Zamonaviy tushunchalarga ko'ra, vitaminlar normal hayot uchun zarur bo'lgan, yuqori biologik faollikka ega bo'lgan past molekulyar og'irlikdagi organik birikmalardir

Zamonaviy tushunchalarga ko'ra, vitaminlar normal hayot uchun zarur bo'lgan, yuqori biologik faollikka ega bo'lgan past molekulyar og'irlikdagi organik birikmalardir. Tanada ular ishlab chiqarilmaydi yoki ishlab chiqarilmaydi, ammo etarli darajada emas. Oziq-ovqatdan olinadigan ushbu muhim moddalarning ko'pi. Shuning uchun vitaminlar ajralmas (zarur) oziqaviy omillar qatoriga kiradi.

Kundalik menyusimizdagi vitaminlar oqsillar, yog'lar va uglevodlarga qaraganda ancha kam. Qoidaga ko'ra, oziq-ovqatda vitaminlar miqdori 100 g mahsulot uchun 10-100 mg dan oshmaydi. Shu sababli, bizning dietamizdagi vitaminlarning har birining etarli miqdorini doimiy ravishda kuzatish juda muhimdir.

Vitaminlar iste’mol omillari bo’lib, juda kam miqdorda saqlanadilar va organizmdagi biokimyoviy, fiziologik jarayonlarning normal kechishida, butun modda almashinuvining boshqarilishida qatnashadilar. Modda almashinuvining buzilishi ko’pincha organizmga vitaminlarning kam qabul qilinishi, ovqat tarkibida bo’lmasligi yoki ularning organizmda hazm bo’lishi buzilishi bilan bog’liqdir. Natijada avitaminoz holati rivojlanadi – ovqatda vitaminning umuman bo’lmasligi yoki organizmda o’zlashtirilishining buzilishi sababli kasallik vujudga keladi.

Ayrim vitaminlar ovqat bilan birga o’tmishdoshlar shaklida – provitaminlar ko’rinishida bo’ladi va ular to’qimalarda vitaminlarning biologik faol shakllariga aylanadi.

Ichaklarda so’rilganda o’tgan yog’da eruvchi vitaminlar to’qimalarda to’planadi; suvda eriydigan vitaminlar kofermentlarga aylanadi va apoferment bilan bog’langan holda murakkab ferment tarkibiga kiradi. Fermentlarning yashash muddati chegaralangan bo’lganligi sababli kofermentlar parchalanadilar va organizmdan turli metabolitlar ko’rinishida chiqarib yuboriladi. Yog’da eriydigan vitaminlar ham katabolizmga uchraydi, lekin ular suvda eriydigan vitaminlarga nisbatan sekinroq parchalanadi. Shu sababli ham ovqat bilan birga vitaminlar doimo kirib turishi kerak.

Vitaminlar disbalansi yetishmagan (manfiy balans) va ortiqcha (musbat balans) ko’rinishlarida namoyon bo’ladi. Vitaminning qisman yetishmasligi gipovitaminoz, judayam tanqis bo’lishi – avitaminoz deb ataladi. Bitta vitaminning yetishmasligi monogipovitaminoz, bir nechtasining yetishmasligi esa – poligipovitaminoz deb ataladi. Osiyo, Afrika va Janubiy Amerika davlatlarining ayrim hududlarida aholi bir xil o’simlik tabiatiga ega bo’lgan ovqat mahsulotlarini iste’mol qilganda avitaminoz holatlari uchraydi. To’qimalarda vitaminlarning ortiqcha to’planishi gipervitaminoz deb ataladi. U yog’da eriydigan vitaminlar uchun xos.

Oqsillar, yog'lar va uglevodlardan farqli o'laroq, vitaminlar organlar va to'qimalarni shakllantirish uchun energiya manbai yoki "qurilish materiali" bo'lib xizmat qila olmaydi. Ular tanamizning hayotiy funktsiyalarining asosiy qismini yotadigan fiziologik va biokimyoviy jarayonlarni tartibga soladi.

Bu savolga javoblarning aksariyati ovqatlanish bilan bog'liq. Va ovqat hazm qilish bilan band ichki organlar bilan. Ovqatlanish, ya'ni. Kundalik ratsionimizda yuzaga keladigan vitamin etishmasligining sabablari quyidagilardan iborat.

homilador va emizikli ayollarning noto'g'ri ovqatlanishi. Agar ona yomon ovqatlansa, u holda ona sutida va bolaning tanasida vitaminlar zaxirasi kamayadi;

chaqaloqlarni sun'iy oziqlantirishda, masalan, chaqaloqlar asosan kefir, sigir suti va moslashtirilmagan sut aralashmalari bilan oziqlanganida;

chaqaloqlarning hayotining birinchi yilida ovqatlanishiga qo'shimcha ovqatlarni o'z vaqtida va etarli darajada kiritmaslik;

bizning kundalik menyuimizda vitaminlarning kamligi - nafaqat bolalarda, balki kattalarda ham;

oziq-ovqat mahsulotlarini texnologik qayta ishlash jarayonida, shuningdek uni tayyorlash va noto'g'ri saqlash paytida vitaminlarning yo'qolishi va yo'q qilinishi;

oziq-ovqat tarkibidagi vitaminlarga qarshi omillar;

parhez kimyoviy tarkibida muvozanatsiz. Va vitaminlar va minerallarning miqdori va nisbati mutlaqo boshqacha bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, foydali moddalar bir-biri bilan o'zaro ta'sirlashadi va nafaqat bitta vitamin boshqa vitaminni yaxshiroq so'rilishiga yordam beradigan vaziyatda. Bu boshqa yo'l bilan sodir bo'ladi: moddalar bir-birini "zararsizlantiradi" va tanaga hech qanday foyda bo'lmaydi;

ba'zi millatlarning diniy taqiqlari;

anoreksiya, shu jumladan o'smir qizlarda asabiy anoreksiya.

3. Jismoniy faollik sog`lom turmush tarzining ikkinchi tub tarkibiy qismidir. Inson doimo kuch, epchillik, tezlik, chidamlilik kabi jismoniy fazilatlarni rivojlantirishga intilishi lozim. Har birimizda jismoniy kuch berish, ishonchli chiniqishni talab etuvchi ko’plab ishlarimiz bo’ladi. Jismoniy mashqlar bilan muntazam shug`ullanish jarayonida nafaqat salomatlik mustahkamlanadi, balki o’zini yaxshi sezish hamda kayfiyat yaxshilanib, tetiklik, quvnoqlik tuyg`usi paydo bo’ladi.

Jismoniy faollik tufayli markaziy asab tizimi faollashadi, periferik asab tizimining qo’zg`aluvchanligi pasayadi, ichki sekrestiya bezlarining faoliyati kuchayadi, hujayra fermentlarining faolligi oshadi. Bularning hammasi organizmning tashqi muhit sharoitlariga chidamliligini oshiradi.

Jismoniy faollik immun tizimiga bakterial va virus infeksiyalarini mag‘lub qilishga yordam beribgina qolmay, yurak kasalliklari, osteoporoz va saraton rivojlanishi xavfini kamaytiradi.

Jismoniy faollikning sog‘lomlashtiruvchi ta'siriga qaramay, me'yor hissi haqida unutish kerak emas. Marafonda yugurish yoki sport intensiv mashqlar kabi og‘ir va uzoq harakatlar aslida aylanuvchi leykotsitlar sonini pasaytirib, stress gormoni ajralishini kuchaytirib, immun tizimiga qarama-qarshi ta'sir ko‘rsatadi.