~ ~ – amaliy mashg’ulot ishi mavzu

Turli topologiyalarni solishtirish uchun ma'lum bir tarmoqdagi 
ko'plab ta'sir qiluvchi omillarni hisobga olish kerak va ularni tahlil 
qilgandan keyingina ma'lum bir tarmoq topologiyasi foydasiga xulosa 
chiqarish kerak. 
Yetarlicha katta tarmoqlarni qurishda ko'pincha aralash tarmoq 
topologiyalari qo'llaniladi, ba'zan esa juda murakkab. 
6. LAN xususiyatlari. 
Lokal tarmoqlar (Local Area Networks, LAN) – katta bo’lmagan 
hududda, odatda 1-2 km radius atrofida, joylashgan kompyuterlar 
birlashmasidir. Umumiy olganda lokal tarmoq bir tashkilotga tegishli 
bo’lgan kommunikatsiya tizimidir. 
LANning uchta printsipi mavjud: 
1) Ochiqlik - mavjud tarmoq komponentlarining apparat va dasturiy 
ta'minotini 
o'zgartirmasdan 
qo'shimcha 
kompyuterlar 
va 
boshqa 
qurilmalarni, shuningdek aloqa liniyalarini (kanallarni) ulash imkoniyati. 
2) Moslashuvchanlik - har qanday kompyuter yoki aloqa liniyasining 
ishlamay qolishi natijasida struktura o'zgarganda ishlashning saqlanishi. 
3) Samaradorlik - foydalanuvchilarga minimal xarajat evaziga xizmat 
ko'rsatishning talab qilinadigan sifatini ta'minlash. 
Mahalliy tarmoq quyidagi o'ziga xos xususiyatlarga ega: 
 Yuqori ma'lumotlarni uzatish tezligi (10 Gb gacha), yuqori 
tarmoqli kengligi; 
 Kam uzatish xatolari (yuqori sifatli uzatish kanallari); 
 Yuqori tezlikdagi ma'lumotlar almashinuvini boshqarishning 
samarali mexanizmi; 

---

~ 12 ~ 
 Tarmoqqa ulangan kompyuterlarning aniq soni.
Tarixi. Avvaliga kompyuterlar bir-biri bilan standart bo’lmagan 
dasturiy-apparat vositalari yordamida ulangan. Aloqa liniyasida o’z 
ma’lumotni taqdim etish usuli, o’ziga xos kabeldan foydalaniluvchi turli 
xildagi ulash qurilmalari faqatgina qaysi modeldagi kompyuterlar uchun 
ishlab chiqarilgan bo’lsa, shu turdagi kompyuterlarni ulashi mumkin 
bo’lgan, masalan PDP-11 mini-kompyuterini IBM 360 meynfreymi bilan 
yoki "NAIRI" kompyuterlarini "DNEPR"kompyuterlari bilan. 
80-yillar o’rtalarida lokal tarmoqlardagi holat keskin o’zgara boshladi. 
Kompyuterlarni tarmoqqa birlashtirishning standart texnologiyalari 
tasdiqlandi - Ethernet, Arcnet, Token Ring, Token Bus, biroz keyinroq esa 
- FDDI. Ularning paydo bo’lishiga shaxsiy kompyuterlarning yaratilishi 
katta turtki bo’ldi. ShK lokal tarmoqlarda nafaqat mijoz kompyuterlar 
sifatida, balki ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash markazlari, ya’ni 
tarmoq serverlari sifatda avvalgi mini-kompyuterlar va meynfreymlarni 
siqib chiqara boshladi. 
90-yillar oxirida klassik Ethernet 10 Mbit/s, Fast Ethernet 100 Mbit/s 
va Gigabit Ethernet 1000 Mbit/s ni o’z ichiga olgan Ethernet oilasi lokal 
texnologiyalarining lideri ekani yaqqol namoyon bo’ldi. 
Ma’lumotlar jo‘natish usullaridagi yaqinlashuv, optik-tola aloqa 
liniyalari bo‘yicha ma’lumot jo‘natishning raqamli platformasida 
o‘tkaziladi. Raqamli kanallarning yuqori sifati, global kompyuter 
tarmoqlari protokollariga bo‘lgan talablarni o‘zgartirdi. Global 
tarmoqlarning frame relay va ATM kabi yangi texnologiyalari paydo 
bo‘ldi. Bu tarmoqlarda bitlarning yedirilishi shunchalik kamligi 
uchraydiki, hatto xato paketni yo‘qotish va uni yo‘qotish bilan bog‘liq 
barcha muammolarni esa, frame relay va ATM tarmoqlari tarkibiga 
bevosita kirmaydigan yuqori darajadagi dasturiy ta’minotga qayta 
topshirish samaraliroqligi tahmin qilinyapti. 
Lokal va global tarmoqlarning yaqinlashuviga, IP protokolining 
ustuvorligi katta hissa qo‘shdi. Bu protokol bugungi kunda lokal va global 
tarmoqlar texnologiyalaridan ustun bo’lib Ethernet, Token Ring, ATM, 
frame relay- turli quyi tarmoqlardan bitta tarkibiy tarmoq yaratish uchun 
ishlatilib kelinmoqda. 
Tezkor raqamli kanallar asosida ishlaydigan 90-yillar kompyuter 
global tarmoqlari, o‘z xizmat to‘plamlarini kengaytirdi va bu borada lokal 
tarmoqlarga yetib oldilar. Multimediya nomini olgan barcha ma’lumotlar – 
surat, videofilm, ovoz va boshqalar kabi real vaqtda foydalanuvchiga katta 

---

~ 13 ~ 
hajmdagi ma’lumotlarni yetkazib berish bilan bog‘liq ishlarni bajaruvchi 
xizmatlarni yaratish imkoni tug‘ildi. Yaqqol misol - bu asosan Internetga 
ma’lumotlarni jo‘natuvchi bo‘lib qolgan World Wide Web gipertekst 
ma’lumot xizmatidir. 
Lokal va global tarmoqlar yaqinlashuvi ko‘rinishlaridan biri, lokal va 
global tarmoqlar orasidagi oraliq holatni egallovchi katta shahar 
masshtabidagi tarmoqlarning paydo bo‘lishi hisoblanadi. Shahar 
tarmoqlari yoki megapolislar tarmog‘i (Metropolitan Area NetWorks, 
MAN) yirik shahar hududiga xizmat ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan. 
MAN turidagi zamonaviy tarmoqlar, o‘z mijozlariga har xil turdagi 
kommunikatsiya vositalari, shu jumladan ofis ATSlarini birlashtirish 
imkonini beruvchi xizmatlar xilma xilligi bilan ajralib turadi. 
Kabel tarmoqlari bo‘yicha Internetga kengpolosali kirish va Wi-Fi 
birikmasi, hamda PSTN mis simlari bazasida DSLdan foydalanish, 
infratuzilmani- uyda, ofisda, jamoat xotspotlari aeroport, vokzal, 
mehmonxona, restoran, kafe va boshqa joylarda Internetga simsiz ulanish 
bilan ta’minladi. 
3-avlod tarmoqlari (3G) Internetga xohlagan joydan ulanish uchun, 
Wide Area Networks(WAN) tarmoqlarini yaratish imkonini beradi va 
an’anaviy ovoz xizmatlari takliflarini kengaytiradi. 
Mobil va o‘tkazish tarmoqlari konvergensiyasi jarayoni, yuqori 
hisoblash quvvati bo‘lgan va o‘rtacha narxda Internetga chiqish uchun 
simsiz texnologiyalar to‘plamiga ega bo‘lgan mobil telefonlar va KPK, 
noutbuk kabi boshlang‘ich iste’molchilar uchun portative vositalarni 
rivojlantirish bilan kuzatildi. 
Internet orqali ovozli telefoniya (VoIP) an’anaviy telefoniya bilan 
raqobatlasha boshladi. Internetga kengpolosali ulanish, qayd etilgan 
an’anaviy telefon aloqasiga raqobatchi xizmat hisoblanadi. Simsiz 
kengpolosali ulanish (WBA) texnologiyalari mobil tarmoqlari bilan 
xususiy va jamoat binolarida, hamda, shahar tarmoqlari darajasida 
raqobatlashadilar. 
Bir nechta kompyuterlarda bir xil ma'lumotlarni qayta ishlash uchun 
kompyuter tarmog'ini yaratish eng istiqbolli yechim hisoblanadi, chunki u 
kompyuterlar o'rtasida "shaffof ulanish" ni ta'minlaydi, bu esa 
foydalanuvchidan ma'lumotlarni almashish uchun qo'shimcha harakatlarni 
talab qilmaydi.