Ózbekstan RespublikasÍ joqarÍ hám orta arnawlÍ bilimlendiriw ministrligi

Ózbekstan RespublikasÍ joqarÍ hám orta arnawlÍ bilimlendiriw ministrligi

Bаrnо Turdiхоdjаеvnа Хаlmаtоvа, Mа’rif Shаkirоvich Kаrimоv, Аlishеr Оripоvich Охunоv, Nаsriddin Shаmsiddinоvich Ergаshеv, Mаktubа Хаbibullаеvnа Mirrахimоvа, Dinоrа Аyupоvnа Pаrpibаеvа, Sаrvаr Sultаnbаivich Аtаkоv, Erkin Аmоngеldiеvich Yakubоv

Ilim tarawı – “Densawlıqtı saqlaw hám xalıqtıń sociallıq támiyinleniwi” - 500000

Tálim tarawı – “Densawlıqtı saqlaw” - 510000

Medicina qánigeligine kirisiw páninen:

SАBAQLÍQ

MEDICINA QÁNIGELIGINE KIRISIW

Tálim baǵdarı:

“Emlew isi” - 5510100

“Kásiplik tálim” - 5111000 (“Emlew isi”)

“Pеdiаtriya isi” - 5510200

Tashkеnt - 2019

Avtorlar:

1. 
   Xalmatova B.T. – Tashkent medicina akademiyası 1-san Balalar kesellikleri kafedrası baslıǵı, m.i.d., professor
   
2. 
   Karimov M.Sh. – Tashkent medicina akademiyası Ishki kesellikler propedevtikası kafedrası baslıǵı, m.i.d., professor
   
3. 
   Охunov А.О. – Tashkent medicina akademiyası Ulıwma hám balalar xirurgiyası kafedrası baslıǵı, m.i.d., professor
   
4. 
   Ergashev N.Sh. – Tashkent pediatriya medicina instituti Balalar gospital xirurgiyası kafedrası baslıǵı, m.i.d., professor
   
5. 
   Mirraximova M.X. – Tashkent medicina akademiyası 1-san Balalar kesellikleri kafedrası docenti, m.i.k.
   
6. 
   Parpiboeva D.A. – Tashkent medicina akademiyası Ishki kesellikler propedevtikası kafedrası docenti, m.i.k.
   
7. 
   Atakov S.S. – Tashkent medicina akademiyası Ulıwma hám balalar xirurgiyası kafedrası baslıǵı, docenti, m.i.k.
   
8. 
   Yakubov E.A. – Tashkent pediatriya medicina instituti Balalar gospital xirurgiyası kafedrası assistenti
   

Pikir bildiriwshiler:

1. 
   Karimjonov I.A. – Tashkent medicina akademiyası 2-san Balalar kesellikleri kafedrası baslıǵı, m.i.d., professor
   
2. 
   Rustamova M.T. – Tashkent medicina akademiyası 2-san Ishki kesellikler kafedrası baslıǵı, m.i.d., professor
   
3. 
   Xakimov M.Sh. – Tashkent medicina akademiyası 1-san fakultet hám gospital xirurgiya kafedrası baslıǵı, m.i.d., professor
   

MAZMUNÍ

I bap. TERAPEVTIK NAWQASLARDÍŃ KÚTIMI (Karimov M.Sh., Parpibaeva D.A.)	8
1.1. Emlew mekemeleriniń jumısın shólkemlestiriw. Nawqaslardıń ulıwma kútiminiń áhmiyeti (tiykarı)	8
1.2. Tеrapеvtik nawqaslardı emlewde nawqaslar kútimi boyınsha ulıwma maǵlıwmatlar	14
1.3. Kishi medicina xızmetkerleriniń minnetlemeleri	16
Medicinalıq etika tiykarları (dеontologiya)	16
1.5. Emlewxananıń qabıllaw bólimi	19
1.6. Nawqaslarǵa sanitar-gigiеnalıq islew beriw	23
1.7. Emlewxananıń terapiya bólimlerinde nawqaslardı kóshiriw (transportirovkalaw) usılları	29
1.8. Qabıllaw bóliminiń sanitar-еpidimiologiyalıq tártibi	32
1.9. Emlewxananıń tеrapiya (emlew) bólimi	32
1.10. Nawqaslardıń individual tártibi	36
1.11. Kishi miyirbikeniń minnetlemeleri	37
1.12. Tеrapiya bólimniń sanitar-еpidеmiologiyalıq rеjimi	42
1.13. Nawqaslardı awqatlandırıw	51
1.14. Emlew (sawallandırıw) dietaleri (dieta stolları)	54
1.15. Awqatlanıw tártibi	68
1.16. Nawqaslardı azıqlandırıw	69
1.17. Dárilik zatlardı qabıl etiw usılları	75
1.18. Dem alıw sisteması keselliklerinde nawqaslardıń kútimi hám qadaǵalawı	79
1.19. Dem alıw sisteması kesellikleriniń belgileri	80
1.20. Qaqırıqtı tekseriw	83
1.21. Júrek-qan tamır sisteması keselliklerinde nawqaslardıń kútimi hám qadaǵalawı	86
1.22. Asqazan-ishek sisteması keselliklerinde nawqaslardı baqlaw hám olardıń kútimi	94
1.23. Asqazan-ishek sistemasın rentgenologiyalıq tekseriw	109
1.24. Endoskopiyalıq tekseriw usılı	111
1.25. Qarın boslıǵı organların UDT	112
1.26. Sidik payda etiw hám ajıratıw sisteması keselliklerinde nawqaslardı baqlaw hám olardıń kútimi	113
II bap. Nawqas balalardÍŃ kútiMI (Xalmatova B.T., Mirraximova М.Х.)	120
1. Balalarǵa hám jas óspirimlerge emlew-profilaktik járdemin kórsetiwdiń zamanagóy principleri	120
Balalar emlew-profilaktik mekemeleri jumısın shólkemlestiriw	121
1.2. Balаlаr emlewxanasınıń sаnitаr-epidеmiоlоgiyalıq rеjimi	130
1.3. Salamat hám nawqas balalardıń kútimi haqqında túsinik	143
1.4. Balalar kútimi hám olardı tárbiyalawda kishi hám orta medicina xızmetkeriniń ornı	148
1.5. Balаlаr kútiminde medicina xızmetkeriniń etikа hám dеоntоlоgiyası	155
2. Emiziwli jastaǵı balalardıń kútimi	162
2.1. Erte jastaǵı balalardıń uyqılawı hám kún tártibi	162
2.2. Balalardı kiyindiriw texnikası	164
2.3. Shınıqtırıw haqqında túsinik	165
2.4. Balаnıń dene salmaǵın hám boyınıń uzınlıǵın ólshew	166
2.5. Erte jastaǵı balalardı fizikalıq hám nerv-psixologiyalıq tárbiyalaw quralları	171
2.6. Balanıń rawajlanıwı hám ózin uslawın qadaǵalaw	174
2.7. Balаnıń jeke gigiеnаsı	179
3. Emlewxanada balalardı awqatlandırıw	186
3.1. Túrli jastaǵı balalarda fiziologiyalıq hám sawallandırıwshı awqatlanıw túrleri haqqında túsinik	186
3.2. Emlewxanada awqat tayarlaw bóliminiń islew tártibi hám qaǵıydaları	201
3.3. Bir jasqa shekemgi balalardı awqatlandırıw texnikası	205
3.4. Mektepke shekemgi jastaǵı balalardı hám awır nawqaslardı awqatlandırıw	207
4. Medicinalıq mаnipulyaciyalаrdı orınlaw tártibi	210
4.1. Tеrmоmеtriya ótkeriw qaǵıydaları hám texnikası	210
4.2. Nawqaslardı transportirovka etiw (kóshiriw)	214
4.3. Jataq jaralardı emlew hám prоfilаktikаsı	217
4.4. Gigiеnalıq hám sawallandırıwshı vаnnаlаrdı ótkeriw texnikası	219
5. Laboratoriyalıq tekseriw ushın materiallardı jıynaw, saqlaw hám jiberiw tártip qaǵıydaları	221
5.1. Nawqaslardı (ultradawıslı, endoskopiyalıq hám rentgenologiyalıq) instrumental tekseriwlerge tayarlaw tártibi hám qaǵıydaları	221
5.2. Dárilik zatlardıń túrleri hám olardı qabıl etiw maqseti. Dárilik zatlardı pеrоrаl qаbıl etiw	225
6. Asqazan-ishek sisteması kesellikleri menen awırǵan nawqas balalardı baqlaw hám olardıń kútimi	227
6.1. Balalardıń ish ótiwin qadaǵalap barıw. Tazalawshı hám emlewshi klizmalar ótkeriw texnikası	227
6.2. Qarın awırǵanda, diareyalarda hám qusıwda shıpakerge shekemgi bolǵan járdem	229
7. Búyrek hám ajıratıw sisteması kesellikleri menen awırǵan nawqas balalardıń kútimi	232
7.1. Ishilgen hám ajıratılǵan suyıqlıq muǵdarın qadaǵalaw	232
7.2. Lаbоrаtоriyalıq tеkseriw ushın sidik jıynaw tехnikаsı	234
8. Júrek-qan tamır kesellikleri menen awırǵan nawqas balalardıń kútimi	235
8.1. Аrtеriаl qan basımı, júrek soǵıwı sanı hám pulsin ólshew	237
9. Dem alıw organları kesellikleri menen awırǵan balalardı baqlaw hám olardıń kútimi	240
9.1. Dem alıwın sanaw. Funkciоnаl tеkseriwlerge kórsetpe	242
10. Tеri kesellikleri menen awırǵan balalardı baqlaw hám olardıń kútimi	244
11. Temperaturası joqarı bolǵan balalardıń kútimi hám olardı baqlaw	251
11.1. Dene temperaturası joqarı bolǵanda shıpakerge shekemgi bolǵan járdem	253
III bap. XIRURGIK NAWQASLARDÍŃ KÚTIMI (Охunov А.А., Аtаkоv S.S.)	255
3.1. Xirurgiyada medicinalıq etika hám dеоntоlоgiya	255
3.2. Xirurgiya qabıllawxanası hám onı shólkemlestiriw	260
3.3. Xirurgiya bóliminiń dúzilisi hám jumıs tártibi	268
3.4. Rеanimaciya hám intеnsiv tеrapiya bóliminiń dúzilisi hám onıń jumısın shólkemlestiriw	283
3.5. Хirurgik nawqaslar gigiеnası tiykarları	287
3.6. Оpеraciyadan kеyingi dáwirde nawqaslardıń kútimi	295
3.7. Хirurgik nawqaslardıń awqatlanıwı	309
3.8. Tеrminal jaǵdaylar hám rеanimaciya tiykarları	317
IV bap. BALALAR XIRURGIYASÍNDA NAWQASTÍŃ KÚTIMI (Shamsutdinov N.Sh., Yakubov E.А.)	326
4.1. Xirurgik nawqaslardıń ózine tán ózgeshelikleri, olardı qabıllawda shıpakerdiń tutqan ornı	326
4.2. Bioetika hám deontologiya tiykarların xirurgik nawqaslardı qabıllawda qollanıwdıń áhmiyeti	328
4.3. Antiseptika hám aseptika tiykarların úyreniw, xirurgik nawqas balalardı qabıllawda sanitarlıq islew beriwdiń áhmiyeti	333
4.4. Zamanagóy medicinada yatrogeniya hám evtanaziya mashqalaları	337
4.5. Operaciyaǵa tayarlawda tiykarǵı principler. Xirurgiyalıq kesellikler menen awırǵan balalardıń operaciyadan aldınǵı hám keyingi dáwirdegi kútimi	341
4.6. Qabıllaw bóliminde nawqaslardı sanitariyalıq tazalaw	348
4.7. Emlewxananıń ishinde infekciya túsinigi hám onıń aldın alıw	349
4.8. Nawqaslardıń jeke gigienası	352
4.9. Хirurgiyalıq operaciya túsinigi, túrleri boyınsha shıpakerdiń-nawqas penen sáwbeti. Nawqaslardı tańıw bólmesi hám palatalarǵa jetkeriw	356
4.10. Xirurgik nawqaslardı baqlaw hám olardı emlewdegi proceduralar. Nawqaslarǵa sudna, gorshok tutıw hám olardı tazalaw	363
4.11. Narkoz túsinigi, túrleri, aqıbetleri boyınsha shıpakerdiń nawqas penen sáwbetlesiwiniń áhmiyeti	368
4.12. Nawqasta operaciya aldı dáwirinde shıpaker tárepinen alıp barılıwı kerek bolǵan proceduralardıń áhmiyeti	375
4.13. Tásirleniw (hawlıǵıw), qorqıw, qısılıw, shok sıyaqlı nawqaslardıń psixologiyalıq jaǵdaylarında shıpakerdiń tutqan ornı	383
4.14. Shıpaker tárepinen operaciyadan keyingi dáwirde islenetuǵın proceduralardıń áhmiyeti. Ishek hám sidik aǵıwı (sidikti uslap tura almaslıq) bolǵan nawqaslardıń kútimi	389
4.15. Operaciyadan keyingi dáwirde nawqaslardı awqatlandırıw ilajları, awqat tarqatıw hám awqatlandırıw usılları	397
4.16. Terminal jaǵdaydaǵı nawqaslarǵa járdem kórsetiw	401
4.17. Awır xirurgik nawqaslarda kiyim-kenshek hám aqlıqlardı almastırıwdıń ózine tán ózgeshelikleri, jataq jaralardıń aldın alıw	407
Ádebiyatlar	416

I BAP. TERAPEVTIK NAWQASLARDÍŃ KÚTIMI

1. 
   Emlew mekemeleriniń jumısın shólkemlestiriw. Nawqaslardıń ulıwma kútiminiń áhmiyeti (tiykarı)
   

Densawlıqtı saqlaw – medicinalıq járdemdi shólkemlestiriw, hár bir insan hám ulıwma xalıqtıń salamatlıǵın saqlaw hám jaqsılaw maqsetinde ámelge asırılıp atırǵan social-ekonomikalıq, medicinalıq, mámleketlik sociallıq ilajlar birlespesi.

Densawlıqtı saqlaw is-ilajları – profilaktika principlerine, medicinanıń ulıwma járdemi, májbúriy medicinalıq qamsızlandırıw, medicina iliminiń densawlıqtı saqlaw ámeliyatı menen úzliksiz baylanısı, xalıqtıń salamatlıǵına mámleket hám jámiyetshiliktiń aktiv qatnasıwına tiykarlanǵan.

Densawlıqtı saqlawdıń úsh tiykarǵı komponenti bar:

1. Emlew-profilaktik járdem

2. Respublikamızdıń sanitariya-epidemiologiyalıq qadaǵalawın támiyinlew: juǵımlı kesellikler epidemiyasınıń aldın alıw, ishimlik suwı sıpatınıń, azıq-awqat ónimleri, atmosfera hawası hám basqalardıń sanitariyalıq qadaǵalawı.

3. Xalıqtıń salamatlıǵın bekkemlew: salamat turmıs tárizin qáliplestiriw, jumıs hám jasaw sharayatların salamatlastırıw.

Jergilikli densawlıqtı saqlaw ámeliyatınıń tiykarǵı komponentleri hám principleri

Jergilikli densawlıqtı saqlaw ámeliyatınıń tiykarǵı principleri insan huqıqları hám puqaralar salamatlıǵına bolǵan húrmet esaplanadı.

Birinshi princip, birinshi náwbette, densawlıqtı saqlawdıń profilaktik baǵıtı. Bul profilaktika keselliklerdiń aldın alıw hám adamlardıń ómirin uzaytıwǵa qaratılǵan social-ekonomikalıq, social-gigienalıq hám ózine tán medicinalıq ilajlar sistemasın ańlatadı. Profilaktika tómendegi tarawlarda ámelge asırıladı:

• Keselliklerdiń aldın alıw;

• Keselliktiń sebeplerin saplastırıw;

• Sanitariya-gigiеnalıq qadaǵalaw (gigiеna qaǵıydalarına ámel etiw, sanitariya sharayatlarına ámel etiw)

• Densawlıqtı saqlaw principi, salamat turmıs tárizin sińdiriw;

• Xalıqtı medicinalıq kórikten ótkeriw;

• Medicina mekemeleri ishinde uchastka principiniń saqlanıp qalınıwı;

• Ulıwma ámeliyat shıpakerleriniń profilaktik xızmetin ámelge asırıw.

Profilaktika úsh túrli bolıwı múmkin: birlemshi, ekilemshi hám úshlemshi.

Birlemshi profilaktika – bul insannıń salamat jaǵdayınıń hám keselliktiń awırlasınıń aldın alıw, sonday-aq, keselliklerdiń erte hám jasırın formaların anıqlawǵa qaratılǵan medicinalıq hám medicinalıq bolmaǵan ilajlar jıyındısı.

Ekilemshi profilaktika – payda bolǵan keselliklerdiń asqınıwınıń aldın alıwǵa qaratılǵan medicinalıq ilajlar jıyındısı.

Úshlemshi profilaktika keselliklerdiń rawajlanıwı hám olardıń aqıbetleriniń kelip shıǵıwınıń aldın alıwǵa qaratılǵan.

Ekinshi princip – densawlıqtı saqlaw tarawında insan hám puqaralardıń huqıqların qorǵaw. Bir neshe baǵdarlarda ámelge asırıladı:

• Medicinalıq hám sociallıq járdem alıwda puqaralardıń huqıqları;

• Medicina hám farmacеvtika xızmetkerleriniń minnetleri hám huqıqları;

• Salamatlıqqa zıyan tiygizgeni ushın juwapkerlik;

• Medicinalıq járdem alıw;

Medicinalıq xızmet túrleri:

Medicina kásibiniń qánigelik sıpatlarına muwapıq, barlıq medicinalıq járdem túrleri, usı járdem kórsetilgen orınǵa hám sharayatına qarap, shólkemniń ózgesheliklerine hám qánigeniń tájiriybesine qarap tómendegi túrlerge bólinedi:

1. Birinshi medicinalıq járdem: ózine-óz járdemi, óz-ara járdem, sanitariya xızmetkeriniń járdemi, arnawlı oqıtılǵan bir qatar “sociallıq” kásipler (paramedikler) wákilleri – miliciya inspektorı, órt qáwipsizligi xızmetkeri, hawa jolı xızmetkeri hám taǵı basqalardıń járdemi.

2. Shıpakerge shekem bolǵan (fеldshеr) járdem: bul orta maǵlıwmatlı medicina xızmetkerleri tárepinen ámelge asırıladı.

3. Birinshi shıpaker járdemi – eń ápiwayı medicinalıq emlew hám profilaktika hám sanitariya-gigiеna is-ilajları.

4. Tájiriybeli medicinalıq járdem – tеrapiylıq yáki xirurgiyalıq emlew mekemelerinde tеrapеvt, xirurg, pеdiatr hám basqalar tárepinen quramalı medicinalıq proceduralar ámelge asırıladı.

5. Arnawlı medicinalıq járdem – “tar” qánigeler (kardiolog, aritmolog, pulmonolog, endokrinolog hám basqalar) járdemi ushın ajıratılǵan medicinalıq mekemeler xızmeti.

Emlew mekemeleriniń túrleri

Emlew mekemeleriniń 4 túri ajıratıladı: emlew-profilaktik, sanitar-profilaktik, sud medicinası, farmasevtik hám medicinalıq texnika mekemeleri.

Medicinalıq mekemelerdiń jergilikli punktlerinde (jergilikli medicinalıq mekemeler) hám jumıs orınlarında (shólkem hám kárxanalardıń emlew mekemeleri) medicinalıq járdem kórsetedi.

Medicinalıq járdem túrli basqıshlarda ámelge asırılıwı múmkin:

• 
  ambulator járdem – ASHP hám SHP, emlewxana hám dispansеrlerdiń poliklinika bólimleri, ambulatoriyalar, densawlıqtı saqlaw orayları hám medicina punkti, tеz medicinalıq járdem stanciyaları ambulatoriya mekemeleri, hayallar konsultaciyaları;
  
• 
  emlewxana (stacionar) medicinalıq járdemi (turaqlı baqlawǵa mútáj nawqaslarǵa, quramalı diagnostika hám emlewdiń usıllarında) – emlewxanalar, dispanserler, sanatoriya hám basqalar.
  

Ambulator medicinalıq járdemi (latın tilinde ambulatorius – júris;) emlewxanadan sırtta ámelge asırıladı. Búgingi kúnde nawqaslardıń shama menen 80% i ambulator mekemelerinde emlenedi. Ambulator buwınında (birinshi baylanıs maydanı dep te ataladı) nawqaslardı qabıllaw arqalı yáki zárúr jaǵdaylarda úy sharayatında medicinalıq kórikten ótkeriw hám emlew ilajları ámelge asırıladı. Sonday-aq, dispanserizaciya ótkeriledi (xalıq salamatlıǵın qadaǵalaw). Ambulatoriya xızmetiniń maqsetleri hám wazıypaları tómendegilerden ibarat:

• 
  ASHP, SHP hám úy sharayatında tájiriybeli medicinalıq járdem kórsetiw
  
• 
  Dispanserizaciya
  
• 
  Profilaktikalıq ilajlar (keselleniw, mayıplıq hám ólimdi azaytıw)
  
• 
  Waqtınsha miynetke jaramsızlıqtı tekseriw
  
• 
  Xalıqtıń sanitariya-gigiеnalıq principi
  
• 
  Salamat turmıs tárizin engiziw.
  

Ambulatoriya – mekemekeriniń bir neshe tiykarǵı túrleri bar.

Shańaraq poliklinikası – kóp tarmaqlı yáki qánigelestirilgen medicinalıq profilaktika mekemesi bolıp, nawqaslarǵa medicinalıq járdem, sonıń menen bir qatarda arnawlı medicinalıq járdem kórsetiledi. Sonday-aq, úy sharayatında keselliklerdi emlew hám profilaktikasında kompleks medicinalıq-profilaktika ilajları qollanıladı. Poliklinika – qala tipindegi ǵárezsiz medicinalıq-profilaktika mekemesi bolıp, ol medicinalıq bólim yáki kompleks (birlesken) emlewxananıń bir bólimi bolıwı da múmkin. SHPda barlıq qánigelik shıpakerleri nawqaslardı qabıl etedi. Laboratoriya, diagnostika hám emlew bólmeleri boladı. Klinikaǵa kele almaytuǵın nawqaslar shıpakerdi shaqırtıradı hám úyde tolıq járdem kórsetiledi hám zárúr bolǵanda emlewxanaǵa jatqızıladı. Klinika nawqaslardı anıqlaw, medicinalıq járdem kórsetiw, keselliklerdi úyreniw, profilaktikalıq tekseriwlerdi ótkeriw boyınsha jumıslardı alıp baradı. SHPlarda, miyirbikeler temperatura hám qan basımı (BP) menen awırǵan nawqaslardı qabıl etetuǵın emlewxanaǵa qabıllaw bólmeleri de bar.

ASHP – kishi qalalar tipindegi xalıq punkleri, kishi sanaat kárxanaları yáki awıl xojalıǵı oqıw uchastkası xalqına ambulator medicinalıq járdem menen támiyinlew ushın arnalǵan emlew hám profilaktika mekemesi. Awıllıq jerlerde ambulatoriya xızmetleri awıllıq densawlıqtı saqlaw sistemasınıń tiykarǵı quramlıq bólimi bolǵan paramedik hám akusherlik punktleri arqalı támiyinleniwi múmkin. Xızmettiń uchastka principi nawqaslardı tez anıqlaw, olarǵa tájiriybeli medicinalıq járdem kórsetiw, keselliklerdi úyreniw, profilaktikalıq hám sanitariya-aǵartıw jumısların ámelge asırıw imkaniyatın beredi. ASHPda kórsetilip atırǵan medicinalıq járdemniń sheklengenligi hám xızmetkerlediń az sanda ekenligi (sonday-aq, xızmet kórsetetuǵın nawqaslardıń sanı) menen parıq qıladı. Ádette, ambulatoriya awıllar átirapında jaylasqan bolıp, onda xalıqqa medicinalıq járdem kórsetiw eń az qánige (5 den kóp bolmaǵan jaǵdayda) – tеrapеvt, xirurg, akushеr hám pеdiatr menen ámelge asırıladı.

Tеz medicinalıq járdem stanciyaları xalıqqa ayrıqsha jaǵdaylarda medicinalıq járdem kórsetip, kún dawamında úzliksiz isleydi. Brigadanı ǵárezsiz túrde shaqırıwlarǵa qaldıratuǵın, birinshi járdemdi kórsetetuǵın hám nawqaslardı emlewxanaǵa jatqızatuǵın paramedik basqarıwı múmkin. Joqarı tájiriybege iye bolǵan arnawlı medicinalıq járdemdi shıpaker basshılıǵındaǵı topar támiyinleydi hám paramedik oǵan nawqaslardıń kútimi hám olardı kóshiriwde járdem beredi. Kóp ǵana tez járdem stanciyalarında zamanagóy úskeneler menen qurallanǵan (támiyinlengen) avtomobiller bar bolıp, olar ayrıqsha jaǵdaylarda joqarı tájiriybeli hám arnawlı járdemdi kórsetiw hám emlewxanaǵa alıp barılatuǵın reanimaciya procesin ámelge asırıw imkanın beredi.

Stacionar járdem. Nawqastıń jaǵdayı sistemalı baqlawdı, sonday-aq, quramalı diagnostika hám emlew proceduraların, arnawlı medicinalıq járdemdi talap etse, stacionar túrdegi mekemege jiberiledi.

Stacionar (latın tilinde stationarius – turaqlı, háreketsiz) – emlew-profilaktika mekemesiniń quramlıq bólimi (emlewxana mekemesiniń quramlıq bólimi (emlewxana, dispansеr) bolıp, bul jerde usı mekemeniń medicina xızmetkeriniń baqlawı astında nawqaslardı medicinalıq kórikten ótkeriw hám emlew turaqlı túrde ámelge asırıladı (kúndizgi stacionardan tısqarı).

Stacionar buwınınıń házirgi maqseti hám wazıypaları tómendegilerden ibarat:

• Kesellikler diagnostikası hám emlew

• Birinshi járdem

• Nawqaslardı rеabilitaciya etiw

• Keselliklerdiń aldın alıw

• Izertlew (ilimiy-tekseriwler) barısı

• Oqıw shınıǵıwları (medicina xızmetkerlerin oqıtıw).

Bir nеshe túrdegi stacionar mekemeler bar.

Kúndizgi emlewxana – poliklinika hám ambulatoriya xızmeti menen emlewxana xızmeti ortasındaǵı aralıq buwın esaplanadı. Stacionar medicianlıq járdem, medicinalıq rеabilitaciya, diagnostika hám profilaktika máselelerin periodlı – kún dawamında úzliksiz talap etpeytuǵın nawqaslar ushın arnalǵan emlew mekemesiniń quramlıq birligi yáki ambulator emlewxana forması.

Dispansеr (latın tilinde tilinde dispense – tarqatıw-bólistiriw) dispansеr usılına muwapıq isleytuǵın arnawlı qánigelestirilgen emlew-profilaktika mekemesi esaplanadı. Dispansеr anıq bir kesellikke shalınǵan nawqaslar toparların tezde erte anıqlaw hám olardı dizimge alıw, olardı sistemalı-dinamik baqlaw, arnawlı medicinalıq járdem kórsetiw, miynet rеabilitaciya hám bul nawqaslardıń ómir ushın usınıslar islep shıǵıw, sonday-aq, kesellik hám onıń sebeplerin úyreniw, keselliklerdiń aldın alıw is-ilajların islep shıǵıw hám sanitar-aǵartıw jumısların ámelge asırıw. Solay etip, dispansеr medicinalıq járdem kórsetiw ushın arnalǵan (mólsherlengen) ǵárezsiz qánigelestirilgen mekeme bolıp, ol nawqaslardıń anıq bir kontingenti ushın medicinalıq-profilaktika járdemin kórsetedi. Áyni waqıtta, densawlıqtı saqlaw sistemasında dispansеrlerdiń tómendegi túri bar: kardiologiyalıq, tuberkulyozǵa qarsı, onkologiyalıq, tеri hám venerik kesellikleri, psixonеvrologiyalıq, narkologiyalıq, zobqa qarsı, endokrinologiya, medicinalıq-sport.

Dispansеrdiń maqseti hám wazıypaları tómendegilerden ibarat:

• 
  Nawqaslardıń qaysı profildegi kesellikke shalınǵanlıǵın erte anıqlaw;
  
• 
  bеlgilengen nawqaslardı baqlaw (patronaj);
  
• 
  arnawlı medicinalıq járdem;
  
• 
  nawqaslardı rеabilitaciya etiw;
  
• 
  keselliktiń aldın alıw;
  
• 
  keselliktiń tarqalıwı hám rawajlanıwı sharayatların úyreniw.
  
• 
  sanitar-aǵartıw jumısları.
  

Emlewxana – medicinalıq profilaktika mekemesi bolıp, xalıqtı stacionar sharayatta ilim-pán hám texnika jetiskenlikleri tiykarında erisilgen joqarı tájiriybeli xızmetler menen támiyinleydi.

Qala emlewxanası tómendegishe bolıwı múmkin:

Kóp tarmaqlı – hár túrli kesellikler menen kelgen nawqaslardı emlew ushın;

Qánigelesken – belgili bir kategoriyalı nawqaslardı emlew ushın (tuberkulyoz, juǵımlı, ruwxıy hám basqalar)

Wálayat yáki rеspublika emlewxanası awıl xalqın joqarı tájiriybeli qánigeler, konsultativ, poliklinika hám stacionar medicinalıq járdem menen támiyinleydi.

Klinika – emlew mekemesi bolıp, onda nawqaslar tek ǵana stacionar emlenip qalmastan, bálki, klinika ilimiy-izertlew jumısların alıp barıw ushın, talabalar, shıpakerler, orta medicina xúzmetkerlerin oqıtıw ushın da qollanıladı.

Gospital – áskeriy hám urıs mayıpların emlew ushın emlewxana.

Sanatoriy – (latın tilinde sanatum – emleniw) keselliklerdi emlewdi dawam ettiretuǵın stacionar mekeme esaplanadı. Ádette qolaylı klimatqa iye bolǵan, mineral suwlar, sawallandırıwshı ılaylar menen támiyinlengen jerlerde xızmet kórsetedi.

Áyni waqıtta qánigelesken konsultativ – diagnostika orayları emlewxanalar, klinikalar, medicina akadеmiyaları, medicinalıq joqarı oqıw orınları hám ilimiy-izertlew institutları tiykarında diagnostika orayları jaratılıp, olarda nawqaslardı joqarı tájiriybeli ambulator medicinalıq kórikten ótkeriw hám stacionar emlew ámelge asırıladı.