Yo’nalishga kirish

---

Jizzax Politexnika instituti
Arxitektura va qurilish fakulteti
202-21 B va IQ gurux talabasi
Dòstov Iskandar
ning
YO’NALISHGA KIRISH
fanidan bajargan
Mustaqil ishi
Fan o’qituvchisi: Raxmonov N

---

Mavzu: O’zbekistonda turar joy va
jamoat binolarining qurilishi

Reja:

Turar joy

Jamoat binolari

Eng so’ngi zamonaviy binolar

---


Turar joy (boshqa nomlari: uy-joy, makon, istiqomatgoh) deb
odam
yoki
boshqa
hayvonlar
istiqomat qiladigan
inshootga
aytiladi.
[1][2]
Turar joylar xilma-xil boʻladi: 
oddiy
kulbadan
tortib murakkab qurilmalar tizimigacha.
[3][4]
Turar joyda doimiy yashovchilar bu
inshootni
uy
deyishadi. Uyda istiqomat qiluvchi ijtimoiy birlikka uydagilar deyiladi, bu birlik
odatda
oila
, ayrim hollarda esa har qanday boshqa
ijtimoiy guruh
, tashkilot yoki yolgʻiz kimsalar
boʻlishi mumkin.

Turar joy — yashash maskani, boshpana joy, uyjoy binolari. Oila istiqomat qiladigan uy, oilaning
maishiy hayoti oʻtadigan muhit. Turar joy ibtidoiy davrlardayoq taom tayyorlash, libos kiyish
qatorida paydo boʻlgan. Turar joylar meʼmorliqsa eng koʻp tarqalgan inshoot turi boʻlib, boshqa
turdagi inshootlarning shakllanishi va rivojlanishini koʻp jihatdan belgilab bergan. Turar joyning
tashki va ichki shakllari, turlari va koʻrinishi jihatidan xilmaxilligi iklim, tabiiy geografik sharoit
takrzosi, ijtimoiy munosabatlar xususiyati, iqtisodiy moddiyturmush darajasi, madaniy va milliy
anʼanalarga bogʻliq holda rivojlanib, murakkablashib borgan. 

---


Oʻzbek uyjoylarida koʻkalamzorlashtirishga va suv inshootlariga katta eʼtibor beriladi. 
Hovlining bir qismidan yoki alohida joydan bog ajratiladi. Ularda, asosan, mevali, qisman
manzarali daraxtlar oʻstiriladi. Hovli sahnida gulzor tashkil etilib unga rayhon, shoyigul kabilar
ekiladi. Ilgari deyarli har bir uyning arigʻidan toza, ichimlik suvi oqib oʻtgan. Hozirgi baʼzi
hovlilarda suv havzasi (hovuz), favvoralar qurilmoqda.

Oʻzbek Turar joylarida asrlar mobaynida shakllanib kelgan qoʻshnichilik, mahallachilik
urfodatlari oʻz aksini topgan: uy egasi tom nishabini hamisha oʻzining hovlisiga qaratgan, 
qoʻshni devoriga tutash boʻlgan biror qurilma koʻtarish niyatida boʻlsa qurilmaning balandligini
qoʻshnisining roziligi bilan amalga oshirgan va h.k. Bulardan tashqari, qoʻshnichilik
munosabatlarini "obraha", "haqraha", "shafiq" kabi odatlar belgilagan.

Mustaqillikdan keyin Turar joy meʼmorligida yangi qurilish mezonlari va qoidalari qabul qilindi. 
Davlat tomonidan moliyalanadigan koʻp qavatli va kottej Turar joylari bilan bir qatorda yakka
tartibdagi shaxsiy uylar, jumladan, hashamatli ("elita") uylar qurish keng tarqaldi. Turar
joylarda milliy va "evropa" uslublari uygʻunlashib, yangi qurilish texnologiyasi va bezash
ashyolari keng qoʻllanmoqda.


---


AQSH dagi tipik turar joy
.

---


Amir Temur hukmronligi davrida qurilgan Turar joy meʼmorligi oʻzining
hashamatliligi, muhandislik ilmining yuksakligi, serhasham bezaklarga boyligi bilan
ajralib turadi (qarang
Amir Temur bogʻlari
,
Oqsaroy
). Tarixiy manbalarda saroy, 
chorbogʻ va boshqa haqida qiziqarli maʼlumotlar saqlangan.

Shahar markazlarida mahapla va guzarlar shakllanib, ularda xunarmand va
savdogarlar koʻplab doʻkonlar (chorsu, tim, toqilar) katorida oʻzlarining hashamatli
Turar joylarini ham qurganlar. Turar joylar ichkari va shashqari hovlili boʻlib, 
xonadon egasining mavqeiga karab jihozlangan. Mehmonxonalar oʻziga xos milliy
bezaklar (tokcha, taxmonli, shipi vassaln, hovuzashm, devorlari namoyonli
naqshlar) bilan bezatilgan. Gilam, choyshab, soʻzana, sandh, kuti, xontaxta kabi
uyroʻzgʻor buyumlari bilan jihozlangan.

Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Qoʻqon, Toshkent kabi koʻhna shaharlarda, 
asosan, 18—19-asrlarga oid Turar joy namunalari sakdangan, ularda oʻziga xos
shaklu shamoyil, pastbalandliklardagi mutanosiblik, mahalliy qurilish ashyolaridan
foydalanish, quyoshning jazirama issigʻini toʻsuvchi usullarning hammasi hisobga
olingan. Uylarning fayzi hovlilar orkali namoyon boʻlgan, koʻcha tomondan faqat
oʻymakor eshik va darvoza oldidagi ayvoncha koʻzga tashlanadi.

---

Yangi Cho’ponota turar joy kompleksi

---

Jamoat binolari

Uy-joylarni loyihalash
jamoat binolari
- faoliyatning alohida sohasi. Mexanikning ichki
muhitining samarali ishlashi joyni tashkil qilish va insonni tashqi omillarning salbiy ta'siridan
himoya qilishga qaratilgan maxsus tadbirlarni amalga oshirish orqali ta'minlanadi. 
Strukturaning asosiy sifati bu erda amalga oshiriladigan faoliyatlarining muvofiqligi. 
Funktsional xususiyatlar har xil. Ular nafaqat inson ehtiyojlarining murakkabligi va xilma-
xilligini, balki ilmiy va texnologik darajasini, erning xususiyatlarini ham aks ettiradi. Binoning
maqsadi asosiy me'moriy parametrlarni belgilaydi. Bunday holatda, ob'ektning maqsadga
muvofiq kelishi haqidagi fikr doimo o'zgarmoqda. Tuzilmalarning yangi turlarining paydo
bo'lishi struktura va materiallarning paydo bo'lishini ta'minlaydi. Ular, o'z navbatida, yangi
me'moriy ansambllarni amaliyotga tatbiq etishga hissa qo'shadilar. Ushbu diyalektik birlik
qurilish sohasining izchil rivojlanishi uchun eng muhim shartdir. Arxitekturaning badiiy va
funktsional vazifalari aniq shakllarda amalga oshiriladi. Ular kuch va mustahkamlikni, 
ob'ektlarning va ularning qismlarining ishonchliligini ta'minlaydi. Binoning maqsadi uning
konstruktiv xususiyatlarini belgilaydi. Tesisin ichki tuzilishi rejalashtirilgan faoliyatni hech
qanday qiyinchiliksiz amalga oshirishga imkon berishi kerak.


---

Zinapoyalar turlari
Jamoat binolarini loyihalash

---


Zinapoyaning tarkibi zinapoyani, interyer balandligi va o'z ta'mini tayyorlashni
rejalashtiradigan xona hajmiga bog'liq. Tartibga ko'ra, zinapoyalar ikki asosiy
turga bo'linadi: to'g'ridan-to'g'ri va qaytib.

To'g'ri narvon, har doim bitta narvon , eng keng tarqalgan, oddiy va arzon
ishlab chiqarish. To'g'ri moyillik bilan
narvon
, bunday narvondan foydalanish
eng qulaydir.

Misol uchun, yog'och narvonda, ayniqsa, sokin toqqa chiqish va tushish
mumkin. Metall narvon asosan ochiq joylarda ishlatiladi. Ular barcha ob-havo
ta'siriga befarq qarab turibdi va ular uzoq umr ko'rishlari bilan ajralib turadi. 
Qurilish usulida turli modellar ajratiladi. Yilni iqtisodiy modellar ishlab
chiqilgan, shuningdek, tuzoqqa tushadigan narvonlarni ishlab chiqardi.


---


Binoning maqsadi evakuatsiya va o'rnatish tizimiga
muvofiq qurilgan
Kirish guruhi ko'plab ijtimoiy binolarning ajralmas
qismi hisoblanadi. Unda yonma-yon joylar, kirish
zali, vestibulalar, shkaflar mavjud. Ikkinchisi
kiyimni saqlash uchun mo'ljallangan. U darvoza
yonida joylashgan, ammo odamlarning
harakatlanish yo'lidan ozgina masofada joylashgan. 
asosiy elementlari bog'liq shkafi, -. Bu o'z navbatida
mono yoki bi-darajali bo'lishi mumkin
vestibyulidagi, ajralmas qismi hisoblanadi va hokazo
Yuk asansör, zinadan, xona. Umumiy maydoni
kerakli odamlarni joylashtirish uchun bepul bo'lishi
kerak. Shu munosabat bilan, ob'ektning tarkibiy
tuzilmasidan qat'i nazar, lobbi skelet sifatida
foydalanish rejalashtirilmoqda. Shu bilan birga, yuk 
ko'taruvchisi, eskalator, zinapoyalar, va hokazo mos
ravishda bog'langan bo'lishi kerak.Tambur ichki va
tashqi eshiklar orasidagi bo'shliqdir. Ular kichik
hajmdagi qurilishni kengaytirishlari mumkin. 
Yomg'irdan, haroratdan va boshqalardan himoya
qilishni ta'minlaydi. Tamburlarni loyihalashda
odamlarning erkin harakatini hisobga olish kerak. 
Shu munosabat bilan ularning chuqurligi bir eshik
bargining bir yarim barobaridan kam emas.

---

