Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministligi
Download 1.51 Mb. Pdf ko'rish
|
OMK-Zamanogoy anorganikaliq ham analitikaliq ximiya
|
ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTLIGI JOQARI BILIMLENDIRIW SISTEMASI PEDAGOG HÁM BASSHI KADRLARDI QAYTA TAYARLAW HÁM OLARDIŃ QÁNIGELIGIN JETILISTIRIWDI SHÓLKEMLESTIRIW BAS ILIMIY-METODIKALIQ ORAYI BERDAQ ATINDAĠI QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI JANINDAĢI PEDAGOG KADRLARDI QAYTA TAYARLAW HÁM OLARDIŃ QÁNIYGELIGIN JETILISTIRIW AYMAQLIQ ORAYI
“ZAMANOGÓY ANORGANIKALIQ HÁM ANALITIKALIQ XIMIYA” MODULI BOYINSHA O Q I W –M E T O D I K A L I Q K O M P L E K S
Nókis 2020 Usı oqıw - metodikaliq kompleks Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirliginiń 20__ jıl “ __” ______dagi ___-sanlı buyrıǵı menen tastıyıqlanǵan oqıw rejesi hám dástúri tiykarında tayarlandi.
Berdaq atindaġi Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Fizikaliq hám kolloidliq ximiya kafedrasi docenti, ximiya ilimleri kandidati Uzakbergenova Zamira Dosnazarovna
Pikir bildiriwshi: Ózbekstan Respubllikasi Pánler
Akademiyasi Qaraqalpaqstan bólimi, bas ilimiy xatker, ximiya ilimleri doktori Turemuratov Sharibay Naurizbaevich
Is baġdarlama aymaqliq oraydıń ilimiy metodikalıq keńesiniń «___» ________dagi __ sanli jıynalıs protokolı menen maqullanġan.
МAZMUNI I. IS BAĠDARLAMA .............................................................................................. 4
II. MODULDI OQITIWDA PAYDALANILATUĠIN INTERAKTIV TÁLIM METODLARI ........................................................................................................... 9
III. TEORIYALIQ MAĠLIWMATLAR ................................................................ 10 IV. ÁMELIY SABAQ MATERIALLARI ............................................................. 57
V. KEYSLAR BANKI ............................................................................................ 67 VI. ÓZ BETINSHE JUMIS TEMALARI ............................................................... 69
VII. GLOSSARIY ................................................................................................... 71 VIII. ÁDEBIYATLAR DIZIMI ...... ………………………………………………74
I. ISHSHI DÁSTÚR KIRISIW Bul isshi baġdarlama rawajlanǵan shet el mámleketlerdiń joqarı bilimlendiriw tarawında erisken jetiskenlikleri hám de asırǵan tájiriybeleri tiykarında ”Ximiya” qayta tayarlaw hám bilimlerdi jetilistiriw baǵdarı ushın tayarlanǵan úlgi dástúr hám de programma mazmunınan kelip shıqqan halda dúzilgen bolıp, ol zamanagóy talaplar tiykarında qayta tayarlaw hám bilimlerdi jetilistiriw processleriniń mazmunın jetilistiriw hám de joqarı oqiw orinlari pedagog kadrlarınıń kásiplik kompetentligin úzliksiz asırıp barıwdı maqset etedi. Jámiyet rawajlanıwı tek ǵana mámleket ekonomikalıq potencialınıń joqarılıǵı menen, bálki bul potencial hár bir insannıń jetilisiwi hám rawajlanıwına qanshellilik jóneltirilgenligi, innovciyalardı qollanıwi menen de ólshenedi. Sonday eken, tálim sisteması natiyjeliligin asırıw, pedagoglardı zamanagóy bilim hám de ámeliy kónlikpe hám ilimiy tájriybeler menen qurallandırıw, sırt el aldıńǵı tájiriybelerin úyreniw hám tálim ámeliyatına qollanıw búgiń i kúnniń aktual wazıypası bolıp tabıladı. “Zamanagóy anorganikalıq hám analitikalıq ximiya” modulı áyne mine sol baǵdardaǵı máselelerdi sheshiwge qaratılǵan. Bul baġdarlamada anorganikalıq hám analitikalıq ximiyanıń zamanagóy zárúr iskerlik tarawılarındaǵı jetiskenlikleri aytılǵan. Búgiń i kúnde joqarı bilimlendiriw orinlarinda ilimiy islerdi eń zamanagóy dárejede aparıw, tińlawshilerdi de pánniń aqırǵı jetiskenlikleri sheńberinde uyretip barıw aktual wazıypalardan esaplanadı.
Joqarı oqıw orınları pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıw kusınıń maqseti pedagog kadrlardı innovaciyalıq jantasıwlar tiykarında oqıw -tárbiyalıq processlerdi joqarı ilimiy-metodikalıq dárejede joybarlastırıw, tarawdaǵı aldıńǵı tájiriybeler, zamanagóy bilim hám ilmiy tájriybelerdi ózlestiriw hám ámeliyatqa eń iziwleri ushın zárúr bolatuǵın kásiplik bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin jetilistiriw, sonıń menen birge olardıń dóretiwshilik aktivligin rawajlandırıwdan ibarat. Moduldıń wazıypaları: Kurstıń wazıypalarına tómendegiler kiredi: - «Ximiya» baǵdarında pedagog kadrlardıń kásiplik bilim, kónlikpe, ilmiy tájriybelerin jetilistiriw hám rawajlandırıw; - pedagoglardıń dóretiwshilik-innovaciyalıq aktivlik dárejesin asırıw; - qánigelik pánlerin oqıtıw procesine zamanagóy informacion- kommunikaciya texnologiyaları hám shet el tillerin nátiyjeli qollanıwin támiyinlew; -arnawlı pánler salasındaǵı oqıtıwdıń innovaciyalıq texnologiyaları hám aldıńǵı shet el tájiriybelerin ózlestiriw; «Ximiya» baǵdarında qayta tayarlaw hám bilimlerdi jetilistiriw processlerin pán hám óndiristegi innovaciyalar menen óz-ara integraciyasın támiyinlew.
Modul boyınsha tıńlawshılardıń bilimi, kónlikpesi hám tájriybesi hám kompetenciyalarına qoyılatuǵın talaplar
Modul boyınsha tıńlawshılar tómendegi jańa bilim, kónlikpe, ilmiy tájriybe hám de kompetenciyalardi ıyelewleri talap etiledi: - anorganikaliq ximiyanıń zamanagóy jaǵdayın; - anorganikaliq klaster hám joqari ótkizgish zatlar ximiyasın; - átirap -ortalıqtıń analitik ximiyasın; - mezomeriya jáne onıń birikpe fizikalıq hám ximiyalıq ózgesheliklerine tásirin; - ulıwma hám anorganik ximiya baǵdarındaǵı xalıq aralıq hám Ózbekstanda alıp barılıp atırǵan ilimiy izertlewler hám de olardıń áhmiyetin; -átirap -ortalıqtıń analitik ximiyasında qollanılatuǵın kompyuter programmaların ; - analitik ximiyanıń zamanagóy jaǵdayın ; - zamanagóy spektral ásbaplardı xarakterleytuǵın shamaların hám principlerin; Sonday-aq, - anorganikaliq ximiyanıń zamanagóy oqıtıw procesin shólkemlestiriw; - úlgilerdiń analizin analiz qılıw ; - spektrometrler, xromato-mass-spektrometrler hám basqa optikalıq hám de elektroximiyaliq úskenelerde islew hám paydalanıw ; - átirap -ortalıqtıń analitik ximiyası páni salasında zamanagóy talaplar tiykarında shınıǵıwlardı shólkemlestiriw; - anorganikaliq klaster hám joqari ótkezgish zatlardı anıqlaw ilmiy tájriybelerin ıyelewi kerek. - keramika hám kompozit hám de yarım ótkizgish zatlardı parıqlay alıw ; - házirgi zaman ximiya pánleri salasında oqıw programmalar, qóllanbalar hám sabaqlıqlar tayarlaw kompetentsiyalarin iyelewi kerek.
“Anorganikaliq hám analitikaliq ximiya” modulı mazmunı oqıw rejedegi “Joqarı bilimlendiriwniӊ normativ-huquqiy tiykarları”, “Sheber tálim
texnologiyaları hám pedagogikalıq sheberlik”, “Tálim processinde informacion- kommunikaciya texnologiyaların qollaw”, “Sistemalı analiz hám qaror qabil etiw tiykarları” hám “Ámeliy shet tili” kibi oqıw modulları menen tıǵız ǵárezli bolıp, pedagogikalıq iskerlikti effektiv keshiwin támiynlew, individual pedagogikalıq taktge iye bolıw hámde “X-jaǵday”larda tuwrı qarar qabıl etiw ushın xızmet etedi.
Tıńlawshılar modul sheńberinde beriletuǵın maǵlıwmatlardı tálim-tárbiya processin sistemalı analizin ámelge asırıp, milliy tálim-tárbiya máplerin qorǵaw ushın tuwrı qarar qabıl etiwge tiyisli kasibiy kompetentlikke iye boladı. Modul sheńberinde ózlestirilgen bilimler anıq pán tarawları boyınsha ilimiy izertlewler alıp barıwda metodologiyalıq tiykar bolıp xızmet etedi. “Zamanogóy anorganikaliq hám organikaliq ximiya” moduliniń temalari boyinsha saatlardiń bólistiriliwi № Modul temalari
rl iġ i Auditoriya oqiw júklemesi Já m i sonnan Teo ri ya lı q Á m el iy sa b a q la r Kó shpe sa b a q la r 1. Anorganikalıq ximiyanıń zamanagóy jaǵdayı. Arnawlı funkciyalı perspektivalı anorganikaliq materiallar. 6 6 2 2 2 2. Zamanagóy bioanorganikalıq ximiya. Anorganikalıq biomateriallar.
4 4 2 2 3. Instrumental analitikalıq ximiya. Xromato-mass-spektrometrler
6 6 2 2 2 JÁMI 16 16 6 6 4 TEORIYALIQ SABAQLAR MAZMUNI 1-tema: Anorganikalıq ximiyanıń zamanagóy jaǵdayı. Arnawlı funkciyalı perspektivalı anorganikaliq materiallar. Anorganikalıq birikpelerdiń ayırım klassları. Koordinacion birikpeler hám olar tuwralı ulıwma maǵlıwmatlar – qurılısı, izomeriyası hám atalıwı. Kompleks birikpelerde ximiyalıq baylanıslar tábiyatı. Ápiwayı hám elektrostatik teoriya, kovalentlik baylanıs teoriyası. Valent baylanıslar teoriyası Kristall maydan teoriyası. Arnawlı funkciyalı perspektivalı anorganikaliq materiallar. Materiallardiń sistematikasi hám dizayni. Dispers hám ultradispersli materiallar. Keramika hám kompozitler. Mikrostrukturasi, klassifikaciyasi, aliniwi hám qollaniliwi. Kompozit materiallar dúzilisi. Kompozit materiallar túrleri (talshiqli, qatlamli, dispers bekkemleńen, nanokompozitler). Kompozit materiallar islep shiġariw texnologiyasi hám qásiyetleri. Anorganikalıq klaster hám joqari ótkiziwsheń zatlar ximiyasi. Klasterler haqqındaǵı ulıwma túsinikler. Klasterlerdiń ózine tán bolǵan qásiyetleri. Klasterlerdiń klassifikaciyasi. Qollanılıw tarawları. Anorganikalıq joqari ótkiziwsheń zatlar tuwrısındaǵı ulıwma túsinikler. Dielektrik materiallar. Ion ótkizgishler. Yarım ótkizgishler. Joqari temperaturali yarım ótkizgishler. Joqari ótkiziwsheńlik hádiysesiniń tiykarǵı xarakteristikaları. Joqari ótkizgish metallar hám eritpeler. Joqari ótkiziwsheń zatlardıń ótkizgishlik jaǵdayın xarakteristikalaytuǵın áhmiyetli parametrleri: kritikalıq temperatura, kritikalıq magnit maydanı, kritikalıq tok kúshi hám olardıń shamalrıniń zattıń ximiyalıq quramına jáne onıń kristall dúzilisine baylanıslılıǵı. Joqarı temperaturalı joqari ótkizgishler. Kúshsiz joqari ótkizgishler. Joqari ótkizgish zatlardıń qollanılıwı.
Metall ionlarınıń biologiyalıq roli. s-Blok, p-blok, d-blok hám f-bloklar elementleriniń bioximiyalıq qásiyetleri, birikpeleriniń ximiyalıq hám biologiyalıq aktivligi ortasındaǵı baylanıslılıq, ionlarınıń ólshemleri, terapevtikalıq tásiriniń mexanizmi, záharliligi, elektron dúzilisi, bloklardaǵı elementlerdiń tiri organizmde bólistiriliwi. Ayirim metall birikpeleriniń hár túrlı keselliklerdi emlewdegi áhmiyeti. Ximiyalıq elementlerdiń tiri organizmdegi muǵdarına tásir etiwshi faktorlar. Anorganikalıq biomateriallar. Anorganik biomateriallarniń medicinalıq materialtaniwdaǵı ornı hám roli. 3- tema. Instrumental analitikalıq ximiya. Xromato-mass-spektrometrler
Instrumental analitikalıq ximiya. Úlgilerdiń analizi. Optikalıq talshıqlı sensorlar, ximiyalıq test-sistemalar. Spektrometrler. Spektral ásbaplardı xarakterleytuǵın shamalar: dispersiyasi, ajıratıp kórsete alıw kúshi, jaqtılıq kúshi. Elektromagnit nurlardı qabıllaǵıshlar, fotoplastinkalar, fotoelementlar, jaqtılıq kúsheytgishler, fotodiodlar, foto hám termo qarsılıqlar. Xromato-mass-spektrometrler. Xromatografiyaniń teoriyalıq tiykarları hám tiykarǵı parametrleri, ustap qoluvchi kólemi. Ásbaplar. Stacionar suyıq faza. Detektorlar hám olarǵa qoyılatuǵın talaplar. Átirap -ortalıqtıń analitikalıq ximiyası. ÁMELIY SABAQLAR MAZMUNI 1-ámeliy sabaq: IKS-29 spektrofotometrdi tolqın sanı boyınsha dárejelew. Spektrofotometrlerdi tolqın sanı boyınsha dárejelew ushın, jutiliw jolaqlariniń maksimumlari joqarı anıqlıqta ólsheń en ayirima zatlardıń spektrlerinen paydalanıw júdá qolay. Zattıń spektrin etalon retinde isletiw ushın ol júdá kóp jińishke jutiliw jolaqlarin ıyelewi kerek. Ayirim ápiwayı zatlardıń (HCl, HBr, CO, H 2 O, NH 3 ) terbelmeli aylanbali spektriniń jolaqlari bunday talapǵa juwap beredi. Bul spektrler jutiliw sızıqlarınıń maksimumlari 0,01 sm-1 anıqlıqqa shekem ólsheń en. Ayirim suyıqlıqlardıń hám qattı plenkalardiń spektrlarin da etalon retinde isletiw múmkin. 2- ámeliy sabaq: Zatlardiń infraqızıl jutiliw spektrlarin ólshew. Isten maqset: Infraqızıl spektroskopiya usılları suyıq, qattı hám gaz jaǵdaydaǵı zatlardıń spektrini alıw imkaniyatın beredi. Lekin ámeliyatda kóbinese suyıqlıqlar yamasa eritpelerdiń spektrlari menen jumıs kóriwge tuwrı keledi.
Qattı zatlardıń IQ spektrlarin ólshew ushın bir qansha usıllar bar. Olardıń arasında keń tarqalǵanlarınan biri pasta usılı bolıp tabıladı. Bul usıl, salıstırmali túrde ápiwayı hám jetkilikli dárejede isenimli bolıp, onı qálegen qattı zattıń IQ spektrin alıw ushın qóllaw múmkin.
Shiqariw spektrine qarap úlginiń quramında qanday elementler bar ekenin sıpat analiz qılıw ushın spektrda bul elementke tiyisli sızıqlardıń bar-joq ekenligin anıqlaw jetkilikli bolıp tabıladı. Basqasha etip aytqanda, spektr sızıqlarınıń tolqın uzınlıǵın ólshew shárt emes. Bul jumıs úlginiń spektrin spektr sızıqlarınıń tolqın uzınlıǵı belgili bolǵan qandayda bir element spektri menen salıstırıw arqalı ámelge asıriladı.
Kóshpeli sabaqlar tayanish joqarı tálim mákemeleriniń kafedra hám Ózbekstan Respublikası Pánler Akademiyası Qaraqalpaqstan bólimi Qaraqalpaq tabiyiy pánler ilimiy-izertlew institutı laboratoriyalarında shólkemlestiriledi. Bul laboratoriyalarda tıńlawshılar zamanagóy fizikalıq ximiyalıq izertlew usıllarınıń ásbap úskeneleri menen tanısadı, olarda islew kónlikpelerin qáliplestiredi. Tıńlawshılar spektroskopik, termik hám rentgen strukturaliq analiz ásbap - úskenelerinde islew tájiriybesine iye boladı. Alınǵan nátiyjelerden zat dúzilisi, ximiyalıq baylanis tábiyatı haqqında maǵlıwmatlar alıwǵa kónlikpe payda etedi.
Pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám qánigeligin jetilistiriw kursınıń tıńlawshılarǵa “Zamanogóy anorganikaliq hám analitikaliq ximiya” modulinen bilimlendiriwde tómendegi oqıtıw formalarınan paydalanıw názerde tutılǵan: - lekciyalar, ámeliy shınıǵıwlarında zamanagóy anorganikalıq ximiya salasındaǵı jańa maǵlıwmatlar, zamanagóy texnika hám de texnologiyalar menen tanıstırıw, teoriyalıq bilimlerin bekkemlew; - dáwre sáwbeti hám mashqalalı lekciya túrinen (kórilip atırǵan proekttiń sheshimleri boyınsha usınıs beriw qábilietin asırıw, esitiw, túsiniw hám logikalıq júwmaqlar shıǵarıw); - binarlıq lekciya, tartısıw hám munazara túrinen (mashqalalı jaǵdaylar sheshimi boyınsha dáliller hám tiykarlanǵan argumentlerdi beriw, esitiw hám olardı sheshiw qábilietin rawajlandırıw ushın esse tayarlaw). Ótkeriletuǵın ámeliy shınıǵıwlarda texnikalıq qurallardan, grafik organayzerlardan, keyslardan paydalanıw, gruppalı pikirlew, kishi gruppalar menen islew, blic-sorawlardan hám basqa ınteraktiv tálim usılların qóllaw názerde tutıladı. ÓZBETINShE JUMISLAR Ózbetinshe jumıslardı shólkemlestiriwdiń forması hám mazmunı Tıńlawshı ózbetinshe jumıslardı arnawlı bir moduldıń qásietlerin esapqa alǵan túrde tómendegi sırtqı kórinislerden paydalanıp tayarlawı usınıs etiledi: - normativ hújjetlerden, oqıw hám ilimiy ádebiyatlardan paydalanıw tiykarında modul temaların úyreniw; - tarqatpa materiallar boyınsha lekciyalar bólegin ózlestiriw; - avtomatlastırılgan úyretiwshi hám qadaǵalaw etiwshi programmalar menen islew; - arnawlı ádebiyatlar boyınsha modul bólimleri yamasa temaları ústinde islew; -ámeliy shınıǵıwlarda berilgen tapsırmalardı orınlaw.
№ Oqiw-tapsirma túrleri Maksimall ball Bahalaw kriteriyasi 2,5 "ayriqsha" 2,2-2,5 "jaqsi" 1,8-2,1 "orta" 1,4-1,7 1. Test-sınaq tapsırmaların orınlaw 0,5
0,4-0,5 0,34-
0,44 0,28-0,3 2. Oqıw -joybar jumısların orınlaw 1 0,9-1 0,73- 0,83
0,56-0,7
II. МОDULDI OQITIWDA QOLLANATUĠIN INTERAKTIV TÁLIM METODLARI Kompleks birikpeler Shınıǵıw processinde qollanılatuǵın «Aqılıy hújim» usılı Aqılıy hújim -(breynstormiń - mıy borani), ámeliy hám ilimiy mashqalalardi sheshiwde jámáát penen maǵlıwmat jıynaw
Usıldıń tiykarġı ideyası -
ideyalar toplaw, olardı bahalaw hám analiz etiw, ajıratıw. Ah-di alıp bariwshinıń is háreketi ushın bul
ideya tiykarǵı kórsetkish bolıp,
qatnasıwshılardı múmkinshiligi bolġansha kóp ideyalar usınıs etiwge undaydı. Talqilaw qaġiydalari Múmkinshiligi barınsha kóbirek ideyalardı usınıs etiw (jıynaw), olardı aytıw, mashqalalardi sheshiw hám olardı doskaǵa jazıp qoyıw. Tálim beriwshi Qatnasiwshilardi 3-4 gruppaǵa bóledı hám hár birine máseleler usınıs etiledi (Qosımsha 1) -Qatnasıwshılardı qollap -quwatlaydi (ım-ishara - belgi, kúlimsirew, ha-joq sózleri menen); -jumsaq, biraq jigerli túrde tińlawshilerdi basqa- lardi sın pikir etiwden qaytarip turadı ; -hár bir pikirdi ózgertirmesten doskaǵa jazdirip qoyadı ; -tińlawshilerdi sorawǵa aralasıp ketiwine járdem beriw hám psixologiyalıq túskinlikti joq etiw ushın, aldınǵı yamasa sol sabaqtan qápelimde, original sorawlar berip shınıǵıw ótkeredi (blits soraw ) (Qosımsha 2). Download 1.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|