, Ssifoid meduzalar (Scyphozoa) va Korall poliplar (Anthozoa) sinfining tuzilishi va ekologiyasi, ko‘payishi va rivojlanishi, sistematikasi

Entoderma – gidra ichak tana (gastral) bo`shlig`ini qoplagan bo`lib, 
g`o`lasimon yirik va xivchinli hujayralardan tarkib topgan. Entoderma xivchinlari 
suv oqimi harakatiga va shuningdek, gastral bo`shlig`iga kirgan oziqni ushlab 
olishga xizmat qiladi. Bu hujayralar ko`pincha yolg`onoyoq o`simtalari hosil qilib, 
tanaga kirgan ovqatni o`zlashtiradi. Oziq entoderma hujayralarining sitoplazmasida 
hazm bo`ladi.

---

Gidra – sodda hayvonlar, kolovratkalar, tuban qisqichbaqalar, mayda 
hasharot lichinkalari va ba`zan mayda baliq chavaqlari bilan oziqlanadi. 
Entoderma qavatida ham epiteliya – muskul hujayralari ko`p. Ularning mezogleya 
tomoniga yopishgan qisqaruvchi tolalari gidra tanasiga nisbatan ko`ndalang 
(halqasimon) joylashgan. Mazkur tolalar qisqarganda gidra tanasi cho`ziladi.
Gidraning ko’payishi - jinssiz, ya’ni bo’linish, ko`rtaklanish va jinsiy 
yo’l bilan ko’payadi. Ko`rtaklanib ko’payishda - gidra tanasidagi bo’rtma 
shaklida, ekto va entoderma ishtirokida yetishadi va uning ichki gastral qismi ona 
gidraning ichak – tana bo’shlig’i bilan tutashgan bo’ladi. Ko`rtak ona tanasi 
hisobiga oziqlanib, tez o’sadi va keyinchalik unda paypaslovchilar va og’iz 
teshikchasi hosil bo’ladi. Yetilgan ko`rtak ona tanasidan ajralib, mustaqil hayot 
kechirishga ko’chadi. Yashash sharoiti qulay bo’lib, oziq yetarli bo’lgan hollarda 
har bir ona gidra tanasida 2-3 tadan ko`rtak yetishadi. Gidralar bahordan 
ko`zgacha, asosan ko`rtaklanish yo’li bilan ko’payadi. 
Jinsiy ko’payish - gidra ikki jinsli germafrodit (xunasa) bo’lib, har bir 
gidrada tuxum hujayrasi va spermatozoidlar yetishadi. Ba’zi turlari ayrim jinsli. 
Ko’pincha tuxum hujayralari tananing ektodermasida yetishib, ancha yirik va 
maxsus qobiq bilan o’ralgan bo’ladi. Spermatozoidlar esa og’izga yaqin qismida 
yetishadi. Xunasa turlar ham almashinib (boshqa gidraning spermasi bilan)
otalanadi. Chunki, ularda sperma va tuxum har xil vaqtda yetishadi. Ko’pchilik 
turlarda jinsiy hujayralarning yetilishi va otalanishi kuz fasliga to’g’ri keladi.
Lekin otalangan tuxum kelasi yil bahorida rivojlanib voyaga yetadi.
Tuban ko`p hujayralilar sifatida gidralarda regeneratsiya – zararlangan, 
yo`qolgan qismini qayta tiklay olish xususiyati kuchli rivojlangan. Gidraning 
bittagina uzilgan paypaslagichi yoki tanasining yuzdan bir qismi hamj ma`lum 
sharoitda o`sib, katta gidraga aylanishi mumkin. Gidralar uchun yakka holda 
yashash xosdir.
Bo`shliqichlilarning juda ko`p turlari dengizlarda hayot kechiradi. Ular 
orasida o`troq, yakka va koloniya bo`lib yashovchi poliplar hamda erkin so`zib 
yuradigan meduzalar bor.
Aktiniyalar – yakka va o`troq yashovchi poliplar hisoblanadi. Tana tuzilishi 
va shakli gidraga o`xshash bo`ladi. Lekin gidradan ancha yirik (tana diametri 0,5 m 
gacha) va qisman rangli bo`lishi bilan farq qiladi. Aktiniyalarning paypaslagichlari 
og`iz teshigi atrofida bir nechta qator bo`lib joylashgan. Hamma aktiniyalar suv 
tubidagi narsalarga yopishib yashaydi, ba`zan tovonida asta-sekin harakat qiladi. 
Gidra singari ular ham o`ljasini otiluvchi iplari bilan jarohatlaydi va 
paypaslagichalari yordamida og`ziga keltiradi. Aktiniyalarning ko’pchiligi turli 
hayvonlar, jumladan birmuncha yirik qisqichbaqasimonlar, hatto mayda baliqlar 
bilan oziqlanadi. 
Aktiniyalar ayrim jinsli. Aktiniyalar jinssiz teng ikkiga bo`linish orqali va 
jinsiy yo`l bilan ko`payadi. Jinsiy a’zolari (gonada) gastral bo’shlig’ida devorida 
joylashgan. Tuxumning otalanishi (erkak aktiniyadan hosil bo’lib og’iz orqali 
kirgan sperma bilan qo’shilishi) va dastlabki rivojlanish ona tanasida boradi. 

---

Jinsiy ko`payganda urug`langan tuxumdan hosil bo`lgan yosh bo`g`ini –planula 
lichinkalari ona tanasidan suvga tarqalgach, bir necha vaqtdan so’ng suv tubiga 
cho’kadi, biror narsa (substrat) ga yopishib, o`troq polipga aylanadi va asta-sekin 
o’sib voyaga yetadi.
Bundan tashqari aktiniyalar ko`rtaklanib ham ko’payadi. Hosil bo’lgan 
ko`rtak – ona tanasidan ajralib, biror narsaga birikishi bilan o’sadi va mustaqil 
hayot kechira boshlaydi.
Aktiniya okean va dengizlarda ko’p tarqalgan. Janubiy issiq dengizlarda 
ularning bir muncha katta (30-70 sm), turli rangdagi va uzun paypaslovchili 
rangdor turlari ko’p uchraydi. Bularning hayoti uchun krablar tanasi ustiga 
joylashib simbioz holda hayot kechirishi xarakterli (krablar aktiniyalarni o’z 
ustlariga mingashtirib oladilar. Bu bilan ular o’zlarini “dushman” lardan yaxshi 
himoya qila olishi aniqlangan). Kovakichlilar o’rtasida aktiniyalar eng o`zoq 
yashaydigan hayvonlar bo’lib, 50-60 yilgacha umr ko’radi.