Tta termiz filiali davolash fakulteti davolash ishi yo’nlishi 213-a guruh talabasi mavlonov hazratning farmokologiya fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

TTA TERMIZ FILIALI DAVOLASH FAKULTETI DAVOLASH ISHI YO’NLISHI 213-A GURUH TALABASI MAVLONOV HAZRATNING FARMOKOLOGIYA FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI

MAVZU:

NARKOMANIYA VA UNING OQIBATLARI

1

• Giyoxvandlikni kelib chiqishi tarixi.

2

• Giyoxvand moddalar va ularning sinflanishi.

3

• Narkomaniya bosqichlari va ularni salbiy ta’sirlari

4

• Giyoxvandlikni oldini olish va davolash bosqichlari.

5

• Toksikomaniya, uni keltirib chiqaruvchi moddalar.

REJA:

Giyoxvandlik (narkomaniya)ni kelib chiqishi tarixi.

Giyoxvand moddalar (narkotiklar). Narkomaniya so’zi keng ma’noga ega bo’lib, tarixan turlicha so’zlar bilan talqin qilingan (narkomaniya – giyohvandlik, bangilik, nashavandlik, karaxtlilik). Bangilik – xalq tilida atalib kelgan so’z, bangi – bangi bo’lib qolishlik ma’nosida. Nashavandlik – nasha o’simligi, nasha preparatlariga o’rganib qolishlik. Giyohvandlik – kayf keltirib chiqaruvchi, o’ziga o’rgatib qo’yuvchi vositalardan, masalan ko’knori, tamaki, nasha, kanop o’simligining ayrim turi va ularning preparatlarini iste’mol qilishlikni anglatadi. Karaxtlik esa karaxt bo’lib qolgan, o’zini bilmay qolgan, narkoz holatiga tushishlik degan ma’noni anglatadi va bundan asl ma’no kelib chiqadi. Narkomaniya esa «Narko» (narkoz) va «maniya» (odam) so’zlarining yig’indisi hisoblanib, narkoz – hech narsani sezmaydigan holatni anglatadi.

Giyoxvand moddalarni iste’mol qilish (xattoki bir marta) organizmga o’ta jiddiy zarar yetkazishi bilan birga og’ir xastalik, ya’ni giyoxvandlikka (narkomaniyaga) olib kelishi mumkin.

Giyoxvand moddalarni iste’mol qilish oqibatida organizmning surunkali zaxarlanishi yuz beradi, buning natijasida tolerantlikni o’zgarishi, o’rganib qolish, maxrum bo’lish sindromi, emotsional-psixik o’zgarishlar, jismoniy xamda jinsiy o’zgarishlarga olib keladi.

VOZ (Xalqaro sog’liqni saqlash tashkiloti) 1991 yil giyoxvand moddalar toifasiga quyidagilarni kiritdi:

Alkogol - barbiturat moddalar tipi: etil spirti, barbituratlar, sedativ - meprobronat, xloralьgid va boshqalar.

• Alkogol - barbiturat moddalar tipi: etil spirti, barbituratlar, sedativ - meprobronat, xloralьgid va boshqalar.
• Amfetamin tipidagi moddalar: anfetamin, fenmetrazin.
• Kannabis tipidagi moddalar: marixuana, gashish.
• Kokain tipidagi: kokain, koka barglari.
• Gallyutsinogen moddalar: LSD, meskalin.
• Kata tipidagi moddalar.
• Opiada tipidagi: morfin, geroin, kofein, metdon.
• Efir suyuqliklari tipidagi moddalar: toluol, atseton, tetroxlormetan.

“ VALEOLOGIYA ASOSLARI” KITOBIDA NARKOMANIYA QUYDAGICHA TARIFLANADI.

Tabiiy va sun’iy morfin va morfin guruhiga kiruvchi vositalar

Tibbiyotda qo’llaniluvchi ayrim tinchlantiruvchi, uxlatuvchi, surgi dorilari

Ichkilikbozlik – alkogolizm. Bunda asosiy ta’sir etuvchi modda etil spirti (alkogol) hisoblanadi

nikotin va kannabiollar

o’simliklardan – tamaki, ko’knori, nasha, kanop, koka o’simligi; preparatlardan – papiroslar, tamaki, sigaretalar, nosvoy, marixuana, plan, XEK, LCD va boshqa yangi kimyoviy – sintetik, zaharli o’ziga o’rgatib qo’yuvchi va kayf keltirib chiqaruvchi moddalar

aroqlar, kon’yaklar, brendi, rom, vinolar, portveynlar, viski, musallas, shampan vinosi, pivo va boshqa tarkibida alkogol tutuvchi ichimliklar.

valeriana, sibazon, eunoktin, fenozepam va boshqalar , barbiturat

kislota unumlari – fenobarbital, barbamil purgen, fenolftalein), benzin, kerosin, toluol, kraskalar, kley

Tabiiy va sun’iy morfin va morfin guruhiga kiruvchi vositalar – qoradori (opiy, af’yun), morfin, kodein, dionin, geroin, fentanil, promedol va boshqalar.

TOKSIKOMANIYA VA POLITOKSIKOMANIYA

Toksikomaniya — bu ayrim preparatlarga, dori vositalariga, kimyoviy moddalarga yoki ma’lum guruhga kiruvchi dori vositalariga o’rganib qolishlikdir.

Politoksikomaniya — bu ikki yoki undan ortiq narkotik moddalarga o’rganib qolishlik bo’lib, juda og’ir dard hisoblanadi. «Abstsinent sindrom»lar ham ancha murakkab bo’ladi. Bunda alkogolizm chekish, morfinizm — alkogolizm, toksikomaniya + alkogolizm nashavandlik 4 - tabainizm, morfinizm + nashavandlik + tamaki, nasha chekishlik va shu kabilar bo’lishi mumkin

• Klinik jihatdan organizmning zaharlanishi natijasida tegishli o’ziga xos belgilar, abstsinent sindromlardan tashqari og’ir hayot uchun havfli belgilar — ko’rinishida xunuklik, harakatida gangishlik, psixozlar, gallyutsinatsiyalar, komatoz holat, axiri o’zini-o’zi o’ldirishlikka intilishliklar paydo bo’ladi va bundaylar tezda juvonmarg-yoshgina umri hazon bo’ladi.

Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (VOZ) ta’biriga ko’ra narkotik moddalar deb quyidagi mezon-o’lchov belgilangan

• Eyforiya — hush kayflilikni keltirib chiqaruvchi, yolg’ondan bo’lsa ham odamga hush yoqimlilik ato etuvchi

1

• Unga o’rganib qolishlik (jismonan va ruhiy o’rganib qolib yana va yana qabul qilishlikka moyillik keltirib chiqaruvchi)

2

• Uni muntazam qabul qilganda odamni ruhan va jismonan izdan chiqarib insoniylik qiyofasini yo’qolishiga olib keluvchi

3

• Odamlar orasiga tez tarqalishiga sabab bo’luvchi

4

• Madaniyatli kishilarning ushbu moddani — preparatni qabul qilishlik odat tusiga kirib qolishligi (bu o’rinda tamaki va alkogol-spirtli ichimliklar birinchi o’ringa chiqib oladi)

5

1-rasm.Narkotiklar va dori vositalarining yurak qismlariga

ta’sir etish joylari

Talamus

Orqa miya

Uzunchoq miya

miyacha

O`rta miya

Bosh miya

miya

Gipotalamus

Bosh miya

O’rta miya

Miyacha

Uzunchoq miya

Orqa miya

«QORADORI» VA BOSHQA NARKOTIKLARNING KELTIRIB CHIQARADIGAN SALBIY TA’SIRLARI

• opiy preparatlari — narkotiklari vena qon tomiriga yuborish yo’li bilan qabul qilinsa, SIFILIS (zaxm),
• GEPATIT (sariq kasalligi) va boshqalarni,
• ayniqsa birinchi galda SPID (OITS) kasalligini keltirib chiqarib, oqibatda organizmning himoya quvvatini — IMMUNITETni pasaytiradi.
• O’lim va nogironliklarning kelib chiqishida eng katta sababchi bo’layotgan narsa hisoblanadi

NARKOMANIYANI –GIYOHVANDLIKNI OLDINI OLISHLIK

• 1. Narkotiklarni tibbiyot amaliyotida qo’llashliklarni kuchli nazorat ostiga olishlik.
• 2. Qonunga xilof ravishda narkotik moddalarni yetishtirish va ishlab chiqarilishiga yo’l qo’ymaslik.
• 3. Narkotik moddalarga ega bo’lishlik.
• 4. Narkotik moddalarni saqlash.
• 5. Narkotik moddalarni bir joydan boshqa joylarga etkazish.
• 6. Narkotik moddalarni o’tkazish va sotish.
• 7. Narkotik moddani ayrim shaxslar tomonidan sun’iy holda ishlab chiqarishlikka yo’l qo’ymaslik.
• 8. Ko’knori o’simligini o’stirib etkazish va boshqalar.
• Yuqorida qayd etilgan masalalarning hammasi shaxsiy javobgarlikka tortish uchun asos hisoblanadi.
• Va eng muhimi narkomaniyaning oldini olish — SPID (OITS) va VICh-infektsiyadan-saqlanishdir.

NARKOMANIYANING BOSHLANISHIGA SABABCHI BO’LGAN OMILLAR

• Avvalo aytish mumkinki, narkotik moddalarga o’rganib, giyohvand bo’lib qolishlikning sabablari anchagina. Masalan:
• 1) dastavval boshqalardan ko’rib shunga intilishlik;
• 2) kayf qilishilikka xavas bilan qarashlik;
• 3) biror boshqa atrofdagi kishilar yoki tengqurlarining ta’sirida birinchi bor o’zini sinab ko’rishlik;
• 4) guruhlarga qo’shilib qolishlik;
• 5) uning yomon oqibatlari haqida chuqur o’ylamaslik;
• 6) oiladagi ayrim nohushliklar;
• 7) tarbiyaning etarli darajada bo’lmasligi;
• 8) ijtimoiy va oilaviy qiyinchiliklar;
• 9) maktabdagi ayrim shaxslar — «do’stlar»ning ta’siri;
• 10) ishining yurishmaganligi;

11) ishqiy muhabbatdagi ko’ngilsizlik;

• 11) ishqiy muhabbatdagi ko’ngilsizlik;
• 12) bekorchi vaqtning ko’pligi va boshqalar;
• 13) shaxsning o’ziga xos xususiyatlari;
• 14) oila va maktab tarbiyasining ahamiyati;
• 15) har narsaga intilish, orzu xavas va yangilikka, modaga intilish;
• 16) oilaviy va sotsial ta’minotning yuqori darajada bo’lishi;
• 17) ma’naviyat, ma’rifat va madaniyatdagi kimchiliklar;
• 18) inson irodasining etarli darajada emasligi;
• 19) va boshqa birqancha sabablar hamda salbiy ta’sirlar;

Ammo, xar qanday bo’lganda ham ushbu noto’g’ri yo’lga qadam bosishlikning boshlang’ich sababi shaxsning irodasini bo’shligi, kayf-safoga moyilligi va aql-farosat bilan hayotga intilmaganligi turadi.

NARKOMANLARNI DAVOLASh

Birinchi davr - bunda asosan bemor narkotik moddadan xoli bo’lishi kerak. Bu ish to’satdan, tezlik bilan va sekin asta bajariladi. Agarda narkoman yosh bo’lsa to’satdan: katta yoshdagi, qariyalar, kuchsiz bemorlar va 3 stadiya narkomanlarda - sekinlik bilan amalga oshiriladi

Ikkinchi davr - faollik bilan davolash. Ya’ni psixoterapiya, narkotik moddaga yomon ko’z bilan qarashlik, gipnotik uxlatish yoki xushyorlik, dimog’chog’liklar bilan davolash hamda mehnat qilish bilan davolash

Uchinchi davr - uy sharoitida va narkologik dispanser sharoitida narkologik kabinet yordamida davolash choralarini qo’llash

Davolash jarayoni 3 davrda olib boriladi

Davom ettiruvchi davolash usuli:

• Birinchi yili - har oyda bir marta narkologik kabinetga borish, 2- yili - ikki oyda bir marta, 3- yili uch oyda bir marta, 4 - yili - har to’rt oyda bir marta va 5- yili bir yilda ikki marta narkologik kabinetga uchrashishi kerak.
• Narkomanlarni va toksikomanlarni davolash statsionardan chiqqach bir oy mobaynida davom ettiriladi.
• Davolash, ya’ni bemor bilan yaqin muomulada bo’lish bilan psixoterapiya va gipnozoterapiya kurslarini o’tkazish usullari bilan olib boriladi

OGOH BO’LING –SOG’ YASHAYSIZ!

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT