9-Tema: Jerge jalģaw hàm elektrokorroziyadan qorģaw

9-Tema: Jerge jalģaw hàm elektrokorroziyadan qorģaw.
Joba:
1.Elektr támiynatı sisteması
2.Jerge jalģaw hàm elektrkkorroziyadan qorģaw.
3.Isleytuǵın nol sızıq N arnawlı qorǵaw sızıǵı PE menen baylanıs
Jerge qosıw (zazemleniye) -elektr apparatlar, mashinalar, jixrzlar, jıldırım qaytarǵıshlar hám b. ni jer menen tutastırıw. Jerge jalǵawshılar jardeminde ámelge asıriladı. Jerge jalǵawshı jerge ko'miladigan metall (polat, mıs) elektrod hám apparatlardıń jerge jalǵanatuǵın bólimlerin elektrod menen biriktiradigan ótkeriwshinen ibarat. Jerge tik burımatuǵın polat truba (vodoprovod tarmaǵı, oraylıq qizdırıw yamasa gaz tarmaqlarınan basqa ) qam elektrod wazıypasın atqaradı. Jerge jalǵanatuǵın bólim menen jer arasındaǵı qarsılıqtı kemeytiw ushın elektrod sizot suwi júzesi tereńliginde ko'miladi; jerdiń qarsılıgı úlken bolǵanda elektrodqa duzlıq quyıladı. Ye. ol. radioeshittirish tarmaqlarında, radiotexnikada, sımlı baylanısda (bunda jer ótkeriwshi wazıypasın atqaradı ), jıldırım qaytarǵısh hám b. apparatlarda (olardı artıqsha kernewden qorǵaw, yaǵnıy júzimdi jerge ótkerip jiberiw ushın ) isletiledi. Ye. ol. sırtqı maydan tásirinde payda bolatuǵın qarsılıqlardı azaytadı. Kisilerdi tok urıwınan qorǵaw ushın kernew astındaǵı apparatlardıń sırtqı metall bólimleri (mashina, apparat korpusları hám b.) jerge jalǵanadı. Ye. ol. qarsılıgı ózgeriwshen tok ko'prigi menen olshenedi.
Elektr támiynatı sisteması (TN-C, TN-S, TN-CS, TT, IT)
Qurılıs joybarları ushın elektr támiynatında isletiletuǵın tiykarǵı elektr támiynatı sisteması úsh fazalı úsh sımlı hám úsh fazalı tórt sımlı sistema hám basqalar, biraq bul atamalardıń mánisi júdá qattı emes. Xalıq aralıq elektrotexnika komissiyası (IEC) onıń ushın birden-bir qaǵıydalardı islep shıqtı hám ol TT sisteması, TN sisteması hám IT sisteması dep at berildi. Qaysı TN sisteması TN-C, TN-S, TN-CS sistemasına bólinedi. Tómende hár qıylı elektr támiynatı sistemaları haqqında qısqasha maǵlıwmat berilgen. elektr támiynatı sisteması IEC tárepinen belgilengen hár qıylı qorǵaw usılları hám terminologiyalariga kóre, tómen kernewli elektr energiyasın bólistiriw sistemaları hár qıylı tapraklama usılları boyınsha TT, TN hám IT sistemalarına kóre úsh túrge bólinedi hám tómendegishe xarakterlenedi.

Elektr támiynatı sisteması (TN-C, TN-S, TN-CS, TT, IT)
Qurılıs joybarları ushın elektr támiynatında isletiletuǵın tiykarǵı elektr támiynatı sisteması úsh fazalı úsh sımlı hám úsh fazalı tórt sımlı sistema hám basqalar, biraq bul atamalardıń mánisi júdá qattı emes. Xalıq aralıq elektrotexnika komissiyası (IEC) onıń ushın birden-bir qaǵıydalardı islep shıqtı hám ol TT sisteması, TN sisteması hám IT sisteması dep at berildi. Qaysı TN sisteması TN-C, TN-S, TN-CS sistemasına bólinedi. Tómende hár qıylı elektr támiynatı sistemaları haqqında qısqasha maǵlıwmat berilgen.
elektr támiynatı sisteması
IEC tárepinen belgilengen hár qıylı qorǵaw usılları hám terminologiyalariga kóre, tómen kernewli elektr energiyasın bólistiriw sistemaları hár qıylı tapraklama usılları boyınsha TT, TN hám IT sistemalarına kóre úsh túrge bólinedi hám tómendegishe xarakterlenedi. quwat dáregi-TN-C-TN-CS-TN-S-TT-IT- TN-C elektr támiynatı sisteması
TN-C rejimindegi elektr támiynatı sisteması isleytuǵın neytral sızıqtı noldan kesip ótetuǵın qorǵaw sızıǵı retinde isletedi, onı qorǵaw neytral liniyasi dep ataw múmkin hám PEN menen ańlatılıwı múmkin. TN-CS elektr támiynatı sisteması TN-CS sistemasınıń waqtınsha elektr támiynatı ushın, eger old bólegi TN-C usılı menen quwatlansa hám qurılıs kodında qurılıs maydanshasında TN-S elektr támiynatı sistemasınan paydalanıw kerekligi kórsetilgen bolsa, ulıwma tarqatıw qutisi sistemanıń arqa bóleginde bólingen. PE sızıǵınan TN-CS sistemasınıń qásiyetleri tómendegishe.
1) isleytuǵın nol sızıq N arnawlı qorǵaw sızıǵı PE menen baylanısqan. Sızıqtıń teń salmaqlılıqsız aǵımı úlken bolǵanda, elektr úskeneleriniń nolinchi qorǵawı nolinchi sızıq potentsialına tásir etedi. TN-CS sisteması dvigatel korpusınıń kernewin erga túsiriwi múmkin, biraq bul kernewdi tolıq jónge salıw eta almaydı. Bul kernewdiń úlkenligi sımlardıń júk teń salmaqlılıqına hám bul sızıq uzınlıǵına baylanıslı. Júk qansha teń salmaqlılıqsız bolsa hám sımlar qanshellilik uzaq bolsa, apparat korpusınıń Voltaji erga sonsha úlken boladı. Sol sebepli, júktiń teń salmaqlılıqsızligi aǵımı kútá úlken bolmawi hám PE sızıǵın qayta -qayta tapraklaması kerek.
2) PE sızıǵı hesh qanday sharayatta qashqınshınıń qorǵawshısına kirey almaydı, sebebi sızıq aqırında qashqınshınıń qorǵawshısı aldınǵı qashqınshı qorǵawshınıń isten shıǵıwına hám úlken kólem degi elektr úzilisine alıp keledi.
3) PE sızıǵınan tısqarı, ulıwma qutidagi N sızıǵına jalǵanǵan bolıwı kerek, N sızıǵı hám pe sızıǵı basqa bólindilerge ulanmasligi kerek. PE sızıǵına hesh qanday gilt hám sigortalar ornatilmasligi kerek, sonıń menen birge PE retinde tapraklama isletilmasligi kerek. sızıq. Joqarıdaǵı analiz arqalı TN-CS elektr támiynatı sisteması TN-C sistemasında waqtınsha ózgertiriledi. Úsh fazalı quwat transformatorı jaqsı jumıs sharayatında bolsa hám úsh fazalı júk salıstırǵanda teń salmaqlılıqlı bolsa, qurılıs elektr energiyasınan paydalanıwda TN-CS sistemasınıń tásiri ele da múmkin. Usınıń menen birge, qurılıs maydanında teń salmaqlılıqsız úsh fazalı júkler hám arnawlı quwat transformatorı bolsa, TN-S elektr támiynatı sistemasınan paydalanıw kerek. TN-S quwat dáregi
TN-S rejimindegi elektr támiynatı sisteması isleytuǵın neytral N ni arnawlı qorǵaw sızıǵınan PE ni qatań ajıratıp turatuǵın quwat dáregi sisteması bolıp tabıladı. Ol TN-S elektr támiynatı sisteması dep ataladı. TN-S elektr támiynatı sistemasınıń qásiyetleri tómendegishe.
1) Sistema normal islep atirǵanında, ajıratılǵan qorǵaw sızıǵında aǵıs bolmaydı, lekin isleytuǵın nol qatarında teń salmaqlılıqsız aǵıs bar. PE sızıǵında erga kernew joq, sol sebepli elektr úskeneleriniń metall qabıǵınıń noldan qorǵawı arnawlı qorǵaw sızıǵına PE jalǵanadı, bul qawipsiz hám isenimli.
2) isleytuǵın neytral sızıq tek bir fazalı jaqtılandıriw júkleniw dáwiri retinde isletiledi.
3) PE arnawlı qorǵaw sızıǵın sızıqtı sındırıwǵa jol qoyılmaydı hám ol qashqınshınıń giltiga kirey almaydı.
4) Eger topıraq aǵıw qorǵawshısı L sızıǵında isletilse, jumısshı nol sızıǵı bir neshe ret tapraklanmamalı hám PE sızıǵı tákirarlanǵan tapraklamaya iye, lekin ol topıraq qashqınshınıń qorǵawshısınan ótpeydi, sol sebepli qashqınshınıń qorǵawı da ornatılıwı múmkin TN-S sistemasındaǵı elektr támiynatı L liniyasida.
5) TN-S elektr támiynatı sisteması qawipsiz hám isenimli, sanaat hám puqaralıq ımaratları sıyaqlı tómen kernewli elektr támiynatı sistemalarına sáykes keledi. Qurılıs jumısları baslanıwınan aldın TN-S elektr támiynatı sistemasınan paydalanıw kerek.
TT elektr támiynatı sisteması
TT usılı elektr apparattıń metall korpusın tuwrıdan-tuwrı tiykarlaytuǵın qorǵaw sistemasın názerde tutadı, bul TT sisteması dep da atalatuǵın qorǵaw tapraklama sisteması dep ataladı. Birinshi T belgisi energiya sistemasınıń neytral noqatı tuwrıdan-tuwrı tapraklandığını kórsetedi; ekinshi belgi T, júk apparatınıń janlı denege tásir etpeytuǵın bólegi, sistema qanday tapraklandığından qaramastan, tuwrıdan-tuwrı erga jalǵanǵanlıǵın kórsetedi. TT sistemasındaǵı júktiń barlıq tapraklanması qorǵaw tapraklama dep ataladı. Bul elektr támiynatı sistemasınıń qásiyetleri tómendegishe.
1) Elektr úskeneleriniń metall qabıǵı zaryadlanganda (fazalı sızıq qabıqqa tegsa yamasa úskenediń izolyatsiyasi buzilib, oqib shıqsa ), tapraklama qáwipsizligi elektr tokı urıwı qáwpin sezilerli dárejede kemeytiwi múmkin. Usınıń menen birge, tómen kernewli óshirgichlar (avtomatikalıq óshirgichlar) májburiy túrde islemeydi, bul bolsa qashqınshınıń topıraqtaǵı qashqınshınıń kernewin qawipsiz Voltajdan joqarı bolıwına alıp keledi, bul qáwipli kernew bolıp tabıladı.
2) Aǵıw aǵımı salıstırǵanda kishi bolsa, hátte qamsızlandırıw da puflamasligi múmkin. Usınıń sebepinen, qorǵaw ushın qashqınshınıń qorǵawı da talap etiledi. Sol sebepli TT sistemasın ǵalabalastırıw qıyın.
3) TT sistemasınıń tapraklama úskenesi júdá kóp polattı tutınıw etedi hám qayta islew, waqıt hám materiallardı qayta islew qıyın.
Házirgi waqıtta birpara qurılıs birlikleri TT sistemasınan paydalanıp atır. Qurılıs birligi elektr energiyasın waqtınsha isletiw ushın elektr támiynatın qarızǵa alǵanda, tapraklama úskenesi ushın isletiletuǵın polat muǵdarın kemeytiw ushın arnawlı qorǵaw sızıǵı isletiledi.Jańa qosılǵan arnawlı qorǵaw sızıǵın PE sızıǵın jumısshı nol sızıqtan ajıratıp alın, ol tómendegishe xarakterlenedi:
1 Ulıwma tapraklama sızıǵı hám isleytuǵın neytral sızıq ortasında elektr baylanısı joq ;
2 Ápiwayı islewde isleytuǵın nol sızıǵı aǵımǵa ıyelewi múmkin hám arnawlı qorǵaw sızıǵı aǵımǵa iye emes;
3 TT sisteması erni qorǵaw júdá tarqaq bolǵan jaylarǵa sáykes keledi.
TN elektr támiynatı sisteması :TN rejimindegi elektr támiynatı sisteması Bul túrdegi elektr támiynatı sisteması elektr úskeneleriniń metall korpusın isleytuǵın neytral sım menen baylanıstıratuǵın qorǵaw sisteması bolıp tabıladı. Ol noldan qorǵaw sisteması dep ataladı hám ol TN menen ańlatpalanadı. Onıń qásiyetleri tómendegishe.
1) Apparat quwat alǵannan keyin, nol kesilisken qorǵaw sisteması qashqınshı aǵımın qısqa tutasıw aǵımına etkazishi múmkin. Bul aǵıs TT sistemasınan 5. 3 teńdey úlken. Tiykarınan, bul bir fazalı qısqa tutasıw buzılǵanlıǵı hám qamsızlandırıw qamsızlandırıwı janadı. Pastak kernewli óshirgichning óshiriw blokı asıǵıslıq menen isten shıǵadı hám buzılǵan apparattı óshiredi hám qawipsiz etedi.
2) TN sisteması material hám jumıs saatların tejeydi hám Kitaydıń kóplegen mámleketleri hám mámleketlerinde keń qollanıladı. Bul TT sistemasınıń kóplegen artıqmashılıqlarǵa iye ekenligin kórsetedi. TN rejimindegi elektr támiynatı sistemasında ol qorǵaw nol sızıǵı jumısshı nol sızıǵınan ajıratılǵanlıǵına qaray TN-C hám TN-S ga bólinedi.
Islew principi: TN sistemasında barlıq elektr úskeneleriniń ashıq ótkeriwshi bólimleri qorǵaw sızıǵına jalǵanǵan hám elektr támiynatınıń topıraq noqatına jalǵanǵan. Bul tapraklama noqatı ádetde elektr bólistiriw sistemasınıń neytral noqatı bolıp tabıladı. TN sistemasınıń quwat sisteması tuwrıdan-tuwrı erga jalǵanǵan bir noqatqa iye. Elektr apparatınıń ashıq elektr ótkezgish bólegi bul noqatqa qorǵaw ótkeriwshi arqalı jalǵanadı. TN sisteması ádetde neytral tıyanaqlı úsh fazalı tarmaq sisteması bolıp tabıladı. Onıń xarakteristikası sonda, elektr úskeneleriniń ashıq ótkeriwshi bólegi tuwrıdan-tuwrı sistemanıń tapraklama noqatına jalǵanadı. Qısqa tutasıw júz bergende, qısqa tutasıw aǵımı metall simdan payda bolǵan jabıq pasta bolıp tabıladı. Metall bir fazalı qısqa tutasıw payda boladı, nátiyjede qorǵaw quralın buzılıwdı saplastırıw ushın isenimli islewin támiyinlew ushın etarlicha úlken qısqa tutasıw aǵımı payda boladı. Eger jumısshı neytral sızıq (N) qayta -qayta topıraqlı bolsa, jumıs qısqa tutasǵanda, aǵımdıń bir bólegi tákirarlanatuǵın tapraklama noqatına jóneltiriliwi múmkin, bul bolsa qorǵaw quralınıń isenimli islemey qalıwına yamasa islemey qalıwına jol qo'ymasligi múmkin, usınıń menen buzılıwdı keńeytiredi. TN sistemasında, yaǵnıy úsh fazalı besew sımlı sistemada N-sızıq hám PE-sızıq bólek jatqızılǵan hám bir-birinen izolyatsiya etilgen hám PE liniyasi ornına elektr úskenesiniń korpusına jalǵanǵan N-sızıq. Sol sebepli, bizni qızıqtırarlıq eń zárúrli zat, N simining potentsialı emes, bálki PE simining potentsialı, sol sebepli TN-S sistemasında qayta tapraklama N simining tákirarlanǵan tapraklanması emes. Eger PE sızıǵı hám N sızıǵı erga jalǵanǵan bolsa, sebebi PE sızıǵı hám N sızıǵı tákirarlanatuǵın tapraklama noqatında jalǵanǵan bolsa, tákirarlanatuǵın tapraklama noqatı hám tarqatıw transformatorınıń jumısshı noqatı arasındaǵı sızıq PE sızıǵı hám N sızıǵı. Túp qatar N qatar. Qabıl etilgen neytral aǵıs N sızıǵı hám PE sızıǵı menen bólistiriledi hám aǵımdıń bir bólegi tákirarlanatuǵın tapraklama noqatı arqalı óshiriledi. Tákirarlanǵan tapraklama noqatınıń old tárepinde PE sızıǵı joq, tek túp PE sızıǵı hám parallel túrde N sızıǵınan ibarat bolǵan PEN sızıǵı dep esaplaw múmkin, sebebi túp TN-S sistemasınıń abzallıqları joǵaladı, sol sebepli PE sızıǵı hám N sızıǵı Ulıwma tapraklama bolıwı múmkin emes. Joqarıdaǵı sebeplerge kóre, tiyisli qaǵıydalarda, elektr támiynatınıń neytral noqatı bunnan tısqarı, neytral sızıq (yaǵnıy N liniyasi) qayta -qayta tapraklanmasligi anıq kórsetilgen. islew principi: TN sistemasında barlıq elektr úskeneleriniń ashıq ótkeriwshi bólimleri qorǵaw sızıǵına jalǵanǵan hám elektr támiynatınıń topıraq noqatına jalǵanǵan. Bul tapraklama noqatı ádetde elektr bólistiriw sistemasınıń neytral noqatı bolıp tabıladı. TN sistemasınıń quwat sisteması tuwrıdan-tuwrı erga jalǵanǵan bir noqatqa iye. Elektr apparatınıń ashıq elektr ótkezgish bólegi bul noqatqa qorǵaw ótkeriwshi arqalı jalǵanadı. TN sisteması ádetde neytral tıyanaqlı úsh fazalı tarmaq sisteması bolıp tabıladı. Onıń xarakteristikası sonda, elektr úskeneleriniń ashıq ótkeriwshi bólegi tuwrıdan-tuwrı sistemanıń tapraklama noqatına jalǵanadı. Qısqa tutasıw júz bergende, qısqa tutasıw aǵımı metall simdan payda bolǵan jabıq pasta bolıp tabıladı. Metall bir fazalı qısqa tutasıw payda boladı, nátiyjede qorǵaw quralın buzılıwdı saplastırıw ushın isenimli islewin támiyinlew ushın etarlicha úlken qısqa tutasıw aǵımı payda boladı. Eger jumısshı neytral sızıq (N) qayta -qayta topıraqlı bolsa, jumıs qısqa tutasǵanda, aǵımdıń bir bólegi tákirarlanatuǵın tapraklama noqatına jóneltiriliwi múmkin, bul bolsa qorǵaw quralınıń isenimli islemey qalıwına yamasa islemey qalıwına jol qo'ymasligi múmkin, usınıń menen buzılıwdı keńeytiredi. TN sistemasında, yaǵnıy úsh fazalı besew sımlı sistemada N-sızıq hám PE-sızıq bólek jatqızılǵan hám bir-birinen izolyatsiya etilgen hám PE liniyasi ornına elektr úskenesiniń korpusına jalǵanǵan N-sızıq. Sol sebepli, bizni qızıqtırarlıq eń zárúrli zat, N simining potentsialı emes, bálki PE simining potentsialı, sol sebepli TN-S sistemasında qayta tapraklama N simining tákirarlanǵan tapraklanması emes. Eger PE sızıǵı hám N sızıǵı erga jalǵanǵan bolsa, sebebi PE sızıǵı hám N sızıǵı tákirarlanatuǵın tapraklama noqatında jalǵanǵan bolsa, tákirarlanatuǵın tapraklama noqatı hám tarqatıw transformatorınıń jumısshı noqatı arasındaǵı sızıq PE sızıǵı hám N sızıǵı. Túp qatar N qatar. Qabıl etilgen neytral aǵıs N sızıǵı hám PE sızıǵı menen bólistiriledi hám aǵımdıń bir bólegi tákirarlanatuǵın tapraklama noqatı arqalı óshiriledi. Tákirarlanǵan tapraklama noqatınıń old tárepinde PE sızıǵı joq, tek túp PE sızıǵı hám parallel túrde N sızıǵınan ibarat bolǵan PEN sızıǵı dep esaplaw múmkin, sebebi túp TN-S sistemasınıń abzallıqları joǵaladı, sol sebepli PE sızıǵı hám N sızıǵı Ulıwma tapraklama bolıwı múmkin emes. Joqarıdaǵı sebeplerge kóre, tiyisli qaǵıydalarda, elektr támiynatınıń neytral noqatı bunnan tısqarı, neytral sızıq (yaǵnıy N liniyasi) qayta -qayta tapraklanmasligi anıq kórsetilgen.
Sinaw ushin sorawlar:
1.Elektr támiynatı sisteması haqqinda tùsinik ?
2.Jerge jalģaw hàm elektrkkorroziyadan qorģaw haqqinda tusinik ?
3. TT sistemasınıń tapraklama úskenesi júdá kóp polattı tutınıw etedi hám qayta islewi haqqinda tùsinik ?