйиш ва шу тарифа паронихия ривожланиши мумкин. Дар бир бемор касалликнинг илк бос^ичида диспансер кузатувига олиниб даволаниши лозим. Бирок беморларни диспансерлашга юзаки ^арамаслик керак. Бемор мурожаат қилган врач касалликнинг клиник куринишлари борлигини ^айд ^илиб куя колмай, балки беморнинг иш шароити, турмушдаги но^улай ва зарарли омилларни ^ам к;унт билан муфассал урганиши керак. Шундагина диспансер кузатуви яхши натижа беради. www.ziyouz.com kutubxonasi Бунда оё^ артерияларининг облитерақия ^иладиган касалликлари булган беморлар билан қуйидаги тадбирларни утказиши керак: 1. 6 ойга бир марта беморни ча^ириш ва а^волига объектив ба^о бериш (коагулограмма, реография, ЭКГ, ультратовушли допплерография). 2. Йил мобайнида беморни стақионарда даволаш курсини утказиш. 3. 3 йилда бир марта беморни даволаниш учун санаторий-курортга юбориш. Бу хасталикда бемор организмида юз берадиган куп сонли узгаришлар унинг ме^нат ^обилияти тули^ ёки к;исман йу^отилишига олиб келади. Биро^ бундай беморларнинг купчилиги, айни^са касалликнинг бошлангич бос^ичларида узо^ муддатгача ме^натга лаёқатли булиб ^оладилар. Касаллик келтириб чи^арадиган омилларни йуқотиш, режимни турри ташкил этиш ва профилактик тадбирларни мунтазам утказиб туриш йули билан бу касалликларнинг олдини олиш мумкин. VIII БОБ ТРАВМАТИК БЕМОРЛАР ПАРВАРИШИ Умуман, .^ар бир касалхона кабул килиш булимидан бошланади. К,абул ь^илиш булими санитария ^оида-қонунларига ^ар тарафлама жавоб бера олса беморга биринчи тиббиёт ёрдами курсатиш сифатли булади, бу ,\аттокн бемор та^дирида >^ам му^им роль уйнайди. 1^абул ^нлиш булимида ^ақи^ий билимдон, уз касбинпнг усталари ишлашлари керак. Булимда касал курадиган хона, боглов ва гипс ^уядиган хоналар албатта булишп шарт. Хозирги ва^тда тиббиётмиз кундан-кунга ривожланиб бораётганда булимда рентген кабинет ва реанимақия залп булса, маь^садга мувофик; булади. Чунки травматологии беморларга биринчи ёрдамни мукаммал курсатиш учун ю^оридагиларнинг булиши жуда хам зарурдир. Беморлар купинча қабул булимига тез ёрдамда олиб келинадилар. Келтирилган беморларни ^абул 1\илиб олишдан бошлаб, токи охиригача даволаб, уйига жавоб беришгача булган даврда уларни тиббиёт www.ziyouz.com kutubxonasi энагалари, ^амширалари хамда олий билимго^ талабалари томонидан ^илинадиган парваришнинг а^амияти жуда каттадир. Чунки травматологии беморларнинг уз ва^тида тузалиб кетиши куп жи^атдан парварпшга борлиадир. Урта тиббиёт ходимлари, талабалар травматологии беморлар парваришининг асосий элементларини, ^ул-оёқлар, кукрак қафаси суяклари, умуртқа, чано^ суяклари синганда, беморларни операқияга тайёрлаш ва ундан кейинги даврдаги парвариш ^илишни яхши билишлари керак. Айник;са гипсдаги, скелет тортмасидаги касалларни, болаларни, кекса ёшдаги одамларни ^амда ёто^ яраси бор беморларни парваришлаш му^имдир. Бундан танщари, травматологик беморларнинг узок; муддатли даволанишларини ^исобга олиб ички аъзолар хасталикларини х;ам инобатга олган холда парваришлаш лозимдир. Жумладан, юрак-кон томирлари системаси, нафас олиш, овк;ат ^азм( ^илиш, сийдик чи- ^ариш органлари системаси ва бош^алар. Скелет суякларининг куп сонли ва ^ушилиб келган синишларида даволаш ва парвариш ^илиш муаммосининг долзарблиги йил сайин ошиб* бораяпти. ^озирги вақтдаги шикастланишлар аксарият куп сонли булиб,улар куп к;он йу^отиш, қон айланиши, нафас олиш, модда алмашинувининг уткир бузилиши билан утади. Хирурглар ва травматологларга скелетнинг бир ёки бир неча сегментларй чегарасидаги куп сонли синишлар билан бирга ички органларнинг зарарланишига дойр мураккаб масалаларни .^ал қилиш турри келади. Врачлар шикастланганларнинг ^аёт-мамоти учун курашда, шикастланган орган функқиясини тула-тукис тиклашда ^амава1^т ^ам рол и б чиқавермайдилар. Агар тез ва о ш и ри ч ёрдам курсатишда катта тажрибаси булган йирик травматологик марказларда куп сонли шикастларга учраган беморларни даволаш масалалари ^они^арли >^ал ^илинса, кичикрок; травматологик ва айни^са умумий хирургик булимларда бу масалалар купинча к,ийин кучади. Иккинчи томондан, реанимақион тадбирларнинг активлиги куп сонли синишларга ортопедик даво ^илиш режасини иккинчи1 уринга суриб к;уяди. Суякларнинг куп сонли синишлари юз берган беморларни парвариш ^илиш масалалари ^ам етарлича ишлаб чи^илмаган. Бундай беморлар касалхонага ётwww.ziyouz.com kutubxonasi ;^изилган вак;тдан бошлаб тиббий ходимлар олдида к;атор жиддий вазифалар кундаланг булиб туради' (ечинтириб-кийинтириш, санитария жи^атдан озода қилиш, физиологик вазият ва осойишталик яратиш, урин-курпа анжомларини алиштириш, овқат едириш, айирув функқияларини таъминлаш, буларнинг ^аммасини асептика ва антисептика коидаларига риоя ^илиниб бажарилади). Куп сопли шикастларга учраган з^амма беморларда, айни^са кукракдаги бирга юз берган шикастларда 2—3-куни травмадан кейинги пневмония ривожланган. Шунга кура богламни суюлтирилган ва унинг кучиши-. га кмкон берадиган эритмаларни (эфедрин, трипсин, спирт буглари ва б.) интратрахеал микротрахеостома орқали киритиш ма^садга мувофиқ. Ру.^ий таъсиротни камайтириш, беморни қулай вазиятда ётқизиш учун уни ало^ида палатага ётқизиш, бемалол >;аракатлар қилишни (^амшира ёрдамида), яхши ухлашини таъминлаш зарур. Даво муолажаларини беморнинг бедорлик пайтида бажаришга ^аракат т^илиш лозим. Шикает етмаган туқималарни массаж ^илиш ва даволаш гимнастикаси беморнинг янги ва- * зиятга мослашишига имкон беради. Гипс боглами қуйилган беморларни парвариш қи- .лиш ало^ида диедат-эътиборни талаб қилади. Гипс 6 о р - ламини яхши сақлаш учун ^уйидаги қоидаларга амал ■қилиш лозим: — гипс синишининг олдинн олиш учун бемор қул- «ёгидаги гипс боглами ^отгунча уни столга қуймасдан ушлаб турит; — қотган гипс борламидаги ^ул-оёқни қаттиқроқ ёстик^а к;уйиш лозим, чунки ^аттиқ юзадаги етарлича к,отмаган гипс богламнинг к,абари^ к;исмларида юмшок; гуқималарга ботиб киради; — беморни 2—3 нафар тиббий ходим бугимларини букмасдан кутариши керак; — ^ар куни оқликларни ь^о^иш; — гипс борлам четларини босилишдан ва синишдан са^лаш; — жарохат битишини яхшилаш мак;садида гипс борламдагп жарохат со^асида «дарча» қирқиб қуйиш; — беморни 7— 10 кунда бир марта гипс богламга нам теккизмасдан ювинтириш керак. Транспорт иммобилизақияси даврида парвариш к;илишнинг асоснй ^оидалари ^уйидагилар: www.ziyouz.com kutubxonasi — имкон борича осойишта шароит яратиш ва шикастланган одамни транспортнинг озор етказмайдиган турида ташиш; — бош ва буйин шикастланганда тил opi^ara кетишининг олдини олиш ва турри ов^атлантириш ва б.; — кукрак ^афаси шикастланганда — огриқ 1\олдирувчи воситаларни албатта юбориш, упка вентиляқиясини яхшилаш учун шароитлар яратиш; — умурт^а поронаси шикастланганда — ёто!\ яраларни профилактика қилиш, сийдик ажратиш ва ич келиш имкониятини таъминлаш; — чаноқ ва оё^ суяклари шикастланганда чаноқ. органлари функқияси устидан кузатиб боршн (ич келиши ва сийдик ажралиши), оёқнинг қон билан таъминланиши, ёток; яралар профилактикаси. ХИРУРГИК КАСАЛЛИКЛАРИ БУЛГАН БОЛАЛАРНИНГ УМИМИЙ ПАРВАРИШИ Парвариш деганда боланинг асосий .^аётий э^тиёжларини ^они^тиришда (ов^ат ейиш, ичимлик ичиш, .\аракат ^илиш, ичак ва қовуқни бушатиш ва б.) ва касаллик ^оллари ва^тида (қусиш, йутал, қон о р ш и , нафас олиш бузилиши ва б.) ёрдам бериш тушунилади. Парвариш шунингдек бемор учун осойишталик, қулай микрои^лим (ёруг палата, соф ^аво, қулай ва озода уРин~ бош, керакли маиший буюмлар, дёворларда расмлар, www.ziyouz.com kutubxonasi уйинлар учун хона), мактаб машрулотлари учун шароитлар яратишнн уз ичига олади. Бу OFrip хирургик касалликлар билан касалланган ва узок вакт ётиб долган болалар учун айникса му^им. Болага касаллиги вактида парвариш килиш КУП жи^атдан унинг натижасини белгилайд'и. Парвариш килиш кулами беморнинг ёши ва х;олатига, касаллик характерига, унга тайинланган режимга боглшу Парвариш буйича ^амма вазифалар палата тиббий ^амширалари зиммасига юкланади. Улар шу ишларни бажаришга масъулиятли ^исобланадилар. Тиббий ^амширалардан таищари, парвариш ишига к ис" ман касал болаларнинг оналари (одатда кукрак ёшидаги болалар ва огир ётган болаларнинг оналари), шунингдек тиббиёт олий билимго^ларининг КУ™ курсларида укийдиган талабалар жалб этилади. Хирургик касалликлари булган болаларни парваришлашда уларни операқиядан олдин тайёрлаш, операқия Килиш ва операқиядан кейин бокиш му^им а^амиятга эга. Хирургик булимга тушадиган беморларнинг купчилиги операқия килинади. Операқиядан олдинги давр улар касалхонага тушган вактдан бошланади, бу давр ичида )$амма нарса операқия хавфини камайтириш, асоратларнинг олдини олишга каратилади. Сирасини айтганда. операқиядан олдинги давр операқиядан олдинги тайёргарлик деган гапдир. Бу вакт ичида турли орган вз сисгемаларнинг функқионал ^олати урганилади (бемор комплекс текширилади) ва-операқияга тайёргарлик курилади. Бу даврдаги тадбирларни >^ар кандай операқиядан олдин албатта утказиладиган умумий ва айрим операқияларнинг узида утказиладиган махсус турларга булиш мумкин. Болаларни планли операқиялярга умумий тайёрлаш. Чов ва киндик чурраси, мояк пардалари истискоси, крипторхизм, улчами кичикрок хавфсич усмалар каби хирургик касалликлари булган беморларни касалхонага келган кунининг эртасига операқия килинади. Бундай ^олларда болада операқиядан олдинги зарур лаборатория текширувлари по."ик.'.кпгкала tici; сита го~пнтализақиядан олдин утказилади. Кукрак клфаси ва корин бушлири органларидаги, буйрак ва синдик чикарув йулларидаги катта операқиялар,. шунингдек айрим ортопедик операқиялардан олдин, махсус диагностик текширувлардан ташкари, бола организмшг ;;г асосий, ^аёяий му^им функқиялари ^олати аниклапа;. ;. Буйрак, жигар функқияси, айланиб юрган кон ва унинг таркиwww.ziyouz.com kutubxonasi бий қисмлари дажми, плазма ва эритроқитлардаги асосий электролитлар даражаси, азот баланси, гормонал адволни ани^лашнинг адамияти катта, шунингдек ^он ивиш ва ивишга қарши системаларининг долатини билиш мудим. Шунга мувофи^ долда беморларни операқиядан олдин тайёрлаш болалар хирургик булимларининг ихтисослигига кура уз хусусиятларига эга. Операқиядан олдинги асосий текширувларга: боланинг буйи ва гавда огирлигини улчаш, артериал босимни аниқлаш, к;он ва сийдикнинг клиник анализи, i^oh группалари ва резус-омилни ани^лаш, кукрак ^афаси органлари рентгенографияси киради. 1^он биохимиявий курсаткичларини назорат ^илган долда қуйидаги дав» тадбирлари тайинланади: ма^садга мувофик; ва кучли ов^атлар, i^oh ва бопща суюк;ликлар ва ози^ли аралашмалар куйиш, витаминлар, аминокислоталар, даволаш физкультураси тайинлаш ва б. Тайёргарлик баъзан бир неча дафтага чузилади. Унинг таъсирчанлиги туррисида умумий ахволнинг яхшиланиши, к^он курсаткичлари, гавда огирлигининг ошиб бориши буйича хулоса чи^арилади. Шунинг учун дам курсатмаларнинг мунтазам бажарилиши устидан кузатиб бориш, бола огирлигини ва^ти-вақтида улчаб туриш керак. Болани операқияга психологик тайёрлашнинг дам адамияти катта. Болалар операқиядан хавотирланадилар ва ^ур^адилар ва купинча: «Мени операқия ^илишларини истамайман» ёки «Мени ^ачон операқия ^илишмо^чи?»,— деган саволларни берадилар. Бундай болалар оррик; сезгиларини ёмон кутарадилар. Шунинг учун уларни операқияга қунт билан тайёрлаш, датто доридармонлардан дам фойдаланиш, ота-онасини ча^иртириш лозим. Тиббий дамшира боланинг ёмон кайфияти туррисида врачга уз вақтида хабар бериши ва беморга операқиянинг мудимлиги ва зарурлигини мулойимлик билан тушунтирмоги керак. Ута сезувчан, аллергия ва астма хуружларига мойиллиги булган болаларга ^ушимча равишда тинчлантирадиган (триоксазин, седуксен), антигистамин (дипразин, димедрол) препаратлар тайинланади. Операқиядан олдин курқув босадиган катта ёшдаги болаларга врач ухлатадиган препаратлар (фенобарбитал, люминал, барбамил ва б.) тайинлайди. Операқиядан олдин инфекқия хавфини камайтирадиган тадбирлар курилади: гигиеник ваннага тушиф, ич кийнм ва уринбош окли^ларини алиштириш, катта ёш- ) www.ziyouz.com kutubxonasi даги болаларда эса ^илинажак операқия майдонидаги сочларни ^ириш шулар жумласига киради. Операқия куни кеч^урун ва эрталаб тозалаш клизмаси қилинади. Эрталаб болага овқат ва ичимлик берилмайди, чунки болаларда деярли ^амма операқиялар умумий огрик,- сизлантириш (наркоз) дстида утади ва бир неча ^ултум сув қусишга сабаб булиши мумкин, бу эса бемор ^аётп учун хатарлидир. Операқиядан 30—40 минут олдин ^амма ^олларда дори-дармонлар берилади — премедикақия килинади, бу нерв системаси фаоллигини, наркотик уйк,у учун керак модда алмашинувини пасайтиради. Одатда тери остига промедол, атропин ва димедролпинг ёшга яраша бир марталик дозаси юборилади. Болаларни планли операқияларга тайёрлаш куп жи^атдан хирургик касаллик характерига ва боланинг ёшига боглик;. Болаларни торакал булимда операқия қилишга тайёрлаш. Торакал хирургия булимига кукрак бушлигида жойлашган органларнинг турли-туман касалликлари булган болаларни жойлаштирилади. Уларга упка ва плевра касалликлари, юрак ва йирик томирларнинг тугма ва орттирилган ривожланиш ну^сонлари, кукс оралигининг хавфсиз ва хавфли усмалари, ^изилунгачнинг ривожланиш ну^сонлари ва касалликлари киради. Дозирги вак,тда торакал хирургия болалар булимининг амалда иккита куриниши бор. Битта булимда упка, плевра, кукс оралигннинг турли патологияси булган болалар ётадиган булим ва юрак-томирлар системасининг ривожланиш нуқсонлари ва касалликлари булган болалар ётадиган булим булади. Клиник текшириш методлари билан бир қаторда торакал хирургия булимида диагностиканиқг турли-туман инструментал методлари кенг таркалган. Улар орасида энг му^имлари: бронхография, бронхоскопия, радионуклид диагностика, ангиокардиопульмонография ва тақщи нафас ва газ алмашинуви функқиясини текшириш ^исобланади. Тиббий ^амшира бу текшириш методлари тугрисида тулиқ тасаввурга эга булиши керак, чунки у болани бевосита текширишга тайёрлайди, уни утказишда катнапгади ва муолажадан кейин беморнинг а^воли устидан кузагиб боради. Бронхография, 'i рахеобронхиал шохни контраст текшириш. J^ap гал текширувдан кейин ишлатилган катетер ва шприқларни ^унт билан ювиш, уларни стериллаш керак. Бронохографиядан сунг болани палатада караwww.ziyouz.com kutubxonasi вотининг оёк томонини бир оз кутариб куйиб горизонтал ^олатда ёт^изилади. Бронхографиядан кейин болаларга купрок эътибор билан караш керак, уларга балрам кучирадиган микстура, доимий кислород ингаляқияси тайинланадқ. Болага овкатни текширувдан 3—4 соат утгач берилади. Нафас кисганДа ва қианозда зудлик билан врачни чақириш керак. Пневмомедиастенография — кукс оралигида усмасимон тузилмалар борлигига шуб^а булгавда кулланилади. Бу текширувни ёш болаларда наркоз остида, каттарок болаларда мадаллий анестезия остида утказилади, бола текширувга қадар ов^ат емаслиги керак. Агар текширув ма^аллий анестезия остида олиб борилса, 10 —20 мл ^ажмли стерил шприқлар ва 0,25% ли новокаин эритмасини тахт килиб куйилади. Болаларни йирингли жараёнлар сабабли упкада к и_ линадиган операқияга тайёрлаш беморларнинг умумий а^волини яхшилаш, кушимча инфекқия учоь,ларини санақия килиш (кариоз тишлар, хроник тонзиллит, гайморит ва б.), упканинг дренаж функқиясини яхшилашдан иборат, бунинг учун ^ар куни даволаш физкультураси утказилади, болага «дренаж» холат берилади ва -балгамни суюлтирадиган ва упканинг зарарланган булагини йирингдан яхширок тозалашга имкон берадиган протеолитик ферментлар билан ингаляқиялар тайинланади. Болаларни абдоминал хирургия булимида операқияга тайёрлаш. Меъда-ичак йулларида операқиялар килиш, операқиялардан олдинги махсус тадбирларни талаб этади, улар биринчи галда ичакни мунтазам бушатишга ва бола организми гомеостази (ички му.\ити)ни нормаллаштиришга каратилиши лозим. Болаларга ёшига мос ^олда ичак перистальтикасини кучайтирадиган ма^сулотлар (сули ва гречиха.буткаси, кизил лавлаги, сабзи, олма, асал ва б.) кУш и л га н ични юмшатадиган пар^ез овкатлар тайинланади. Сут-кислотали ма^сулотлар (простокваша, ақидофилин, янги кефир) кулай таъсир курсатади. Турли клизмалар — тозалаш, гипертоник, сифон, даво клизмалар куп фойда беради. Болаларда меъдада операқиялар ривожланиш нуксонлари, камрок портал гипертензия (яра тешилиши, Кон окиши) сабабли килинади. Бундай операқияларга тайёргарлик умумий ^олатнинг бузилшн даражасига (ориклаб кетиш, камк.онлик, сувсизланкш) кура белгиланади. Бундай беморларни операқияга тайёрлашда www.ziyouz.com kutubxonasi дамма тадбирлар венага туз, ок,силлар, витаминлар билан туйинтирилган эритмаларни юбориш йули билан бузилган мувозанатни тиклашга қаратилиши керак. Пилорус сиазмини пасайтирадиган дори препаратлари тайинланади. К,изилунгач, меъдаси варикоз кенгайиши булган портал гипертензияли беморларга юмшоқ овкатлар (^прилган) тайинланади. Бундан ташқари, кам^онликни бартараф этиш ва йуқолган о^сил урнини тиклаш учун операқиядан олдин i^oh ва о^сил препаратлари куп марта ^уйилади. Ривожланиш нуқсонлари (Гиршпрунг касаллиги, аноректал аномалиялар ва б.) ва бошқа касалликлар (полипоз, носпеқифик ярали колит ва б.) сабабли йуfoh ичак ва човда утказиладиган операқиялар аксарият махсус тайёргарликни талаб этади. Пасайган плазма о^силини нормага солиш керак булади. Рақионга дайвонот ва усимлик о^силлари тутган мадсулотлар, В, С группа витаминлари ^ушимча киритилади. Венага плазма, аминокислоталар мунтазам ^уйиб турилади. Руйрост юзага чшдан кам^онликда даволаш тадбирлари комплексига i^oh ^уйиш, темир препаратлари қуйиш киритилади. йугон ичакни тайёрлаш алодида адамиятга эга. Гиршпрунг касаллиги долихосигмада, тугри ичак атрезиясининг оқмали формаларида болалар хроник кабзиятдан кийналаднлар. Операқия кунгача ичаклар ахлат массаларидан тулик, озод қилиниши керак, бу ахлат интоксикақияси ва операқиялардан кейинги асоратларнинг олдини олиш хусусида мудимдир. Шунинг учун тавсия ^илинган режимни (пардез, тозалаш клизмалари) к,унт билан адо ^илиш, дафтасига мунтазам 2 марта сифон клизмалари қилиш керак. Клизмадан кейин ор^а чик;арув йулига торайган зона ор^али йугон ичакнинг кенгайган сегментига 1—2 соатга газ дайдайдиган найча киритилади. Болаларни урологик булимда операқияга тайёрлаш. Урологик беморларни операқияга тайёрлаш хусусиятлари касаллик характери, ^илинадиган операқия тури, яллигланиш жараёни активлиги, буйрак етишмовчилигининг даражаси билан белгиланади. Буйрак етишмовчилиги белгилари булган беморларда кислота-асос мувозанати, электролит ва о^сил баланси тартибга келтирилади. Шу ма^садда қон урнини босадиган сую^ликлар, қон препаратлари, глюкоза трансфузияси к;илинади. Сийдик йулларида яллигланиш жараёни актив булwww.ziyouz.com kutubxonasi ганда микрофлорага сезувчанликни ^исобга олган х,олда антибактериал терапия курси утказилади. Урологик касаллиги булган беморларни операқияга тайёрлаш диагностик материалларнинг ани^ й и р и л и ш и - га боглик;. Турли лаборатория текширувлари учун сийдик йигиш урологик беморлар билан ишлашда катта урин эгаллайди. Бунда гигиеник ^оидаларга риоя ^илиш — боланинг жинсий органлари топ-тоза булиши керак. Урил болаларда закар учини смегма ва сийдикдан или^ сув ёки фурақиллинга ^улланган пахта ёки дока тампон билан артилади. Урил бола бирданига шишачага сийиши лозим, сийдикни шишачаси билан лабораторияга юборилади. Физиологик фимози булган кнчик ёшдаги утил болаларда закар бошчасини чи^ариш керак эмас. Закарнинг препуқиал халтачасининг узи тампон билан артилади, холос. К^з болада сийдик йиришдан олдин остини ок,иб турган илик; сув билан ювилади. Ювиш ва^тида қулни ф а^ат бир йуналишда — қовдан анал тешикка томон юргизиш лозим, бу тайней жинсий органларнинг ахлатдан ифлосланишидан сақлайди. К,из бола остини ювганидан кейин ^овурини тувакка бушатади, ундаги сийдикни воронка орқали шишага ^уйилади. Тувак, воронка, шиша совунлаб ювилган ва иссиқ сув билан чайилган булиши керак. Анализ учун йирилган сийдик ^уйилган шишани тоза пахта тампон билан бекитилади. Айрим ^олларда ^из болаларда сийдикни катетер билан йирилади. Кукрак ёшидаги болаларда сийдик махсус сийдикдон, шиша ёки резина пробирка, резина сурричга йирилади. Текншриш учун йирилган сийдикни дар^ол лабораторияга олиб борилади, бунинг иложи булмаса, бир оз фурсат салқин жойда (совутгичда) сакланади, чунки уй ^ароратида сийдик айнийди ва текширувга яро^сиз булиб ^олади. Лабораторияга юбориладиган сийдикли шишага булимнинг номи, боланинг фамилияси, исми ва ёши, сийдикнинг ^айси анализга юборилаётгани, тиббий х,амширанинг имзоси ёзилган булиши керак. Сийдик йули о^малари ва сийдик тутолмаслик, i^oву^ экстрофияси, эписпадияси булган беморларни ^ар куни кеч^урун ёки «ором соатида» гигиеник ваннага туширилади, кунига бир неча марта или^ калий перманганат эритмаси билан остини ювилади. О^ма атрофида ёки чотда ва сонларнинг ички юзасида дерматит булган ^олларда тери ультрабинафша нур билан нурлатилади, www.ziyouz.com kutubxonasi pyx мазщёки Лассар пастаси суртилади. Сийдик йули ёки кову^ни ичак сегмента билан алиштириш билан борлик операқияга тайёргарликда, шунингдек сийдик йулини йурон ичакка кучириб утказишда ичакни рентгенологик текширилади. Ахлатни гижжа тухумлари бор-йуқлигига ва анал тешик атрофидаги теридан олинган суртмани остриқалар тухумлари бор-йуқлигига уч марта текширилади. Операқияга ^адар 5—7 кун мобайнида таъсир доираси кенг антибиотиклар тайинл'анади. Янги тугилган чақалоқларни операқияга тайёрлаш. Янги тугилган ча^ало^лар хирургияси булимига >^ар хил турма ривожланиш ну^сонлари ва йирингли касалликлари булган болаларни ёт^изилади. Йирингли касалликлари булган ча^алок;лар махсус ажратилган палатага жойлаштирилиши керак. Чак,алок;ларда аксарият ^азм йулининг (меъда, қизилунач, ун икни бармо^, ичак, ингичка ичак) ривожланиш ну^сонлари кузатилади, улар асосан шошилинч операқия қилишпи талаб этади. Операқиядан олдинги тайёргарлик ^ажми патологик узгариш характерига ва операқион аралашувнинг мураккаблигига богли^. Ча^ало^ болада терморегуляқия такомилига етмаганини ^айд қилиб утиш зарур. Ча^ало^ тез сов^отади ва сову^ни кутара олмайди. Шупга кура болаларни операқия хонасига или^ грелкалар билан бирга келтирилади. Болани иссиқ тутиш мак;- садида оёк,-қулларини пахта билан ураб, уни бинт билан ма^камланади. Гипертермияда (тана .^арорати 38°С дан ошганда) врач иситмани туширадиган воситалар тайинлайди. Болаларни oiuhfhm операқияларга тайёрлаш. Болаларни о ш и ри ч , яъни кечиктириб булмайдиган операқияларга тайёрлашда ^ар соат фурсатни қулдан бой бериш бола а^волинп огирлаштириши ва ^аёт учун хавфли асоратлар пайдо булиш имкониятини оширишини ^исобга олиш керак. О ш и ри ч операқияга тушган беморларда аксарият меъда тулиб кетган булади. Бундай беморни операқия хонасига юборишдан олдин меъдасидаги нарсаларни зонд билан чи^арилади. Бу ^оиданинг бузилиши беморда операқия столида ь^усуқ массаси аспирақияси хавфини вужудга келтиради. Бемор oFHp ^олатда касалхонага келтирилганда операқиядан олдинги тайёргарликни к;абулхона булимининг узида утказилади. Зарур текширувлар қаторига: пульс, артериал босимни улчаш, қон групаси ва резус-омилни, гемоглобин, гематокритни ани^лаш киради. www.ziyouz.com kutubxonasi Кон кетиши, ичак тутилиб ^олиши, огир травматик шикастланишлар сабабли шошилинч хирургик операқиялар олдидан операқия бошланишига жуда кам фурсат ь^олганда датто махсус текширувларсиз венага к,он урнини босадиган суюқликлар, Рингер эритмаси, глюкоза ^уйилади. Бу дезинтоксикақияга ва бузилган гидроион мувозанатини тиклашга имкон беради. 1\абулхона булимииинг узида i^oh кетишини тухтатиш буйича шошилинч чоралар курилиши (жгут ёки стерил босиб турадиган боглам қуйилади) зарур. Зарурат булганда болани зудлик билан операқия хонасига олиб борилади. Бемор кон аралаш ^усаётган ички i^oh кетишида меъда содасига музли халтача ^уйилади. Тугри ичакдан i^oh кетаётганда ^оринга сову^ нарса қуйилади. Шундан сунг врач курсатмаси буйича беморни эндоскопик текширишга тайёрлаш бошланади. Огир йирингли хирургик инфекқияси булган беморлар бирмунча давомли операқиядан олдинги тайёргарликка мудтож буладилар. Операқияга ^адар беморнинг огир адволшщ енгиллаштириш керак, акс долда у наркоз ва операқияни кутара олмаслиги мумкин. Чунончи, агар болада перитонит, сувсизланиш, интоксикақия додисаларн ^айд ^илинса, юрак-томирлар системаси функқияси издан чик>са, 2—3 соат ичида бузилган функқиялар ва дезинтоксикақияни нормага солишга мулжалланган тайёргарлик курилади. Томчи дори к;уйиш системаси йулга ^уйилиб, беморни шу система билан операқия хонасига етказилади. Шундай ^илиб, операқияга тайёрлаш болаларни хирургик даволашда мудим урин эгаллайди. У беморнинг адволи ва ёшига, операқия характерига ва операқиягача булган вақтга богли^. Беморларни операқиядан кейинги даврда парваришлаш. Беморларни операқиядан кейинги даврда парваришлаш хирургик давонинг мудим ва масъулиятли бос- ^ичидир. Датто мадорат билан утказилган операқиядан кейин дам беморни нотугри ёки пала-партиш парвариш қилиш хирургнинг дамма даракатларини пучга чиқаради, огир асоратлар пайдо қилиши ва датто беморни иобуд ^илиши мумкин. Операқиядан кейин беморларни боқиш ва тиббий ходимларнинг ишлаши учун Кулай шароитларни таъминлаш ма^садида йирик клиникалар ва каса.лхоналарда реанимақия ва интенсив терапия булимлари деб аталадиган махсус операқиядан кейинги булимлар очилган. Агар касалхонада бунг* www.ziyouz.com kutubxonasi шароитлар булмаса, операқиядан кейинги беморлар учун хирургик булимларда махсус палаталар ажратилади. Операқиядан кейинги давр хирург охирги чокни тикканидан ва жаро^атга боглам қуйганидан сунг бошланади. Бола бир оз фурсат операқия хонасида ётади, сунгра уни палатага олиб борилади ва уринга ёт^изилади. БОЛАНИ ОПЕРАҚИЯДАН КЕЙИН ПАРВАРИШ КИЛИШНИНГ УМУМИЙ МАСАЛАЛАРИ Операқиядан кейинги беморларни, айни^са болаларни парвариш қилишда икир-чикирларнинг узи йу^. Бунда ^амма нарса: врач курсатмаларини пухта бажариш, тана ^арорати, артериал босим, пульс тезлиги, нафас олишни мунтазам улчаб-^исоблаб бориш; ичилган ва ажратилган суюқлик миқдорини, неча марта ич келиши ва ахлат характерный қайд қилиш му^им. Операқиядан кейинги жаро^ат ^олати устидан синчнклаб кузатиш, боглам ёки пластирни текшириб куриш, бемор а.^волидаги ^ар қандай узгаришларни ёзиб бориш, огир бемор учун махсус карта тулдириш ва врачга мунтазам ахборот бериб туриш лозим. Кон кетиши, юрак, нафас тухташи каби асоратлар пайдо булганда врач келгунча зарур ёрдам курсатиш талаб этилади. Айииқса кичик ёшдаги болалар уринда мажбурий вазиятда сабр-тоқаг ^илиб ётиш зарурлигини англаб етмайдилар. Шунинг учун бола операқиядан кейин уз саломатлигига путур етказмаслиги учун махсус чоралар куришга тугри келадн. Шундай чоралардан бири беморни операқиядан кейин уринда ^имирламайдиган ^илиб ётқизишдир. Бунинг учун боланинг оё^-^улларини каравотга бинт ва пахтадан тайёрланган юмшок; манжеткалар ёрдамида боглаб қуйилади. Зарурат булганда болани танасидан энлик юмшок; белбог билан боглаб қуйилади. Бунда ^атти^ боглаш сира мумкин эмас, чунки бу огри^ кучайишига саба б булади, веноз i^oh димланиб қолади. Тери билан манжетка орасидан бармо^ бемалол ута оладиган булиши керак. М а^камлаб к;уйиш давомлилиги боланинг ёшига ва операқиядан кейинги а^волига богли^. Операқиядан кейин дастлабки соатларда беморларда наркозга жавоб реакқияси натижасида ^усиш руй беради. Шунга кура операқиядан кейинги беморларни шқоятда ^унт билан кузатиб бориш лозим. Болада қуwww.ziyouz.com kutubxonasi сиш аломатлари пайдо булиши билан боланинг бошини ён томонга буриш, идиш тутиш, ^ycyt^ массалари тушгандан сунг о ри з бушлирини олдиндан тайёрлаб қуйилган стерил дока боглам билан артиш керак. К,усиш такрорланиб туриши мумкинлигини ^исобга олиб беморларни наркоздан бутунлай уйгонгунча ва 1\усиш тухтагунча кузатиб бориш зарур. Операқиядан кейин ^атти^ ташна буладилар. Бола ф а^ат врач рухсати билан у белгилаган миқдорда сую^- лик ичиши мумкин. Болаларда операқиядан кейинги я^ин утган даврда орри^ ^олдиришга ^аракат ^илишнинг а^амияти катта. Агар бола операқион жаро^ат ёки бош^а жойдаги орри^дан шикоят ^илса, бу ^а^да зудлик билан врачга мурожаат ^илиш керак. Операқиядан кейинги даврда касал боланинг умумий гигиеник парваришлашнинг а^амияти катта. Беморга операқион жаро.\ат со^асини кир ^илмай ёки .\ул қилмай қул ювиш, ювиниш, ов^ат ейишни ургатиш лозим. Уринда ётиб долган катта ёшдаги беморларни ва илк гудак ёшидаги болаларни тиббий ^амшира кичик тиббий ходим билан бирга гигиеник жи^атдан ювиб-тарайди. Мунтазам равишда бемор танасини ^ул сочи^ билан артиб ишк;алаш, остини ювиш, кукрак ёшидаги болаларнинг йургагини янгилаш керак. Бу тадбирлар терида бичилиш ва ёто^ яраларнинг олдини олади. Огир ётган беморлар ич кийимини тез-тез — ^ар куни ва шарт-шароитларга кура (^усиш, ахлат, сийдик тегиши ва б.) кунига бир неча марта алиштирилади. Ofhp ётган беморнинг чойшабини алиштириш ходимлардан муайян малака талаб ^илади. Агар катта ёшдаги болага ёнбошига угирилишга рухсат этилган булса, аввал бошини о^иста кутариш ва боши тагидан ёстикни олиб куйиши, сунгра ёнбошга юзи билан каравои четига угирилишга кумаклашиш керак. Уринбошнинг буш долган ярмига кир чоЙ1пабни гардишсимон юмалатиб йирилади. Буш долган жойига ярмигача гардишсимон куринпшдаги чойшабни ^уйиш лозим. Сунгра беморга чал1^анча ётиш ва иккинчи ёнбошга бурилишга ёрдам берилади, шундан кейин бемор юз томони билан каравотининг қарама-қарши четида тоза чойшабда ётади. Шундан сунг кир чойшабни йириштириб тозасини текис ^илиб ёзилади. ё ш болаларнинг урнини солишда ётган ^олатида ^улда кутариб турилади. Агар беморга актив * ^аракатлар ^илишга рухсат этилмаган булса, чойшабни бош^а усулда алиштирилади. Кир чойшабни караwww.ziyouz.com kutubxonasi вотнинг бош томонидан бошлаб беморнинг бошини ва гавдасининг ю^ори ^нсмини санитарка билан биргаликда кутарган долда йирилади. Кир чойшаб урнига кундаланг ^илиб ура.лган тоза чойшабни к,уйилади ва уни буш долган жойда ёзилади. Сунгра тоза чойшабга ёсти^ қуйилиб унга беморнинг боши ^уйилади. Иккита одам бемор чаногини кутаради, кир чойшабни каравотнинг оё^ томонига суриб унинг урнига тозасини ёзишда давом этилади. Шундан сунг кир чойшаб олиб ташланади. Чойшаб алиштиришнинг дар иккала усули дам ходимларнинг чаедон даракат ^илишларига к;арамай, беморни куп безовта ^илади ва шунинг учун баъзан уни каталкага олиб ёт^изиш ва уринбошини ^айтадан ёзиш ма^садга мувофик;, чунки бу иш билан икки кишининг шугулланишига турри келади. Операқиядан кейин болани парвариш к;илишга ^уйиладиган умумий талаблардан таш^ари операдиянинг дар хил турларига хос хусусиятлар дам мавжуд. Торакал булимда беморларни парвариш қилиш. Oneрақиядан кейинги даврда операқиядан кейин эдтимол тутилган асоратлар профилактикасига катта адамият берилади. Операқиядан кейинги даврнинг энг хатарли асоратларидан бири упка ателектази, упка коллапси ва уткир пневмония дисобланади. Операқиядан кейинги даврнинг дастлабки кунларида операқион жародаг содасидаги орри^ни қолдиришнинг адамияти катта. Оррик; даракатларни чеклаб қуяди, нафас амплитудасини камайтиради, йуталишга имкон бермайди, бу операқия қилинган упка бронхларида балгам йигилишига олиб келади. Тиббий дамшира огриқ синдроми устидан доима кузатиб бориши ва орри^ ^олдирадиган воситалар таъсири тугаши билан врачга хабар ^илиши лозим. Асо~ ратларни профилактика қилиш мақсадида беморни каравотда даракатлар ^илишга, балгам туфлаб туришга ундашга турри келади, у билан даволаш физкультураси машрулотлари олиб борилади. Упқа қпсман резекқия ^илиигандан кейин плевра бушлиги дренаж ва актив аспирақия қилинади. Системада доимий манфий босим вужудга келтирилиб, уни манометр билан назорат ^илинади. Болапинг ёшига кура сув уступи дисобида 5— 10 дан 40 см гача босимни ^увватлаб турилади. Дренаж системанинг ишлашини к;унт билан кузатиш, ажралиб чивдан сую^лик ми^- дори ва характерини қайд ^илиш, плевра бушлиридан даво чи^ишини назорат ^илиб бориш зарур. Дренаж сисwww.ziyouz.com kutubxonasi темада носозлик ёки бемор а^волида узгаришлар сезилганда бу ^ақда зудлик билан врачга хабар бериш керак. Операқиядан 2—3 кун утгач, ^аво ва суюклик йир и л и ш и тухтагандан сунг дренаж система олиб қуйилади. Хи^илдорида кескин шиш, нафас етишмовчилиги ривожланаётган торакал беморларда шошилинч трахеостомия қилинади. Бундай беморларни айникса катта эътибор билан асептикага риоя килиб парваришлаш талаб этилади. Трахеостома атрофидаги терига кунига 2 марта йод настойкаси ёки дезинфекқия ^иладиган бош^а эритма суртилади, шундан сунг устига стерил боглам ёпиб ^уйилади. Трехеостомик найчани >^ар куни алиштириб турилади. Трахеостомали беморнинг йуталиб балгам ажратиши, шунга кура йиринг, шилимшнқ, балгам тупланишининг олдини олиш ма^садида трехеобронхиал шох ^ар куни тозалаб турилади. Бунда шилимшик; электр сурричга уланган стерил катетер билан тортилади. Трахеяни яхширок; тозалаш учун бевосита тортиш олдидан трахеостома орқали ичимлик сода эритмаси (5—20 мл) қуйилади. Торакал булимда қизилунгачи кимёвий моддалардан куйган болалар беморларнинг орир гуру^ини ташкил киладн. Бу шикает натижасида ^изилунгач чандик;ли торайиб, ^атто батамом тутилиб колади. Бундай бемор овкат ея олмагани сабабли унда гастростомия операқияси қилинади (кориннинг олдинги деворида ва меъда деворида тешик очиб меъда сунъий йули очилади). Болани гастростома ор^али овқатлантирилади, бунда унга осон ^азм буладиган ю^ори калорияли суюк; овь^ат тайинланади. Тиббий хамшира беморни ов^атлантиради ва гастростомага караб туради. Парваришнинг қийинлиги шундаки, гастростома атрофидаги тери тезда мақерақияга учрайди (бичилади). Х^ар гал ов^атлантиришдан сунг гастростома со^асини озода қилиш зарур. Терини калий перманганат эритмасига (0,1%) намланган пахта ёки дока тампон билан артилади ва дока салфетка билан қуритилади. Сунгра унга Лассар пастаси суртилади ва тоза боглам қуйилади. К,изилунгач кисман торайганда гастростома ор^али бужланади. Абдоминал хирургия булимида беморларни парвариш қилиш. 1\орин бушлири органларидаги операқиядан кейин парваришлаш операқиянинг орир-енгиллигига ва >;ажмига богли^. Чов чурраси, крипторхизм, мояк истисwww.ziyouz.com kutubxonasi i^ocii кабилардан операқия қилинган беморлар одатда эртаси куниё^ урнидан туриши, ^ожатга бориши, операқиядан олдин ^андай ов^атлар тамадди ь^илган булса, яна ушаларни еявериши мумкин. Ичакка тааллу^ли аппендэктомия ва бонща операқиялардан кейин уринда ётиш режими бирмунча к;атти^ булади ва 3—4 кунгача беморга юмшок, махсус пар^ез ов^атлар бериб турилади. Пилоростеноз туфайли операқия қилинган чақалоқ болаларга операқион аралашувидан 6 соат утгач согиб олннган кукрак сути аввалига ,^ар 2 соатда берилиб, тунда танаффус ^илинади, иккинчи суткадан порқияни аста-секин купайтириб борилади, туртинчи суткадан эса одатдаги эмизиш режимига утилади. Корин бушлирида утказиладиган огир операқиялардан кейинги беморлар (ичак тутилиб к;олишида ичакни ^исман резекқия ^илиш, Гиршпрунг касаллиги ва б.) ало^ида диққат-эътибор ва парваришни талаб этади. Бундай ^олларда беморнинг қаддини баланд ^илиб ут^азиб қуйилади. Дастлабки 2—3 сутка ичида ов^ат ва суюк;лик берилмай, парентерал ов^атланиш тайинланади. Бурун ор^али киритилган меъда зондини ^олдирилади, унинг утказувчанлигини сақлаб к;олиш учун уни ^ар 2 соатда физиологик эритма билан ювиб турилади. Агар зонд орк,али шилимши^ ёки суюқлик ажралса, унинг ажралган ва^ти, ми^дори, характери ёзиб ^уйилади ва бу ^ақда врачга хабар берилади. Аксарият ^орин бушлири органларидаги операқиялардан кейин газ хосил булиши ва ичакнинг газлардан шишиб чи^иши (метеоризм) орта боради. Метеоризмга ^арши курашиш ва олдини олиш ма^садида кислородни нафасга олиш (оксигенотерапия) тайинланади, газ ^айдовчи найча ^улланилади ёки гипертоник клизма к;илинади. Чови операқия ^илинган болалар ало^ида парваришга му.^тож буладилар. Одатда бундай беморнинг оё^- ларини уринда кутариб ва кериб ^уйилади, бунинг учун махсус гипс шинадан фойдаланилади. Бола бундай вазиятда чоклари олингунча урта ^исобда 8— 10 кун ётади, сунгра уни одатдаги вазиятга утказилади. Жарохатга, ор^а чиқарув йулига, сийдик чи^ариш каналига и,уйиладиган дренажларнинг (резина, дока тилиши, найчалар ва катетерлар) ^олати ва турри ишлаши устидан доимий кузатув олиб бориш лозим. Тиббий ходим бола дренажни бехосдан чиқариб юбормаслиги устидан кузатиб бориши, ажралиб чи^аётган сую^- лик характери ва ми^дорини ^айд ^илиши лозим. Дреwww.ziyouz.com kutubxonasi нажни врач иштирокисиз алнштирнш ёки олиб ташлаш мумкин эмас. Човни дар куни қунт билан покиза ^илиб туриш керак. Бола сийганидан ёки ичи келганидан кейин остини кучсиз калий перманганат эритмаси билан: ювиш, терисини дока салфетка билан ^уритиш лозим. Агар жародат атрофида яллигланиш белгилари — тери ^изариши, шиш пайдо булса, тезлик билан врачга хабар берилади, врач эса яллигланишга ^арши даво тайинлайди. Бу ^оидаларга амал ^илинмаса, чоклар ситилиб чиқиши, йирингли жараёнлар сингари огир асоратлар> вужудга келади. Ахлати ва сийдигини тутолмайдиган беморларга ёши ва патологик узгаришларнинг турига кура индивидуал парвариш ^илиш лозим. Ахлатини тутолмайдиган беморларни уч гурудга булиш мумкин: 1) орк;а чи^арув йули тешиги табиий, ичи келадиган, бирок; вақти-ва^тида булганиб ^оладиган беморлар; 2) орк;а чик,арув йули тешиги табиий, ичи узича келмайдиган, ахлат оз-оздан чи^иб турадиган беморлар; 3) тапщи чиқарув йули тешиги гайритабиий булган беморлар. Биринчи гурудга одатда ректовестибуляр ёки ректбвагинал о^малари булган қиз болалар киради. Одатда улар тувакка утириш истагини билдирадилар. Биро^ уларда оралиқ ва жинсий ёриқ доимо ахлат билан ифлосланган булади. Уларда сийдик чиқарув йулларининг ю^орига кутариладиган инфекқияси ривожланиш хавфи вужудга келади, шунга кура орали^ ва жинсий органларини ^унт билан тоза тутишга даракат ^илинади. К,из болани ичи келгандан кейингина эмас, балки кунига бир неча марта кучсиз калий перманганат эритмаси билан остини ювилади. Яхши парвариш ^илинмаганда орали^ териси бичилади, бадбуй дид чи^ади. Болани ^атти^ қичишиш безовта қилади. Иккинчи гуруддаги беморларда ич келиш истаги пайдо булмайди, ахлат орқа чи^арув йули орк;али доимо ажралиб туради. Бундай беморларга врач курсатмасига кура кунига 2—3 марта тозалаш клизмаси қилинади. Клизмани эрталаб, нонуштадан кейин ва ухлашдан олдин ^илган яхши. Бола кундузи човига боглаб к>уйилган йургакларда булади, ажралиб чи^аётган ахлат ана шу йургакларга йигилади. Иургак вак;ти-ва^тида алиштирилиб, болани остини ювиб турилади. Каттаро^ ёшдаги болалар буни узлари урганиб оладилар ва бошк,алар ёрдамига мудтож булмайдилар. Opi^a чи^арув йули тешиги гайритабиий булган беwww.ziyouz.com kutubxonasi морларни парвариш ^илишда айрим ^ийинчиликларга дуч келинади. Уни қориннинг унг ёки чап ярмида ^осил қилинади. Ичакни ^орин девори тешигига тикиб к,уйилади, ахлат массаси шу тарифа ^осил қилинган «ор^а чи^арув йули» дан ажралиб чик;ади. Ахлат о^маси атрофидаги тери бичилиб кетмаслиги учун терини тугри парвариш қилиш керак. К,орин терисини калий перманганат эритмаси билан ювиб ва пахта тампон билан ^уритилгандан кейин унга Лассар пастаси ёки рух малх;амини мул қилиб суртиш лозим. Ичакдан чи^аётган ахлат массасини махсус тувакка ёки қорин олдинги деворига боглаб ^уйиладиган пластик халтачаларга йигиш ^улайдир. Идиш кунига бир неча марта тозаланади, ювилади ва жойига урнатиб ^уйилади. Сийдик тутолмаслик купинча ахлат тутолмаслик бил ан бирга учрайди, бирок; ало^ида кузатилиши ^ам мумкин. Сийдик терини баттар таъсирлантиради, ё^имсиз хид пайдо қилишдан ташқари, яхлит эрозиялар пайдо булишига олиб келади. Сийдик тутолмасликда уни сийдик чи^арув каналининг ташқи тешигига боглаб к,уйилган дока салфеткаларга йигилади. Бундан таш^ари, қиз «а угил болалар учун махсус сийдикдонлар булади. Сийдикдон кунига 4—5 марта бушатилади, бадбуй ^идли ^атти^ чукмани эритиш учун калий перманганат эритмаси билан ювилади. Ахлати ёки сийдигини тутолмайдиган беморларни парвариш ^иладиган тиббий ^амшира, касб-кор купикмаларидан ташқари, серандиша ва одобли, болага ме^- рибон булиши керак. Айни^са катта ёшдаги болалар уз дардларидан қатти^ изтироб чекадилар ва ^ар ^андай танбе^дан хафа буладилар. Тиббий ходимнинг бурчи бундай беморларнинг кунглини кутариш, уларда согайнб кетишга ишонч ^осил қилиш ^исобланади. Урология булимида беморларни парвариш қилиш. Урологик беморларни парвариш қилишнинг ^ийинлиги шундаки, буйраклар, сийдик йуллари, ^овуь;да операқия утказилгандан кейин сийдик дренажлар орк,али о^иб чикиши мумкин. Улар сони битта, бир неча, баъзан 4— 5 тагача булиши мумкин. Операқия қилинган органдан сийдик бевосита чиқадиган функқионал дренажлар ва э^тиётдан ^уйиладиган дренажлар булади. Улар функқионал дренаж тушиб кетганда ёки чок ор^али сизиб чи^аётган тузима суюқлиги ёки сийдикни ^айдаш учун Пеории бушлиги ор^асида урнатилади. Дренажнинг вазифаси ва сийдикнинг к;айси органwww.ziyouz.com kutubxonasi дан чи^аётганлигини билиш учун уларга тамга босилган булади (маркировка). Беморлар ажратадиган сийдик йигиладиган улчов банкалар ёки шишаларда ^ам тегишли ёзувлар булади. Х,ар бир дренаж ало^ида банкага туширилади. Тиббий ^амшира дренажлар, уларнинг урнатилиши, утказувчанлиги устидан доимий назорат ^илиб боради. Дренаж тушиб кетганда сийдик атрофидаги тук;ималарга туша бошлайди, уларда йигилади, натижада ок;ма чунтаклар ^осил булиб, улар> яллигланиш жараёнини ^осил к;илади. Дренажнинг утказувчанлиги яхши булиши керак. Унда йиринг, ь^он ивиндиси, шилимшик; ти^илиб ^олмаслиги учун суткасига 3—4 марта уни фурақилин эритмаси билан (1:5 000) ювилади. Урологик беморларда операқиядан кейинги даврда диурез улчаб борилади. Бунда бола ичган ва парентерал юборилган суюк;лик ми^дори аниқ улчанади. Шунингдек умуман ажралиб чивдан сийдик ми^дори ва ^ар бир дренаждан тушган сийдик миқдори ^исоб қилинади. Сийдикнинг богламга сизиб утиш тезлиги .%ам к;айд қилинадн. Гипоспадия, уретранинг посттравматик торайиши кабиларда операқиялар олдидан беморларда қистостомия утказилади, яъни сунъий уретра ^осил ^илинади.. Қистостомик найчанинг тапщи учини сийдикдонга (шишага) туширилади, уни бемор танасига боглам билан ма^камланади. Қистостомали беморлар парвариши сийдикдонни суткасига 4—5 марта бушатиб туриш, қистостома атрофидаги терини тоза тутиш ва қистостомик найчани ювишдан иборат. Ажралиб чи^адиган сийдик характерини доимо кузатиб бориш зарур. Операқиядан кейин дастлабки суткаларда сийдикка оз-моз ^он аралашиб келиши э.^тимол. Агар i^oh лахталар ^олида ёки талай миқдорда ажралиб чик;адиган булса, дар^ол врачга хабар бериш зарур. Урологик беморлар операқиядан кейин дастлабки 2 сутка ичида парентерал овқатлантирилади. Сунгра уларга тузлар, о^сил чегараланган, бирок; сабзавотлар,. мевалар, шарбатлар мик;дори ошқрилган махсус пар.\ез овқат тайинланади. Тиббий ^амшира тегишли пар^езга риоя қилинишини назорат ^илиб боради. Янги тугилган ча^алоқлар булимида беморларни парвариш қилиш. Бу б^лимга турли хил ривожланиш ну^сонлари (^азм йули, диафрагма, упка, ^орин олдинwww.ziyouz.com kutubxonasi ги деворида) ва йирингли хасталикларм (некротик флегмона, мастит, амфолит, остеомиелит, сохта фурункулёз ва б.) булган, .^аётининг биринчи ойини яшаб келаёттан ча^ало^лар ёт^изилади. Ча^ало^лик даврида утказиладиган операқияларнинг тахминан 80 фоизини о ш и рич операқиялар ташкил этади. йирингли касалликлари булган ча^алоқлар махсус ажратилган хонага ётк;изилшии керак. Тиббий ходимлар йирингли палаталарда фойдаланиладиган инструментлар, ок;ли^лар, идиш кабилар ало^ида стерилланишини кузатиб боришлари керак. Тиббий ходимлар шахсий гигиена ^оидаларига ОРишмай амал қилишлари, қулнинг тозалиги ва тирно^- лар калта ^илиб олингани устидан кузатиб боришлари лозим; бунда ча^алоқнинг нозик терисини ^амшира ^ар куни эрталаб тоза стерил пахта булакчаси билан артади, халат, дезинфекқияланган пойабзал, стерил қалпо^- ча кияди. Стерил ни^об тутиш шарт, уни ^ар 4 соатда алиштириб турилади. Респиратор-вирус инфекқияси, дерматитлар, кариес ва бош^а юқумли касалликларнинг белгилари булган шахсларнинг чақалок;лар булимида ишлашига рухсат этилмайди. Чақалоқ болаларни эмизиш учун махсус ажратилган хоналардаги оналарга ^ам худди шундай талаблар қуйилади. ^изилунгач, ичаклардаги операқиялардан кейин орир септик ^олатларда ча^ало^ болаларни парентерал ёки зонд орқали ов^атлантирилади. Парентерал ов^атлантиришда венага суюқлик қуйишни адо этаётган ^амшира суюқликнинг вена ор^али тез юборилиши ча^ало^да ^атто упка шиши ва юрак-томирлар етишмовчилиги сингари асоратлар пайдо қилиши мумкинлигини унутмаслиги керак. К,андай препаратлигига кура (к;он, плазма, глюкоза ва б.) о^им билан юбориш 3—4 минут, томчилаб юбориш минутига 10—20 томчи тезликда ам алга оширилади. Зонд орқали ов^атлантиришда зондни чақалоқ меъдасига бурун йулларидан бирига енгил айланма ^аракатлар билан куч ишлатмай киритилади. ЗонДпи керакли узунликда киритиш учун уни сирт^и томондан пастки учи билан киндик ва ханжарсимон усиқ уртасига, юқори ь^исмида эса ^улок; юмшори сат^ида белги ^уйилади. Зонд трахеяга тушмаслиги учун зонд киритилаётганда ча^ало^ боши энгаштирилиши керак. Зонднинг трахеяга тушиб ^олганини боланинг йуталиши, бурик; йирисидан пайқаш мумкин. Зонд ичкарига керакли даражада киритилганидан кейин уни юз терисига лейкоwww.ziyouz.com kutubxonasi пластир билан ёпиштириб ^уйилади. Зонд дар 2 кунда чи^ариб олинади ва шилли^ парда бичилишига дамда яллигланишига йул ^уймаслик учун уни боища бурун йулига киритилади. Баъзан беморга ов^ат булиб-булиб берилади, бунда тиббий дамшира овқатни сурричли шишача ёки чой ^ошик;да беради. Бунда врач тайинлаган тартиб ва дозага амал қилинади. Кузатув вара^асида дар гал ов^ат берилган ва^т ва ейилган овқат ми^дори қайд ^илинади. Операқиядан кейинги даврда меъда-ичак йулининг нормал ишлашига, жумладан ичакнинг уз ва^тида бушалишига катта адамият берилиши лозим. К,абзиятларда беморга тозалаш ёки гипертоник клизмалар тайинланади. Ча^алоеда тозалаш клизмаси резина баллонча ёрдамида дарорати 28—30°С да ^айнатилган сув билан қилинади. Болани чалқанча ё?^изилади, чап ^ул билан оё^ларини ^орнига тортилади, унг к,ул билан эса вазелин суртилган учликни анал тешикка 3 см ичкарига киритилади. Юбориладиган суюқлик ми^дори 30—50 мл ни таижил қилади. Гипертоник клизмалар ичак перистальтикасини рагбатлантириш учун тайинланади. Чақало^ болаларда гипертоник клизмалар учун хона дароратидаги 5% ли натрий хлорид эритмасидан фойдаланилади. Юбориладиган эритма дажми 20—25 мл дан ошмаслиги керак. Айрим долларда тозалаш ва гипертоник клизмалар турри ичакка 8— 10 см ичкарига киритилган катетер ёрдамида ^илинади, бу ичакнинг говорила жойлашган ^исмларини тозалашга ёрдам беради. Бунда катетерга сую^ликни поршенни одиста босиб шприқ орқали киритилади. Турри ичакка сую^лик юборилгандан кейин 15—20 минут утгач ичи келмаса, 10 см ичкаригача газ дайдовчи найча қуйилади. Чақало^лар хирургияси булимида врач дамшира ёрдамида ёки дамширанинг узи яра Ьорлаш ишини бажаради. Бемор ярасини зарур дори-дармонлар, инструментлар, боглов материали тахт ^илиб к,уйилган йургаклаш столида борланади. Манипуляқияларни беморни иложи борича эдтиёт ^илган долда амалга ошириш лозим. Чунончи, ярага ёпишиб долган богламни водород пероксид ёки калий перманганат эритмаси билан эринмасдан шимдирилади. Агар ярани мустақил боглаётган тиббий дамшира жародатнинг авж олганини аниқлайдигаи булса, у зудлик билан врачга хабар ^илади ва унинг курсатмаларини бажаради. Йирингли жародатлар водород пероксид эритмаси билан мул ^илиб ювилади, www.ziyouz.com kutubxonasi ^осил булган купикни пахта тампон билан артиб олинади ва жаро^ат дезинфекқия қиладиган эритма билан артилади. Сунгра жарохат со^аси ^уритилади ва стерил наклейка ёки боглам билан бекитилади. Агар жарохат тоза булса, яллигланиш аломатлари булмаганда тоза асептик боглам қуйилади. Ча^алок; бола организмида ^амма патологик жараёнлар гоят тез ривожланишини яна бир марта таъкидлаб утиш зарур. Шунинг учун бемор а^волидаги барча узгаришларни уз ва^тида пайқаш, уларни ани^ қилнб ^айд ^илиш ва шошилинч чоралар куриш учун врачга .маълум ^илиш керак. Йирингли хирургия булимида бем орларни парвариш қилиш хусусиятлари Гудаклик ёшидаги йирингли касалликлар гоят тур- .ли-туман, улар >^амма ёшдаги болаларда учраши мумкин. Йирингли хирургия булимларига ало^ида талаблар қуйилади. Бу булимларга йирингли касалликлари булмаган беморларни жойлаштиришга асло рухсат этилмайди. Бу булимларнинг уз операқия хоналари, яра боглаш хоналари, санузеллари, о^лиқлар са^ланадиган хоналари, озиқ-овқат блоки булади. Йирингли булим-. лардаги тиббий ходимларнинг олдиндан санитария ишловидан утмасдан ва кийим-бошини алиштирмасдан •бошқа булимларга киришлари мумкин эмас. Йирингли касалликлари булган болалар кенг, ёруг, қуёш нури яхши тушадиган ва тез-тез шамоллатиб туриладиган палаталарга жойлаштирилишлари керак. Палаталарни суткасига 3—4 марта ультрабинафша нурлар билан нурлантириш лозим. Уйинчоқлар, деразалар, йургаклаш столи, эшик дасталари, туваклар, сийдик йиппн учун идишлар ва бош^а нарсалар мунтазам (^ар куни) нам усулда дезинфекқия қилиниши керак. Беморпинг кийимбоши ва урин-курпаси тоза, яхши дазмолланган, йургаклар эса/ яхши стерилизақия к,илинган булиши даркор. Тиббий >;амшира кичик тиббий ходимнинг хоналарни ^андай йигиштирганини (нам усулда тозалаш, ахлатни, ишлатилган материалларни олиб чиқиш ва ёқиб юбориш ва б.) назорат ^илиб боради. Беморни парвариш ^илаётган тиббий ходим ^ар гал бемор ярасини боглаганидан кейин қулини махсус воситалар (0,5% ли нашатир спирти ёки «Первомур», этил спирти) билан яхшилаб дезинфекқия ^илаДи. Яра боглаш, яллигланиш учогини ювиш каби ^амма манипуляқиялар www.ziyouz.com kutubxonasi палатада эмас, балки яра боглаш хонасида утказилиши шарт. Яра борлашда ишлатилган материаллар ало^ида челакка ёки бакка ташланади ва ^ар куни ёк;иб турилади. Манипуляқия утказиладиган резина қулк,опларни ^ар гал яра борлашдан кейин тозасига алиштирилади, ишлатилганларини эса антисептик эритмага солиб қуйилади. Операқиядан кейинги даврда йирингли жаро^атни ма^аллий даволаш ало^ида урин тутади. Жаро^атга ёпишиб қотиб долган богламни фурақилин, водород пероксид эритмаси билан ^уллаш лозим. Богламни илик; ваннада хуллаш мақсадга мувофиқ эмас, чунки бу қайта инфекқия тушишига ва инфекқиянинг янада таркалишига олиб келиши мумкин. Йиринг батамом чщиб кетгунига к,адар ош тузининг 10% ли ёки магнезий сульфатнинг 25% ли эритмаси шимдирилган нам дока борламлар тавсия қилинади. Ярани тез-тез боглаш тавсия этилмайди, чунки бу унинг битиб кетишига нок,улай шароитлар вужудга келтиради. Йиринг чиқиши камайиб яллирланиш ^одисалари суниб боргандан кейин яранй 2—3 суткада бир марта боглаш кифоя. Грануляқиялар пайдо булгандан кейин мал^амли борламларга утиш керак. Бушлиқ ёки жаро^атлардан йиринг ок;иб чиқиши учун дренажларни кенг қулланиш йирингли хирургия булими ишиййнг му^им хусусиятларидан биридир. Купчилик ^олларда яра боглаш вақтида дренаж антисептик ва антибиотиклар эритмалари билан ювилади. Йирингли касалликлари булган беморлар учун операқиядан кейинги даврда гипс богламларни қараб бориш ва ётоқ яраларнинг олдини олиш му^им а^амиятга эга. Гипс боглам қуйилгандан кейин бемор дастлабки 2 сутка ичида ^ар 3—4 соатда куздан кечириб турилиши зарур. Гипс богламини нотурри қуйиш ёки яллирланиш авж олиши сабабли туқималар ичида босимнинг орта бориши оқибатида туқималар босилади, кейин эса ётоқ яралар ва тери некрозлари ривожланади. Гипс борлами остидаги ётоқ яралар ва некрозлар (жонсизланиш) аксарият суяк думбоқлари со^асида (тупиқ, товон, кафт орқаси, думгаза, тизза бурими) ривожланади. Гипс борлами к,уйилгандан кейин яллирланиш учогида орриқ кучайганда, бармоқлар ранги оқариб ёки кукариб кетганда, улар муздай булиб қолганда, шишганда ва сезувчанлиги бузилганда бу ^ақда тезда врачга www.ziyouz.com kutubxonasi хабар бериш ва бундай богламни зудлик билан алиштириш керак. Шундай қнлнб, йирингли хирургия булимида асептйка ва антисептика ^оидаларининг бузилиши йирингли инфекқиянинг стақионарнинг бош^а булимларига дам тар^алишига, тиббий ходимларга ю^ишига, бемор организмига иккиламчи инфекқия тушишига сабаб булиши мумкин. ИЛОВАЛАР ТАЛАБАЛАР, ТИББИЙ ХДМШИРАЛАР ВА ЭНАГАЛАРНИНГ БИЛИШЛАРИ ЗАРУР БУЛГАН АМАЛИЙ МАЛАКАЛАР РУЙХАТИ Гигиеник малакалар 1. Аввало тиббий ходимлар узларини гигиеник нормада тутиши. 2. Беморлар ётган палаталарни дуллаб артиш, тозалаш, хлорли одакнинг 0,5% ва 1% ли эритмаларини тайёрлаш. 3. Беморларнинг терисини парвариш қилиш, дар купи ювинтириб-тараш. 4. Соч, ^уло^, кузни парваришлаш. 5. Ориз бушлирини чайиш, тозала'ш. 6. Беморларнинг тирнок;ларини олиш, гигиеник ваннада чумилтириш. Тумбочкаларнинг санитария адволини текшириб бориш. 7. Ички кийимларни ва урии-курпа жнлдларнни алиштириш. 8. Даво ванналарини тайёрлаш техникаси. 9. Даволаш муассасалари довлисини тоза тутиш. Беморларга куз-^улоқ булиб туриш 1. Бемор ётган палатага очи^ чедра билан кириш. 2. Беморнинг таш^и куриниши ва адволини кузатиб бориш. , 3. Нафас даракатларини санаб, график ёзиб бориш. 4. Томир уриши тезлигини ва табиатини ани^лаб, график ёзиб бориш. 5. Р^андай йуталаётганини кузатиб бориш. 6. Сийиши ва ичи келишидан хабардор булиб туриш. 7. Корин орришидан хабардор булиб туриш. Ов^атланиш 1. Беморларнинг ^айси пардез, столга турри келишини билиш. www.ziyouz.com kutubxonasi 2. Беморларга ов^ат тарқатишда ^атнашиш. 3. Ёшига кура суткалик ва бир марталик овқат ми^дорини >;исоблаш. 4. Беморни ов^атлантиришда ^атнашиш. -5. Беморларни кургани келаётганлар ва улар олиб келган озик;-ов^атларни назорат ^илиб бориш. Дори-дармонлар билан даволаш 1. Дори моддаларни ёзиб, уларни дорихонадан олишни уюштнриш. 2. Антибиотиклар дозасини ^исоблаш ва суюлтириш. 3. За^арли ва кучли таъсир қиладиган дориларнинг ^исобини олиб бориш ва уларни са^лаш. 4. Дориларни тарқатиш. •5. Инсулин дозасини ^исоблаш ва уни юбориш. 6. К ^ ш о л га қарши ва боища зардобларни юбориш. 7. Турри ичакка хлоралгидрат юбориш. 8. Бурун, ^уло^ ва кузга дори томизиш." 9. Венага юбориладиган дориларнинг таъсир механи- .зми билан танишиш. Муолажалар 1. Беморлар тирнорини олиш. 2. Банкалар, горчичниклар к;уйиш. 3. Горчичниклар билан ураш. 4. Грелка, муз солинган резина чамбарлар қуйиш. 5. Намланган кислород бериш. 6. Иситувчи компресс ^илиш. 7. Дар хил клизмалар ^илиш. Текшириш ва улчашлар 1. Беморнинг умумий а^волини ба^олаш. 2. Дароратини улчаш ва уни ёзиб бориш. 3. Сийдик, ахлат ва балгам йириш. 4. Бармо^ учидан қон олиш. 5. Венадан ^он олиш. 6. Артериал босимни улчаш. 7. Каннинг ^уйишга яро^лигини ани^лаш. 8. К,он группасини ва резус-мансублигини ани^лаш. 9. Антибиотикларга сезгирликни ани^лаш. 10. Зимнидкий синамаси. 11. Рентгенда текширишга тайёргарлик куриш. www.ziyouz.com kutubxonasi Тиббиёт хат-^ужжатларини тулдириш ва расмийлаштириш Касалхонага келиб тушган ва уйига жавоб берилга» беморларни журналга қайд қилиб бориш 1. Шошилинч хабарнома тулдиришда иштирок этиш. 2. Огир ётган беморларнинг варақасини тутиш ва ёзиб бориш. 3. Касаллик тарихи билан танишиб чиқиш. 4. Касаллик тарихининг паспорт қисмини тулдириш. 5. Буюрилган дори-дармонларни касаллик тарихидан ёзиб олиш. 6. Порқионник ва меню-тақсим тузишда иштирок этиш. 7. Уйига жавоб берилган беморнинг касаллик тарихидан кучирма тайёрлашни урганиш. 8. Диспансерлаш картасини тулдириш. Кечиктириб булмайдиган ёрдам 1. Бемор бе^уш ётганда ёрдам бериш. 2. Бемор қусганда ёрда,м бериш. 3. Иситмаси кутарилиб кетганда ёрдам бериш. 4 Тиришишда ёрдам бериш. 5. Томоқ бугилиб қолганда ёрдам бериш. 6. Юракни билвосита уқалаш (массаж). 7. Сунъий нафас олдириш: огиздан-огизга, огиздан-бурунга. 8. Босиб турувчи богламлар қуйиш. 9. Меъда, ичаклар, бурун ^амда упкадан к,он кетганда ёрдам бериш. 10. За^арланганда ёрдам бериш. 11. Вақтинча қон тухтатиш қоида-қонунларини билиш. 12. Суяклар синганда биринчи ёрдам. 13. Калла суяги шикастланганда биринчи ёрдам. 14. Куйганда биринчи ёрдамни бериш. 15. Хавфли жойлардан ^айвонлар тишлаганда биринчи ёрдамни бнлиш. Бошлангич курсларнинг талабалари учун хирургик беморларни умумий парвариш қилиш буйича амалий малакалар руйхати 1. Турли хил ишчи дезинфекқияловчи эритмалар тайёрлаш. 2. К,улни дезинфекқия қиладиган эритмалар билан дезинфекқия қилиш. 3. Операқия боглов блоки хоналарини, палата, коридор, кабинетларни йигиштириш. www.ziyouz.com kutubxonasi 4. Беморни уринда тогорада ювинтириш. 5. Уринда ётадиган беморларнинг ич кийимларини алмаштириш. 6. Уринда ётадиган беморларда ёто^ я]Аларни профилактика ^илиш. 7. Уринда ётадиган беморларда уринбош о^лиқларини ялиштириш. 8. Хирургия булимида беморларни овк;атлантириш. 9. Беморни каравотдан каталкага, каталкадан каравотга кучиришда ва бошк;а муолажаларда ёрдам бериш. 10. Одамнинг турли ажратмалари; балгами, бурун шил и м ш и р и , ахлат ва сийдигини й и р и ш . 11. Лаборатория жавобларини уз ва^тида олиб келиб тиббий дамширага бериш. Талабалар учун умумий хирургиядан амалий малакалар руйхати 1. Умуман стерилизақия тугрисида тушунча ва унинг методикаси. 2. Автоклав тузилиши да^ида тушунча. 3. Стерилизақия туррилигини ани^лаш методлари. 4. Биксларга асбобларни урнатиш. 5. Кетгутни стерилизақия ^илиш. 6. Ипакни стерилизақия к;илиш. 7. Катетерларни стерилизақия к;илиш. 8. Резина к;улк;опларни стерилизақия ^илиш. 9. К,улни Альфельд, Спасокукоқкий-Кочергин ва боища методлар буйича ишлов (обработка қилиш) техникаси. 10. Операқион майдонга ишлов бериш. 11. Стерил халат кийиш ^оидаси. 12. М а^аллий анестезия учун препаратлар. 13. Новокаин блокадаси. 14. ^уйиладиган ^онни са^лаш шароитлари. 15. К,он группаларини ани^лаш. 16. Индивидуал мос келиш-келмасликка синама. 17. Биологик мос келиш-келмасликка ^он олиш. 18. Артерия ва венадан i^oh о^ишини тухтатиш техникалари. 19. Биринчи хирургик ишлов бериш принқиплари. 20. Ж ародат жараёни фазаларини аник;лаш. 21. Операқион жародатнинг йиринглаш белгиларн. 22. Бирламчи ва иккиламчи чок к;уйиш принқиплари. Чокларни олиш. 23. Куйишда, суяк синганда, совуқ олдирганда ва бошwww.ziyouz.com kutubxonasi i^a касалликларда ёрдам курсатиш (тегишли булимларга қаралсин). 24. Суртма (малкам), сепма ва чай^атма дориларнй вд/ллаш. 25. Тери остига, мускул орасига ва венага инъекқия ^илиш. 26. Сую^ликларни венага томчилатиб юбориш учуа зарур системаларни тайёрлаш. 27. Газ ^айдовчи найча ^уйиш. 28. Меъдани ювиш. 29. Фракқион усул билан меъда суюқлигини олишда: ^атнашиш. 30. Дуоденал зондлашда ^атнашиш. Юкори курс (4—5-курслар) талабалари учун хирур- , гиядан амалий малакалар руйхати 1. Хирургик беморларни текширишни урганиш. 2. 1^он ^уйиш. 3. KjOH қуйишда асоратларга к;арши кураш ва уларни даволаш. 4. Аппендэктомияда маХаллий огрик,сизлантириш. 5. Чурраларни қир^ишда ма^аллий огри^сизлантириш.. 6. Панжа ва бармоқларни ма^аллий огриқсизлантириш; ва операқия килиш. 7. Паранефрал блокада методикаси. 8. Жигар юмалоқ бойламини новокаин билан блокада килиш методикаси. 9. Вагосимпатик блокадалар. 10. Плеврал пункқия методикаси. 11. Жигар; хирургик касалликларида беморларни функқионал текшириш методикаси. 12. К,изил^нгачни текшириш ва операқияга тайёрлаш. 13. Меъда ва ун икки бармо^ ичакни текшириш ва операқияга тайёрлаш. 14. Меъда ости безини текшириш ва операқияга тайёрлаш. " 15. Чамбар ичакни текшириш ва операқияга тайёрлаш. 16. ётоқ яраларнинг олдини олиш ва даволаш . 17. Йирингли абсқесс, карбункул, чип^онда операқия 1^ИЛИШ. 18. Панариқий (милкак)да панжани кесиш. 19. Жаро^атдан қон о^ишини тухтатиш. 20. Ж аро^атга бирламчи хирургик ишлов бериш. 21. Плевра бушлиги пункқияси. www.ziyouz.com kutubxonasi 22. Крвуқни катетерлаш. 23. Венесекқия. 24. Ичак стимуляқияси. 25. Трахеостомия қилиш. 26. Касаллик тарихини турри расмийлаштириш, касаллик варақасини ёзиб бориш. 27. Эндоскопик методларни урганиш. 28. Лапароскопия техникасига курсатма ва монеликни урганиш. 29. Бавосилда ошигич операқия қилиш. 30. Иурон ва турри ичаги касалланган беморларни текшириш методикаси. 6-курс хирург-талабалари учун амалий малакалар 1. Биркитиб қуйилган беморлар ярасини боглаш. 2. Ошқозонни ювиш. . 3. Клизмаларнинг ^амма турларини қилиш. 4. Ун икки бармок; ичакни зондлаш. 5. К^зилунгачни бужлаш. 6. Гастростом орк,али касални овқатлантириш. 7. Операқиядан кейинги дренаж найни олиб ташлаш. 8. Режали операқияларга касални тайёрлаш. ■9. Венесекқия. 10. Новокаин блокадаси. 11. Плеврал пункқиялар. 12. Юза жаро^атларни бирламчи хирургик ишлаш. 13. Юмшоқ туқималардаги хавфсиз усмалар (липома, фиброма ва б.) ни олиб ташлаш. 14. Юмшок; туқималар абсқесси, панариқий, флегмоналарни кесиш. 15. Аппендэктомия. 16. Чурраларни қирқиш. 17. Перитонит ва бопщаларда қорин бушлирига дренаж қуйиш. 18. Дренажни олиб ташлаш. Нейрохирургияда амалий малакалар руйхати 1. Калла суяги ва умуртқа иоронэси обзор суратларини ^амда ангиограмма рентген суратларини уқиш. 2. Бемор а^воли ва эс-^ушига ба^о бериш. 3. Беморни операқияга тайёрлаш. 4. Беморни каравотдан каталкага ва каталкадан каравотга утказиш. 5. Каталкадан операқия столига утказиш. — 6. Операқиядан кейин беморнинг ярасини боглаш. www.ziyouz.com kutubxonasi 7. Операқияда ассистентлик килиш. 8. Операқия ва^тида беморни кузатиб бориш. 9. Огир ётган беморни зонд ор^али овқатлантириш. 10. Люмбал пункқия. 11. Люмбал ликвор босймини yjfaaui. 12. Уч тармоқли нерв I тармогини куз косаси уститешигндан чшдан жойида новокаин блокадаси қилиш. 13. Уч тармоқли нерв II тарморини куз косаси о с т тешигидан чш дан жойида новокаин блокадаси ки_ лиш. 14. Уч тармок,ли нерв III тармогини ментал тешикдан' ч и ^ан жойида новокаин блокадаси ^илиш. 15. Спинал илдизларнинг перидурал сегментлар блокадаси. 16. Думгаза уймаси ор^али эпидурал новокаин блокадаси. 17. Беморнинг 1 минутдаги нафас олиш сонини назорат қилиш. 18. Беморнинг 1 минутдаги пульси сонини улчаб бориш. Жаг-юз содасидаги касалликларда амалий малакалар руйхати 1. Жар-юз касалликларини бир-бирндан фар^лай билиш. 2. Юз жародатларидан қон оққанда босиб турадиган: боглам қуйиш. 3. Кул билан вақтинча кон тухтатишни билиш. 4. Юз жародатларида қаттиқ тампонада килиш. 5. Тилни турнорич билан мадкамлаш методикасини урганиш. 6. Пастки жар синганда соп^онсимон юмшок боглам' Куйиш. 7. Юқори жар синганда ушлаб турадиган боглам куйиш. 8. Пастки жагга стандарт транспорт шина қуйиш. 9. Юқори жагга стандарт транспорт шина куйиш. 10. Х|ар куни шиналарни текшириб туриш. 11. Пастки ва юк,ори жарни иммобилизақия кили111" учун дуррачадан сопконсимон боглам куйиш. 12. О риз бушлирини ва тишларни, кариоз тишларни аниклаш ва санақия картасига ёзиш учун куздан кечириш коидалари. www.ziyouz.com kutubxonasi 13. Ориз бушлирини чайишни билиш—актив кислород ( о р и з бушлирини кислородли ваниача билан чайиш). 14. ^айси дори-дармонлар билан ориз бушлирини чайишни билиш. 15. Пульпит ва периодонтитда кариоз бушливда дори моддалар қуйиш қоидалари. 16. Беморда жар синиш симптомларини аниқлаш. 17. Яраланиш ва стоматитларда о р и з бушлирини чайиш методикасини эгаллаш. 18. Сулгк оқмаслигига қарши чоралар. 19. Жар-юз операқияларида куз ва қулоқларнинг касалланиб қолмаслиги учун доимий равишда мутахассисларга курсатиб туриш. Урологиядан амалий малакалар руйхати 1. Урологик касалликларнинг умумий диагностикасини билиш. 2. Пастернақкий симптомини аниқлаш. "3. Жойидан K,y3Fain симптомини аниқлаш. 4. Буйракни пайпаслаб куриш. 5. К,овуқни катетерлаш. 6. Простата безини пальпатор (бармок; билан) текшириш. '7. Вактинча катетер қуйишни билиш. В Доимий катетерни қуйиш техникаси. '9. Қистография, пневмоқистография, уретрография. 10. Урологик беморларнинг ярасини боглаш. 11. Урологияда қулланиладиган ^ар хил новокаин блокадалар турлари. 12. Лорин-Эпштейн буйича новокаин блокадаси. 13. П аранефрал новокаин блокадаси. 14. Рентген урограммани уқиш. 15. Петқер катетерини алиштириш. Онкологиядан амалий малакалар 1. Онкологик беморлар учун тулдириладиган ^ужжатжатларни урганиш. 2. Онкологик диспансерларда деонтологияга қаттиқ риоя қилиш. 3. Онкологик беморлар диагнозини узларидан сир тутиш. 4. Онкологик мавзуда а^оли учун лекқия уқиш ва су^- батлар утказиш. www.ziyouz.com kutubxonasi 5. Онкологик беморлар анамнези ва куздан кечириш. 6. Хавфсиз усмаларнинг белгиларини билиш. 7. Хавфли усмаларнинг белгиларини билиш. 8. Лаборатория текширувчи маълумотларини турли органларнинг хавфли усмаларига киёсан изохлаш. 9. 1^он, сийдик, ахлатни текширув натижаларини изо^- лаш. 10. Турли органлар рентгенограммаларини усмаларнинг типик белгилари билам изохлаш. 11. Тугри ичакни бармо^ билан текшириб топилган узгаришларни изохлаш. 12. Сут бези ракида тери симптомларини ва сургичдаги симптомларни аниклаш. 13. Таш^и органлар усмаларида диагностик пункқия килиш, суртмалар ва ^ирмалар олиш. 14. Сиртда жойлашган усмалар ва регионар лимфа тугунларини аниқлаш. 15. Биопсия учун материал олиш ва гистологик лабораторияга юбориш. 16. Сиртда жойлашган усмаларнинг электрик коагуляқияси ва уларни олиб ташлаш. 17. Хавфли усма диагнозини таърифлаб, бос^ичи, клиник группасига ба^о бериш. 18. Химиотерапевтик даволаш жараёнида ^он курсаткичларини назорат қилиш, даво ёрдами курсатиш. 19. Ракнинг улгайиб кетган формасида симптоматик д а во тайинлаш. 20. Нур билан даволашни урганиш, онкологик беморларни операқияга тайёрлашда ^атнашиш. 21. Онкологик беморларни операқиядан кейинги парваришини билиш. Травматологиядан амалий малакалар руйхати 1. Суяк синишининг умумий диагностикаси. 2. Очиқ ва ёпи^ синишларни бир-биридан фар^лаш. 3. Вақтинчалик қон тухтатиш усулларини билиш. 4. Суяклар жаро.^атланганда биринчи тиббий ёрдам курсатиш. 5. Шина турлари, курсатмалар ва улардан фойдаланиш. 6. Таянч-^аракат аппарати шикастланганда транспорт иммобнлизақняси. 7. Турли гипс богламлар ^уйиш ва ечиш техникаси. 8. Турли хил новокаин блокадаларини билиш. 9. К,оқшол ва анаэроб инфекқиянинг актив ва пассив профилактикаси. www.ziyouz.com kutubxonasi 10. Белер буйича орриқсизлантириш техникаси. 11. Школьников буйича огриқсизлантириш техникаси, 12. Лейкопластир ва скелетдан тортиб қуйиш ва ечиш техникаси. 13. Типик жойидан синган билак суягини репозиқия: қилиш техникаси. 14. Ж аро^атларни бирламчи хирургик тозалаб дори куйиш. 15. Буримларни пункқия қилиш. 16. Мадаллий новокаин блокадаси қилиш. 17. Асоратланмаган янги чиққан суякларни жойига солиш. 18. Скелет усулида тортиб қуйиш. 19. Гипс борламлар қуйиш. 20. Суяк синиши билан биргаликда боища аъзолар жаро.\атланиши диагностикаси. 21. Суяк синиши билан куйиш жародатида биринчи ёрдамни билиш. Куйиш касаллиги буйича амалий малакалар руйхати 1. Куйиш дақида тушунча. 2. Куйиш касаллиги дақида тушунча. 3. Куйиш турлари. 4. Куйиш касаллиги даражалари. 5. Куйиш касаллиги даврлари (босқичлари) ^ақида тушунча. — шок — токсемия — септикотоксемия — согайиш 6. Куйиш юзасини аниқлаш усуллари. 7. Н аф ас йуллари куйганлигини диагностика қилиш, 8. Куйганда биринчи ёрдам. 9. Стақионарда даволашга курсатмалар. 10. Кайси долларда куйган касалларни амбулатория усулида даволаш мумкин. 11. Куйиш юзасини бирламчи ювиш (туалет). 12. Некротомия дақида тушунча. 13. Некрэктомия дак;ида тушунча. 14. Яранинг операқияга тайёр эканлигини таърифлаш. 15. Аутопластика дақида тушунча. 16. Гомопластика дақида тушунча. 17. «Марка» методи дақида тушунча. 18. Куйиш касаллиги асоратлари. www.ziyouz.com kutubxonasi 19. Гипертрофик чанди^лар дақида тушунча. 20. Келоид чанди^лар дақида тушунча. 21. Реабилитақия усуллари. 22. Мадаллий ясси •— пластик усуллар операқияси. 23. Уткир пластик усул. 24. Z-пластик усули. 25. Трапеқиясимон усул. 26. L-симон усул. 27. Куприн усули (мостовидный лоскут) 28. Филатов усули. 29. КУшма усуллар дак,ида тушунча. 30. Куйган касаллар диспансеризақияси Download 229.11 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling