& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

Orιn bag`ιnιn`qlι qospa ga`p
Bag`ιnιn`qι ga`pi bas ga`ptegi is-ha`reket,waqιyanιn` isleniw ornιn bildiretug`ιn qospa ga`ptin` tu`rine orιn bag`ιnιn`qιlι qospa ga`p deymiz.Orιn bag`ιnιn`qι ga`p qayda?qay jerde? qaydan? Degen sorawlarg`a juwap beredi.
Orιn bag`ιnιn`qι ga`p to`mendegishe bildiriledi:
A) bag`ιnιn`qι ga`ptin` bayanlawιshι –sa/se qosιmtalι sha`rt meyilden bolιp, tiykarg`ι orιn ma`nisin bag`ιnιn`qι ha`m bas ga`ptin` quramιndag`ι qayda-sonda,qaydan-sonnan,qay jerde-sol jerde,t.b. sιyaqlι qatnaslιq so`zler atqaradι.Bolιs qayda bar dese,ol sonda barιp aytqanιn islep ju`retug`ιn edi.Xojannιn` a`kesinin` kindik qanι qay jerge tamsa,balasι da sol jerde turadι.
B) bag`ιnιn`qι ga`ptin` bayanlawιshι kelbetlik feyildin` orιn seplik qosιmtalι-g`an/-gen tu`rinen bolιp,bas ga`p penen baylanιsadι.Bunday jag`dayda tiykarg`ι orιn ma`nisin bag`ιnιn`qι quramιndag`ι orιn ma`nisindegi atawιsh so`z atqaradι.Mιsalι Bizler tog`aydan shιg`a bergen jerde,arasι eliw-alpιs adιmday qayιrlιq gezlesti. BizlerTaqιyatastιn` tusιna kelgende,jol
ekige bo`lindi.
Sebep bag`ιnιqn`ιlι qospa ga`p
Bag`ιnιn`qlι ga`pi bas ga`ptegi is-ha`rekettin` isleniw sebebin bildiretug`ιn bag`ιnιn`qιlι qospa ga`ptin` tu`rine sebep bag`ιnιn`n`ιlι qospa ga`p deymiz. Sebep bag`ιnιn`qιlι ga`p nelikten?ne sebep? ne sebepli? degen sorawlarg`a juwap beredi.
Sebep bag`ιnιn`qlι ga`p bas ga`p penen eki tu`rli jol menen baylanιsadι;1)bag`ιnιn`qι ga`ptin` bayanlawιsh formasι arqalι:2)bag`ιndιrιwshι da`nekerler arqalι.
A) bag`ιnιn`qι ga`ptin` bayanlawιshι- g`anlιqtan,-genlikten,-ιp-/ip,p, may qosιmtalι hal feyillerden bolιp ,bas ga`p penen baylanιsadι.Mιsalι Ol da mayda qamιslιqtιn` ishinen kiyatιrg`anlιqtan,erkek ya hayal ekeni belgisiz edi.
Usι jumιsshιlardιn` qolι menen materiallιq baylιg`ιmιz ko`beyip ,qala ha`m awιllarιmιzdιn` kelbeti tanιmaslιq da`rejede o`zgermekte.Al ,shoyιn qag`azlar o`tpey,iyeleri olardιn` bahalarιn kemitiwge ma`jbu`r bolg`an.
B)-g`an/gen qosιmtalι kelbetlik feyilge son` ,keyin ,sayιn , sebepli, ushιn tirkewishlerinin` dizbeklesip keliwi arqalι bildiriledi.:Shayιqtιn` dιqqatι at qosshιsιna awg`an son`, Maman da atιnιn` ju`wenin tartιp izirek ju`rdi. Ko`kiregi o`sken jas biy bul ga`pti birinshi ret aytqanι ushιn ,Amanlιq heshten`e dey almay tιg`ιldι. Egis waqtι bolg`an sebepli ,a`kesi kelmedi.Du`beley ku`sheygen sayιn ,tolιqιnlar sekiriwin shaqqanlatιp atιr.
D) geyde-sa/se qosιmtalι sha`rt meyilden boladι. Mιsalι Qara bult oynap shιg`ιp jιlιssa, a`lem jarq ete qaladι.
E) bag`ιnιn`qι ha`m bas ga`p sebebi,o`ytkeni ,sonlιqtan,sol sebepli, sol ushιn nege desen`,sonιn` ushιn,na`tiyjesinde t.b. sιyaqlι bag`ιndιrιwshι da`nekerler arqalι baylanιsadι.Bul da`nekerler arqalι baylanιsqan bag`ιnιn`qι ga`ptin` bayanlawιshι, ko`binese betlik feyillerden boladι.Negizgi dιqqat Baday tog`ayιna qaratιldι, sebebi onda kendir ko`p ko`limdi iyeleytug`ιn edi. Qorιqtag`ι jalgizaqlar adamnan qorιqpaydι, sonlιqtan onι jaqsι baqlawg`a boladι.Ku`n ayaz edi ,sol sebepli ol qalιn` kiyingen. Bul siyasat miynetkeshlerdin` tu`pkilikli ma`plerine muwapιq keledi, Sonιn` ushιn da olarda u`lken siyasiy ja`ne miynet ko`terin` kiligin payda etedi.