Vii asrdan XIV asrning birinchi yarmigacha O’rta


Download 1.25 Mb.
Pdf ko'rish
Sana14.05.2020
Hajmi1.25 Mb.
#106114
Bog'liq
11-mavzu


Mavzu

:VII asrdan XIV asrning

birinchi yarmigacha O’rta

Osiyoda tarbiya,maktab va

pedagogik fikrlar.Sharq uyg’onish

davrida pedagogik fikrlarning

rivojlanishi.


Reja:

Islom dinining tarqalishi va uning tarbiyaga ta’siri



Musulmon maktablari va unda ta’lim tarbiya mazmuni.Hadis

ilmining paydo bo’lishi.Muhaddislar.

IX-XI asrlar –Sharq Uyg’onish davri.Abu Abdulloh Xorazmiyning



didaktik qarashlari.

Abu Nasr Farobiy va Abu Rayhon Beruniyning ilmiy-pedagogik



qarashlari.

Mahmud Qoshg’ariyining “Devoni lug’otit-turk” as arid ta’lim



tarbiya masalalari.Yusuf Xos Xojibning “Qutadg’u bilik” asari

Isiom dinining asoschisi va targ‘ibotchisi

Muliammad ibn  Abdulloh 570 yilda Makkada

quraysh qabilasiga mansub Hoshimiylar

xonadonida tug‘iladi.



609-610-

yillardan boshlab Muhammad payg‘ambar sifatida

yagona Allohga e'tiqod qilish g‘oyasini targ‘ib eta boshladi. Islom

dinining g‘oyalarini quraysh va boshqa qabilalaming a’zolari

o'rtasida targ‘ib etishda Muhammad alayhissalomga Xadicha har

jihatdan ko‘mak beradi, ular bir umr maslakdosh, ham fikr bo‘lib

qoladilar. Islom dini g‘oyalari targ‘ibotining dastlabki yillari

payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning g‘oyaviy e’tiqodlariga

qarshi kofirlar va Makka mushriklarining adovati tobora

kuchayib boradi.



“Qur’on” 

- dunyo madaniyatining ulkan boyligi, musulmonlarning

muqaddas kitobi bo‘lib, arab tilida “

qiroat”


ma’nosini anglatadi. 

“Qur’on” 

114

suradan iborat bo‘lib, ulaming



90

tasi


Muhammad  alayhissalom Makka shahrida, 

24

tasi esa Madina



shahrida istiqomat qilgan davrlarda nozil bo‘linganligi to‘g‘risida

manbalarda ma’lumotlar keltiriladi. “qur’on” g‘oyalari kishilami tenglik, 

birodarlik, tinch-totuv yashash va ezgulikka undaydi.


“Qur’on”da faqat ota-ona emas, oilaning

boshqa a’zolariga,  qarindoshlar, yetimlar, 

kambag‘allar, qo‘ni-qo‘shnilarga ham

yaxshilik qilish ta’kidlangan.



Imom Ismoil al-Buxoriy

juda boy ijodiy meros qoldirgan.

Uning “Al-jome’ as-sahih” (“Ishonchli to‘plam”), “Al-adab

almufirad” (≪Adab durdonalari≫), “At-tarix al-kibor” (“Katta

tarix”), “At-tarix as-sag‘iyr”, (“Kichik tarix”), “Al-qiroatu xalfa-i-

imom” (“Imom ortida turib o‘qish”), “Vaful-yadini fi-s-saloti” 

(“Namozda ikki qo'lni ko‘tarish”) kabi asarlari mavjud bo‘lib, 

ulaming qo‘lyozmalari bizgacha yetib kelgan.



Movarounnahr va Xurosonda IX asrlarga kelib ma’naviy ko‘-

tarilish


Sharq Renessansi-Uyg‘onish

davrining boshlanishga olib

keldi.


Movarounnahrda ilm-fan va ma’rifat sohasida o‘z xizmatlari

bilan dunyoga mashhur bo‘lgan faylasuf va munajjim, 

matematika,fizika, tibbiyot, tarix, til va adabiyot, pedagogika 

sohasida ilmiy merosi bilan nom qoldirgan Muhammad Muso 

al-Xorazmiy. Abu Nasr Forobiy, Ahmad aI-Farg‘oniy, Abu 

Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino kabi qomusiy olimlar faoliyat

olib bordilar.


Muhammad Al-Xorazmiy

(783-850) insonning kamolga yetishi va insoniy

munosabatlami yo‘lga qo‘yishda ilm-fanning muhim ahamiyatga ega ekanligi

to‘g‘risidagi g‘oyani ilgari surgan holda pedagogik fikr taraqqiyotida munosib

o‘rin egallaydi.

Ayniqsa, u matematika sohasida yangilik yaratgan nazariyotchi hamda

pedagog-

uslubiyotchi olim

sifatida tarixda qolgan. Xorazmiy o‘z davrigacha bo‘lgan

qadimiy matematika fani rivojlangan mamlakatlar

Vavilion (Bobil), Yunoniston, 

Hindiston, Xitoy, Misrdagi

deyarli barcha matematiklarning kashfiyotlarini

o‘rgandi va o‘zi hayotiy talablar nuqtayi nazarida ulardan farq etuvchi yangi

kashfiyot yaratdi.


0 ‘rta asr ijtimoiy - falsafiy fikr taraqqiyoti

mutafakkir Abu

Nasr Forobiy

nomi bilan bogiiq boiib, uning inson kamoloti

haqidagi taiimoti ta’lim - tarbiya sohasida katta ahamiyatga ega.

Mashhur Yunon faylasufi Arastudan keyin Sharqda o‘z bilimi, fikr

doirasining kengligi bilan nom chiqargan Forobiyni yirik

mutafakkir -

“Muallimiy soniy” - “Ikkinchi muallim” 

deb


ataydilar.

Forobiy o‘zidan keyin juda boy ilmiy meros qoldirgan. Falsafa,

musiqa, filologiya va boshqa tabiiy, ilmiy bilimlaming turli

sohalarida asarlar yaratgan. Demak, Forobiy inson baxt - saodatga

erishuvi uchun ularni baxtli - saodatli qila oladigan jamoa rahbari

bo’lishi kerak deydi.


U fozil shahami boshqaradigan Hokim tabiatdan: 

- sog‘ - salomat bo‘lib, o‘z vazifasini bajarishda hechqanday qiyinchilik



sezmasligi; 

- tabiati nozik, farosatli;



3

-xotirasi mustahkam, 

4

- zehni o‘tkir;    



5

- o‘z fikrini tushimtira oladigan notiq, 

6

- bilim-ma’rifatga havasli,



7

- taom yeyishda,ichimlikda, ayollarga yaqinlik qilishda ochofat emas, aksincha,

o‘zini tiya oladigan bo‘lishi (qimor yoki boshqa o‘yiniardan) zavq,

huzur olishdan uzoq bo‘lishi;

8

- haq va haqiqatni, odil va haqgo‘y odamlami sevadigan, yolg‘onni va 



yolg‘onchilarni yomon ko‘radigan; 

- o‘z qadrini biluvchi va oriyatli bo‘lishi, 



10 

– mol dunyo ketidan quvmaydigan; 

11

- adolatparvar, 



12

- qatiyatli, sabotli, jur’atli, jasur bo‘lishi muhimligim qayd etadi.



Qomusiy olim Abu Rayhon Muhammad 

ibn Ahmad al-Beruniy X asming ikkinchi 

yarmi va XI asrning boshlarida, g‘oyat

murakkab tarixiy davrda yashadi va ijod

etdi.


Beruniy astronomiya, geografiya, geodeziyaning

amaliy masalalarini hal etish bilan birga, Sharqda birinchi

bo‘lib Yer va Osmon globusini yasadi va astronomiyaga oid bir

necha kitob yozdi (“

Kartografiya

”, “


Globus yasash kitobi

”, 


“Yerdagi joylaming uzunlama va kenglamalarini aniqlash

haqida maqola” va boshqalar).



Beruniy o ‘quvchiga bilim berishda:

- o‘quvchini zeriktirmaslik;

- bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o‘rgatavermaslik;

- uzviylik, izchillik;

- tahlil qilish va taqqoslash;

- ma’lumdan noma’Iumga, yaqindan uzoqqa, soddadan qiyinga qarab borish;

- takrorlash;

- yangi mavzulami qiziqarli, asosan, ko‘rgazmali bayon etish

va hokazoga e’tibor berish kerakligi uqtiriladi.


Yusuf Xos Hojibning

“Qutadg‘u bilig” 

asari 6500 baytdan yoki

13000 misradan iborat. Buyuk mutafakkir asarni yozib

tugatgach,

qoraxoniylar hukmdori Tavg‘achxon (kitobda Tavg’och Ulug‘ 

Bug‘ra Qoraxon (xoqon), Abo Ali Hasan binni Sulaymon

Arslon


Qoraxon (xoqon) nomlari bilan zikr etilgan) huzuriga kelib, 

unga


taqdim etadi. Kitob xonga manzur bo‘lib, uning muallifiga

Xos


Hojiblik

unvonini beradi. “Qutadg‘u bilig” asari katta shuhrat

qozonadi.


Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig” 

asarida


inson kamoloti

masalasi


markaziy masala bo‘lib

hisoblanadi. Mazkur asarda

insonning jamiyat va hayotda tutgan

o‘mi, burch va vazifalari haqidagi

muammolar o‘ziga xos tarzda bayon

etiladi.


E’tiboringiz uchun rahmat!

Download 1.25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling