Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах политехника институти


Download 1.92 Mb.
bet1/68
Sana02.10.2020
Hajmi1.92 Mb.
#132177
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   68
Bog'liq
мажмуа


ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ЖИЗЗАХ ПОЛИТЕХНИКА ИНСТИТУТИ

ТАСДИҚЛАЙМАН”



Ўқув ишлари бўйича проректор

_________ Ғ.Ғ.Эгамназаров

2019 й. “_____ _____________
Саноат технологиялари” факултети

Умумтехника фанлари кафедраси

НАЗАРИЙ МЕХАНИКА

фанидан

ЎҚУВ УСЛУБИЙ М А Ж М У А



Билим соҳаси:

300 000- Ишлаб чиқариш техник соҳа.


Таълим соҳаси:

320 000 – Ишлаб чиқариш технологиялари.

Таълим йўналиши:


5321200 –Табиий толаларни дастлабки ишлаш технологияси

5320900 – Енгил саноат буюмлари конструкциясини ишлаш ва технологияси(трикотаж).

5320900 – Енгил саноат буюмлари конструкциясини ишлаш ва технологияси(тўқима).


ЖИЗЗАХ-2019 й.

Ўқув услубий мажмуа Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан 201__ йил ___ _____________ даги _____ сонли буйруғи билан тасдиқланган.

ЎУМни ишлаб чиққан тузувчилар:

Қувондиқов Ёқуб Турсунбаевич – катта ўқитувчи,

Пармонов Абдутолиб Абдуваҳоб ўғли – ассистент.
Тақризчилар:

У. Х.Холбўтаев – Жиззах политехника институти “Умумтехника фанлари” кафедраси доценти.



С.У.УбайдуллаевЖиззах давлат педагогика институти “Технология таълими назарияси” кафедраси доценти.
Ўқув услубий мажмуа Жиззах политехника институти илмий кенгашида муҳокама этилган ва фойдаланишга тавсия қилинган (201___ йил “_____” ___________ даги №_____ сонли байоннома).

1 – М А Ъ Р У З А (2 соат)

РЕЖА:

Назарий механиканинг ривожланиш тарихи.

Турли хил хисоблаш билан боглик булган иншоотлар (бинолар Хозирги замон техникасининг ривожланиши хар бир мухандис олдига, , куприклар, каналлар, тугонлар ва бошкалар)ни, турли машиналар,механизмлар двигателлар,шунингдек автомобиллар, тепловозлар, кемалар, самолётлар, ракеталар, космик кемалар ва шунга ухшашларни лойихалаш, ишлаб чикиш ва уларни эксплуатация килиш каби хилма-хил муаммоларни куяди.

Юкорида курсатилган бу муаммолар хилма-хил булсада уларни ечиш умумий илмий базага эга булган маълум даражада умумий бир принципга таянади. Юкорида курсатилган масалаларнинг асосий кисмини у ёки бу жисмларнинг харакат конунлари ёки уларнинг узаро таъсирларини урганиш эгаллайди.

Моддий нукталар (жисмлар) харакатининг умумий конунларини ва уларнинг мувозанат холатларини ва бунда содир буладиган жисмлар орасидаги узаро таъсирларини урганувчи фанга назарий механика дейилади.

Фазода жисмларнинг вактга боглик бир-бирига нисбатан вазиятини узгартиришига механик харакат дейилади. Шу билан бирга назарий механика жисмларининг мувозанатда булиш холларини хам текширади, чунки мувозанат механик харакатининг хусусий хоссасидир.

Назарий механика фанининг асосий масаласи куч таъсиридаги жисмлар харакатининг умумий конунлари хамда уларнинг мувозанатини урганиш хисобланади.

Механика энг кадимги фанлардан бири булиб хисобланади. Механика тугрисидаги дастлабки тушунчалар кадимги Греция ва Миср олимларига тааллуклидир.

Биринчи марта «механика» сузини Аристотель (384-322 йил.биз:эр) ишлатади.Жисмларнинг мувозанат холатларини Архимед (287-212 йил.биз:эр) урганган. Х-ХY асрларда Узбекистон худудида яшаган Абу Райхон Беруний, (973-1048 ) Абу Али Ибн Сино (980-1037) Улугбек (1394-1449) лар механиканинг ривожланишига маълум даражада хисса кушдилар.




С Т А Т И К А.

1.2.Статиканинг асосий тушунчалари.

Куч хакида умумий билим берувчи ва кучлар таъсиридаги жисмларнинг мувозанатини урганувчи механиканинг бир булимига статика дейилади.

Статиканинг асосчиларидан бири кадимги юнон олими Архимед хисобланади.У параллел кучлар таъсиридаги ричагнинг мувозанати,жисмларнинг огирлик марказини аниклаш назариясини яратиш билан бирга гидростатикага хам асос солган.

Статиканинг асосий тушунчаларидан бири абсолют каттик жисмдир.Кучлар таъсирида булган жисмнинг ихтиёрий икки нуктаси орасидаги масофа узгармаса,бундай жисмга абсолют каттик жисм дейилади.

Назарий механикада улчамлари эътиборга олинмайдиган даражада кичик булган жисмга моддий нукта дейилади.Хар кандай жисмни моддий нукталар тупламидан ташкил топган деб караш мумкин.

Материал нукталар узаро таъсирининг микдорий улчовига куч дейилади.

Кучнинг жисмга таъсири куч куйилган нукта, унинг йуналиши ва микдори билан аникланади.Кучнинг йуналиши деганда куч таъсиридаги эркин жисмнинг харакат йуналиши тушунилади.Кучнинг микдорини (модулини) аниклаш учун уни куч бирлиги сифатида кабул килинган бирор каттиклик билан солиштирилади.

Куч вектор катталик.А нукта кучнинг боши,



1-расм.


В нукта кучнинг учи АВ кесманинг узунлиги маълум масштабда олинган кучнинг микдорини ифодалайди. DE тугри чизикка кучнинг таъсир чизиги дейилади.(1-расм).

Агар жисмга икки ёки ундан ортик F1,F2,….,Fn

кучлар таъсир этаётган булса,бундай кучлар тупламига кучлар системаси дейилади ва ( F1,F2,…,Fn) деб белгиланади.

Жисмга таъсир этаётган (F1,F2,…., Fn)

кучлар системасини бошка бирор (P1,P2,…,Pn) кучлар системаси биланг алмаштирилганда жисмнинг мувозанати узгармаса, бундай кучлар системаси эквивалент кучлар системаси дейилади ва куйидагича ёзилади.

(F1,F2,…,Fn) ( P1,P2,…,Pn)
Жисмга таъсир этаётган (F1,F2,…Fn) кучлар системаси битта R кучга эквивалент булса,бу куч берилган куучлар системасининг тенг таъсир этувчиси дейилади,яъни

( F1,F2,…,Fn) R
Кучлар системаси таъсиридаги жисм мувозанат холатида булса, бундай кучлар системасига мувозанатлашган кучлар системаси ёки эквивалентлиги нолга тенг система дейилади,яъни

(F1,F2,…,Fn) 0

Назарий механика фанини нима учун урганамиз?

Назарий механика деб нимага айтилади? “Механика” сузини дастлаб ким ишлатган?Назарий механика неча кисмдан иборат?Механиканинг ривожланишига хисса кушган Узбекистон худудида яшаган кайси олимларни биласиз?Статика деб нимага айтилади? Куч деб нимага айтилади? Статиканинг нечта аксиомаси бор?

1.3. СТАТИКА АКСИОМАЛАРИ.

1- аксиома.Абсолют каттик жисмга куйилган иккита куч мувозанатлашиши учун бу кучлар микдор жихатдан тенг, йуналиши эса кучлар куйилган нукталардан утувчи тугри чизик буйича карама-карши томонга йуналган булиши зарур ва етарли. 2-расмда ( F1,F2 ) 0 шартни каноатлантирувчи иккита куч системаси тасвирланган.



2 –расм.


2- аксиома. Берилган кучлар системасининг абсолют каттик жисмга таъсирини узгартирмай, бу кучлар системаси каторига

Статика қисмини о`рганишни статика аксиомаларидан бошланади.





.1- шакл.



1. Статика аксиомалари.

1-аксиома. Ё`налишлари қарама -қарши, сон қийматлари о`заро тенг ва тасир чизиқлари бир то`г`ри чизиқ бо`йлаб ётувчи иккита кучлар системаси, о`заро мувозанатлашувчи кучлар системаси дейилади (1.2 -шаклга қаранг).



1.2- шакл.

2-аксиома. Агар бирор қаттиқ жисм мувозанат ҳолатида ёки қандайдир қонуният билан ҳаракат қилаётган бо`лсаю, шу жисмга юқорида айтилган о`заро мувозанатлашувчи кучлар системасини қо`йсак, ёки ундан шундайларини олиб ташласак, ушбу жисм о`зининг мувозанат ҳолатини ёки тегишли қонуният билан қилаётган ҳаракатини давом этдираверади.



1.3- шакл.

3-аксиома. Агар бирор қаттиқ жисм мувозанат ҳолатида ёки қандайдир қонуният билан ҳаракат қилаётган бо`лса ва шу жисмнинг бирор нуқтасига қо`йилган иккита куч векторини, шу векторларга қурилган параллелограмнинг диагоналига тенг бо`лган бошқа битта куч вектори билан алмаштирсак, жисмнинг мувозанат ҳолати ёки илгариги ҳаракати о`згармайди (1.3- шакл).

Ушбу вектор - , тенг тасир этувчи вектор дейилади, яни унинг шу жисмга тасири, юқоридаги иккита кучнинг тасирига тенг бо`лади, ва вектор ва скаляр тенгламалар қуйидагича ёзилади,



 лекин  бо`лади.

Бу аксиомани қуйидагича талқин қилиш мумкин, яни бир нуқтага қо`йилган ҳарқандай иккита  ва куч векторини, шу нуқтага қо`йилган бошқа битта -куч вектори билан алмаштириш мумкин бо`либ, ушбу куч аввалги иккита кучнинг тенг тасир этувчиси дейилади, ва лотинча Р ҳарфи билан белгиланади.

Аслида - векторининг модули ёки унинг сон қиймати  ва кучларнинг модулларининг йиг`индисига тенг эмас, лекин шу Р кучининг жисмга тасири,  ва куч векторларининг тасирларига тенг деган мазмун келиб чиқади, яни





Download 1.92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling