Vii asrdan XIV asrning birinchi yarmigacha O’rta
Download 1.25 Mb. Pdf ko'rish
|
11-mavzu
Mavzu :VII asrdan XIV asrning birinchi yarmigacha O’rta Osiyoda tarbiya,maktab va pedagogik fikrlar.Sharq uyg’onish davrida pedagogik fikrlarning rivojlanishi.
Reja: Islom dinining tarqalishi va uning tarbiyaga ta’siri Musulmon maktablari va unda ta’lim tarbiya mazmuni.Hadis ilmining paydo bo’lishi.Muhaddislar. IX-XI asrlar –Sharq Uyg’onish davri.Abu Abdulloh Xorazmiyning didaktik qarashlari. Abu Nasr Farobiy va Abu Rayhon Beruniyning ilmiy-pedagogik qarashlari. Mahmud Qoshg’ariyining “Devoni lug’otit-turk” as arid ta’lim tarbiya masalalari.Yusuf Xos Xojibning “Qutadg’u bilik” asari Isiom dinining asoschisi va targ‘ibotchisi Muliammad ibn Abdulloh 570 yilda Makkada quraysh qabilasiga mansub Hoshimiylar xonadonida tug‘iladi. 609-610- yillardan boshlab Muhammad payg‘ambar sifatida yagona Allohga e'tiqod qilish g‘oyasini targ‘ib eta boshladi. Islom dinining g‘oyalarini quraysh va boshqa qabilalaming a’zolari o'rtasida targ‘ib etishda Muhammad alayhissalomga Xadicha har jihatdan ko‘mak beradi, ular bir umr maslakdosh, ham fikr bo‘lib qoladilar. Islom dini g‘oyalari targ‘ibotining dastlabki yillari payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning g‘oyaviy e’tiqodlariga qarshi kofirlar va Makka mushriklarining adovati tobora kuchayib boradi. “Qur’on” - dunyo madaniyatining ulkan boyligi, musulmonlarning muqaddas kitobi bo‘lib, arab tilida “ qiroat”
ma’nosini anglatadi. “Qur’on” 114 suradan iborat bo‘lib, ulaming 90 tasi
Muhammad alayhissalom Makka shahrida, 24 tasi esa Madina shahrida istiqomat qilgan davrlarda nozil bo‘linganligi to‘g‘risida manbalarda ma’lumotlar keltiriladi. “qur’on” g‘oyalari kishilami tenglik, birodarlik, tinch-totuv yashash va ezgulikka undaydi.
“Qur’on”da faqat ota-ona emas, oilaning boshqa a’zolariga, qarindoshlar, yetimlar, kambag‘allar, qo‘ni-qo‘shnilarga ham yaxshilik qilish ta’kidlangan. Imom Ismoil al-Buxoriy juda boy ijodiy meros qoldirgan. Uning “Al-jome’ as-sahih” (“Ishonchli to‘plam”), “Al-adab almufirad” (≪Adab durdonalari≫), “At-tarix al-kibor” (“Katta tarix”), “At-tarix as-sag‘iyr”, (“Kichik tarix”), “Al-qiroatu xalfa-i- imom” (“Imom ortida turib o‘qish”), “Vaful-yadini fi-s-saloti” (“Namozda ikki qo'lni ko‘tarish”) kabi asarlari mavjud bo‘lib, ulaming qo‘lyozmalari bizgacha yetib kelgan. Movarounnahr va Xurosonda IX asrlarga kelib ma’naviy ko‘- tarilish
Sharq Renessansi-Uyg‘onish davrining boshlanishga olib keldi.
Movarounnahrda ilm-fan va ma’rifat sohasida o‘z xizmatlari bilan dunyoga mashhur bo‘lgan faylasuf va munajjim, matematika,fizika, tibbiyot, tarix, til va adabiyot, pedagogika sohasida ilmiy merosi bilan nom qoldirgan Muhammad Muso al-Xorazmiy. Abu Nasr Forobiy, Ahmad aI-Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino kabi qomusiy olimlar faoliyat olib bordilar.
Muhammad Al-Xorazmiy (783-850) insonning kamolga yetishi va insoniy munosabatlami yo‘lga qo‘yishda ilm-fanning muhim ahamiyatga ega ekanligi to‘g‘risidagi g‘oyani ilgari surgan holda pedagogik fikr taraqqiyotida munosib o‘rin egallaydi. Ayniqsa, u matematika sohasida yangilik yaratgan nazariyotchi hamda pedagog- uslubiyotchi olim sifatida tarixda qolgan. Xorazmiy o‘z davrigacha bo‘lgan qadimiy matematika fani rivojlangan mamlakatlar Vavilion (Bobil), Yunoniston, Hindiston, Xitoy, Misrdagi deyarli barcha matematiklarning kashfiyotlarini o‘rgandi va o‘zi hayotiy talablar nuqtayi nazarida ulardan farq etuvchi yangi kashfiyot yaratdi.
0 ‘rta asr ijtimoiy - falsafiy fikr taraqqiyoti mutafakkir Abu Nasr Forobiy nomi bilan bogiiq boiib, uning inson kamoloti haqidagi taiimoti ta’lim - tarbiya sohasida katta ahamiyatga ega. Mashhur Yunon faylasufi Arastudan keyin Sharqda o‘z bilimi, fikr doirasining kengligi bilan nom chiqargan Forobiyni yirik mutafakkir - “Muallimiy soniy” - “Ikkinchi muallim” deb
ataydilar. Forobiy o‘zidan keyin juda boy ilmiy meros qoldirgan. Falsafa, musiqa, filologiya va boshqa tabiiy, ilmiy bilimlaming turli sohalarida asarlar yaratgan. Demak, Forobiy inson baxt - saodatga erishuvi uchun ularni baxtli - saodatli qila oladigan jamoa rahbari bo’lishi kerak deydi.
U fozil shahami boshqaradigan Hokim tabiatdan: 1 - sog‘ - salomat bo‘lib, o‘z vazifasini bajarishda hechqanday qiyinchilik sezmasligi; 2 - tabiati nozik, farosatli; 3 -xotirasi mustahkam, 4 - zehni o‘tkir; 5 - o‘z fikrini tushimtira oladigan notiq, 6 - bilim-ma’rifatga havasli, 7 - taom yeyishda,ichimlikda, ayollarga yaqinlik qilishda ochofat emas, aksincha, o‘zini tiya oladigan bo‘lishi (qimor yoki boshqa o‘yiniardan) zavq, huzur olishdan uzoq bo‘lishi; 8 - haq va haqiqatni, odil va haqgo‘y odamlami sevadigan, yolg‘onni va yolg‘onchilarni yomon ko‘radigan; 9 - o‘z qadrini biluvchi va oriyatli bo‘lishi, 10 – mol dunyo ketidan quvmaydigan; 11 - adolatparvar, 12 - qatiyatli, sabotli, jur’atli, jasur bo‘lishi muhimligim qayd etadi. Qomusiy olim Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy X asming ikkinchi yarmi va XI asrning boshlarida, g‘oyat murakkab tarixiy davrda yashadi va ijod etdi.
Beruniy astronomiya, geografiya, geodeziyaning amaliy masalalarini hal etish bilan birga, Sharqda birinchi bo‘lib Yer va Osmon globusini yasadi va astronomiyaga oid bir necha kitob yozdi (“ Kartografiya ”, “
Globus yasash kitobi ”,
“Yerdagi joylaming uzunlama va kenglamalarini aniqlash haqida maqola” va boshqalar). Beruniy o ‘quvchiga bilim berishda: - o‘quvchini zeriktirmaslik; - bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o‘rgatavermaslik; - uzviylik, izchillik; - tahlil qilish va taqqoslash; - ma’lumdan noma’Iumga, yaqindan uzoqqa, soddadan qiyinga qarab borish; - takrorlash; - yangi mavzulami qiziqarli, asosan, ko‘rgazmali bayon etish va hokazoga e’tibor berish kerakligi uqtiriladi.
Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig” asari 6500 baytdan yoki 13000 misradan iborat. Buyuk mutafakkir asarni yozib tugatgach, qoraxoniylar hukmdori Tavg‘achxon (kitobda Tavg’och Ulug‘ Bug‘ra Qoraxon (xoqon), Abo Ali Hasan binni Sulaymon Arslon
Qoraxon (xoqon) nomlari bilan zikr etilgan) huzuriga kelib, unga
taqdim etadi. Kitob xonga manzur bo‘lib, uning muallifiga Xos
Hojiblik unvonini beradi. “Qutadg‘u bilig” asari katta shuhrat qozonadi.
Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig” asarida
inson kamoloti masalasi
markaziy masala bo‘lib hisoblanadi. Mazkur asarda insonning jamiyat va hayotda tutgan o‘mi, burch va vazifalari haqidagi muammolar o‘ziga xos tarzda bayon etiladi.
E’tiboringiz uchun rahmat! Download 1.25 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling