Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali
Download 0.62 Mb. Pdf ko'rish
|
4-laboratoriya ishi. Excel dasturida ma’lumotlarni qayta ishlash Raximov A
|
1
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND FILIALI “Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari” kafedrasi IQTISODIYOTDA AXBOROT KOMPLEKSLARI VA TEXNOLOGIYALAR fanidan 4-laboratoriya ishi Samarqand – 2020 Bajardi: Raqamli itisodiyot sirtqi bolimi 14-guruh talabasi Abdullayev Otabek . Tekshirdi: “Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari” kafedrasi katta o’qituvchisi Raximov A.
2
Umumiy tushunchalar Excel – zamonaviy jadval prorsessori Yacheyka – Excel dasturining asosiy ish sohasi bo‘lib, ustun va satr kesishmasidan hosil bo‘ladi Funksiya – Excel dasturining asosiy hisob – kitob ob’yekti Diagramma – ma’lumotlarni grafik shaklda tasvirlash
MS Excel ni har bir ishga tushurishda avtomatik ravishda yangi ishchi hujjat yaratiladi va u Книга1 (kitob 1) nomga ega bo‘ladi. Excel ning uch o‘lchovli elektron jadvalining har bir varag‘i 256 ta ustunga va 65536 ta qatorga ega. Ustunlar harflar va harflar kombinatsiyalari bilan nomlangan, bu nomlar ustunlarning sarlavhalari deyiladi. EXCEL - ning ishchi ekrani quyidagi rasmda keltirilgan
Jadval elementlarini nusxalash uchun albatta markirovka qilinishi kerak. Jadvallarni markirovka qilish qator bo‘yicha chap yon tomonidan ustunlar bo‘yicha 3
esa bevosita harflar qatoridan o‘rnatiladi. Yacheykalar bloki esa sichqoncha ko‘rsatgichini bosgan holda surish bilan amalga oshiriladi.
Ajratilgan ustun yoki satrdan nusxa olish uchun avvalo nusxalash piktogrammasi bosiladi, shunda ajratilgan satr yoki ustun atrofida bilinar-bilinmas harakat paydo bo‘ladi. Shundan keyin nusxa olinishi lozim bo‘lgan satr yoki ustunga sichqoncha ko‘rsatgichi olib borilib kirsillatiladi va Enter bosiladi. Agar tasodifan kerakli ma’lumot o‘chirilgan bo‘lsa uni Ctrl+Z bilan qayta tiklash mumkin. Alohida olingan katakdagi qiymatlarni sichqoncha bilan kirsillatib so’ngra Del buyrug‘i bilan ham o‘chirish mumkin.
Katak kursorini istalgan katakga
tugmachalari bilan yoki sichqoncha ko‘rsatgichi bilan siljitish mumkin. Bir nechta kataklarni markirovka qilish uchun, markirovka qilinmoqchi bo‘lgan sohaning chap yuqorgi qismi sichqoncha bilan bosiladi va ushlab turilib siljitiladi. Katakni markirovka qilish uchun istalgan katakga sichqoncha bilan qirsillatish yetarli. Klaviaturada markirovka qilish uchun katak kursori katakga olib kelinadi va
Formulalarni yozishda xatolarga yo‘l ko‘yilishi mumkin. Shu sababli uni tahrirlashga to‘g‘ri keladi. Biron bir yacheykadagi formulani tahrirlash uchun bu yacheyka avvalo markirovka qilinishi lozim. So‘ngra F2 tugmasi bilan yoki sichqoncha bilan ikki marta qirsillatib tahrirlash holatiga o‘tish lozim. Natijada formulalar qatorida (piktogrammalar tagidagi qator) aktivlashadi. Masalan, E19 yacheyka markirovka qilinib, so‘ngra tahrirlash holatiga o‘tilsa bo‘ladi. Formula qatoridagi formula miltillay boshlaydi, demak tahrirlash mumkin, tahrirlash Enter bosilib tugatiladi. Simvollarni formulaning istalgan qismiga kiritish yoki o‘chirish mumkin. Buning uchun simvol yoki simvollar markirovka qilinadi, so‘ngra DEL tugmachasidan foydalanish ham mumkin. Jadvalning ustunini markirovka qilish uchun uning sarlavhasiga kirsilltiladi, qatorlarni markirovka qilish uchun esa chap chetki yo‘lakchasiga, satr nomerlariga, nomiga qirsillatiladi. Bir nechta ustun yoki qator markirovka qilinishi uchun ularning birinchisi markirovka qilinish holatida sichqoncha bilan bosilgan holda siljitiladi. Jadvalda hisoblashlar. Kataklarga sonlar bevosita katakninig o‘ziga yoki formulalar qatoridan (kiritish qatoridan) kiritilishi mumkin. Buning uchun sonlar klaviaturadan terilib, so‘ngra Enter bosilsa, kursor turgan yacheykaga bu son yoziladi. Sonlar yacheykaning o‘ng chetidan boshlab joylashadi. Kataklarda formulalar ishlatilishi mumkin. Kiritilayotgan formula “=” belgisi bilan boshlanadi, bu belgidan keyin arifmetik ifoda yozilishi mumkin. Unda arifmetik amal belgilari 4
“+”, “–“, “*”, “/” ishlatilishi mumkin. Formulada boshqa varaqlarda joylashgan, hatto boshqa fayllarda joylashgan kataklar adreslari ishlatilishi mumkin. Ko‘rinarli bo‘lishi uchun Excel ning matn rejimi ishlatiladi. Bu holda ifoda qiymati emas balki formulaning o‘zi katakga chikadi.
C1 da A1 /V1 formula kiritamiz. Buning uchun katak kursori C1 ga olib kelinadi va kiritish qatorida = A1/V1 kiritiladi. C1 da esa formula kiymati chiqadi. Yoki = belgisi kiritilgandan keyin A1 - katakga bosib so‘ngra / kiritilib V1 ga bosish kerak. Murakkab formulalar. Foydalanuvchi ko‘p argumentli va ko‘p hisoblanuvchi o‘zining murakkab formulalarini tuzishi mumkin. Misol. C - ustunda (soatlarda) biron ishni bajarish uchun ketgan vaqt yozilgan. D ustunda esa bir soat ish vaqtining narxi yozilgan, E ustunda esa shu ishni bajarish uchun to‘lanadigan so‘m yozilgan. E16 yacheykaga hamma ishlar summasi yozish talab qilinadi: = E12+E13+E14. Hosil bo‘lgan summadan qo‘shimcha qiymat solig‘ini undirish uchun uni (0.15) - ga ko‘paytiring:
Endi E19 yacheykada qo‘lga beriladigan so‘mni hisoblash kerak. Buning uchun quyidagi amallarni bajarish lozim:
Ammo = YE16+YE17 bajarish lozim edi. Bundan tashqari СУММ funksiyasidan ham foydalanish lozim edi: = СУММ (E12:E14)*1.15
Ishchi varaqlarining nomini o‘zgartirish uchun «Файл» menyusi ochilib, undan «Сохранить как» buyrug‘i bilan muloqot oynaga kiriladi va u yerda yangi nom kiritiladi va OK bosiladi.
Avvalo qator yoki ustun ajratiladi, ya’ni markirovka qilinadi. Buning uchun istalgan ustunni tanlab, uning sarlavhasiga sichqoncha bilan qirsillatiladi. So‘ngra Формат menyusidan «столбец» tanlanadi. Unda «Ширина» Width direktivasi chaqirilsa muloqot oyna ochiladi. Bu muloqotda “Ширина столбца” degan maydonga 10 yozsak, uning eni 10 simvolli bo‘ladi. Kengaytirish va toraytirishni (ustun yoki qatorni) sichqoncha bilan ham o‘rnatish mumkin. Buning uchun ko‘rsatgichni ustun chegaralariga olib borsak strelka ikki tomonlama ko‘rinishga keladi, biz shu holatda sichqonchani bosib istalgancha enni cho‘zishimiz yoki qisqartirishimiz mumkin. 5
Xato kiritilgan operatsiyani bekor йilish uchun (oxirgi operatsiyani) “Отменить” direktivasi (Edit - редактирование punktida) ishlatiladi yoki piktogrammadan foydalanib bekor kilish mumkin. Nusxalanishi lozim bo‘lgan kataklar markirovka qilinadi. So‘ngra Edit (редактирование) dan Copy direktivasi tanlanadi. Shundan keyin markirovka qilingan sohani kompyuter ramkaga oladi. So‘ngra sichqoncha ko‘rsatgichi nusxa joylashishi kerak bo‘lgan joyga qirsillatiladi va Enter bosiladi. Nycxalashni instrumentlar qatoridagi piktogramma orqali ham amalga oshirish mumkin. Qiymatlari o‘chirilishi lozim bo‘lgan kataklar markirovka qilinadi, so‘ngra Edit (редактирование) dan Clear - yordamchi menyu chaqiriladi. Unda quyidagi direktivalar bor
Excel da ishchi varaqni chop qilishdan oldin ko‘rib chiqish lozim, ko‘rib chiqish Просмотр piktogrammasi bilan yoki Файл menyusidagi Просмотр buyrug‘I bilan amalga oshiriladi. Odatda ishchi varag‘i jadvaldagi eng chetki yozuvlar va sonlar chegarasi bilan avtomatik tarzda ramkaga olinadi va u ishchi varag‘ini tashkil qiladi. Uni chop qilishdan oldin ko‘rib chiqish mumkin. Ishchi varag‘iga eng chetki bo‘sh ustun va bo‘sh satr kirmaydi.
Jadval hisoblarini amalga oshirish uchun formulalarni hisoblash kerak bo‘ladi. Bu hisoblashlarda ba’zi formulalar va ularning kombinatsiyalari juda tez- tez uchraydi. Excelda bunday hisoblash jarayonlari funksiyalar shaklida programmalash-tirilgan bo‘lib, bu funksiyalar soni 200 dan ortiqdir. Excelda bu funksiyalar alfavit bo‘yicha joylashtirilgan. Bu funksiyalarni kategoriyalar bo‘yicha izlash oson bo‘ladi. Funksiya argumenti bitta yacheykani yoki butun bir yacheykalar guruhidan iborat bo‘lishi mumkin. Funksiya konstruktori argumentni qanday berishligini ko‘rsatib beradi. Funksiya konstruktorini ishga tushurish uchun natija joylashadigan yacheykani ajratish lozim va so‘ngra, funksiya konstruktori piktogrammasiga bosib quyidagi muloqotni ochish mumkin: 6
O‘rtacha arifmetik qiymatni hisoblash funksiyasi jadvaldagi qiymatlarning o‘rtacha qiymatini hisoblaydi. O‘rtacha arifmetik qiymat joylashgan yacheyka avvalo ajratilishi lozim va funksiyalar konstruktoriga qirsillatish lozim. Shunda konstruktorning muloqot oynasi ochiladi. Undan Statistical kategoriyasi tanlanadi, so‘ngra Average (o‘rtacha qiymat) qirsilatiladi. Shundan keyin Next konstruktor bilan ishlashning ikkinchi qadamiga o‘tamiz. Ikkinchi qadamda funksiya argumenti ko‘rsatiladi. Bu yerda ajratish uchun sichqonchani Ctrl bilan birga ishlatish mumkin yoki klaviatura ishlatiladi. So‘ngra Finish bosiladi va jadvalda o‘rtacha qiymat chiqadi. Masalan = Average (B4:B9) formula qatoriga yozilsa, kursor turgan joyda o‘rtacha arifmetik qiymat Enter bosilishi bilan hosil bo‘ladi.
Yuqoridagi rasmda АПЛ funksiyasining muloqot oynasi keltirilgan. Bu funksiya vositalar qiymatining ekspluatatsiya natijasidagi yillik amortizatsiya narxini hisoblashni ta’minlaydi. Masalan Siz 300000 so‘mlik yuk avtomashinasini sotib oldingiz deylik, bu avtomobil 10 yil ishlatilgandan keyin uning narxi 170000 so‘m aniqlansa u hoda funksiyaga quyidagicha murojaat qilinadi AMP(300000,170000,10) va funksiya yillik amortizatsiya narxini 13000 so‘m ekanligini hisoblab chiqaradi. Formulalar qatorida ham funksiyani tahrirlash ishlarini olib borish mumkin. Yig‘indilarni hisoblash uchun - bu piktogrammaga qirsillatsak formulalar qatorida = СУММ yoziladi, so‘ngra argumentlar keltiriladi, argumentlar quyidagicha avtomatik tarzda yoziladi, masalan = СУММ(A1:A10). Agar piktogrammasiz formulalar qatoridan = СУММ (A1:A10) (qavs ichidagi ifoda lotin alifbosida kiritiladi) terilsa va Enter bosilsa, kursor turgan joyda yig‘indi hosil bo‘ladi.
Excelda uch o‘lchovli hujjatlarni ishlash imkoniyati yaratilgan. Shu sababli har xil jadvallar orasida istalgan bog‘lanishlar osongina amalga oshiriladi. Excelda
7
boshqa jadvalga qarashli yacheykalarga ham osongina murojaat qilinadi va bu yacheykaga tegishli formulalar o‘zgartirilsa yacheyka qiymati ham o‘zgaradi. Har bir yil uchun alohida bet ajratiladi. Bu yilgi ma’lum bir kvartal natijasini o‘tgan yilgi shu vaqtga solishtirish talab qilinadi. Boshqa varaqdagi ma’lumotga murojaat qilish uchun bu varaq nomini va undagi mos yacheyka adresini berishimiz lozim.
Excelda jadval shaklida berilgan kattaliklar uchun diagrammalar qurish imkoniyati mavjud. Diagrammalar kurishdan avval jadvalda hamma ishlarni tugatish lozim, shu jumladan jadvalni formatlash ishlarini ham. So‘ngra diagrammalar konstruktori chaqiriladi. Bu ish asosiy piktogrammalar qatoridagi diagrammalar konstruktorini bosish bilan amalga oshiriladi. Diagramma konstruktori diagrammani qayerga joylashtirishni ko‘rsatishni kutadi. Sichqoncha strelkasi uchi piktogramma formasini oladi. Biz chap yuqorigi burchakka qirsillatsak u yerda punktir chiziqlar bilan to‘rtburchak hosil bo‘ladi. Uni ung burchakka qarab sudrasak u kattaradi. Shundan keyin konstruktor muloqot oynasini ochadi. Ammo avvalo jadval sarlavhasigacha to‘liq ajratilgan bo‘lishi lozim. So‘ngra Next (дальше) buyrugi knopkasi bosiladi. Bizga tavsiya qilingan diagramma nusxalari ichidan keraklisini tanlab olamiz. Endi konstruktor hosil bo‘lgan diagrammani qurish uchun havola qiladi, va ma’qul bo‘lsa bu diagrammaga nom beriladi. Eng oxirida Finish knopkasi bosiladi.
Mavzu: Microsoft Excel электрон жадвали билан ишлаш
yordamida iqtisodiy axborotlarni qayta ishlash haqida amaliy bilim berish.
1. Kompyuterni ishga tushiring 2. MS Excel dasturini ishga tushiring 3. MS Excel dastur oynasini tavsiflang. 4. MS Excel bosh menyusini o‘rganib chiqing. 5. MS Excel da formulalar bilan ishlashni o‘rganing va oddiy hisoblashlarni bajaring. 6. MS Excel da yacheyka xossasi bilan amaliy tanishing. 7. Variant bo‘yicha topshiriqni tanlang va jadvalni kiriting. 8. Foydalaniladigan formulalarni aniqlang. 9. Hisob-kitob ishlarini bajaring. 10. Jadvalni formatlang. 11. MS Excel dasturida diagrammani tashkillashtirish texnologiyasi bilan tanishing. 12. Jadvaldagi ma’lumotlar bo‘yicha ustunli diagrammani tashkillashtiring. 13. Jadval va diagrammani faylga saqlang. 8
14. Jadval va diagrammani chop qilishga tayyorlang. 15. Dastur ishini tugatib kompyuterni o‘chiring. 16. Bajarilgan ishlar bo‘yicha yozma ravishda to‘liq hisobot tayyorlang.
9
1. Korxonaning bo‘limlar bo‘yicha safar harajatlari (mln so‘m) Bo‘lim / yil 2004 2005 2006 Jami Marketing bo‘limi 50,4 60,7
70,3
Buxgalteriya bo‘limi 10,5 22,1
25,1
Transport bo‘limi 5,7 7,6
8,6
2. Korxonaning bo‘limlar bo‘yicha safar harajatlarining o‘sishi (mln so‘m) Bo‘lim/yil 2005 2006 O‘sish, % Moliya bo‘limi 50,1 40,9
Kadrlar bo‘limi 10,5 15,7
Xo‘jaik bo‘limi 20,4 21,9
3. Maoshdan daromad solig‘i hisobi (so‘m) F.I.Sh. Maosh daromad soligi 15 % Sug‘urta fondi kasaba uyush. 1% Berilishi Ergashev S 250000
Turopov B 650000
Botirob À 480000
Jami
4.Materiallar harajati vedomostini tuzish Raqam Soni Narxi Nomi Summasi 1325
1200 140
Shirin kulcha
1326 1800 46 Non
1327 1190 92
Jami:
5. Hisob-faktura turi buyicha tuzilma: Nomenklatura raqami Soni (dona) Narxi (sum) Matn Brutto summasi 6515
25015 7.11
Eshiklar
6612 655 8.13 Gisht
44560 14.56
blok
6. Korxona rentabelligi hisobi vedomostini tuzish (yillar buyicha): Yil Daromad Asosiy fond Aylanma mablag Korxona rentabelligi 1990
200 80
120
1991 220 81
140
1992 225 82
145
10
1993 229 82
155
1994 236 83
160
7. Korxonaning mahsulotlar sotuvidan daromadi Operatsiya/oy Yanvar Fevral Mart Summa Sotuv xajmi 100000 400000
300000
Sotuv harajati 15000 125000
140000
Boshka harajat 1000 1500
2000
Yetkazib berish harajati 7000 60000
75000
Sof daromad
8. "Informatika" fani bo‘yicha uzlashtirish hisobi Gurux Talaba soni Topshir. soni Uzlashtirish %da 105-Ìk
18 15
104-Ìn
17 14
103-Ìr
31 28
204-Ik
19 15
205-Bx
21 14
204-Bi
22 21
Jami
9. Buyokchilar brigadasi oylik rejasining bajarilishi(iyun 2004 y.) Brigada raqami Reja (kv.metr) Bajarilishi (kv.metr) % da 1 1500 2800
2 1200 2150
3 2750 2950
4 3800 3760
5 3150 3020
6 2250 3040
Jami
10.Sex buyicha oylik maosh tulovi vedomosti hisobi Shifr Kategoriya Hisoblandi Ushlandi To‘lovga 1 Asosiy ishchi 34500
3400
2 Yordamchi 45600 5600
11. Korxonaning kvartal hisoboti (ñóì) Oy Aylanma mablaglar summasi Mahalliy byudjetga ajratma 6% 1-kvartal 100 000
2- kvartal 250 000
11
3- kvartal 200 000
Jami
12. Korxona ishlab chikarish bulimining kvartallar buyicha hisoboti (ñóì) Kvartal Tovar xajmi tonna 1 tonna tovar narxi Pul kurinishida (so‘m) I 50,5 50,1
II 10,4 52,3
III
30,5 56,4
IV
45,4 60,4
Jami* * 1 tonna tovarning o‘rtacha narxini ko‘rsatish kerak
13. Maosh hisobi (mahalliy koeffisiyent va zararni hisobga olgan xolda) F.I.Sh. Maosh Mahalliy Koeffisiyent Zarar Jami Bozorov A. 2500 1,05
1,3
Salimov H. 1800 1,1
1,05
Nematov D 3000 1,1
1,05
xxxxxxxx xxxxxx
14. OO‘Yu professor-o‘qtuvchilarining 2013-2014 o'quv yilidagi yuklamasining bajarilishi . F.I.SH Reja Bajarilishi % da Iskandarov A. 850 875
Kazakov I 790 750
Muradov X 810 920
Jami
15. AQSH dollari, nemis markasi va ingliz funt-sterlingining so‘mga nisbatan bozor narxi (2014 yil oylari buyicha)
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Dollar
30,1 31
33 35 37 40 45 50 55 60 71 75 Marka
28,5
Funt sterling 38,4
* Marka va funt sterling dollarga nisbatan uzgarmas.
12
1.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati // D.M.Amirov, A.Yu.Atadjanov, D.Yu.Atadjanov va boshqalar. –T.: BMT taraqqiyot dasturining O‘zbekistondagi vakolatxonasi, 2010. (Lug‘atning elektron nusxasi
www.undp.uz va
www.ictp.uz saytlarida joylashtirilgan).
2. S.S.Qosimov. Axborot texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. Toshkent- “Aloqachi”-2006.-370b. 3. G’ulomov S.S., Begalov B.A. “Informatika va axborot texnologiyalari”. Oliy o’quv yurtlari talabalari uchun darslik. Toshkent, 2010 yil.
Download 0.62 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|