9-Tema: Jerge jalģaw hàm elektrokorroziyadan qorģaw

10-Tema: Elektr tàminati sistemalarinda òlshew
Joba:
1.Elektr òlshew hàm òlshew àsbablari.
2.Generator, transform ator, birpara elektr motorları
3.Sıyımlılıqiy faza tokları vektor diagrammaları.
Generator, transform ator, birpara elektr motorları elektr
uzatıw liniyalarining shuntlovchi reaktorlari hám energiya
sistema ining basqa bir boMaklari neytrallarǵa egalar. Bul
neytrallar rejimleri (olardı jerlewtiriw usılları ) oqin Texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishlerine kútá úlken dane 'sir
ko rsatadilar (mısalı, izolatsiya dárejesine, elektr
tarm aqların o 'rta kernew hám qısqa ıslawıshlardan da de
sol sıyaqlı normalsız jaǵdaylardan saqlawshı úskene hám qurallarǵa
b o Lgaiî., talaplarǵa' kapital qurılısına, islew puqtalıǵına
xavisizlik texnikası máseleleri hám basqalarç»a).
T a'minlovchi hám dám inlanuvchilar neytral o 'tkazgichlari
hám neytral noqatlardıń o 'zaro birlespesi jam lam asiga
tarm aq neytralı dep ataladı. Elektr tarm og'i rejimi sebepli
neytraldı jer menen tutastırıw jumısshı jerlewtiriw dep ataladı.
Bunday atalıwına tiykarǵı sebep — da m a jerlewtiriw yaǵnıy
ekspluataciya etiwshilami qorǵaw da de
mom aqaldiroqdan qorǵaw sıyaqlı wazıypalami orınlawshı hám
sol sebepli sistema him oyasini turaqlı bolıwlıǵın
ta mmlagichdan parıqlanıw bolıp tabıladı.
Xalıq aralıq elektrotexnik komissiya (XEK) hám ST SEv
3230—81 usınıslarına tiykarınan úsh fazalı ótkeriwshi fazaları
ch - ts Ts háripleri menen, o 'zgarm as júzimde bolsa L— hám L(L
Ol I 1 mgllzcha ^Live*—tirik, turmıs sózinen alınǵan ) menen
belgilenedi. 0 'zgaruvchan tok neytral o 'tkazgichi N hárıbi
(neutral) o 'zgarmas-ózgeriwshen júzimde M (middle) háripleri
menen belgilenedi. Jerlewtirilgan ótkeriwshiler E (earth—
«yer») menen, qorǵaw ótkeriwshiIari R (proteo t i o n -
«himoya»), potensial teńlestirgish o 'tkazgichlar Ol hárıbi menen belgilengen.
Egerde ótkeriwshi bir neshe funksiyanı atqaratuǵın
bo Isa, ol jaǵdayda tiyisli háripler kombinatsiyası qoMlanadi
mısalı, jerlewtirilgan faza o 'tkazgichi L1 endi LIE arqalı
jerlewtirilgan qorǵaw neytral o 'tkazgichi PEN menen, him oya
potensial teńlestiriwshi ótkeriwshi FU arqalı ańlatpalanadı.
PU E boyınsha háriplik ańlatpalar sisteması standartdan
anaǵurlım parıq etedi: úsh fazalı o 'tkazgichlar A, v hám S
háripleri menen, ózgermeytuǵın tok polyusı «+» hám <<—« menen
ózgeriwshen hám o 'zgarmas tok sistemasınıń jumısshı neytrai
o tkazgichlan tiyisli túrde N hám M háripleri menen
belgilenedi. Basqa qiym atlarning háriplik ańlatpaları
cheklamshga iye emes.Izolatsiyalanmagan o 'tkazgichlar (mısalı, shinalar) birbiridan ajıratıw ushın reńli boyawlar menen bo'yaladi. PUE
boyınsha L l, L2, L3 (A, v, S) ótkeriwshileri sarı, jasıl hám
qızıl reńlerge, jumısshı neytral ótkeriwshiler (N yamasa M)
hawarangga, qorǵawlı jerlewtirilgan ótkeriwshiler boyınsha
jasıl rangga bo'yalib ústinen sarı sızıqlar tartıladı
(sızıqlar eni 15, aralıǵı 150 mm.ga teń).
Izolatsiyalangan iyiliwsheń (kóterip júriwde xızmet
etiwshi ásbaplar ) ótkeruvchilari texnika qawipsizligi noqatyi
názerinen parıq etetuǵın rangga iye izolatsiyali materialdan
oralǵan bolıp, bulardan neytraldıń him oya hám jumısshı
o 'tkazgich talshıqları kók hám sarı kese yamasa
bo'ylam asiga bo'yaladi, ekinshisi (jumısshı ) hawarangga,
qalǵanları bolsa qálegen rangga boyalǵan bolıwı múmkin.
Izolatsiyalangan neytral tarmaqlar (1. 4 a-su'wret) kem
tarm oqlangan elektr obiekti bolıp tabıladı. Neytraldı izolatsiyalangan
elektr apparatları, ádetde, qawipsizlik texnikasına yuqon talap
qoyılǵanda, izolatsiya islew puqtalıǵı jaqsı qadaǵalawǵa
alınǵanda hám aqıbette jerge ıslawısh holi júz bergende, onı
tezlik menen anıqlaw im koni payda boladı. bunda, álbette,
jerge ıslawısh holini tezlik menen jónge salıw qılıw yamasa jerge
tutasǵan jayın avtom atik túrde tok m anbaidan úziwdi
orınlaw talap etiledi.
1. 4 û-suwretde neytralı jerden ajıratılǵan haldaǵı úsh fazah
tarm oqning ekvivalent sxeması keltirilgen (ayqulaq óshiriwshi reaktori joq sxema ). Tok dáregi juldız sxeması bo yicha jalǵanǵan ekvivalent m anba arqalı barlıq liniyalar bir ekvivalent liniya menen, barlıq qarıydarlar bir ekvivalent qarıydar menen almastırılǵan. Norm al rejim jaǵdayında barlıq faza kernewleri (Ol A, Uv hám Us) óz-ara simmetrik múyeshlerge búrilgan hám muǵdar tárepinen bir-birine teń.
Faza júklenisleri simmetrik jaǵdayda keshkende (1. 4 brasmX X—X túyinleri ushın tómendegilami jazıw múmkin:
Bunda, Ia £, I y l hám 1$2 — dám inlovchi derek úshek onidagi faza tokları ; Uso> Ivso. Isso — uzatıw liniyasidagi sıyımlılıq tokları vektorları ; Ia, lv, Iyis ~ júklemediń faza tokları. Júkleme jalǵanbaǵan halda shınjırdan sıyımlılıqiy yamasa basqasha aytqanda, zaryad tokı o 'tadi. Fazalardaǵı sıyımlılıqiy toklar da rna waqıt bir-birine teń. Bul júzimdiń ma`nisi teń

Sıyımlılıqiy faza tokları vektor diagrammaları 1. 4 d-suwretde
keltirilgen. Bul toklardan kurinadiki, olar simmetrik teń salmaqlılıqlanǵan kóriniske cga. Sıyımlılıqiy toklar júkleme hám liniya induktiv qarsılıqların bólekan azaytadı (1. 4 erasm). Bunda jerge ótetuǵın tok nolǵa teń, sebebi fazalardaǵı sıyımlılıqiy toklar jıyındısı da nolǵa teń.
Tarmaqtıń qaysı bir noqatında faza izolatsiyasi buzilsa,
fazanıń jerge salıstırǵanda ıslawısh jaǵdayı júz beriwi múmkin
(1. 4 /-su'wret,).
Elektr qurılm a bóleginiń bir bólegi yamasa noqatı
apparattıń izlatsiyalangan konstruksiya yoxud jer menen
ıslawıb qalsa, sistema de bir fazalı qısqa ıslawısh jaǵdayı júz
beredi. Qısqa tutasǵan orında jerge tok o 'ta baslaydı hám jer
potesiali tarm aq kernewi ma`nisi dárejesineshe o 'saboshlaydi.
Neytralı jer menen tutasmaǵan tarm oqda jer menen
qurallı baylanıs izolatsiyasining rawajlanıw emesligi yamasa buzılǵanı áqibetinde júz beredi. Izolatsiyasi buzılǵan faza kernewi
jerge salıstırǵanda nolǵa teńlesa baradı, izolatsiyasi
buzilmagan eki basqa fazalaming kernewi fazalararo
kernewge teń boladı. Bul fazalar zaryad tokları 73
márte artadı (1. 4 g-su'wret ) A fazasınıń sıyımlılıqiy tokı nolǵa
teńlesedi. Soǵan kóre jerge tutasǵan jaǵday ushın
sıyımlılıqiy tok norm al jaǵdayǵa salıstırǵanda 3 márte artadı, yaǵnıy
= v 3/Aí = 3 U/BCJ = 3 C0 (1. 10 )

(1. 10 ) formula daǵı lask tokı shınjır kernewi, chastota
hám fazanıń jerge salıstırǵanda sıyımlılıqı arqalı anıqlanadı. Faza
cig'imiy, tiykarınan, liniya konstruksiyası hám uzınlıǵına baylanıslı
bolıp qaladı.Egerde jerge ıslawısh ótiw qarsılıgı arqalı júz
bolsa, sol fazanıń jerge salıstırǵanda kernewi noldan úlken
boMadi hám faza qiym atidan kishi boladı. Joqarı kernew
liniyasining hár kilometrge tap 'g'ri keletuǵın sıyımlılıqiy Ótkezgishligi 3. 1* 10 -« sm /km.ga, kabel liniyalar ushın
bolsa (mısalı, 10 kv li) 14. 4*10 -« sm A m. den kóp
bo Imagan bahalaiga iye boMishi kerek.
Jerge ıslawısh ámelde fazalararo kernew sistema iga hám
iste molchinm g jumıs rejimine onsha tásir ko'reatmaydi.
Soǵan ko ra neytralı jer menen tutasmaǵan tarm aqlarda
jerge ıslawısh jaǵdayı avarıya jaǵdayına alıp kelmeydi bul
anormal jaǵdaydı payda etedi tek.Bunda ziyanlanǵan
liniya tarm oqda jalǵanǵan halda bir qansha waqıt islep turıwı
múmkin.
Sinaw ushin sorawlar:
1.Elektr òlshew hàm òlshew àsbablari haqqinda tùsinik?
2.Generator, transform ator, birpara elektr motorları haqqinda tùsinik?
3.Sıyımlılıqiy faza tokları vektor diagrammaları haqqinda tùsinik?