Topshiriqlar

TOPSHIRIQLAR

1.  Organik kimyo faniga ta’rif bering.

2.  Organik birikmalarning tabiiy manba’lari haqida ma’lumot bering.

3.  Organik birikmalarni noorganik birikmalardan farqini ayting.

4.  Organik birikmalarning tuzilish nazariyasini izohlang.

JAVOBLAR

1| Organik kimyo - kimyoning katta va mustaqil boʻlimi boʻlib uning mavzusi Uglerod birikmalari kimyosidir. Bu fan uglevodorodlar tuzulishini, xossasi., olinishi,  amalda foydalanish imkoniyatini oʻrganadi. Tarkibida uglerod atomi tutgan moddalarga organik birikmalar deyiladi. Organik birikmalardan insoniyat qadim zamonlardan foydalanib keladi. Organik birikmalar o‘simlik va hayvon organizmlaridan olingan. Shuning uchun organik birikmalar kimyosini o‘qitadigan fanga «organik kimyo» deb aytiladi. Organik birikmalarga - metan, etan, etil spirti, sirka kislota, qand misol bo‘ladi.Organik kimyoning zamonaviy ta’rifi quyidagicha: «Organik kimyo uglerodning boshqa elementlar bilan hosil qilgan birikmalarini o‘rganadigan fandir». 

2| Organik birikmalarning tabiiy manba’lariga neft, tabiiy gaz, ko‘mir, slanetslar, torf, yog‘och. qishloq xo‘jalik mahsulotlarining chiqindilari kiradi. Bu manba’lardan organik birikmalar turli usullar bilan ajratib olinadi. Organik birikmalar asosan sintez qilib olinadi. Ma’lumotlarga qaraganda 7-8 million organik moddalar mavjud bo‘lib, bir kunda taxminan 500 ta yangi modda sintez qilinadi.

3| 1)Ma’lum bo‘lgan organik birikmalarning turli-tumanligi va ko‘pligi (7-8 mln.);

2) Organik birikmalarning tez o‘zgaruvchanligi. Ular harorat ta’sirida suyuqlanadi, parchalanadi va oson yonadi.

3) Organik birikmalar tarkibining murakkabligi (C6H10O5)n n=10-100000;

4) Organik birikmalar dissotsiyalanmaydi, chunki uglerod-uglerod orasidagi bog‘ kovalent bog‘dir.

5)  Organik birikmalarning reaksiyalari sekin vaqtning o‘tishi  bilan boradi;

6) Organik birikmalarda izomeriya hodisasi mavjud. M-n: C5H12 uglevodorodning uchta izomeri bor: CH3CH2CH2CH2CH3 n-pentan, CH3CH(CH3)CH2CH3 2-metilbutan,  CH3C(CH3)2CH3 2,2-dimetilpropan. 

4|. Organik kimyo nazariy tushunchalarini rivojlanishi

 

 Organik birikmalarning tuzilish nazariyasi va reaksiyaga kirishish qobiliyati, molekuladagi atomlarning bog‘lanishi to‘g‘risidagi ta’limot, molekuladagi atomlarning o‘zaro ta’siri va kimyoviy reaksiyaga kirishishi organik kimyoning nazariy asoslaridir.

 

 Radikallar nazariyasi: organik kimyoning birinchi tuzilish nazariyasi radikallar nazariyasidir. I. Berselius noorganik birikmalarning kimyoviy bog‘larini elektrokimyoviy nazariyasini yaratgan. Bu nazariyaga asosan hamma birikmalar qarama-qarshi ionlardan tashkil topgan va ular o‘zaro elektrostatik tortilib turadi. Organik birikmalarda ionlarning o‘rnida radikallar bo‘lib, bu radikallar reaksiyalarda bir moddadan ikkinchisiga o‘zgarmasdan o‘tadi. M-n: C6H5-COOH, C6H5-CHO, C6 H5-COSl. Ammo keyinchalik radikallar nazariyasi inqirozga uchradi, ya’ni organik birikmalarning vodorodi o‘rniga xlor va boshqa guruhlarni almashtirish mumkinligi aniqlandi. M-n: CH3N;  CH3Cl

 

Tiplar nazariyasi:  organik birikmalar tiplar bo‘yicha sinflashtiriladi. M-n: CH3COOH, ClCH2COOH bir tipga kiradi. Keyinchalik ammiak tipi topildi: 

 

Unitar nazariya. Tiplar nazariyasi unitar nazariya bilan to‘ldirildi. Hamma organik birikmalar ma’lum tip birikmalar vodorod atomlarini radikallarga almashinishidan hosil bo‘ladi. 

 

Bu nazariyalar izomeriya hodisasini tushuntira olmaydi.  

Rus olimi A.M.Butlerov 1861 yilda tuzilish nazariyasini yaratdi. Nazariyaning ikki xil ta’rifi mavjud: A.M.Butlerov ta’rifi va uning hozirgi zamon ta’rifi.

A.M.Butlerov ta’rifi: «murakkab moddalarning kimyoviy tabiati uning tarkibiga kiruvchi elementar zarrachaning tabiatiga, ularning miqdoriga va kimyoviy tuzilishiga bog‘liq».

Hozirgi zamon ta’rifi:  «organik birikmalarning fizik va kimyoviy xossalari uning tarkibiga hamda kimyoviy, elektron va fazoviy tuzilishiga bog‘liq». Bu ta’rif birikmalarning hamma xossalarini hisobga oladi.
Butlerov nazariyasi quyidagicha

1.Organik modda molekulasidagi hamma atomlar bir biri bilan maʼlum izchillikda bogʻlangan bunda ularning bir biri bilan birikishi uchun kimyoviy moyillikning bir qismi sarflanadi. 

2.Moddalarning kimyoviy hossalari ular molekulasitarkibiga va kimyoviy tuzilishiga bogʻliq. 

3.Reaksiyada molekulalarning hamma qismi emas balki maʼlum qismi oʻzgarganligi tufayli moddaning kimyoviy oʻzgarishini oʻrganish yoʻli bilan uning kimyoviy tuzulishini aniqlash mumkun. 

4.Mazkur modda hossalaridan molekulyar tuzulishini, molekulyar tuzulishidan xossasini aks ettirish mumkun 

5.Molekula tarkibiga kirgan funksional gruppaning hossai oʻzgarmas boʻlmasan balki shu gruppa birikkab atom yoki atomlar gruppasi taʼsirida oʻzgaradi. 

 

A.M.Butlerovning tuzilish nazariyasi gomologiya, izomeriya, organik birikmalarning sinflanishini, fazoviy tuzilishini, reaksiya qobiliyatini, kimyoviy tuzilishini tushuntirish uchun ilmiy asos bo‘ladi. 
TEST SAVOLLARI JAVOBI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

B B A A A B A B A B D A B