Yog'ochni hosil bo’lishi uchun zarur bo'lgan karbonat angidrid miqdorini aniqlash

Download 133.56 Kb.

Sana	30.11.2020
Hajmi	133.56 Kb.
	#156075

Bog'liq
1-topshiriq

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

“Energiya ta’minlash tizimlari” kafedrasi

“EKOLOGIYA”

fanidan
AMALIYOT
TOPSHIRIQ №1

Bajardi: Dasturiy injiniring ta’lim yo‘nalishi

OEL002 guruh talabasi

Muhammadiyev Jasurbek

Qabul qildi: Abdullayeva S

Toshkent 2020

Variant №20

I. Amaliy topshiriqni bajaring.

1.1-topshiriq. Yog'ochni hosil bo’lishi uchun zarur bo'lgan karbonat angidrid miqdorini aniqlash.

Har qanday katta shaharning ekologiyasini, ayniqsa, Toshkent singari ulkan texnogen metropolisni yashil maydonlarsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Ushbu o'ziga xos "shahar o'pkalari" shahar atmosferasini kislorod bilan boyitadi va uni tozalaydi. Yashil o'simliklar tomonidan kislorodni chiqarish jarayoni ularning o'sishi bilan bevosita bog'liqligini tushunish kerak, bu juda sekin jarayon bo’lib: daraxtlar yillar, o'nlab va hatto asrlar davomida o'sib, bir necha daqiqada yonib ketadi. Ushbu ikkala jarayonni turli yo'nalishlarda ketadigan bitta kimyoviy reaktsiya bilan ifodalash mumkin. Bir holda, uglerod atomi kislorod molekulasini biriktirib, karbonat angidrid (CO₂) hosil qiladi, boshqasida esa karbonat angidrid molekulasi o'simlik tomonidan so'riladi. Shu bilan birga u parchalanadi: uglerod atomi yog'och hosil bo'lishiga xizmat qiladi va kislorod molekulasi atmosferaga chiqadi. Ya'ni, yog'ochni shakllantirish jarayonida kislorod yon mahsulot hisoblanadi.

Tabiiyki, yog'och nafaqat ugleroddan tashkil topmaydi. Har bir o'simlik ma'lum miqdorda suv va mineral tuzlarni o'z ichiga oladi. Ma'lumki, yangi kesilgan o'tin yomon yonadi va quyosh qizdirganidan keyin ko'p miqdordagi suv bug'lari chiqadi, yonayotgan ho'l yog'ochdan chiqqan tutunni uzoqdan yaqqol ko'rinib turadi. Yonayotgan o'tinning olov rangi odatda sariq rangga ega, chunki mineral tuzlar orasida natriy tuzlari eng ko'p uchraydi, ya'ni uning ionlari olovni sariq rangini hosil qiladi. Aagar daraxt kaliy tuzlariga boy tuproqlarda o'sgan bo'lsa undan o'tin binafsha akslar bilan alanga beradi.

Amaliy topshiriqni bajarish uchun siz daraxt tanasining massasini hisoblashingiz kerak bo’ladi. Bunday holda, daraxtning shakli silindr shakliga teng deb qabul qilinadi. Shuning uchun, silindr hajmini hisoblash va hosil bo'lgan qiymatni yog'och zichligiga ko'paytirish kerak. Keyinchalik, kimyoviy reaktsiyada ishtirok etadigan moddalar massasini hisoblash qoidasini (quyida keltirilgan hisoblash misolida batafsil ko'rib chiqilgan) va gaz holatining qo'shma qonunini qo'llashingiz kerak.

1.1. Topshiriqni bajarish uchun misol

Misol. Normal sharoitda quyidagi parametrlarga ega daraxtni o'stirish uchun qancha hajmda o'simlik karbonat angidrid gazini o'zlashtirishi kerak: daraxt diametri D = 0,8 m, balandligi h = 15 m, yog'och zichligi ρ = 0,08 m³.

Biz barcha yog'ochni ugleroddan tayyorlangan va daraxt tanasi silindrsimon shaklga ega deb taxmin qilamiz.

Hisoblash: Daraxtning massasini (m) aniqlaymiz. Buning uchun ko’ndalang kesimi (πr²), balandligi (h) (r radius D/2=0,4m), va zichlikni (ρ) ko'paytiramiz.

Ya'ni,

yoki (1.1)
Karbonat angidriddan o'tin hosil bo'lishi reaktsiysi qo’yidagicha davom etadi:

(1.2)

Biz (1.2) tenglamadagi karbonat angidridning (CO₂) massasini m₁ ga, uglerodning massasini (C) m₂ ga va ularning molekulyar og'irliklarini M₁ va M₂ ga mos ravishda teng deb qabul qilamiz.

Reaksiya beruvchi moddalar massalari va ularning molekulyar massalarining nisbatidan foydalanamiz:

(1.3)

bu erda m₁ va m₂ - reaktivlarning massalari; M₁ va M₂ ularning molekulyar og'irliklari; k₁ va k₂ ularning stexiometrik koeffitsientlari ((1.2) tenglama bo'yicha ular biriga teng).

Kislorodning atom massasi 16 ga, uglerod – 12 gateng (D.I.Mendeleyev jadvalidan). Shunga ko'ra, CO₂ (M₁) ning molekulyar og'irligi 16×2+12=44; uglerodning molekulyar massasi uning atom massasiga teng olinadi, ya'ni. M₂=2. (1.3) formuladan foydalanib quyidagilarga erishamiz:

(1.4)

Ma'lumotlarni almashtirib, quyidagilarni olamiz:

Ma'lumki, normal sharoitda 1 molga teyg har qanday gaz 22,4 litr hajmni egallaydi. 1 mol karbonat angidridning massasi 0,044 kg yoki 44 g (bir molning massasi son jihatdan molekulyar og'irlikka teng bo'lgani uchun) bo'lgani uchun, 2200 kg tarkibidagi karbonat angidrid mollari sonini 22,4 litrga ko'paytirsak, biz kerakli qiymatni olamiz.

.

Javob: normal sharoitda olingan karbonat angidrid hajmi 1120m³.
1.1

№ variant

Yog'och turi

, g/sm³

III

D, m

h, m

D, m

h, m

D, m

h, m

D, m

h, m

D, m

h, m

Majnuntol

0,56

0.15

0.8

0.1

0.5

2.37

1.1) ₂=₁* 10³

1.2) ₂=₁* 10³

.
1.3) ₂=₁* 10³

1.4) ₂=₁* 10³

1.5) ₂=₁* 10³

1.2-topshiriq. Organik yoqilg'ining yonish mahsulotlarini aniqlash.
Ma'lumki, o'tin yoki ko'mir yonishida karbonat angidrid (CO₂) dan tashqari uglerod oksidi (CO₂) ham hosil bo'lishi mumkin. Is gazi havodagi kislorod bilan oson oksidlanadi va ochiq havoda yoqilg‘i yonganda yoki havoga intensiv ravishda tortilishi orqali inson hayoti uchun havf solmaydi. Ammo yopiq xonada is gazi og‘ir zaxarlanishga,hattoki o‘lim holatigacha olib kelishi mumkin. Bu holatning kelib chiqishiga sabab, is gazining molekulaksining o‘lchami kislorod molekulasidan ozgina ortiqligidir. Nafas olishda nafasi yo‘llariga tushib qolganda, ular gemoglobin molekulasiga qaytib chiqmaydigan bo‘lib joylashib oladi, normal sharoitda kislorodni yetkazib beruvchi va oksidlangan (is gazi) moddalarni insonlarning har bir to‘qmasidan olib ketuvchi “tansport” vazifasini bajaradi. Natijada organizm kislorod yetqazib berish buziladi - “transporter”digi o‘rni bandligi uchun. Aytilganlardan ko‘rinib turibtiki, yonish va nafas olish jarayoni o‘rtasida to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘lanish mavjud.

Chunki is gazining zichligi havo zichligida kamroq bo‘lganligi tufayli, shamollatishi yo‘q bo‘lgan xonalarda shiftda to‘planib qoladi. Is gazi va karbonad angidrid gazi rangsiz, hidsiz bo‘lganligi sababli, konsrentatsiya miqdorini havfli darajaga oshib borishi xonadagi insonlar uchun sezilmaydi. Bundan tashqari cho‘g‘langan ko‘mirda karbonad angidrid is gazi ko‘rinishda tiklanadi (CO₂+C=2CO), bu qo‘shimcha havf tug‘diradi,chunki karbonad angidrid gazining ruxsat etilgan konsrentatsiyasi(REK) is gazinikiga nisbatan ancha kam.

Topshiriqni bajarayotganda, namunada keltirilgan barcha taxminlar haqiqiy sharoitda sodir bo'lmasligini tushunish kerak. Xususan, karbonat angidrid va uglerod oksidi yopiq xonada bo'lishiga qaramay, ular zichligi teng bo'lmaganligi sababli bir-birining ustida joylashgan bo'lsa-da, aniq interfeys mavjud emas, ammo ma'lum aralashtirish qatlami mavjud.
1.2. Topshiriqni bajarish uchun misol

Misol. Quyidagi parametrlar asosida (xonani uzunligi l=4,0 m; xonani kengligi n=2,0 m; xonani balandligi h=3,0 m. yonilg‘I og‘irligi m=12 kg; yonish koefitsienti k=0,8; Ψ₁=0,1 to‘liq yonib ulgurmagan (CO hosil qiluvchi) uglerod miqdoriga javob beruvchi koefitsient; Ψ₂=0,15 ikkilamchi jaryonda CO hosil bo‘lishiga javob beruvchi koefitsient. T₁=40⁰C=313K; P=780mm.rt.st.) yog‘och, ko‘mir yoki boshqa turdagi yonilg‘ilarni yopiq xonada to‘liq yonishida xonananing qaysi balnadligida is gazini to‘planishini va is gazi qanday xajimni egallashini toping. Sodda qilib aytganda, uglerod oksidi yuqori qismida joylashgan va boshqa gazlar bilan aralashmaydi deb taxmin qilamiz.

Hisoblash: Barcha yoqilgan yoqilg'ini toza uglerod deb taxmin qilamiz. Uning miqdori yonish koeffitsienti bilan yoqilg'i massasi mahsuloti bilan aniqlanadi:

(1.5)

yoki
Yoqilg‘ini yonishi parallel holda ikkita jarayonda boradi:
(1.6)

(1.7)
Karbonad angidrid bir qismi cho‘g‘langan ko‘mir bilan ikkilamchi reaksiyaga kirishadi:

(1.8)
(1.6) da keltirilgan reaksiyada qatnashadigan uglerodning massasi quyidagiga teng:

(1.9)

yoki

(1.7) da keltirilgan reaksiyada qatnashadigan uglerodning massasi quyidagiga teng:

(1.10)

yoki
CO ni hosil qiluvchi uglerodning umumiy massasi quyidagiga teng:

(1.11)

yoki

Osonlashtirish maqsadida is gazini hosil bo‘lish jarayonini (1.7) dagi reaksiya bo‘yicha olib borilmoqda deb hisoblaymiz. Kimyoviy reaktsiyaga jalb qilingan massalarning nisbati asosida (1.1-vazifani echish uchun tushuntirishlarga qarang), hosil bo’lgan uglerod oksidining massasini topamiz.
(1.12)

yoki .

(CO ni molekular og‘irligini uglerod va kislorod atom og‘irligi yig‘indisidek topamiz; (1.7) tenglamadagi CO va C dan oldingi koeffitsientlar bir-birini bekor qiladi).

Normal sharoitlarda ushbu miqdordagi uglerod oksidi olinadigan hajm qo’yidagich hisoblanadi:

yoki 4,480 m³.

(CO ning bir mol massasi - 0,028 kg; normal sharoitda bir mol gaz egallagan hajmi - 22,4 litr, 1.1 vazifani echish uchun tushuntirishlarga qarang).

Birlashtirilgan gaz qonunining tenglamasiga binoan biz T = 313K darajasida uglerod oksidining haqiqiy hajmini topamiz:
(1.13)
Bu yerda

Xonaning maydoni

Uglerod oksidi bilan to'ldirilgan zonaning balandligini aniqlaymiz:

Ko‘rinib turibtiki xonada is gazi miqdori meyordan yuqori yoki

Javob: uglerod oksidi bilan to'ldirilgan zona 2,375 metrdan yuqori.

№ variant	m, kg	T₁, ⁰C	P₁, mm.rt.st.	K	Ψ₁	Ψ₂	l, m	n, m	h, m
	23	56	781	0.8	0.15	0.2	3	3	3

2.1)

yoki

yoki 12.021 m³.

Bu yerda

Ko‘rinib turibtiki xonada is gazi miqdori meyordan yuqori yoki

1.3-topshiriq. Topshiriq Talabaning turar joyidagi ekologik holat
1.3.1. Turar joyning umumiy ta’rif-tafsifi
Bu yerda uyingizni qaerda joylashganini (aholi turar joyi, chekka tuman, shahar, ularni geografik joylashuvi).

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Shu rayonni kartada qismini yoki mikroroyon planini qo‘shib ko‘rsating.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Tabiatni qo‘riqlovchi organlardan (shahar, tuman ekologik komitetlardan) yashab turgan rayoningiz, aholi yashasha punkitidagi atrof muhitning iflolanishini bilishga harakat qiling;

- umumiy ifloslanish darajasini;

- yaqin joylashgan sanoat korxonasi

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
- ahlatxona

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
- transprot magistrali

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
- shovqin hosil qiluvchi manbalar

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
- elektromagnit va radiatsiya ifloslanish

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Siz o‘z yashab turgan rayonigizagi shamol chambaragini (roza vetrov) bilasizmi, sanoat korxonasidan keladigan iflos havo uyingiznig qaysi qismi ta’siri ostida bo‘ladi.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Yaqin joylashgan bog‘ va xovuzlar joylashgan joylarni aniqlang.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Ularni hozirgi holati qanday?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
3.1.3. Hovli, tomorqa territoriyasining xarakteristikasi.
Umumiy ma’lumotlar. Uyiningizning qurilgan vaqti, tomorqangizning o‘lchami.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Bu joylarda avval nima bo‘lgan?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Tuproq, o‘simlik va hayvonat dunyosi.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Qanday o‘simliklar uy atrofida va tomarqangizda uchraydi.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Uyingiz atrofini qanday tuproq qoplami bilan qoplangan (tabiiy, sun’iy yoki sochma tuproq; qurilish qoldiq chiqindilari)?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Ekinlarni o‘stirishda o‘g‘itlar yoki boshqa qo‘imcha ozuqalardan foydalanasizmi?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Tiboringizni tuproni qatqaloqlanishiga (bosib tashalagganligi) qarating, uygiz atrofida kuchuklarni aylantirishlariga ham etibor bering va boshqalar.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
3.1.4. Mening oilamni atrof muhitga ta’siri
Xech o‘ylab ko‘rganmisiz, oilangiz atorf muximtga qanday ta’sir ko‘rsatishini? _____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Suvdan foydalanish:

- uyni suv bilan ta’minlanish manbai;

- uyingizning elektrenergiya bilan ta’minlash manbai (TES, kotelniy)

- manbalar (tabiiy, siqilgan, ballonlarda olib kelinadigan)

Gaz plitalarining asosiy texnika qoidalari bilan tanishmisiz, ular qanday?

Qanday turdagi uy tizimidan foydalanasiz?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Qishda xonadoningizni yaxshi isitasizmi?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________
Xonaning xaroratini o‘zingiz to‘g‘rilay olasizmi?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Oilangiz issiq suv va isitish tizimi uchun qancha pul to‘lashadi? (agar markazlashgan isitish tizimiga ulangan bo‘lsa)

sizning oilangiz kun davomida qancha miqdorda chiqindi tashlaydi. (0,5 yoki 1 chelak va x.k.). Yilning qaysi faslida ko‘proq.

Qaysi chiqindilar ko‘proq?

Bu chiqindilarni qaerga tashlashadi?

____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Oilangiz chiqindi tashlaganliklari uchun qancha xaq to‘lashadi? Agar ha bo‘lsa, qancha?

Uy ro‘zg‘or uchun chiqindilardan foydalanasizmi?

Kimyoviy moddalar.

Sizning oilangiz turli hil maqsadlar uchun qanday kimyoviy moddalardan foydalanashadi;

Ular qaerda saqlanadi?

Amal qilish muddati o‘tgan dori, kimyoviy moddalarni nima qilasiz?

kimyoviy moddalardan foydalanish konun qoidalarini bilasizmi? Qanday turdagilari havfliroq?

Download 133.56 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: