Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi

ortiqcha berilishdan, ichkilikdan o‗zini tiyishi lozim. 
Sidxartxa Gautama insonni hayotdagi azob-uqubatlardan qutqarishning yo‗llarini topish haqidagi 
ta‘limotida,  uning  echimi  insonning  o‗ziga  bog‗liqligini  asoslashga  urunib,  inson  faqat  o‗z  kuchiga 
tayangan holda ―najotning olijanob quyidagi sakkizlik yo‗lidan‖ ongli harakati va sobitqadamligi ila o‗z 

maqsadiga erishishi mumkin, degan g‗oyani ilgari suradi. Buning uchun: 
1.
 
E‘tiqod to‗g‗ri shakllangan bo‗lishi; 
2.
 
maqsad sari qat‘iy harakat qilishi; 
3.
 
to‗g‗ri tafakkur va nutq bo‗lishi; 
4.
 
to‗g‗ri fe‘l-atvor bo‗lishi; 
5.
 
to‗g‗ri turmush tarzi bo‗lishi; 
6.
 
kuch-g‗ayratning to‗g‗ri maqsadga qaratilgan bo‗lishi; 
7.
 
fikr, maqsadning to‗g‗ri yo‗naltirilgan bo‗lishi; 
8.
 
diqqat-e‘tiborni to‗g‗ri orzu-niyat qilishga qaratish kerakligi ta‘kidlanadi. 
Inson  o‗zining  hayot  faoliyati  davomida  ushbu  qoidalarga  rioya  qilsa,  dunyoning  mohiyatini 
teranroq  anglay  boradi,  maqsad  muddaosiga  erishib,  natijada  yuksak  kamolotga    va  osoyishtalikka 
erishadi.  Ushbu  ta‘limotda  ilgari  surilgan  ijobiy  axloqiy  talablar,  insonni  o‗zini  idora  qilishga  da‘vat 
etuvchi  to‗g‗ri  fikr  yuritish,  fe‘l-atvorni  to‗g‗ri  bo‗lishi,  turmush  tarzini  kuch-g‗ayratning  to‗g‗ri 
maqsadga  qaratilgan  bo‗lishi,  fikr,  maqsadning  to‗g‗ri  yo‗naltirish;  diqqat-e‘tiborni  to‗g‗ri  orzu-niyat 
qilishga qaratish  haqidagi g‗oyalar  insonlarni o‗ziga jalb etgan va odamlar ushbu ta‘limotni qabul qilib 
uning talablarini bajarganlar. 
Umuman,  bunyodkor g‗oyalar bilan qurollangan kishilar  farovon  hayot, erkin jamiyat  qurish 
uchun kurash olib borganligi tarixdan ma‘lum. Bunday jarayon ijobiy g‗oyalarning tug‗ilishiga, ular 
esa,  o‗z  navbatida,  elatlar,  xalqlar,  millatlar  manfaatlarini  ifodalovchi  hayot  tarzining  shakllanishi 
uchun  asos    bo‗lgan.  SHuningdek,  milliy  davlatlarning  yuzaga  kelishida  bu  g‗oyalar  etakchi  va 
yo‗naltiruvchi  ahamiyat  kasb  etgan.  Buni  biz  o‗zbek  davlatchiligi  g‗oyalarining  shakllanishi  va 
takomili misolida ham kuzatishimiz mumkin.   
Milliy davlatchilik g‗oyasi va uning xalqlar taraqqiyotiga ijobiy ta‘sirini mustaqil O‗zbekiston 
misolida  ham  yaqqol  ko‗rish  mumkin.  O‗zbekistonning  xalqaro  hamkorlik,  mintaqaviy  tinchlik, 
millatlararo totuvlik borasida olib borayotgan siyosati barqarorlikka, taraqqiyotga xizmat qilmoqda. 
Mil.av. 7 asrlarda Avesto – Xorazm, So‗g‗diyona, Baqtriya davlatining mafkurasi sifatida xizmat 
qilgan bo‗lsa,  Mil.av. 6-4- asrlarda Buddaviylik kushon davlatining mafkurasiga aylandi.  
9-12  asrlarda  Samoniylar,  qoraxoniylar,  g‗aznaviylar,  Xorazmshohlar  sulolalari  tomonidan 
mintaqada  asos  solingan  davlatlar  nafaqat  o‗zbek  xalqi,  balki  jahon  xalqlari  tarixida  ham  chuqur  iz 
qoldirdi. 
Xorazmiy, Forobiy, Farg‗oniy, Ibn Sino, Beruniy kabi allomalarning o‗lmas asarlari jahon fanini 
boyitdi.  Mutasavvuflar  YU.Xamadoniy,  YAssaviy,  g‗ijduvoniy,  Naqshbandiy,  Najmiddin  Kubro, 
Muhaddislar Imom Buxoriy, Imom Termiziylarning ta‘limotida aks etgan komil inson g‗oyalari, adolat 
haqidagi  qarashlar  jamiyatning  sog‗lom  ma‘naviy-axloqiy  ruhini  saqlash  va  mustahkamlashga  xizmat 
qildi. 
Bu  g‗oyalar  o‗zbek  davlatchiligini  rivojlanishida  ham  muhim  omil  bo‗lib  xizmat  qildi.  Amir 
Temurning  «Temur  tuzuklari»,  Nizom  ul-mulkning  «Siyosatnoma»  kitoblarida  davlat  idorasi  va  ahli 
fuqaroga  munosabatda  adolat,  insof,  diyonat,  el-yurt  tinchligi  va  obodligi  bosh  g‗oya  sifatida  ilgari 
suriladi. 
Amir  Temurning  Movarounnahr,  Xuroson  va  boshqa  joylarda  bunyod  etgan  inshootlari, 
Temuriylar  sulolasi  davridagi  madaniyat,  fan va adabiyot  sohasidagi  yutuqlar bunga  misol  bo‗la oladi. 
Barcha davrlarda va turli xalqlar tarixida milliy g‗oya va mafkura o‗zida gumanizm talablarini, xalqning 
iroda  va  intilishlarini  aks  ettirgan  taqdirda  jamiyatni  birlashtirib,  uning  salohiyati  va  imkoniyatlarini  
to‗la yuzaga chiqarishda beqiyosomil bo‗ladi. 
Hind xalqining buyuk farzandi Mahatma Gandi (1869-1948) o‗z ma‘naviyati, g‗oyalari va ilg‗or 
qarashlari bilan XX asrning buyuk shaxslaridan biriga aylandi. U mustamlakachilarga qarshi kurashning 
timsoli  edi.  U  hindlar  bilan  musulmonlarning  o‗zaro  do‗stligini  mustahkamlashga  intildi.  Gandi  din 
bilan siyosatni birga bog‗lashga harakat qildi. Fidoiylik va vatanparvarlik namunalarini ko‗rsatdi.  
XX  asrda  dunyo  hamjamiyati  tomonidan  tan  olingan  yapon  taraqqiyot  modelida  ham    YApoln 
milliy mafkurasi ―milliy davlatchilik tizimi‖ (kokutay), ―fuqarolik burchi‖, ―yapon ruhi‖, ―tadbirkorlik‖, 
―umumilliylik‖,    ―fidoiylik‖,  ―vatanparvarlik‖,  ―paternalizm‖,  ―jamoaga  sadoqat‖,  ―modernizatsiya‖ 
kabi g‗oya va tushunchalarga asoslanib, mamlakat erishgan yuksak natijalarga poydevor bo‗ldi. 

SHunday  bunyodkor  g‗oyalardan  biri  Janubiy  Koreya  mamlakati  rivojiga  katta  hissa  qo‗shgan 
fidoiy inson Yong  Ki  Kimning  yuksak g‗oyalarga asoslangan vatanparvarlik faoliyati  va bunyodkorlik 
ishlari  diqqatga  sazovor.    O‗tgan  asrning  30  yillarida  ―12  oila  –  qishloqda‖  degan  harakatni  boshlab, 
tashlandiq tepalikni sotib olib, obod qilishga kirishadi. Keyinchalik fermerlar tayyorlaydigan ―Kanaan‖ 
(imkoniyatlar  maktabi)ni  ochadi.    U  odamlarni  o‗z  tashabbusi,  g‗oyasi  bilan  orqasidan  ergashtirib 
mamlakat  rivoji  va  obodonligiga  o‗z  hissasini  qo‗shdi.  Bugungi  kunda  ―Kanaan‖  ta‘lim  dargohining 
bosh  maqsadi  –  tinglovchilarda  insoniy  e‘tiqod  tuyg‗ularini  shakllantirish,  ularga  insoniy  fazilatlar  – 
komillik,  o‗zaro  tenglik,  birodarlik,  vatanparvarlik  hislarini  singdirishdir.  Vatan  va  millat  yo‗lida 
fidokorona  mehnat  qilish, tug‗ilib  o‗sgan vatanni jondan ortiq  sevmoqlik shart  ekanligi  g‗oyasi  har  bir 
tinglovchiga  singdiriladi.  Ushbu  bunyodkorlik  g‗oyasi  bugungi  kunda  ham  keng  tarqalib  Janubiy 
Koreyaning obod bo‗lishiga katta hissa bo‗lib qo‗shilmoqda. 
Ozodlik,  mustaqillik,  tinchlik,  adolat,  tenglik,  hamkorlik,  do‗stlik,  birodarlik,  hurfikrlilik, 
ma‘rifatlik,  bag‗rikenglik,    va    mehnatsevarlik,  barqarorlik,  tadbirkorlik,  halollik  va  h.k.  bunyodkorlik 
g‗oyalarining  ko‗rinishlari  bo‗lsa,  kelajakka  ishonch,  adolat,  haqiqatni  tan  olish,  jur‘atli  bo‗lish, 
sobitqadamlik, mehr-muruvvat, saxovatlilik, baynalmilallik, millatlararo do‗stlik va birodarlik, fidoiylik, 
yurtga sadoqatlilik, vijdon erkinligi, fikr erkinligi va g‗oyalar xilma xilligini tan olish kabilar bunyodkor 
g‗oyalarga xos xususiyatdir. 
Adabiyotlar: 
1.
 
Karimov I.A.asrlar to‗plami 1-23 tomlar, T.: O‗zbekiston, 2015 
2.
 
Karimov I.A.YUksak ma‘naviyat engilmas kuch. T., Ma‘naviyat, 2008.  
3.
 
Milliy istiqlol g‗oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. –T.: O‗zbekiston, 2001.  
4.
 
Milliy istiqlol g‗oyasi: asosiy tushunchalar va tamoyillar T.:YAngi asr avlodi, 2001. 
5.
 
Milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy  tushunchalar,  tamoyillar  va  atamalar  (qisqacha  izohli  tajribaviy 
lug‗at).. T.:YAngi asr avlodi, 2002. 
6.
 
Milliy istiqlol g‗oyasi. –T.: Akademiya, 2005. 
7.To‗raev SH. Jamiyat taraqqiyoti va milliy g‗oya. T.:Akademiya, 2008. 
8.Falsafa qomusiy lug‗at. T. : O‗zbekiston faylasuflar milliy jamiyati. SHarq. 2004. 
 
4-mavzu: G„oyaviy tahdidlarning  yo„nalishlari  
 
REJA: 
1. XXI asrda g‗oyaviy-mafkuraviy munosabatlar  
2. G‗oyaviy tahdid va ularning ko‗rinishlari 
3. Mafkuraviy yakkahokimlik va uning oqibatlari 
4. Jahon moliyaviy inqirozining mafkuraviy jarayonlarga ta‘siri. 
Tayanch tushunchalar 
Tahdid,  shovinizm,  genotsid,  fashizm,  neofashizm,  neokommunizm,  irqchilik,  diniy 
ekstremizm, fundamentalizm, terrorizm  
«Tarix tajribasi shundan dalolat beradiki, inson tabiatidagi insoniylikdan           
ko„ra vahshiylik, ur-yiqit instinktlari, ya‟ni xatti-harakatlarini qo„zg„atib     
yuborish osonroq» 
                                                                                                                               I.A.Karimov 
 
 
Buzg‗unchi  g‗oyalar  xalqlar  boshiga  so‗ngsiz  kulfatlar  keltiradi.  Bunga  olis  va  yaqin  tarixdan 
ko‗plab misollar keltirish mumkin. Inson va jamiyat bor ekan, ezgu g‗oyalarning ziddi bo‗lgan zulm va 
zo‗ravonlik,  qabohat  va  jaholat  yangi-yangi  shakllarda  namoyon  bo‗lishga  urinadi.  Lekin  ular 
odamzotning adolat, tinchlik va birodarlik, taraqqiyot va farovonlik g‗oyalariga tayanib, oliy maqsadlar 
sari intilishlarini aslo to‗xtata olmaydi. 
Demak, vayronkor g„oya deb, turli ta’sirchan vositalardan foydalanib, odamlarni soxta va puch 
maqsadlarga  ergashtiruvchi,  ularning  kuch-qudratini  buzg‘unchilik  va  jinoyatga  yo‘naltiradigan, 
insoniyat uchun faqat kulfat keltiradigan g‘oyaga aytiladi. 
SHu  bilan  birga  vayronkor  g‗oyalarning  mazmun-mohiyatini,  maqsad-muddaolarini  bilish 

nihoyatda  muhim.  Bu  fuqarolar,  ayniqsa  yoshlar  uchun  buzg‗unchi  g‗oyalar  xavfini  anglash,  o‗zlarida 
mafkuraviy immunitet hosil qilish uchun zarur bilimlarni egallashiga yordam beradi. 
XX  asr  so„ngida  ro„y  bergan  ulkan  ijtimoiy-siyosiy  o„zgarishlar,  ikki  qutbli  dunyoning  barham 
topishi natijasida nisbiy  muvozanatning  buzilishi jahonning  mafkuraviy  manzarasini tubdan o‗zgartirib 
yubordi.  
XX asrda dunyoda g‗oyaviy qarama-qarshiliklar keskin va murakkab tu solgan davr bo‗ldi. XX asr 
so‗ngida  ikki  qutbli  dunyoning  barham  topishi,  nisbiy  muvozanatning  buzilishi  natijasida  jahondagi 
mafkuraviy  manzaralar  tubdan  o‗zgardi.  YUrtboshimiz  Islom  Karimov  ta‘kidlaganidek,  «XX  asr 
oxirida  dunyoda  jo„g„rofiy-siyosiy  ahamiyati  va  ko„lami  jihatidan  noyob  o„zgarishlar  ro„y 
bermoqda.  Bu  o„zgarishlar  betakror.  Ular  nafaqat 
mamlakatlar  o„rtasidagi  o„zaro 
munosabatlarda  vujudga  kelgan  qarashlar  va  ularning  mexanizmlarini  chuqur  o„ylab  ko„rishni, 
balki  ko„p  jihatdan  qayta  baholashni  ham  talab  qiladi.  «Sovuq  urush»  davrida  xalqaro 
munosabatlarga asos bo„lgan ko„p qoidalar, tamoyillar va g„oyalarni tubdan qayta ko„rib chiqish 
talab  qilinmoqda.  Butun  dunyo  yaxlit  va  bir-biriga  bog„liq  tizim  bo„lib  bormoqda,  unda  o„zi  - 
o„zidan  qanoatlanishga  va  mahdudlikka  o„rin  yo„q.  Bu  hol  hozirgi  xalqaro  munosabatlarni 
shakllantirganda,  xalqaro  tuzilmalar  bilan  o„zaro  aloqalarda  va  ularning  faoliyatida  ishtirok 
etganda mutlaqo yangicha yondashuvlarni ishlab chiqishni zarur qilib qo„ymoqda»
1
 
 
Jahon maydonlarini mafkuraviy bo„lib olishga urinishlar:  
1.Siyosiy (buyuk davlatchilik shovinizmi). 
2.Diniy (diniy ekstremistik va aqidaparastlik, panislomizm). 
3.Badiiy  (G‗arb  turmush  tarzini  targ‗ib  qiluvchi,  Amerikacha  turmush  tarzini  targ‗ib  qiluvchi, 
zo‗ravonlik, yovuzlik va boshqa axloqsizliklarni targ‗ib qiluvchi. 
 
XX asr oxiri va XXI asr boshlariga kelib kommunistik va sotsia-listik partiya ta‘siridagi sotsializm 
lageri parchalandi. Dunyo mamlakatlari rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarga bo‗lindi. Ana shu 
rivojlangan ba‘zi mamlakatlar o‗z milliy mustaqilligini qo‗lga kiritgan, rivojla-nayotgan mamlakatlarni, 
jahon  maydonlarini  mafkuraviy  jihatdan  bo‗lib  olishga  urinmoqdalar.  Bular  quyidagi  holatlarda 
ko‗rinadi:  
 
Dunyoni bo„lib olishga urinayotgan mafkuralarning shakllari: 
1. Buyuk davlatchilik mafkurasi. 
2. Diniy ekstremistik mafkuralar. 
3. Pansovetizm mafkurasi. 
4. Panislomizm mafkurasi. 
5. G‗arb turmush tarzini ifodalagan mafkuralar. 
6. Amerikacha turmush tarzini ifodalagan mafkuralar. 
7. Turli diniy sektolarning g‗oyalarni ifodalovchi mafkuralar. 
 
1.  Buyuk  davlatchilik  shovinizmi  -  (SHovinizm  -  fran.  burjua  mil-latchiligining  o‗ta  reaksion 
formasi).  SHovinizm  siyosati  boshqa  millat  va  xalqlarga  nafrat  va  dushmanlikni  avj  oldirishga 
qaratilgan.  SHovinizm  go‗yo  to‗laqonli  bo‗lmagan  boshqa  millatlar  va  irqlar  ustidan  hukmronlik  qi-
lishga da‘vat etilgan bir millatning alohidaligini («mumtozligini») targ‗ib etadi. 
SHovinizm ba‘zi ko‗p sonli millatlarning nafaqat ko‗p millatli imperiya doirasida, balki uni o‗rab 
turgan  jo‗g‗rofiy  -  siyosiy  makonda  ham  o‗zining  mutlaq  hukmronligini  o‗rnatish  uchun  kurashda 
namoyon  bo‗ladi.  Davlat  etakchi  mavqe  (davlat)ga  ega  bo‗lgan,  o‗z  millatini  «oliy»  millat  deb  e‘lon 
qilgan  millat  hukmron  ekspluatator  sinflarining  ideologiyasi  va  siyosati  bo‗lgan  buyuk  davlatchilik 
shovinizm, shovinizm va millatchilikning bir turidir.  
Buyuk  davlatchilik  shovinizmi  boshqa  millatlar  va  mamlakatlar  bilan  o‗zaro  madaniyatli 
hamkorlik  qilishga  tayyor  emaslikdan  kelib  chiqadi.  Uning  ifodachilari  harbiy  imperiyalardir.  Bu 
imperiyalarning  iqtisodiyoti  bosib  olingan  hududlarni  ekspluatatsiya  qilar  va  hatto  ularning  hayotiy 
manbalari  hisobiga  yashar  edi.  Ayni  chog‗da  bo‗ysundirilgan  xalqlarga  ularga  madaniy  jihatdan  va 
                                                           
1
  Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиѐт йЎлида. Т.: 6. - Т.: «Ўзбекистон», 1998, 240-241 - бетлар.  

umuman milliy jihatdan norasoligi haqidagi halokatli g‗oya singdirilar edi.  
Buyuk  davlatchilik  shovinizmi  va  agressiv  millatchilik  bir-birini  to‗ldiradi,  bular  o‗z  davlati 
manfaatini ilgari surib, milliy qadriyatlarni tayyorlashda, milliy madaniyatlar va ma‘naviy qadriyatlarni 
oyoq  osti  qilishda,  avtoritar  tuzum  o‗rnatishda,  boshqa  mamlakat  xalqlarini  itoatgo‗y  qilib  saqlab 
turishda,  hozir  esa  sobiq  Ittifoqni  tiklash  uchun  qilayotgan  harakatida,  o‗z  ta‘sir  doirasini  boshqa 
mustaqil davlatlarda saqlab qolish uchun intilishda, millatlar o‗rtasida o‗zaro ishonchsizlik tug‗dirishda, 
xalqaro-huquqiy 
me‘yorlarni  inkor  etishda,  tashqi  iqtisodiy  aloqalarni  to‗sishda,  yangi 
mustamlakachilikni zo‗rlab qabul qildirish harakatida yaqqol namoyon bo‗lmoqda.  
Prezident Islom Karimov «O‗zbekiston XXI asr bo‗sag‗asida...» asarida shovinizmga «SHovinizm 
ba‘zi ko‗p sonli millatlarning nafaqat ko‗p millatli imperiya doirasida, balki uni o‗rab turgan jo‗g‗rofiy-
siyosiy  makonda ham o‗zining mutlaq hukmronligini o‗rnatish uchun kurashida namoyon bo‗ladi» deb 
ta‘rif bergan (Karimov I.A. Asarlar. T.          6. 65-bet). Bunday davlatlarga ko‗proq iqtisodiy jihatdan 
zaif, ichki beqaror davlatlar nishon bo‗ladi.  
O‗zbekistonni,  avvalo  Rossiya  imperiyasi,  keyin  sovet  imperiyasi  yuritgan  buyuk  davlatchilik 
shovinizmi jafolarni tortgan hozirgi paytda, XXI asr boshlariga kelib bu davr turlicha talqin etilmoqda. 
Bu talqinlarning 2 tasi haqida «O‗zbekiston XXI asr bo‗sag‗asida...» asarida fikr yuritilgan:  
1) «Birinchi andozaning» mualliflari, - deyiladi asarda, - ehtimol samimiy tarzda, mintaqa Rossiya 
imperiyasi tarkibidagi Turkiston muxtoriyati sifatida rivojlanib, o‗z metropoliyasidan zarur rag‗batlarni 
olib  turar  edi.  CHunki  podsho  Rossiyasi  mahalliy  an‘analar  va  asoslarni  yo‗q  qilmagan  va  buzmagan 
holda  o‗lkaning  burjuacha  tadrijiy  rivojlanishini  rag‗batlantirgan  edi,  deb  hisoblaydilar».  Ushbu  guruh 
mualliflari  mintaqada  o‗tkazilgan  bolshevikcha  tajriba,  shu  jumladan,  milliy  davlat  chegaralanishi, 
iqtisodiyotning  haddan  tashqari  ixtisoslashtirilishini  keskin  tanqid  qiladilar  va  bularni  Markaziy  Osiyo 
mintaqasidagi  hozirgi  ziddiyatlarning  asosiy  sabablari,  deb  hisoblaydilar.  SHu  bilan  birga  ular 
kommunistik  tuzumdan  keyingi  yangi  Rossiya  Markaziy  Osiyo  mintaqasida  barqarorlashtiruvchi  rolni 
o‗ynash uchun juda mos keladi, degan g‗oyani ilgari suradilar.  
2)  Boshqa  fikrga  ko‗ra,  mintaqadagi  muammolarni  o‗lkaning  mustamlaka  o‗tmishi  keltirib 
chiqargan. Bu  fikr tarafdorlari  o‗lkani  o‗z tarixiy  va  milliy  negizlariga qaytarishni  taklif  qiladi. Bunga 
musulmon  davlat-larga  ergashgan,  ular  bilan  yaqinroq  integratsiyaga  kirishgan  taqdirdagina  erishish 
mumkin, deb hisoblaydilar.  
Ikkala nuqtai nazarda ilmiylikka nisbatan siyosat va ehtiroslar ustunligi yaqqol ko‗rinib turibdi. Bu 
nuqtai  nazarlar  ayni  buyuk  davlat-chilik  shovinizmi  va  agressiv  millatchilikning  hurujlari  tufayli  kelib 
chiqqan.  
Mustaqillikka  erishib,  bugungi  kunda  rivojlanayotgan  Markaziy  Osiyo  respublikalarini  asabiylik 
bilan, alam bilan qarshi olmoqdalar. Bunga Rossiya matbuotida chiqayotgan tahlilliy materiallar yaqqol 
misol bo‗la oladi. 1997 yil 26 martda «Novaya nezavisimaya gazeta» sonida bosilgan «MDH: tarixining 
ibtidosimi yoki intihosi» bosh maqolasida «sobiq Sovet respublikalari uchun mustaqil davlatga aylanish 
imkoniyatini  berishdan  iborat  Rossiyaning  xatosi»,  bu  «xato»ni  to‗g‗rilash  haqidagi  imperiyachilik 
da‘volari bilan chiqqan edi.  
Maqolada  go‗yo Rossiyaga «Janub tahdidi» deb atalgan tahdid vujudga keldi, Rossiya  shakllanib 
borayotgan  Markaziy  Osiyo  hamdo‗stlik  blokini  parchalab  yuborishi  zarur,  degan  agressiv  takliflar 
ilgari suriladi.  
Prezident  Islom  Karimov  2005  yil  14  yanvarda  «Nezavisimaya  gazeta»  (Moskva)  muxbirining 
savollariga  javobi  «Imperiya  davrida  bizni  ikkinchi  darajali  odamlar,  deb  hisoblashar  edi»  deb 
nomlanib,  mazkur  intervyuda  bunday  holatlarga  o‗z  vaqtida  javob  berib,  Ukrainadagi  «Zarg‗aldoq 
inqilobi»,  «Gruziya  va  Ukrainada  so‗nggi  paytlarda  sodir  bo‗lgan  voqealarni»,  O‗zbekiston  ijtimoiy-
siyosiy jarayonlaridagi o‗zgarishlar bilan chuqur tahlil qilib berdi.
1
  
Hozirgi kunda  buyuk  davlatchilik g‗oyalari mazmunan  o‗sha-o‗sha  bo‗lsada, unga endilikda  o‗ta 
zamonaviy  shakl  berilmoqda.  Mustaqillikning  dastlabki  yillarida  bular  rus  millatining  mumtozligini 
tiklash,  Rossiya  tevaragida  kuchli  jo‗g‗rofiy  -  siyosiy  maydon  yaratish,  «YAgona  va  ahil  xalqlar 
oilasi»ni  tiklash,  yangi  mustaqil  davlatlarning  qaysi  biri  bilan  hamkorlik  qilish,  qaysilarini  ajratib 
qo‗yish va boshqa sohalarda ko‗rinmoqda.  
                                                           
1
 Каримов И.А. Империя даврида бизни иккинчи  даражали одамлар, деб  ќисоблашар эди. - Т.: «Ўзбекистон», 2005. 
- 64 б.  

Mustaqil O‗zbekiston uchun bugungi kunda buyuk davlatchilik shovinizmi va agressiv millatchilik 
tug‗dirayotgan tahdidlarning real xavfi quyidagilardan iborat:  
1)Xalqaro, davlatlararo va elatlararo qarama-qarshilikni kelti-rib chiqarish.  
2)Xalqaro-huquqiy va ichki davlat suverenitetimizni ro‗yobga chiqarishga qarshilik ko‗rsatish.  
3)O‗zbekistonning  tashqi  iqtisodiy  aloqalarini  chegaralashga,  ular-ni  teng  huquqli  bo‗lmagan 
sharoitga solib qo‗yishga urinish.  
4)Mamlakatimiz  aholisiga  elektron,  radio-axborot  vositalari  orqali  mafkuraviy  yo‗l  bilan  tazyiq 
o‗tkazish, jahon afkor ommasida O‗zbekiston haqida noto‗g‗ri tasavvur tug‗dirishga intilish.  
5)Millatlar  o‗rtasidagi  o‗zaro  ishonchsizlikni  keltirib  chiqarish,  millatlararo  munosabatlarni 
keskinlashtirish.  
6)YAngi  mustamlakachilik  va  yangi  imperiyachilik  yondashuvlarini  zo‗rlab  qabul  qildirish, 
hamma sohalardagi o‗zaro manfaatli va teng huquqli hamkorlikni sekinlashtirish xavfi.  
2.  Panislomizm  -  XIX  asr  oxirida  O‗rta  SHarqdagi  musulmon  mamlakatlarida  vujudga  kelgan 
diniy - siyosiy oqim. Asoschisi - Jamol ad-din al-Afg‗oniy. Panislomizm tarafdorlari musulmonlarnipng 
«birligi»  va  ularni  xalifa  rahbarligidagi  yagona  musulmon  davlatiga  birlashtirish  zarurligi  g‗oyasini 
ilgari  surgan.  Ayni  vaqtda panislomizm tarafdorlari diniy islohotchilik pozitsiyasida turib, islom  dinini 
davr talablariga muvofiq isloh qilishga intilganlar.  
XX  asr  boshlarida  Turkiya  sultonlari  bu  nazariyadan  foydalanib,  musulmon  xalqlarini  o‗z  qo‗l 
ostida  birlashtirishga  uringan.  Bu  oqim  Vah-hobiylar,  «Hizbut-tahrir»  kabi  diniy  oqimlarda  bugungi 
kunda O‗zbekis-tonda xalifalik davlatini tiklash uchun urinish bo‗ldi.  
«Panislomizm»  g‗oyasida  hozirgi  kunda  turli  xristian  konfessiyalari  ham  targ‗ibot  va  tashviqot 
ishlarini olib bormoqdalar.  
XX asr boshlarida quyidagi oqimlar ham mavjud bo‗lgan.  
3. Panturkizm  -  bolshevizmning ashaddiy dushmani  edi. I jahon urushi arafasida «YOsh turklar 
partiyasi»,  Rossiyaga  qarshi  urush  ochishda  yagona  tashviqot-targ‗ibot  quroli  vazifasini  o‗tadi, 
jadidchilik harakatini avj oldirishda bosh rolni o‗ynadi. Panturkizm oqimi, uning  siyosati Tatariston va 
Boshqiriston  o‗lkalariga  1912  yilarda  kirib  keldi.  Bolshevizm  XX  asr  20-30  yillarda  ularni 
«millatchilik»da ayblab, «SHo‗roga qarshi» sifatida bosh liderlarini qirib tashladi.  
Panturkistlar  -  oq  va  qizil  imperiya  istibdodiga,  adolatsizlik  va  tengsizlikka  qarshi  kurashgan, 
ozodlik va mustaqillik yo‗lida jon fido qilganlar sifatida tarixda qolishdi. Ular qonxo‗rlik, hunrezlik va 
zulmga qarshi adolat uchun kurashuvchi xalqparvarlar edi.
1
  
1) Rossiyada bolsheviklar tomonidan «mushtumzo‗r - pomeshnik» hisoblangan Kondratev guruhi 
«Sanoat partiyasi» yuzaga kelgan.  
2)  Tataristonda  panislomizm  va  panturkizm  oqimlari  sifatida  «Sulton  Alievchilik»  qaror  topgan 
edi.  
3) Qirimda «Ibrahimovchilik».  
4) Ozarbayjonda «Milliy partiya».  
5) O‗zbekistonda «Munavarqorichilik» - «Milliy istiqlol» mahfiy partiyasi faoliyat ko‗rsatgan.   
4.  Pansovetizm.  Buyuk  davlatchilik  shovinizmi  bugungi  kunda  pansove-tizm  bilan  o‗ziga  xos 
tarzda  qo‗shilib  ketgan.  Pansovetizm  tushunchasi  uzoq  vaqt  davomida  bir  ittifoq  doirasida  yashash 
natijasida ijtimoiy-madaniy hayotda yuzaga kelgan muayyan yaqinlik, o‗xshashlik, umumiylik, iqtisodiy 
aloqadorlik va bog‗liqlikni mutlaqlashtirishga asoslangan.  
Ammo,  Prezidentimiz  o‗rinli  ta‘kidlaganidek,  bunday  qarashlar  ortida  ham  sodda  kishilarning 
bosh-ko‗zini aylantirib,  o‗z umrini yashab  bo‗lgan g‗oyalarini hayotimizga qaytadan tiqishtirishga,  shu 
yo‗l  bilan  yana  eski  tuzumni  tiklashga,  bir  so‗z  bilan  aytganda,  milliy  o‗zligimizni  yo‗qotishga 
qaratilgan intilish yotganligini yoddan chiqarmaslik zarur.  
5.Xalifalikni tiklash.  
6.Islom modernizmi.  
7.Islom traditsionalizmi.  
8.Islom fundamentalizmi.  
Bu oqimlar diniy va dunyoviy hokimiyatni o‗zida mujassamlashtirgan xalifa rahbarligidagi yagona 
musulmon  davlatiga  birlashtirishni  ko‗zlagan,  sog‗lom  mantiqqa  mutlaqo  zid  da‘vodan  iborat.  XX  asr 
                                                           
1
 Узоқов Ќ. Пантуркизм - большевизмнинг ашаддий душмани.  «Халқ таълими». 1998, №3, 57-62- бетлар.  

80-yillarida  «Musulmon  birodarlari»  tashkilotining  fraksiyalarga  bo‗linib  ketishi  natijasida  quyidagi 
diniy tashkilot va partiyalar ham yuzaga kelgan: 
 
1) «Islom ozodlik partiyasi» 
2) «Sotsial islohotlar jamiyati» 
3) «At - Takfir val - Hijra» 
4) «Junud Alloh» 
5) «Jihod» 
6) «Hizbulloh» kabi. 
  
Bundan boshqa yana quyidagi diniy oqimlar ham mavjud: 
 
7) Vahhobiylik (XVIII asrda paydo bo‗lgan). 
8) Ahmadiya (IX asrda Pokistonda). 
9) Hizb-at-tahrir (1953 yilda Isroilda - tushuntirish, harakat, to‗ntarish). 
10)Tablig‗chilar - etkazish ma‘no. XX asr Hindistonda, islomga chorlash.  
11)Akromiylar - 1997-1999 yillarda Farg‗onada va 2005 yil 12-13 mayda Andijon        
oqim sardoriga bo‗ysunish (Akrom Yo‗ldoshev boshchiligidagi). 
12)Nurchilar - Turkiyada, hokimiyat uchun kurashga chorlash.  
13)Tavba-ekstremistik ruhdagi harakat. Bokuda va O‗zbekistonga (1991 yil). 
14)Islom uyg‗onish partiyasi - 1989-1991 yillarda Tojikistonda.  
15)Islom lashkarlari - 1990-1992 yillarda Namanganda «Otavalixon» masjidida. 
16)Adolat - 1990-1992 yillarda Namanganda paydo bo‗ldi.