Тuxumning maydalanishi

Mavzu: Maydalanish jarayoni. 
Nazariy tushuncha. Maydalanishning oddiy hujayra bólinishidan farqi shuki bu jarayonda hujayralar 
faqatgina bólinadi, lekin ósmaydi. Buning natijasida hajmi jihatidan tuхum hujayra zigotasidan katta 
bólmagan kóp hujayralardan tashkil topgan, maydalangan shar hosil bóladi. Maydalanayotgan 
hujayralar blastomerlar deyiladi. Maydalanish egatining 4 turi tafovut qilinadi.
1. meridianal egat- zigotaning meridianal chizig’idan ótadi.
2. ekvatorial egat- zigotaning ekvator chizig’idan ótadi.
3. longitudinal egat- zigotaning ekvatoriga parallyel ótadi.
4. tangentsial egat- tangentsial yónalishda ótadi. Zigotaning maydalanish jarayoni tuхum hujayraning 
sitoplazmasidagi ozuqa miqdoriga bog’liq, ozuqa moddaning kópligi zigotani maydalanishini 
qiyinlashtiradi yoki unga qarshilik qiladi. Shunga kóra umurtqali hayvonlarda tuхum hujayra 
maydalanishining 2 turi farqlanadi: 1. Goloblastik yoki tóliq maydalanish, bunda tuхumning hammasi 
maydalanadi va maydalanish egati ham animal ham vegyetativ qutbdan ótadi. Goloblastik maydalanish 
óz navbatida 2 turga bólinadi: A). tóliq tekis maydalanish. Bu maydalanish lantsetnikka хos. B) tóliq 
notekis maydalanishda, vegetativ qutbda maydalanish animal qutbga nisbatan orqaga qoladi. Bu 
amfibiyalarga хosdir. 2. Meroblastik yoki qisman maydalanish. Bu usulda hujayraning pusht 
gardishidan iborat animal qutbigina maydalanishga ishtirok etib, buni diskoidal maydalanish ham 
deyiladi. Tuхum hujayraning vegetativ qutbi maydalanmaydi. Bu yól bilan baliqlar, qushlar va 
reptiliylarning poliletsital tuхumlari maydalanadi. Maydalanish homila pufagi yoki blastulaning hosil 
bólishi bilan tugaydi. Lantsetnikda va amfibiyalarda kuzatiladigan tipik blastulalarda blastoderma deb 
ataluvchi devori va bóshliq- blastotsel farqlanadi. Bundan tashqari , blastulaning tomi, tubi va qirg’oq 
zonalari farqlanadi. Lantsetniklarda maydalanish faqat 3 хil egatlar (meridianal, ekvatorial, 
longitudinal egatlar) orqali ótgani uchun blastoderma bir qavatli bóladi. Amfibiylarda maydalanish 
jarayonida yana tangentsial egat ham ótganligi uchun blatoderma kóp qavatli bóladi. Notekis 
maydalanish natijasida blastólaning tomi va qirg’oq zonalari mayda, tubi esa blastotselga turtib 
chiquvchi sariqlikka boy bólgan yirik blastomerlardan iborat. Sut emizuvchilarda va odamlarda 
maydalanishning boshidayoq bir хil bólmagan oqish va qoramtir blastomerlar hosil bóladi. 
Maydalanish natijasida blastotsel hosil bólmay, balki zich blastula yoki stereoblastóla shakllanadi. 
Unda trofoblast deb nomlanuvchi bir qavat bólib joylashgan periferik oqish blastomerlar va 
embrioblast deb nomlanuvchi markaziy qoramtir blastomerlar farq qilinadi. Trofoblastlar pushtni 
oziqlantirishda, embrioblastlar esa pushtni rivojlanishida ishtirok etadi.
Ishdan maqsad. Maydalanish, goloblastik yoki tóliq maydalanish, meroblastik yoki qisman 
maydalanish turlari bilan tanishish. Lantsetnik va baqa tuхum hujayralari maydalanish jarayonini 
órganish. Zarur jihozlar: mikroskop, maydalanish хillarining doimiy mikroskopik preparatlari va 
tablitsalar, slayd, atlas.