& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti


Download 1.82 Mb.
bet78/231
Sana18.02.2023
Hajmi1.82 Mb.
#1213826
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   231
Bog'liq
Қаракалпак тили китап

Hal feyildin` jasalιwι
Hal feyiller tiykarιnan to`mendegi qosιmtalar arqalι jasaldι.
1.Tu`bir ha`m do`rendi feyillerge ιp/ip –p qosιmtalarι qosιlιw arqalι jasaladι.Bul qosιmtalar dawιslι seske pitken feyillerge –p dawιssιzg`a pitse ιp/ ip qosιmtalarι tu`rinde qosιladι.Mιsalι sora-p qara-p so`yle-p bar-ιp kel-ir kiyin-ip ag`ar-ιp jazdιr-ιp so`ylet-ir t.b.
Ιp/ip- p qosιmtalι hal feyildin` bolιmsιzlιq ma`nisi may-mey qosιmtasι arqalι bildiriledi: barιp-barmay (qayttι) kelip-kelmey (ketti)isle-islemey(ju`r)t.b.
2.Feyil so`zlerge –a-e y qosιmtalarι qosιlιw arqalι jasaladι.Feyildin` aqιrι dawιslι seske pitse –y dawιssιzg`a pitse –a –e qosιmtalar qosιladι.Mιsalι.so`ile-y tara-y ju`r-e ayt-a jaz-a oqι-y (berdi)
-a –e-y qosιmtalι hal feyiller dara qollanιlmaydι.Olar qospa feyillerdin` quramιpda onιn` tiykarι bolιp keledi.
Mιsalι ayta basladι isley berdi ala berdi, bola keldi, ayta qoydι, iske asa berdi.t.b
Tu`bir feyillerge –g`alι/-geli qalι/keli qosιmtalarιnιn` jalg`anιwι arqalι jasaladι.Bul qosιmtalar juwan buwιnnan keyin –g`alι/-g`alι al jin`ishke buwιnnan keyin/ geli/keli tu`rinde jalg`anadι: barg`alι, kelgeli, aytqalι, oqιg`alι, islegeli.t.b
4.Tu`bir feyillerge-g`ansha /genshe –qansha/kenshe qosιmtalarι qosιlιw arqalι da jasaladι.Bul qosιmtalar da so`zdin` song`ι buwιnιnιn` juwan-jin`ishkeligine qaray-g`ansha/qansha genshe/kenshe tu`rleinde jalg`anadι: barg`ansha kelgenshe qaytqansha ko`rgenshe t.b.
5Hal feyil –g`anday/gendey-qanday/kendey qosιmtalarι tu`bir feyillerge qosιlιp uqsatιw-salιstιrιw ma`nisindegi hal feyillerdi jasaydι.Mιsalι alg`anday, ko`rgendey, bilgendey ,ishkendey ,ko`rmegendey ,jazg`anday ,bilmegendey t.b.
6.Hal feyildin` –mιstan/mesten (pastan/pesten-bastan/besten qosιmtalarι 6 fonetikalιq varianta qollanιladι.Bular tu`bir ha`m do`rendi feyillerge jalg`anιp bolιmsιzlιq ma`nidegi hal feyillerdi jasaydι.Hal feyildin` may-/mey bolιmsιz qosιmtasι menen sinonim bolιp keledi.Mιsalι u`ndemey-u`ndemesten jazbay-jazbastan aytpay-aytpastan uiqιlamay-uiqιlamastan(otιr) t.b.
7.Tu`bir ha`m do`rendi feyillerge –g`anlιqtan/genlikten –qanlιqtan/-kenlikten qosιmtalarι qosιlιp hal feyil jasaladι.
Hal feyildin` bul qosιmtalarι ha`reket atι feyilinin` –g`anlιq/genlik qanlιq/kenlik qosιmtalarιna shιg`ιs sepliginin` –tan/ten qosιmtasιnιn` qosιlιwιnan jaslιp bir qosιmta tu`rinde qa`liplesip ketken..Mιsalι quwang`anlιqtan oqιg`anlιqtan kelmegenlikten aytpag`anlιqtan.t.b.

Download 1.82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   231




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling