Toshkent temir yo'l muhandislari instituti «Lokomotivlar va l/x» kafedrasi


Download 1.58 Mb.
Pdf ko'rish
Sana28.10.2020
Hajmi1.58 Mb.
#137448
Bog'liq
TVL-702A Ma'rufjonov Dostonbek yozgi amaliyot


TOSHKENT TEMIR YO'L 

MUHANDISLARI INSTITUTI 

 

 

 

«Lokomotivlar va l/x» kafedrasi 

 

 

 

 

 

yozgi "Ishlab chiqarish amaliyoti" bo'yicha 

 

 

HISOBOT 

 

 

 

 

 

 

Bajardi: TVL-702

«A» 


guruh talabasi 

Ma’rufjonov Dostonbek 

  

                                     Qabul qildi: Safarov O’. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Toshkent-2020 

 

Tasdiqlayman: 

«Lokomotivlar va lokomotivi xo’jaligi» 

 kafedrasi mudiri  

Kamalov I.S__________ 

«__»__________2020 y. 

 

“Elektromexanika” fakultetining TV-702а guruh talabasi  Ma’rufjonov Dostonbek 



Dilshodjon o’g’lining “Yozgi amaliyot ” hisoboti uchun 

 

TOPSHIRIQ 



 

T/r 


Hisobotning Bo’limlari 

Haftalar 

 

Mundarija 



 

 

Kirish 



 

Ishlab chiqarish korxonasi tuzulmasi va uning vazifalari haqida   



Dizellarni ta’mirlash sexi vazifasi va tuzulishi 

 



Dizellarni ta’mirlash sexida texnik xafvsizlik qoidalari 



 

Sinov stendi haqida ma’lumotlar 



 

 

Hisobot taqdim etish va himoyalash.  



 

 

Ilovalar  



 

 

Foydalanilgan adabiyotlar  



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Topshiriq berdi:                                                                          

 

Topshiriq oldi:                                                                            



 

 

 



 

KIRISH 

Temir  yoʻl  transporti yuk  va  yoʻlovchilarni  lokomotiv  va  motorvagonlar 

vositasida temir yoʻl boʻylab tashiydigan transport turi. Uning paydo boʻlishi yirik 

sanoat  taraqqiyoti,  ayniqsa,  togʻkon  va  metallurgiya  sanoati  taraqkiyoti  bilan 

bogʻliq.  18-asr  oxiri  va  19-asr  boshlarida  kapitalizmning  rivojlanishi  yuk 

aylanmasi tuzilmasini tubdan oʻzgartirdi, temir rudasi, koʻmir, qurilish materiallari 

va shu kabini ommaviy tashishga ehtiyoj oʻsdi.

 

Mamlakat  iqtisodiyotini  rivojlantirishda  temir  yo'l  transporti  muhim  rol 



o'ynaydi. Transportning asosiy vazifasi - milliy iqtisodiyot va aholining transportga 

bo'lgan  ehtiyojini  to'liq  va  o'z  vaqtida  qondirish,  uning  ishining  iqtisodiy 

samaradorligini oshirishdir. Temir yo'llarning rivojlanishi lokomotiv tortish holati, 

lokomotivlarning ekspluatatsiyasi va texnik xizmat ko'rsatishi va ta'mirlanishi bilan 

uzviy  bog'liqdir.  Lokomotivlarga  texnik  xizmat  ko'rsatish  va  ta'mirlash  tizimi 

ularni yaxshi holatda saqlaydi va barqaror ishlashini ta'minlaydi. 

 

Zamonaviylashtirish  ustuvor  vazifadir.  Yangi  liniyalar  va  stantsiyalarni  qurish 



bilan  bir  qatorda,  kompaniya  harakatlanuvchi  tarkibni  ishlab  chiqarish,  ta'mirlash 

va  modernizatsiyalashga  ham  katta  e'tibor  qaratmoqda.  Bu  zamonaviy 

modifikatsiyadagi  yo'lovchi  vagonlari,  yuk  vagonlari,  har  xil  turdagi  vagonlar, 

lokomotivlar. 



Transportning  asosiy  vazifasi  -  bu  xalq  xo'jaligi  va  aholining  transportga  bo'lgan 

ehtiyojlarini to'liq va o'z vaqtida qondirish, temir yo'llari etakchi o'rinni egallagan 

transport  tizimining  barcha  bo'g'inlarining  ish  samaradorligi  va  sifatini  oshirish 

ekanligini hisobga olsak. 

Lokomotiv  iqtisodiyoti  temir  yo'l  transporti  infratuzilmasining  muhim 

elementlaridan biri bo'lib, uning ishini tashkil etishga asosan yo'lning barqarorligi 

ham,  transport  xarajatlari  ham  bog'liqdir. Lokomotiv  iqtisodiyoti  xarajatlari  temir 

yo'llarning barcha ekspluatatsiya xarajatlarining uchdan bir qismini tashkil qiladi. 

Umuman olganda, lokomotiv iqtisodiyotining infratuzilma ob'ektlariga quyidagilar 

kiradi: asosiy omborlar, aylanma depolari, lokomotivlarga texnik xizmat ko'rsatish 

punktlari,  uskunalar  punktlari,  yoqilg'i,  moylash  materiallari  va  qum  omborlari, 

lokomotiv  brigadasining  almashtirish  punktlari,  shuningdek,  harakatlanuvchi 

harakatlanuvchi tarkibning o'zi. 

Ta'mirlashning  mehnat  zichligini  kamaytirish  va  shu  bilan  birga  ekspluatatsion 

xarajatlarni  kamaytirish  bilan  tortish  harakatlanuvchi  tarkibining  ishonchliligini 

oshirish, UTY OAJ tomonidan tasdiqlangan lokomotiv iqtisodiyotini rivojlantirish 

bo'yicha kompleks dasturda ko'zda tutilgan. 

TO va TR ishlab chiqarishda texnologik jarayonlarning samaradorligi 

lokomotivlar  to'g'ridan-to'g'ri  mexanizatsiya  darajasiga,  ilg'or  va  resurslarni 

tejaydigan  texnologiyalarni,  diagnostika  tizimlarini  joriy  etishga,  shuningdek 

xodimlarning texnik bilimlarini oshirishga bog'liq. 

Ma'lumki,  ta'mirlash  texnologiyasidagi  buzilishlar  salbiy  oqibatlarga  olib  keladi. 

Barcha turdagi tortish turlari, teplovozlar seriyasi, alohida agregatlar va qurilmalar 

o'zlarining  ta'mirlash  qoidalariga  ega.  Ularga  rioya  qilish  uchun  texnologik 

jarayonlarning xaritalarini ishlab chiqish zarur. 

Shu  munosabat  bilan  lokomotivlardan  foydalanish  sifatini  oshirish  muhim 

ahamiyatga  ega,  bu  umuman  lokomotiv  depolari  va  temir  yo'llarning 

samaradorligini  oshirishga,  transport  xarajatlarini  kamaytirishga  va  mehnat 

unumdorligini oshirishga katta ta'sir ko'rsatadi. 


Harakatlanuvchi  tarkibni  ta'mirlovchi  korxonalarning  yuqori  sifatli  ishi  yuk  va 

yo'lovchilarni  tashish  rejasining  muvaffaqiyatli  bajarilishiga,  mehnat  unumdorligi 

va temir yo'llar sifatining oshishiga yordam beradi. 

Teplovozlarga  xizmat  ko'rsatish  sifati  asosan  ularning  holatini  belgilaydi. 

Lokomotivni  mukammal  parvarish  qilish,  uni  o'z  vaqtida  tekshirish  yoki  yuqori 

sifatli  ish  bilan  ta'mirlash  muammosiz  ishlash  kafolati.  Lokomotivlarni  ta'mirlash 

ularning minimal ish va moddiy xarajatlari bilan muammosiz ishlashini ta'minlashi 

kerak. 


Biroq,  ish  paytida  lokomotivlarning  nosozliklari  mumkin.  Ularning  oqibatlariga 

ko'ra,  ular  lokomotiv  hali  ham  ishlashi  mumkin  bo'lgan  nuqsonlarga  va  uning 

ishlashiga to'sqinlik  qiladigan  nosozliklarga  bo'linadi. Bu, avvalambor, lokomotiv 

uskunalari  quvvatidan  foydalanish  darajasi.  Dizel  dvigatelning  yukini  ko'payishi 

bilan  jihozlar  va  qismlarning  ishlash  shartlari  o'zgaradi,  ishqalanadigan 

qismlarning aşınma intensivligi, agregatlar tebranish chastotasi  va amplitudasi va 

boshqalar. 

 

 



1. ISHLAB CHIQARISH KORXONASI TUZULMASI VA UNING 

VAZIFALARIHAQIDA 

I. Ishlab chiqarish korxonasining tuzilishi va uning vazifalari to'g'risida 

"O'ztemiryulmashtamir" UE - bu "O'zbekiston temir yo'llari" AJ tarkibiy tuzilmasi. 

Korxonaning  asosiy  faoliyati  -  harakatlanuvchi  tarkibni  kapital  va  kapital 

ta'mirlash, xususan: 

-  barcha  seriyali  lokomotivlarning  ishlash  muddatini  uzaytirgan  holda  kapital 

ta'mirlash va kapital ta'mirlash; 

-  VL80S  va  VL60K  o'zgaruvchan  tok  elektrovozlarining  ishlash  muddatini 

uzaytirgan holda kapital va kapital ta'mirlash; 

- yuk vagonlarini kapital ta'mirlash; 

 

-  xizmat  ko'rsatish  muddatini  uzaytirgan  holda  yuk  vagonlarini  modernizatsiya 



qilish; 

- elektr mashinalarini kapital ta'mirlash; 

- g'ildirakchalarning shakllanishi; 

- ED-118 elektrovozlarini qayta tiklash; 

- lokomotiv agregatlarini ta'mirlash; 

- asboblar va barcha turdagi uskunalarni ishlab chiqarish; 

- rezina buyumlar ishlab chiqarish; 

harakatlanuvchi  tarkib  va  yo'l  ustki  tuzilishi  uchun  ehtiyot  qismlarni  ishlab 

chiqarish. 

"O'ztemiryulmashtamir" UE ikkita sho'ba korxonasiga ega: 

1. “Quyuv mexanika zavodi” 

Zavod ixtisoslashgan: 

-  yuk  tashish  vagonlarini,  shu  jumladan  tsementli  vagonlar  va  mineral 

tashuvchilarni qurish, kapital ta'mirlash va modernizatsiya qilish; 

- quyish mahsulotlarini ishlab chiqarish, temir, po'lat va rangli to'qimalarni ishlab 

chiqarish; 

- harakatlanuvchi tarkibni va yo'l ustki tuzilishini ta'mirlash uchun ehtiyot qismlar 

ishlab chiqarish. 

2. "Andijon mexanika zavodi" sho'ba korxonasi. 

Zavod ixtisoslashgan: 

- qurilish, kapital ta'mirlash, bilan kapital ta'mirlash 

yuk vagonlarining xizmat muddatini uzaytirish va modernizatsiya qilish; 

- yuk vagonlari uchun nostandart uskunalar va ehtiyot qismlar ishlab chiqarish. 

Unitar korxonaning rivojlanish tarixi va faoliyati 

3. "Uztemiryo`lmashtamir" 

"O'ztemiryo'lmashtamir"  unitar  korxonasi  -  bu  O'zbekistondagi  eng  qadimgi 

korxona, eng jadal rivojlanib kelayotgan mashinasozlik korxonalaridan biri bo'lib, 

Markaziy Osiyoda o'z profili bo'yicha noyobdir. 

"O'ztemiryulmashtamir"  unitar  korxonasi  "O'zbekiston  temir  yo'llari"  davlat 

aktsiyadorlik  temir  yo'l  kompaniyasining  tarkibiga  kiradi.  Korxonaning  asosiy 

faoliyati  temir  yo'llarning  harakatlanuvchi  tarkibini,  uning  bo'linmalarini 



ta'mirlash,  ehtiyot  qismlar  ishlab  chiqarish,  shuningdek  yo'lning  yuqori  tuzilishi 

uchun ehtiyot qismlarni ishlab chiqarishdir. 

Ushbu  zavod ko'p  asrlik  tarixga  ega  -  u 1900  yilda Toshkent  magistral  temir  yo'l 

ustaxonalari asosida yaratilgan. 

So'nggi  yillarda  zavod  turli  xil  harakatlanuvchi  tarkibni  ta'mirladi:  parovozlar 

(Ikkinchi  Jahon  urushi  davrida  zirhli  poezdlar  ishlab  chiqarilgan);  teplovozlar; 

elektrovozlar;  yo'lovchi,  yuk  va  maxsus.  vagonlar,  shuningdek  kompaniya  300 

tagacha ehtiyot qismlar ishlab chiqardi. 

Bugungi kunda "O'ztemiryulmashtamir" UE  30 dan  ortiq  ustaxona va bo'limlarga 

ega.  Korxonaning  ishlab  chiqarish  va  tashkiliy  tuzilmasiga  ko'p  tarmoqli  ishlab 

chiqarish  ustaxonalari  kiradi:  mashinasozlik,  metallga  ishlov  berish,  po'lat,  temir 

va rangli quyish, zarb va presslash, yog'ochga ishlov berish, asbobsozlik, qurilish, 

elektr  energiyasi,  transport  va  rezina  ishlab  chiqarish.  Kompaniyada  yuqori 

malakali mutaxassislar ishlaydi. 

Zavodning asosiy mijozlari. 

"O'zbekiston  temir  yo'llari"  AJning  bo'linmalari,  shuningdek,  O'zbekiston 

Respublikasining sanoat korxonalari. 

Bozor  sharoitida  saqlanib  qolgan  mahsulot  etkazib  beruvchilari  va 

iste'molchilari  bilan  uzoq  muddatli  iqtisodiy  aloqalar  kompaniyaga  ishlab 

chiqarishning barqaror o'sishini ta'minlashga imkon beradi. 

Mehnat  unumdorligi  yil  sayin  o'sib  borishi,  ko'p  mehnat  talab  qiladigan 

jarayonlarni  ratsionalizatsiya  qilish  va  mexanizatsiyalashtirish  tufayli  zavod 

"O'zbekiston  temir  yo'llari"  AJning  harakatlanuvchi  tarkibni  kapital  ta'mirlashga 

bo'lgan  ehtiyojini  qondiradi  va  Qirg'iziston,  Tojikiston,  Qozog'iston,  Rossiya 

respublikalariga ta'mirlash xizmatlarini ko'rsatadi. 

"O'ztemiryulmashtamir" UE jihozlari  harakatlanuvchi  tarkibni katta hajmda 

kapital  ta'mirlashni  amalga  oshirishga  imkon  beradi,  shu  bilan  birga  ta'mirlash 

xizmatlari sifati amaldagi me'yoriy-texnik hujjatlarga mos keladi. 

2006  yil  sentyabr  oyidan  boshlab kompaniya  ISO 9001:  2008 xalqaro  standartiga 

muvofiq Sifat menejmenti tizimini (SMS) ishlatib kelmoqda. 



Dizeldan elektrovoz tortish kuchiga o'tish uchun temir yo'lni elektrlashtirish, 

rekonstruktsiya qilish va modernizatsiya qilish munosabati bilan zavod VL80S va 

VL60K seriyali elektrovozlarni ta'mirlashni keng o'zlashtira boshladi. 

Ushbu dastur shuningdek, ilgari chet el korxonalaridan olingan trek va aloqa 

tarmoqlarining  yuqori  tuzilishi  uchun  ehtiyot  qismlar  ishlab  chiqarishni 

o'zlashtirishni talab qildi. 

Bundan tashqari, importni kamaytirish maqsadida teplovozlar va vagonlarni 

ta'mirlash  uchun  ko'plab  import  o'rnini  bosuvchi  mahsulotlar  ishlab  chiqarish 

o'zlashtirildi. 

Shunday 


qilib, 

kompaniya 

"O'zbekiston 

temir 


yo'llari" 

AJning 


harakatlanuvchi  tarkib,  ehtiyot  qismlar  va  aloqa  tarmoqlari  uchun  ehtiyot 

qismlarga  bo'lgan  ehtiyojini  ta'minlashni  doimiy  ravishda  oshirib  boradi,  xizmat 

muddatini  uzaytirish  uchun  temir  yo'llarning  harakatlanuvchi  tarkibiga  qoldiq 

manbasini aniqlash uchun tashxis qo'yadi. 

Hozirgi  kunda  "O'ztemiryulmashtamir"  UE  TE10  seriyali  magistral 

teplovozlari  va  yangi  UzTE16M  teplovozlari,  manevrli  TEM2  va  ChME3 

lokomotivlari,  VL60K  va  VL80S  elektrovozlarining  ishlash  muddatini  uzaytirib 

kapital ta'mirlashga ixtisoslashgan. Yuqorida keltirilgan vazifalarni bajarish uchun 

korxonada  teplovoz  yig'ish,  elektrovoz  yig'ish,  dizel,  elektr  apparati,  elektr 

mashina,  ta'mirlash-yig'ish  va  g'ildiraklar  ustaxonasi  mavjud  bo'lib,  ularda 

elektrovozlarning asosiy tarkibiy qismlari va agregatlari ta'mirlanadi. Shuningdek, 

elektrovozlarning  asosiy  tarkibiy  qismlari  va  agregatlari  uchun  ehtiyot  qismlar 

ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan  yordamchi  ustaxonalar  mavjud.  Korxonada 

xizmat  muddatini  uzaytirgan  holda  keyingi  kapital  ta'mirlashni  amalga  oshirish 

uchun  harakatlanuvchi  tarkib  diagnostikasini  amalga  oshiradigan  axborot-

diagnostika markazi mavjud. 

Korxona  ta'mirlash  ishlarida  ham,  teplovozlarni  modernizatsiyalashda  ham, 

elektrovozlarni  ta'mirlashda  ham  talab  qilinadigan  katta  dastgohlar  parki  va 

nostandart uskunalar bilan jihozlangan. 


VL60K  va  VL80S  seriyasidagi  elektrovozlarni  ta'mirlashni  tashkil  etish 

uchun korxonada zarur me'yoriy-texnik hujjatlar mavjud. 

Bugungi kunda korxonaning ishlab chiqarish faoliyatidagi strategik yo'nalish 

assortimentni kengaytirish, tannarxini pasaytirish va ishlab chiqarish jarayonlarini 

avtomatlashtirish  va  mexanizatsiyalashni  ko'paytirish  orqali  ta'mirlangan 

mahsulotlar sifatini yaxshilash. 

Shu  maqsadda  korxonada  mavjud  bo'lgan  barcha  dastgoh  asboblari  va 

nostandart uskunalar auditi o'tkazildi. Audit shuni ko'rsatdiki, dastgoh asboblari va 

nostandart  uskunalarning  mavjud  zaxirasi  asosan  eskirgan  va  qisman 

almashtirishni talab qiladi. 

Dizel  va  elektrovozlarni  ta'mirlash  uchun  texnologik  uskunalar  asosan  bir 

xil. Umuman olganda, ular quyidagilarni o'z ichiga oladi: "Uztemiryulmashtamir" 

UE ga ruxsat beruvchi kirish yo'llari, yo'l o'tkazgichlari, kran inshootlari, korpusni 

ko'tarish  uchun  jaklar,  ekipajni  ta'mirlash  uchun  zarur  uskunalar  va  mashinalar, 

elektr  mashinalari  va  apparatlari,  tormoz  uskunalari,  tegishli  nazorat  va  o'lchash 

vositalari.  yuqoridagi  seriyali  elektrovozlarni  ta'mirlashni  o'zlashtirishni  boshlash 

uchun nisbatan qisqa vaqt. 

O'zbekiston 

Respublikasi 

Hukumati 

neft 

mahsulotlari 



iste'molini 

kamaytirish, ortiqcha elektr energiyasidan samarali foydalanish, havo ifloslanishini 

kamaytirish  va  temir  yo'l  transportida  ekspluatatsiya  xarajatlarini  kamaytirish 

maqsadida  "O'zbekiston  temir  yo'llari"  AJ  magistral  liniyalarini  elektrlashtirish 

to'g'risida  qaror  qabul  qildi,  shu  bilan  birga  elektrovozlar  parki  va  assortimenti 

yildan-yilga ko'payib bormoqda. elektrlashtirish dasturining rivojlanishi. 

"O'ztemiryo'lmashtamir"  UE  O'zbekistondagi  lokomotivlarni  kapital  ta'mirlash 

bo'yicha yagona ta'mirlash bazasidir. 

Hozirda  "O'zbekiston  temir  yo'llari"  AJda  elektrovozlarni  ta'mirlash  zavodi 

mavjud  emas.  Shu  sababli  Rossiyada  elektrovozlarning  asosiy  qismini  kapital 

ta'mirlash 

ishlari 


olib 

borildi. 

1998 

yildan 


boshlab 

"O'ZTEMIKUOBMANTA'MIK"  unitar  korxonasi  negizida  elektrovozlarni 

sinovdan o'tkazish bo'yicha ta'mirlash ishlari olib borilmoqda. 


"O'ztemiryo'lmashtamir"  UEning  asosiy  vazifasi  -  "O'zbekiston  temir 

yo'llari" AJni sifatli ta'mirlangan lokomotivlar va ehtiyot qismlar bilan ta`minlash 

sifatini so'zsiz yaxshilash va tannarxini pasaytirish bilan elektrovozlarni ta'mirlash 

uchun  ishlab  chiqarish  jarayonlarini  avtomatlashtirish  va  mexanizatsiyalashni 

oshirish hamda kapital ta'mirlashni o'z ichiga oladi. 

Elektr  jihozlari  sexining  akkumulyatorlarni  ta'mirlash  bo'limining  vazifalari 

va tuzilishi. Batareya bo'limi yangi kislota va gidroksidi batareyalarni hosil qilish 

uchun,  shuningdek  quvvatni  zaryadlash  va  ishlaydigan  batareyalarni  ta'mirlash 

uchun ishlatiladi. 

Bir  xonada  kislota  va  gidroksidi  batareyalar  bilan  ishlash  qat'iyan 

taqiqlanadi,  shuning  uchun  bo'lim  ikkita  ajratilgan  maydonga  bo'linadi.  Ulardan 

birida  kislota  batareyalarini  va  generator  xonasini  ta'mirlash  uchun  postlar, 

ikkinchisida ishqoriy batareyalarni ta'mirlash uchun postlar mavjud. 

Kislota batareyalaridan foydalanganda quyidagi nosozliklar yuz beradi: 

• musbat va manfiy plitalar orasidagi qisqa tutashuv, ular orasida loy hosil bo'lishi 

yoki  ajratgichning  shikastlanishi.  Loy  -  bu  panjara  va  musbat  plitalarning  faol 

massasini  yo'q  qilish  mahsulotidir.  Qisqa  tutashuv  belgisi  elektrolitlar  zichligi  va 

kuchlanishining pasayishi, elektrolitlar haroratining oshishi bo'ladi; 

•  xususiyatlarga  mos  kelmaydigan  kislota  va  suv  ishlatilishi  sababli  batareyaga 

kiradigan  aralashmalar  bilan  elektrolitlar  ifloslanishi.  Bunday  hollarda 

batareyalarning  kuchlanishi  va  quvvati  pasayadi,  ular  zaryadlash  orqali 

tiklanmaydi; 

•  elektrolitning  faol  massa  bilan  o'zaro  ta'siriga  to'sqinlik  qiladigan  plitalarni 

sulfatlash yoki kristalli birikmalar (sulfatlar) bilan qoplash. Sulfatlanish muntazam 

ravishda  chuqur  tushirishlar,  to'liq  bo'lmagan  zaryad  holatida  uzoq  vaqt 

harakatsizlik,  elektrolitni  haddan  tashqari  zichlik  bilan  to'ldirish,  o'z  vaqtida 

bajarilmaydigan  katta  oqimlar  bilan  muntazam  tezkor  zaryadlar  tufayli  paydo 

bo'lishi mumkin. 

tiklash zaryadlari, past elektrolitlar darajasi, ichki qisqa tutashuvlar va hk.; 


•  qisqichlarning  korroziyasi,  o'tish  moslamalarini  o'rnatishda  pastki  qulflangan 

somunlarning  kam  tortilishi  natijasida  yuzaga  keladigan  yomon  aloqa  tufayli 

yuzaga keladi. Dizel dvigatelni ishga tushirishda korroziya qo'shimcha qarshilikka 

olib keladi. 

Ishqoriy  akkumulyatorning  asosiy  ishlamay  qolishi  quvvati  kamayganligi  sababli 

paydo  bo'lishi  mumkin:  elektrolitda  karbonatlarning  to'planishi;  yozda  kostik 

lityum  elektrolitining  etishmasligi;  ish  paytida  yuqori  elektrolitlar  harorati; 

elektrolitlar  ifloslanishi;  elektrolitlar  darajasini  pasaytirish;  ichki  va  tashqi 

tomondan qisqa tutashuv. 

TR-2  va  TR-3  ning  muntazam  ta'mirlanishi  lokomotivdan  batareyalarni  olib 

tashlashni va omborning saqlash bo'limiga o'tkazilishini ta'minlaydi, bu erda holat 

tekshiriladi va agar kerak bo'lsa batareyalar ochiladi, muammolarni bartaraf qilish, 

yuvish, yangi plastinka bloklarini yig'ish va batareyani yig'ish. 

Batareyaning ichidagi qisqa tutashuv uni qismlarga ajratgandan so'ng yo'q qilinadi. 

Issiq  chisel  yordamida  mastikani  ehtiyotkorlik  bilan  kesib  oling  va  teshiklarga 

biriktirilgan  maxsus  ushlagich  yordamida  idishdagi  qopqoq  bilan  birga  plitalar 

blokini  olib  tashlang.  Nonlarni  echib  oling  va  qopqoqlarni  echib  oling.  Olib 

tashlangan  birlik  tekshiriladi,  qisqa  tutashuv  o'chiriladi.  Agar  loydan  "ko'prik" 

hosil bo'lishi sababli qisqa  tutashuv yuzaga kelgan bo'lsa, uni yog'och tayoq bilan 

olib tashlang yoki zaif suv oqimi bilan yuving. Agar qisqa tutashuv ajratgichning 

shikastlanishi  tufayli  sodir  bo'lgan  bo'lsa,  u  holda  u  o'zgartiriladi.  Agar  kerak 

bo'lsa,  plitalarni  almashtiring.  Ijobiy  plitalar  sirtning  5%  dan  ko'prog'i  yumshoq 

siljish  bilan  qoplangan  bo'lsa  yoki  faol  massa  tushib  qolsa  va  panjara  buzilgan 

bo'lsa  almashtiriladi;  salbiy  plitalar  -  sinterlangan  yoki  shishgan  faol  massa  va 

shikastlangan  panjara  bilan.  Yoriq  yoki  maydalangan  ajratgichlarni  ham 

almashtirish  kerak.  Katta  rad  etish  bilan  (30%  dan  ortiq)  plitalar  yangilariga 

almashtiriladi  yoki  ular  ta'mirlanganlardan  tanlanadi,  ularning  holati  qolganlariga 

yaqin.  Bir  xil  foydalanishga  yaroqsiz  bo'lgan  plitalarni  o'rnatish  mumkin  emas, 

chunki bu yangi plitalarning haddan tashqari yuklanishiga va ularning tezda ishdan 

chiqishiga olib keladi. 



Batareyani  qismlarga  ajratib  oling  va  agar  elektrolitlar  oqishi  aniqlansa. 

Bunday  hollarda  hujayra  bo'shatiladi,  elektrolit  drenajlanadi  va  qismlarga 

ajratiladi. Noto'g'ri tankning devorlari ichkaridan yumshatilguncha isitiladi, qo'shni 

idishga  zarar  etkazmaslik  uchun  qutidan  ehtiyotkorlik  bilan  olib  tashlanadi  va 

xizmatga  yaroqli  o'rnatiladi.  Yorilgan  tanklar  epoksi  elim  bilan  ta'mirlanadi. 

Tanklarning  zichligi  elektr  toki  bilan  tekshiriladi.  Sulfat  kislotaning  kuchsiz 

eritmasi sinov idishiga quyiladi va bir xil darajadagi kislotali suv solingan idishga 

tushiriladi.  110-220  V  kuchlanishli  tank  va  rezervuarga  o'rnatilgan  elektrodlarga 

ulanadi. Sxemaga kiritilgan galvanometr o'qining burilishi, rezervuarning noto'g'ri 

ishlashini ko'rsatadi. 

Sulfitatsiyani  yo'q  qilish  uchun  akkumulyator  0,01,15  g  /  sm3  elektrolitlar 

zichligida  sezilarli  gaz  evolyutsiyasi  boshlangunga  qadar  0,25-0,50  normal  oqim 

oqimi bilan quvvatlanadi. 20-30 daqiqali tanaffusdan so'ng, zaryad yana 2-3 marta 

kamaytirilgan  tok  bilan  davom  ettiriladi.  Ushbu  texnologiya  qo'pol  qo'rg'oshin 

sulfatining  faol  massaga  aylanishiga  hissa  qo'shadi,  chunki  uzluksiz  gaz  hosil 

bo'lishi  plastinka  teshiklarida  paydo  bo'ladi  va  elektrolit  sulfatlangan  qatlamlarga 

osonlikcha  kirib  boradi.  Zaryad  tugashi  belgilari  paydo  bo'lganda  desulfatsiya 

jarayoni tugallangan hisoblanadi. 

Agar  sulfatlanish  elektrolitlar  ifloslanishining  natijasi  bo'lsa,  akkumulyator 

batareyasi  zaryadsizlanadi,  elektrolit  drenajlanadi,  bankalar  distillangan  suv  bilan 

to'ldiriladi va 3-4 soat davomida saqlanadi.Shundan keyin suv drenajlanadi, qutilar 

yangi  elektrolit  bilan  to'ldiriladi  (zichligi  1,19-1,20  g  /  sm3)  va  3-4  dan  keyin. 

plitalarning  faol  massasini  elektrolit  bilan  singdirish  uchun  h  ta'sir  normal  oqim 

bilan zaryadlanadi. 

 

 

 



 

 

 



2.  Dizellarni ta’mirlash sexi vazifasi va tuzulishi 

Lokomotivlarni ta'mirlash zavodlarida ishlarning katta va murakkab qismi dizеl 

sеxlarida  amalga  oshiriladi.  Dizеl  sеxining  mahsuloti  dеtal  va  agrеgatlarning 

tuzilishi  va  tarkibi  bўyicha  eng  murakkab  hisoblanadi.  Dizеllarni  ta'mirlashda 

zamonaviy  usullar  va  nazorat  vositalari,  noyob  jihozlar  ishlatiladi.  Ta'mirlash  va 

yig‘ish  ishlari  yuqori  malakali  ishchilar  tomonidan  bajariladi.  Dizеl  sеxida 

dizеllardan  tashqari  komprеssorlar,  tеplovozlarning  turli  rеduktorlari,  dizеl  va 

tеplovozning yordamchi agrеgatlari ham ta'mirlanishi mumkin. Dizеl sеxi, odatda, 

asosiy  sеxlar  blokida  joylashgan  bo‘lib,  bеvosita  lokomotivlar  yig‘uv  sеxi  bilan 

birikadi va 24 m, 18 m kеnglikdagi ikki-uchta inshootni egallaydi. 

Bunday  maydonlarda  joylashgan  dizеl  sеxida  ishlab  chiqarishni  oqimli-

konvеyеrli  usulida  yiliga  ikki  smеnali  ishni  tashkil  qilinishida  10D100  turidagi 

dizеllarning 1000 dan ortig‘ini ta'mirlash mumkin.  

 

Lokomotivarni ta'mirlash zavodlarining dizеl sеxlari odatda ikki, ba'zi xollarda 



uch 

mturdagi 

dizеllarni 

ta'mirlashga 

ixtisoslashgan. 

Masalan, 

“O‘ztеmiryo‘lmashta'mir”  UK  dizеl  sеxi  10D100,  PD1M  va  5D49  turidagi 


dizеllarni  ta'mirlashaga  mo‘ljallangan.  Ta'mirlanayotgan  dizеl  turlari  soni  dizеl 

sеxlarining tashkiliy tuzilmasiga ham ta'sir ko‘rsatadi.  

Ishlarning  ixtisoslashuvi  va  ishlab  chiqarishni  boshqarishni  yaxshilash  uchun 

dizеl sеxlarida mustaqil xo‘jalik hisobidagi uchastkalar mavjud: qismlarga ajratish-

dеfеktirovkalash,  dizеl  turlari  (10D100,  PD1M,  5D49  va  boshqalar)  bo‘yicha 

ta'mirlash  va  yig‘ish,  dizеl  va  tеplovozlar  agrеgatlarini  (havo  purkagichlar, 

komprеssorlar, yonilg‘i  apparaturasi, nasoslar va hokazo) ta'mirlash, payvandlash-

mеxanik, dizеllarni sinash stantsiyasi.  

 

Qismlarga ajratish-dеfеktirovkalash uchastkasida dizеllar   qismlarga  ajratiladi, 



dеtallar  tozalanadi  va  yuviladi,  dеfеktoskoplash  va  barcha  o‘lchashlar  amalaga 

oshiriladi.  Uchastka  tarkibiga  jamlash  (komplеktlash)  bo‘limi  kiradi,  unda 

transport-jamlash  va  mеtizlarni  ta'mirlash  brigadalari  ishlaydi.  Bo‘lim  tarkibiga 

jamlash ombori ham kiradi. Bo‘limda uzеl va dеtallar jamlanadi va ta'mirlash va 

yig‘ish brigadalariga еtkaziladi.  

Dizеllarni (turlari bo‘yicha) ta'mirlash va yig‘ish uchastkalarida bloklar, tirsakli 

vallar, shatun-porshеn guruhi dеtallari, vеrtikal uzatma, kartеr ta'mirlanadi va dizеl 

to‘liq yig‘iladi.  



Dizеl  agrеgatlarini  ta'mirlash  uchastkalarida  havo  purkagichlar,  komprеssorlar, 

turbokomprеssorlar,  yonilg‘i    apparaturasi,  tеplovozlarning  turli  rеduktorlari  va 

rostlagichlari,  moy  va  suv  nasoslari  qismlarga  ajratiladi,  dеfеktlari  aniqlanadi, 

ta'mirlanadi va yig‘iladi.  

Payvandlash-mеxanika  uchastkasida  payvandlash-qoplash  ishlari  bajariladi, 

ta'mirlanayotgan dеtallarga mеtallga ishlov bеruvchi stanoklarda ishlov bеriladi.  

Yig‘ilgan dizеllar еtarlicha sinash stеndlariga ega sinash stantsiyalarida okatka 

va rostlashdan o‘tkaziladi.  

Sеxning  ishlab  chiqarish  dasturi  zavodda  rеjaga  asosan  ta'mirlanishi 

mo‘ljallangan  tеplovozlar  soni  va  lokomotiv  dеpolari  ehtiyoji  uchun 

ta'mirlanadigan    dizеllar,  komprеssorlar  va  boshqa  uzеllar  sonidan  kеlib  chiqib 

bеlgilanadi.  



I  ish  joyida  dizеl-gеnеratorning  pastki  qismi  qismlarga  ajratiladi.    Dizеl-

gеnеrator  qismlarga  ajratish  uchun  tеplovoz  sеxidan  elеktr  yuritmali  aravachada 

uzatiladi. Bu еrda tortuv gеnеratori, moy va suv nasoslari еchib olinadi, boshqaruv 

bo‘lmasi qismlarga ajratiladi. Dizеldan еchib olingan dеtal va agrеgatlar komplеkti 

bilan maxsus idishga joylanadi, yuvish va dеfеktlarni aniqlash uchun uzatiladi.  

II  ish  joyida  dizеl  o‘rta  qismi  qismlarga  ajratiladi  –  yurish  yo‘lkalari,  yonilg‘i 

nasoslari,  indikator  kranlari,  forsunkalar  еchib  olinadi,  yonilg‘i  tizimi  qismlarga 

ajratiladi, vеrtikal uzatmaning pastki korpusi еchiladi.   

     III ish joyida dizеlning ustki qismidagi ishlar bajariladi. Dizеl qopqog‘i, TK-

34,  havo  purkagich,  yuqorigi  tirsakli  val,  moylash  tizimi,  kulachokli  vallar, 

yonilg‘i  nasoslari  turtkichlari  еchib  olinadi,  yuqorigi  porshеnlar  shatunlari  bilan 

chiqarib  olinadi,  silindr  gilzalari  bo‘shatiladi,  blok  dizеl  osti  ramasidan  еchib 

olinadi.  



IV  ish  joyida  dizеlni  qismlarga  ajratish  pastki  tirsakli  valni  еchib  olish  uchun 

kantovatеlga o‘tkaziladi va yakunlanadi. Bu еrda pastki porshеnlar shatunlari bilan

vеrtikal uzatma, silindr gilzalari, tutun chiqarish patrubkalari, pastki moy kollеktori 

еchib olinadi.  



V  ish  joyida  dizеl  dеtallari  va  agrеgatlari  yuviladi.  Buning  uchun  yuvish 

mashinalari va qaynatish vannalaridan foydalaniladi. Dеtallar yuvish mashinasi va 

vannalariga maxsus idishlarda (korzina, poddonlar) komplеkti bilan uzatiladi. Shu 

idishda  dеtallar  dеfеktlarni  aniqlash  va  jamlash  uchun  uzatiladi,  kеyin  esa 

konvеyеr ish joyiga, yig‘ish brigadalariga yеtkaziladi.   

VI  ish  joyida dеtallar  yakuniy  tozalanadi, nosozliklari  aniqlanadi va  ta'mirlash, 

jamlash uchun uzatiladi, so‘ngra ish joylaridagi brigadalarga еtkaziladi.  



VII  ish  joyi  –  dizеl  bloklarini  ta'mirlash  joyidir.  Ta'mirlash  payvanlash,  katta 

o‘lchamli stanoklarda ishlov bеrish yo‘li bilan amalga oshiriladi. ta'mirlangan blok 

optik usulda tеkshiriladi, tеxnologik ramaga o‘rnatilib, VIII ish joyiga o‘tkaziladi.  

 

  



VIII  ish  joyida  birinchi  yig‘ish  ishlari  bajariladi.  Bu  еrda  tutun  chiqarish 

vutilari,  silindr  gilzalari,  tutun  chiqarish  kollеktorlari,  suv  va  pastki  moy 

kollеktorlari o‘rnatiladi.   

IX  o‘tkazgichlar,  to‘kish  trubkalari  o‘rnatiladi,  dizеlni  suv  tizimi  yig‘iladi  va 

bosim  ostida  tеkshirish  uchun  tayyorlanadi.  Tеkshirish  natijasida  aniqlangan  suv 

silqish joylari bartaraf etiladi, tutun chiqarish kollеktorlari lyuklari yopiladi.  

X ish joyida dizеl blokini yig‘ish yakunlanadi, kulachokli vallar, vеrtikal uzatma 

vallari,  yonilg‘i  nasoslari  turtkichlari,  valni  burish  mеxanizmi  o‘rnatiladi, 

yonilg‘ini  turtkichlardan  to‘kish  trubalari  yig‘iladi.  Ushbu  ish  joyida  dizеldagi 

ishlar  turli  balandlikda  bajarilganligi  uchun  yig‘ish  maydonchalari    ko‘tarish 

mеxanizmlari  bilan  jihozlangan  va  turli  balandlikda  o‘rnatilishi  mumkin.  XI  ish 

joyi tirsakli vallarni o‘rnatish uchun mo‘ljallangan. 10D100 dizеli ustki va pastki 

tirsakli vallarini o‘rnatish uchun blokni burish talab etiladi, shuning uchun ish joyi 

ikkita  kantovatеl  va  suriluvchi  yig‘ish  maydonchalari  bilan  jihozlangan.  Bu  еrda 

blok  tirsakli  vallarni  o‘rnatish  uchun  tayyorlanadi  va  o‘rnatiladi,  porshеnlar 

shatunlari bilan mahkamlanadi. Shuningdek, shu еrda vеrtikal uzatmaning torsion 

vali o‘rnatiladi,  kulachokli va tirsakli vallarni rostlash amalga oshiriladi.   

XII  ish  joyida  blok  dizеl  osti  ramasiga  mahkamlanadi,  tortuv  gеnеratori 

o‘rnatiladi  va  moslashtiriladi  (markaz  bo‘yicha  muvofiqlashtiriladi),  suv  va  moy 



nasoslari  o‘rnatiladi.  Bosh  gеnеrator  valini  markazlashda  tirsakli  vallarni  burish 

uchun ish joyi elеktr yuritmali valni aylantirish mеxanizmi bilan jihozlangan.  



XIII  ish  joyida  dizеl-gеnеratorning  o‘rta  qismida  ishlar  bajariladi  –  yonilg‘i 

nasoslari, forsunkalar, indikator kranlari o‘rnatiladi, yonilg‘i trubalari, rostlagichni 

boshqarishning  elеktr  pnеvmatik  mеxanizmi,  ishga  tushirishni  tеzlatgich,  elеktr 

pnеvmatik  vеntillari,  boshqarish  bo‘lmasi  yig‘iladi,  pastki  moy  kollеktori  bosim 

ostida  tеkshiriladi,  vеrtikal  uzatma  bo‘lmasi  lyuklari  yopiladi,  yurish 

maydonchalari o‘rnatiladi. Bu ish joyida yig‘ish maydonchalari ikkita balandlikda 

bajarilgan. 

XIV  ish  joyi  dizеlning  ustki  qismida  yig‘ish  ishlarini  bajarish  uchun 

mo‘ljallangan.  Dizеlga  havo  purkagich,  TK-34,  moyni  mayin  tozalash  filtri,  moy 

bosimi  rеlеsi,  havo  rеsivеrlari  o‘rnatiladi,  yuqorigi  moy  kollеktori    yig‘iladi  va 

bosim  ostida  tеkshiriladi,  boshqaruv  bo‘lmasi  lyuki  yopiladi  va  dizеl  qopqog‘i 

o‘rnatiladi.  

XV  –  dizеllarni  sinash  stantsiyasidir.  Bu  еrda  dizеl  yonilg‘i,  moy,  suv  bilan 

ta'minlanadi,  ishga  tushiriladi  va  sinaladi.  Bunda  dizеlni  sinash  bo‘yicha 

yo‘riqnomada  ko‘zda  tutilgan  kеrakli  tеkshiruvlar  va  rostlashlar  bajariladi.  Shu 

еrda  to‘liq  ta'mirlangan,  yiqilgan  va  sinovdan  o‘tkazilgan  dizеl-gеnеrator  tеxnik 

nazorat bo‘limiga topshiriladi. qabul qilingan dizеl-gеnеrator tеplovozga o‘rnatish 

uchun tеplovoz sеxiga yoki dеpoga jo‘natish uchun sotish bo‘limiga uzatiladi.  

Sеxni rеjalashtirishda oqimli konvеyеr liniyalari va dizеlning dеtal va agrеgatlarini 

ta'mirlash,  ishlab  chiqarish  va  yig‘ish  bo‘yicha  ixtisoslashgan  uchastkalarni 

rеjalashtirish talab etiladi. Dizеl sеxini rеjalashtirishda  ishlab chiqarish jarayonida 

dеtallar  va  agrеgatlarni  bir  yo‘nalishda  harakatlanishi  mеzoni  va  uchastkalarni 

tеxnologik  maqbullik  shartidan  kеlib  chiqib  ratsional  jamlashga  e'tibor  qaratish 

kеrak.   

Dizеl sеxida ko‘plab univеrsal va maxsus stanoklar, payvandlash, chilangarlik-

yig‘ish  va  dеtallarni  tozalash  va  yuvish  uchun  jihozlar  mavjud.  Shuningdеk 

ko‘plab nostandart jihozlar ham qo‘llaniladi. Bloklar, dizеl osti ramalari, vеrtikal 

uzatma va dizеlning boshqa elеmеntlarini qismlarga ajratish, ta'mirlash va yig‘ish 



blok,  rama,  va  boshqalarni  burish  hamda  turli  xolatlarda  o‘rnatish  imkonini 

bеruvchi stеndlarda amalga oshiriladi.  

Mеxanika uchastkasida univеrsal va maxsus jihozlar, jumladan dizеl bloklari va 

tirsakli  vallarga  ishlov  bеrish  uchun  katta  gabaritli  stanoklardan  foydalaniladi. 

Klapanlar faskalarini silliqlash, klapanlarni moslashtirish uchun ixtisoslashtirilgan 

yarim  avtomat-  stanoklar,  dizеllar  shatunlariga  ishlov  bеrish,  kartеrlardagi 

ichquyma o‘rnatish o‘rinlarini yo‘nish uchun olmosli-yo‘nish stanoklari va boshqa 

zamonaviy, yuqori aniqlikdagi jihozlar qo‘llaniladi.  

Ko‘tarish-siljitish  ishlarini  amalga  oshirish  uchun  sеx  va  dizеllarni  sinash 

stantsiyasi 10/30 t yuk ko‘tarish qobiliyatiga ega ko‘prikli kranlar, 0,2-0,75 t yuk 

ko‘tarish  qobiliyatiga  ega  konsolli-burish  kranlari  va  dеtal  va  agrеgatlarni  sеx 

ichida  va  boshqa  sеxlarga  uzatish  uchun  boshqa  transport  vositalari  bilan 

jihozlangan.  Yig‘ilgan  dizеl  30  t  yuk  ko‘tarish  qobiliyatiga  ega  maxsus 

elеktrlashtirilgan aravachada uzatiladi.  



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

D49 dizeli ta’mirlashgacha 

 

                  



   D49 dizeli kapital ta’mirlashdan so’ng 

 


 

3.Dizellarni ta’mirlash sexida texnik xafvsizlik qoidalari 

 

                3.1. Zavod  hududida bo‘lgan paytda xavfsizlik choralari. 

Zavod  hududida  va  sexda  ishlayotganlarning  xatti-harakatlari  zavod  va  sex 

ichkarisidagi  transportning  (temir  yul,  avtomobil  va  b.)  va  yuk  kutaruvchi 

mexanizmlar harakati bilan shartlanadi (kranlar, telferlar, lebedkalar, greyferlar va 

b.) 


Faqat piyodalar uchun ajratilgan  yo‘llarda yurishga  ruxsat beriladi. Temir 

yullari,   yullarning  piyodalarga   yurish   man   qilingan  joylarida  va  boshqa 

joylarda   yurish   man   qilinadi.   Piyodalar   va   mashinalar   yuradigan  joylar 

birlashtirilgan joylarda yo‘l chetidan harakatdagi transportga yo‘l berib yurish 

lozim. 

Temir yullarni buning uchun ajratilgan joylardagina o‘tish joiz (pereezd va 



perexodlardan). Harakatdagi transport oldidan utish man qilinadi. 

Transport vositalari haydovchilari tomonidan beriladigan signallar talablari 

bajarilishi shart. 

Xavf  tug‘ilishi  mumkin  bo‘lgan  joylarda  ishchilarni  ogoxtantirish  uchun 

ogohlantiruvchi yozuvlar, texnika xavfsizligi bo‘yicha plakatlar, yorug‘lik va ovoz 

signallari  osib  qo‘yiladi.  ("Poezddan  ehtiyot  bo‘l",  "YUk  ostida  turma", 

iCHekilmasin", "To‘xta - hayot uchun xavfli", "Quvvat ostida" va b.) 

Bajarilishi lozim bo‘lgan talablar. 

Zavod  ichkarisidagi  temir  yo‘l,  avtomobil  va  boshqa  vositalarda  ruxsatsiz 

yurishga yo‘l qo‘yilmaydi. 

Korxona xududida, temir yullar yonida va temir yullardan utish joylarida uyyali 

aloqa  vositalaridan  foydalanish,  foto  va  videoga  tasvirga  tushirish  qa’tiyan  MAN 

ETILADI. 

 


Ish  joylarida  va  korxona  xududida  xarakatlanish  davomida,  xar  xil  turdagi 

uskunalardan  (musiqiy  pleerlar,  eshitish  quloqliklari,  planshetlar  va  x.k.) 

foydalanish qa’tiyan MAN ETILADI. 

3.2. Elektroxavfsizlik 

Elektroxavfsizlik insonlarni elektr toki, elektr dugasi, elektromagnit maydoni va 

statistik  elektrning  zararli  va  xavfli  ta’siridan  himoya  qilishni  ta’minlovchi 

tashkiliy va texnik tadbirlar va vositalar tizimini namoyish etadi. 

Tashkiliy  va  texnik  tadbirlar  va  zaruriy  texnik  vositalar  hajmi  va  mazmunini 

elektrmoslamalarning  eksplutatsion  quvvatidan  kelib  chiqqan  holda  belgilanadi. 

Elektrmoslamalar quvvati va tarmogiga ko‘ra 2 guruhga bo‘linadi:  

1000V  quvvatgacha    va  1000Vdan  yuqori.  Bunday  klassifikatsiya  xizmat 

kursatuvchi  personalning      xavfsizligini      ta’minlovchi      choralar      va      vositalar   

farqini belgilaydi. 

Xavfsizlik  texnikasi  qoidalariga  muvofiq  iste’molchilar  elektromoslamalarini 

ekspluatatsiya qilishda elektromoslamalarga 18 yoshdan kichik 6o‘lmagang tibbiy 

ko‘rikdan  utgan  ishchilar  qo‘yiladi.  Ularning  barchasi  jihozlarni,  chizmalarni  va 

xizmat  ko‘rsatuvchi  jihozlar  va  liniyalarning  xususiyatlarini  yaxshi  bilishlari, 

bo‘lishi mumkin bo‘lgan xavflar tug‘risida tasavvurga ega bo‘lishlari, jabrlanganga 

birinchi  tibbiy  yordamgacha  yordamni  ko‘rsata  bilishlari,  ayniqsa,  sun’iy  nafac 

berish  va  yurakni  bilvosita  uqalashni  bilishlari  lozim.  Talab  qilinadigan  bilimlar 

darajasi xavfsizlik texnikasi bo‘yicha malaka guruhi tomonidan belgilanadi. 

Guruh  qancha  baland  bo‘lsa,  ishchiga,  uning  nazariy  va  profilaktik 

tayyorgarligiga  shuncha  katta  talablar  qo‘yiladi.  Xavfsizlik  texnikasi  bo‘yicha  5 

malaka rypyhi belgilangan. 

Elektrmoslamalarda  ishlash  xavfsizligini  ta’minlovchi  tashkiliy  tadbirlarga 

quyidagilar  kiradi:  ishni  rasmiylashtirish,  ishga  qo‘yilish,  ish  paytida  nazorat, 

ishdagi tanaffusni, boshqa ishga utishni, ishning tugashini rasmiylashtirish.  

Xizmat  amaldagi  elektrmoslamalar  ishida  ko‘rsatuvchi  personalning 

xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan texnik tadbirlarga quyidagilar kiritiladi: 


O‘chirishni  amalga  oshirish,  ogoxlantiruvchi  plakatlarning  osib  qo‘yilishi,  ish 

joyini  o‘rab  olish,  quvvat  yo‘qligini  tekshirish.  U  yoki  bu  texnik  tadbirlarning 

tanlanishi  bajarilayotgan  ishning  toifasiga  bog‘liq.  Masalan,  quvvatni  olish  ishida 

zarur o‘chirishlar amalga oshiriladi, ogoxlantiruvchi plakatlar osiladi: "YOqilmasin 

- odamlar ishlayapti", "YOqilmasin - liniyada ish ketyapti" va h., quvvat yo‘kligini 

tekshiradilar,  ish  joyini  plakatlar  bilan  o‘rab  oladilar  "  To‘xta  -  yuqori  quvvat", 

"CHiqma - xavfli" va h. 

3.3. YUk   ko‘taruvchi   kranlar   va   transport   vositalar   zonalarida  ishlashda 

xavfsizlik choralari 

YUk ko‘taruvchi kranlar va transport vositalar zonalarida ishlashda kuyidagilar 

man kilinadi: 

kutarilgan yuk ostidan turish va o‘tish; 



moslashtirilnagan ko‘taruvchilarda yuqoriga chiqish; 

harakatdagi avtokar va elektrokarlar platformalarida bo‘lish; 

harakatdagi transport vositalariga osilish; 

mexanizmlarning harakatdagi qisimlariga tegish; 

transport harakati joylarida turish; 

-  yuklarni  tashish,  tushirish    va    yuklashni    mustaqil    ishlash    ruxsatisiz    yul 

qo‘ymaslik; 

polda to‘shalgan mahsulotlar, axlatlardan o‘tish. 



Sex  va  omborlar  hududidan  buning  uchun  ajratilgan  joylardan        yurish. 

YUqorida ta’mir ishlarini olib borayotgan tagidan o‘tishdan saqlanish joiz. 

 

 3.4. 


Mehnat  xavfsizligi   belgilari,  ogohlantiruvchi   buyoklar,  zavodda 

amal qilayotgan mehnat muxofazasi bo‘yicha signalizatsiya jihozlari. 

Xavfni  ogohlantiruvchi  vositalar  2  guruhga  bo‘linadilar:  sub’ektiv  va  ob’ektiv. 

Sub’ekta  v  vositalar  yakinlashib  kelayotgan  xavf  tufisida  ogohlantiradi.  Ularga 

quyidagilarni  kiritadilar:  nazorat  -  ulchov  asboblari  (manometrlar,  termometrlar., 

voltmetrlar,  ampermetrlar  va  b.),  ogohlantiruvchi  belgi  va  yozuvlar  ("Himoya 

ko‘zoynagida  ishlang",  "Lyuklarni  ochiq  qoldirmang".  "Ehtiyot  bo‘ling",  "Kran 


ishlamoqda",  "Nostandart  joy"),  signal  jihozlari  -  lokomotiv,  avtomobil,  yuk 

ko‘taruvchi  kranlarda,  elektrokarlarda  ovoz  signalizatsiyasi;  elektrotexnik 

mahsulotlari  va  metallni  qayta  ishlash  dastgohlarida  yorug‘lik  signalizatsiyasi: 

qizil  yorug‘lik  -  man  qiluvchi  va  halokat,  sariq-  chegarani  anglatuvchi,  yashil  - 

o‘rtacha  tartib,  oq-  yoqilgan  holat,  ko‘k  -  ko‘rsatuvchi  belgi.  Xavfsizlik  belgilari 

quyidagilarga  ajratiladilar:  man  qiluvchi,  ogohlantiruvchi,  talab  qiluvchi, 

ko‘rsatuvchi. 

Ishda 


ehtimoldan 

holi 


bo‘lmagan 

xatolarni 

ogohlantirish 

uchun 


elektromoslamalar  shinalarini  shartli  buyoqlapga  bo‘yash  nazarda  tutilgan  (  A 

fazasi  -  sariq,  V  fazasini  -  yashilga,  S  fazasini  -  qizil  rangga),  texnologik 

truboprovodlarini  (suv  uchun  –  yashilga,  havoni  -  moviy  rangga,  bug‘ni  -  qizil), 

ballonlarni  (  kislorodli  -  qora  rangli  yozuv  bilan,  uglekislotali  -  sariq  yozuvli 

qoraga, frionli - qora yozuvli alyumin rangga), 

Ob’ekta  v  vositalar  ishlovchilarni  xavf  tug‘ilganidan  ogohlantiribgina  qolmay, 

o‘zlari  ham ularni yo‘q qiladilar. Ularga jihozlar ish joylarini urab olish, himoya 

blokirovkalari,  hmmoyaning  yakka  vositalari  kiradi  va  h.  Oldini  oluvchi  jihozlar 

mashina  va  jihozlar  halokati  va  bunda  bulishi  mumkin  bo‘lgan  baxtsiz 

hodisalarning  oldini  olish  uchun  xizmat  qiladilar.  Ularga  qo‘yidagilar  kiradi:  

eruvchi  predoxranitellar,,  yuk  ko‘tarish  balandligini  cheklovchilar,  yuk  ko‘tarish 

kranlardagi  o‘chiruvchilar,  turli  toifadagi  rele,  bug‘  qozonlaridagi,  havo 

yig‘uvchilardagi predoxranitel klapanlari va 6oshkalar. 

3. 5. Ishchilarning individual himoyasining asosiy vositalari. 

Ularni qo‘llash, saqlash, ta’mirlash va tozalash tartibi. 

O‘zbekiston  Respublikasining  mehnatni  muxofaza  qilish  to‘g‘risidagi  Mehnat 

Kodeksining  217  moddasiga  muvofiq  zararli  mehnat  sharoitlari  mavjud 

ishlarda,  shuningdek  alohida  temperatura  sharoitlarida  yoki  ifloslanish  bilan 

bog‘liq  bajariladigan  ishlarda,  ishchilarga  o‘rnatilgan  me’yorlarga  ko‘ra  maxsus 

kiyim,  oyoq  kiyimi  va  individual  himoyaning  boshqa  vositalari  taqdim  etiladi. 

Maxsus  kiyim  -  kombinezon,  kurtkalar,  shimlar,  kostyumlar,  xalatlar,  plaщlar, 

fartuklar,  qo‘lqoplar  -  ishchilarni  mexanik  zararlanishdan,  ishlab  chiqarish,  suv, 



kislota,      Shyoloch,      yog‘larning      umumiy      ifloslanishidan,  himoya      qilishga 

muljallangan. 

Saqlovchi  moslamalar  -  saqlovchi  belbog‘lar,  dielektrik  gilamchalar  -

ishlovchilarning  yuqoridan  yiqilib  tushishlaridan,  elektr  toki,  kislota,  щelochlar 

ta’siridan himoya qilish uchun moslashtirilgan va h. 

Ishlovchiga  sifatsiz  (yashirin  nuqsonli)  maxsus  kiyim  va  oyoq  kiyimi  berilgan, 

shuningdek  ayrim  hollarda  ular  ishchiga  bog‘liq  bo‘lmagan  sabablarga  ko‘ra 

muddatidan  ilgari  ishda  chiqqan  hollarda  ma’muriyat  kasaba  uyushmasi  bilan 

birgalikda akt tuzib, maxsus kiyim va oyoq kiyimini yaroqlisiga almashtirib beradi. 

Navbatchi maxsus kiyim va oyoq kiyimi va saqlovchi moslamalarni ishchilarga 

smenaga  yoki  ish  bajariladigan  davrga  beriladi.  Boshqa  vositalar  (respirator, 

protivogaz)  olganlar  bilan  ulardan  foydalanish  va  ularning  nosozligini  tekshirish 

bo‘yicha maxsus instruktaj o‘tkaziladi. 

 

 



 

 

 

 

 

4. SINOV STENDI HAQIDA MA’LUMOTLAR 

Stend sinovlari 

Bugungi kunda kompleks quyidagi sinov stendlarini o'z ichiga oladi: 

 

* 10000 ot kuchiga ega bo'lgan quvvati M507 dvigatelini yig'ishda sinash 

uchun stend (ikki qism va GRP), shu jumladan"Zorya" – "Mashproekt" 

DKG tomonidan ishlab chiqarilgan gaz turbinali dvigatellar» 

 

· 7000 HP quvvatiga ega-1450 rpm quvvat chiqarish gardish maksimal 

aylanish bilan tegishli motorlar sinov uchun asos 

 

 

* 7000 HP gacha quvvatga ega – motor sinov uchun gidrotormoz va 2000 rpm 

maksimal soni bilan sinov stendi: M520, M504, DRA-510, M503 

 

 

* 4000 HP quvvatga ega – dvigatellarni sinash uchun stend: Sulzer, SKL, 

Rumo va boshqalar 

 

 

* 3000 kVt quvvatga ega – Lokomotiv dvigatellari uchun sinov stendi: 14D40, 

D49, D50 

 

* 1200 ot kuchiga ega – V.-dvigatellarni sinovdan o'tkazish uchun 1700 

aylanish/min. "LMZ-Power Machines" OAJ tomonidan ishlab chiqarilgan 

yuk qurilmasi» 

 

* Tegishli dizel dvigatellarini sinash uchun 1000 kVt quvvatga ega stend: 

M756, 6CHN 21/21, 6CHN 18/22 

 

* B – 46 dvigatellari va boshqalarni sinovdan o'tkazish uchun 800 kVt 

quvvatga ega. 

 

* Yoqilg'i uskunalarini sinovdan o'tkazish uchun stend 

 

* Zararli emissiya va tutunni o'lchash, issiqlik nazorati uchun stend 

 

* YMZ, 6CH12/14, 10,5/13 dvigatellari uchun 500 kVt quvvatli tayanch va 

boshqalar. 

  

Dizel dvigatellarini sinovdan o'tkazish – rejalashtirilgan va rejadan 

tashqari-ularning ishlashi va xizmat ko'rsatish jarayonining ajralmas qismi 

hisoblanadi. "Kingisepp mashinasozlik zavodi" noyob sinov majmualariga 

ega bo'lgan bir nechta rus korxonalaridan biridir. 

 

Korxona tasarrufida bo'lgan sinov stendlari 200 dan 14000 l gacha bo'lgan 

dvigatellarni ishga tushirish imkonini beradi. V. shu bilan birga, stend 

sinovlaridan o'tish uchun kompaniya nafaqat mahalliy ishlab chiqarish 

dizellarini, balki chet elni ham qabul qiladi. 

 

 

Barcha stendlar Rossiya dengizchilik registri va Rossiya Daryo registri 

tomonidan tasdiqlangan 

 

Sinov majmuasida 14 ta sinov stendlari mavjud: 

* 14000 HP quvvatiga ega-m507 dvigateli uchun yig'ish (ikki qism va GRP), 

shuningdek, AI-20 sanoat gaz turbinasi dvigateli, shu jumladan, gaz turbinasi 

dvigatellari 

* 10000 l gacha bo'lgan quvvatga ega. bilan. – AVL gidrotormozi bilan 

jihozlangan 1450 rpmda asosiy kema dvigatellarini sinovdan o'tkazish uchun 

stend. 

* Quvvati 7000 l. s. – gidrotormozli sinov stendi, aylanishlarning maksimal 

soni 1200 rpm. 

* 4000 HP quvvatga ega – M520, M504, DRA-510, M503 va boshqa asosiy 

kema dvigatellarini sinovdan o'tkazish uchun stend. 

* 6chn18/22, 8NVD48, 8NVD36 va boshqa dvigatellar uchun 1200 kw sinov 

stantsiyasidan quvvat. 

• 1000 ot kuchiga ega – V.-1700 rpmda maksimal tezlikda ishlaydigan 

dvigatellarni sinovdan o'tkazish uchun stend. 

* Dizel-generator qurilmalari uchun dizel dvigatellarni sinovdan o'tkazish 

uchun 1000 kVt quvvatga ega 

 

* Dizel generatorlarini sinovdan o'tkazish uchun 500 kVt quvvatga ega 

M507 sinov majmuasi 

Sinov stendi M520 

Sinov stendida b-84 dvigateli 

Sinov majmuasi 

 

 

Dizel dvigatellarini sinovdan o'tkazishdan tashqari, "KMZ" dizel 

generatorlarini tekshiradi. Ushbu maqsadlar uchun Kingisepp mashinasozlik 

zavodi o'z yuk modullari parkiga ega. Modullarni ijaraga olish, shu jumladan 

korxona xodimlarini xaridor ob'ektiga jo'natish yoki "KMZ"ishlab chiqarish 

maydonlarida sinovdan o'tkazish kabi variantlar mavjud. Va issiqlik nazorat 

qilish va stend sinovlari bilan birga chiqarish tutun o'lchash bevosita xizmat 

muddatini va dizel eskirish darajasini bog'liq juda muhim tartib bor. 

 

 

Asosiy kema dvigatellarining issiqlik nazorati mukammal ta'mirdan so'ng 

amalga oshiriladi, ammo dizellarning chidamliligini ta'minlash uchun har bir 

navigatsiya davri tugagandan so'ng uni bajarish tavsiya etiladi. "KMZ" 

ushbu xizmatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan barcha texnik 

jihozlarga, shuningdek, uni taqdim etish bo'yicha boy tajribaga ega. 

 

"KMZ" ning yana bir jumlasi tutunning o'lchovidir. Ishlaydigan dizel 

dvigatellari atmosferaga zararli emissiyalarning muayyan ekologik 

standartlariga javob berishi kerak. Belgilangan qoidalarga rioya qilish 

Rossiya Daryo registrini kuzatib boradi, bu esa buzg'unchi kemani 

navigatsiyaga kirishga to'sqinlik qilishi mumkin. Buning oldini olish uchun 

dizellarni muntazam ravishda ta'mirlash, shuningdek, tutun darajasini 

to'g'ridan-to'g'ri o'lchash kerak. "Kingisepp mashinasozlik zavodi" ushbu 

xizmatni taqdim etadi, natijada mijoz sinov protokolini oladi. O'z navbatida, 

protokol sizga dvigatelning belgilangan me'yorlarga muvofiqligini 

tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim etish imkonini beradi. 

 

ILOVALAR VA FOYDALANILGANADABIYOTLAR 

1.  А.Г. 

Галеев  Ю.В.  Захаров  В.П.  Макаров  В.В.  Родченко 

“Проектирование  испытательных  стендов  для  экспериментальной 

отработки объектов ракетно-космической техники”. 

2.  Правила  по  охране  труда  при  ремонте  подвижного  состава 

ипоизводстве запасных частей.- Москва: Транспорт, 1991. 


3.  Иванов В.П. Технология ремонта тепловозов: Учебник для техникумов 

железнодорожного  транспорта  /  В.Л.  Иванов,  И.Н.  Вождаев,  Ю.И. 

Дьяков, А.Я. Угпинский. Под ред. ВЛ. Иванова.  - Москва: Транспорт, 

1980. 


4.  «Экономика  организация  планирование  локомотивного  хозяйства». 

С.С. Маслаков 

5.  .  Приказ  ГАЖК  «Узбекистон  темир  йуллари»  №  58-Н  от  13.02.2011г. 

«О  мерах  по  улучшению  технического  содержания  локомотивов, 

мотор-вагонного  подвижного  состава  (МВПС)  и  их  использования, 

организации труда и отдыха локомотивных бригад 

6.  Рахматулин М.Д. Ремонт тепловозов – Москва: Транспорт, 1977. 

7.  Sayt «cтенды испытаний высокооборотистых двигателей» (prom-

tex.org). 

8.  Sayt «контрольно-испытательные станции железнодорожного 

транспорта» (http://library.miit.ru/). 

 

 

 



Download 1.58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling