6-Tema. Jer asti suwlarinin` gidroizogips ha`m jatiw shuqirliqlari kartasin duziw

6-Tema. Jer asti suwlarinin` gidroizogips ha`m jatiw
shuqirliqlari kartasin duziw.
Sizot suwi jer astı suwinin` bir túri bolıp, jer maydanınan birinshi ushraytuǵın suw ótpkezbeytuǵın qatlam ústinde jaylasqan boladı. Olar turaqlı, basımsız hám erkin júzege iye. Eger sizot suwnin` maydanı qudıqlar menen ashılsa, olardıń úst bálentligi ózgermeydi.
Sizot suwinin` jatıw sharayatı túrlishe bolıp, ol aymaqtıń tábiy jo'g'rofik, geomorfologik hám geologik sharayatlarına baylanıslı.

Gidroizogips kartasınan paydalanıp, ámeliy jumıslar ushın zárúr bolǵan tómendegi maǵlıwmatlardı anıqlaw múmkin: 1) sizot suwı aǵımınıń baǵdarı hám qıyaın ; 2) maydandıń xoxlagan noqatı daǵı sizot suwınıń jatıw tereńligin; 3) eger suw ótpkezbes qatlam maydanı izobatlarda berilsa, suwlı qatlamdıń qalıńlıǵın ; 4) sizot suwinin` jatıw jaǵdayın hám jer maydanı relefiga munasábetin; 5) sizot suwinin` jer ústi suwi menen óz-ara baylanıslılıǵın ; 6 ) sizot suwi aǵımınıń azıqlanıw, sarıplanıw maydanların ; 7) jerlerdiń meliorativ jaǵdayın operativlik menen bahalaw jáne onı baqlawdı.

Student shınıǵıw waqtında sizot suwinin` gidroizogips hám jatıw tereńligi kartasın dúziw ushın tómendegi wazıypanı aladı.
Berilgen: Qıdırıw maydanınıń úlkenligi 400 x400, m. Odan kishi dárya oqib ótedi. Dáryanıń jaylasıwın D belgisi bolǵan gidropostlar kórsetedi (15-keste). Maydanshada sizot suwini ashıw ushın burǵılaw qudıqları kavlangan. Burgilash qudıqları hám gidropostlar tarxda kvadrat turinin` múyeshinde bir-birlerinen 100 m aralıqta jaylasqan. 15-kestede burǵılaw qudıqları kavlangan jerdiń tolıq bálentligi, gidropostlarnin` O grafigi bálentligi hám sizot suwnin` tereńligi berilgen.
Sizot suwi maydanınıń mutloq bálentligi hár bir burǵılaw qudug'idagi jer maydanınıń mutloq bálentliginen sizot suwi maydanınıń tereńligin ayırıw arqalı anıqlanadı (15-keste).
15-jadval
Sizot suvlarinin` gidroizogips va yotish chuqurligi xaritasini
tuzish uchun ma'lumotlar.

Kuzatish quduqlari tartib raqami	Yеr yuzinin` mutloq balandligi, m.	Sizot suvlarinin` chuqurligi, m.	Sizot suvlari yuzasinin` mutloq balandligi, m.
1	69,6	10,6	59,6
2	69,0	8,0	61,0
3	68,0	6,0	62,0
4	68,0	4,4	63,6
5	69,6	2,2	67,4
6	66,5	8,5	58,0
7	65,0	5,0	60,0
8	63,7	3,4	60,3
9	64,3	1,0	63,3
10	67,0	0,6	66,4
11	63,3	7,3	56,0
12	62,0	4,0	58,0
13	60,9	1,9	59,0
14	62,0	0,6	61,4
15	65,0	1,0	64,0
16	60,5	7,0	53,5
17.D	58,6	3,1	55,5
18.D	60,6	2,6	58,6
19.D	64,5	3,5	61,0
20.D	66,8	2,8	64,0
21.D	58,6	7,6	51,0
22	60,1	9,1	51,0
23	65,1	8,0	57,1
24	67,0	8,0	59,0
25	69,0	7,6	61,4

Atqarılıwı kerek: a) 1:2000 masshtabda gorizontallar aralıǵın 1. 0 m. etip jer maydanı relefi kartasın dúziń; b) sizot suwi júzesi mutloq bálentligin esaplań hám 1. 0 m aralas gidroizogips kartasın dúziń, v) sizot suwi aǵımınıń baǵdarın anıqlań jáne onı kartada júzim sızıqları menen kórsetiń, g) 0-1 m, 1- m, 3-7 m, 7-10 m, 10 -15 m aralıqlar ushın sizot suwi tereńligi kartasın dúziń, d) sizot suwi 2, 0 m. Biyiklikke kóterilgandan keyin batpaqlanıw múmkin bolǵan maydandıń shegaraların kartaǵa ótkeriń, ye) jer astı hám ústi suwi arasındaǵı óz-ara baylanısıwdı analiz etiń.

Tapsirmani orinlaw tartibi
Berilgen 400 x400 metrli maydanshada 1:2000 masshtabda 5 qatarına 5 ten bir-birinen 100 m aralıqta 5 ten burǵılaw qudug'i hám gidropostlar tarxga - millimetrli qaǵazǵa túsiriledi. Qudıqlar hám gidropostlarnin` shártli belgisi-diametri 3, 0 mm sheńber boladı. qudıqtıń shep tárepinde onıń tártip nomeri jazıladı. Ońına, súwretke jer maydanınıń mutloq bálentligi, bólimge sizot suwi maydanınıń mutloq bálentligi bólshek sızıǵınıń artına bolsa sizot suwi maydanınıń tereńligi jazıp qóyıladı (8-súwret).
D belgisi kórsetilgen gidropostlar arasını 2 mm keńliktegi sızıqlar menen tutastirib maydanshanı kesip ótken dárya kórsetiledi.
Burǵılaw qudıqlarında berilgen jer maydanınıń tolıq biyikliklerinen paydalanıp (súwret degi) yaǵnıy birdey biyikliklerdi tegis iymek sızıqlar menen tutastirib interpolyatsiya usılı járdeminde gorizontallar ótkeriledi (8-súwret.).
Keyininen qudıqlar daǵı sizot suwı maydanınıń mutloq bálentliginen paydalanıp birdey biyikliklerdi tegis iymek sızıqlar menen tutastirib, interpolyatsiya jolı menen gidroizogipslar ótkeriledi (8-súwret). Gorizontallar bawırrangli sızıqlarda, gidroizogipslar hawayı sızıqlarda kórsetiledi. Gorizontal hám gidroizogips sızıqlarınıń arası 1 m den boladı. Olarǵa mutloq biyikliklerdiń ma`nisi jazıp qóyıladı. Gorizontal hám gidroizogips sızıqları dáryanı kesip topırlıǵı kerek. Interpolyatsiya ótkeriwde geodeziya páni sabaqlarında alınǵan bilimlerden paydalanıladı. Gidroizogipslarda joqarı biyikliklerden tómen biyiklikler tárep tik kórsetkish sızıqların ótkeriw menen, jer astı suwı aǵımı baǵdarın kórsetken bólemiz (8-súwret). Bul kórsetkish sızıqlar júzim sızıqları dep ataladı (8-súwret).
Burǵılaw qudıqlarında berilgen sizot suwinin` tereńliginen paydalanıp interpolyatsiya jolı menen birdey tereńlikli noqatları tegis iymek sızıqlar menen tutastirib izobatlar ótkeriledi. 3, 0 m, 5, 0 m, 7, 0 m, 10, 0 m tereńlikleri ushın izobat ótkerip, 0-3, 0 m, 3-5, 0 m, 5-7, 0 m, 7, 0-10, 0 m aralıq tereńlikli maydanshalardıń shegaraların ótkeremiz (8-súwret). Kartanı anıqlıǵın asırıw ushın gidroizogips hám gorizontal sızıqlardıń kesilisken noqatlarındaǵı ayırmashılıqlarınan paydalanamız. Bul ayırmashılıqlar sizot suwi maydanınıń kesilisken noqatı daǵı tereńligin beredi. Keyininen ajıratılǵan maydanshalar hár qıylı reńler menen bo'yaladi. Karta dúzilgeninen keyin odaǵı shártli belgiler onıń ońına jaylastırıladı, atı hám masshtabı kartanıń joqarısına jazıladı. hám aqır-aqıbetde analiz arqalı kartadan paydalanıp aymaqtıń gidrogeologiyalıq sharayatın yoritadigan túsindiriw teksti dúziledi. Bul tekstte tómendegi máseleler yoritiladi:
1. Aymaqtıń relef sharayatı, eń joqarı hám tómen biyiklikler (relefi, ulıwma xarakteristika, tegis emesligi, baǵdarı hám qıyası ).
2. Sizot suwi maydanı relefiga ulıwma xarakteristika, jaylasıw tereńligi hám qıyası, bólek qásiyetleri.
3. Jer ústi hám jer astı suwinin` óz-ara baylanıslılıǵı.
4. Sizot suwinin` azıqlanıw hám sarıplanıw maydanlarınıń baǵdarı.
5. Sizot suwi júzesi 2, 0 m kóterilganda qaysı maydanlarda batpaqlanıw hádiysesi júz beriwi múmkin hám neshe gektar jerde meliorativ ilajlar ótkeriliwi kerek?
wazıypa tolıq orınlanǵannan keyin student tómendegi qadaǵalaw sorawlarına jazba túrde juwap beredi:
1. Gidroizogips kartası qanday maqsetlerde dúziledi?
2. Gidroizogips kartası qanday tártipte dúziledi?
3. Gidroizogips sızıǵı kartada neni kórsetedi?
4. Gidroizogips kartası sizot suwi haqqında qanday gidrogeologiyalıq maǵlıwmatlardı beredi?
5. Gidroizogips kartası dúziw ushın burg'i qudıqlarınıń qanday maǵlıwmatlarınan paydalanıladı?
6. bul nomerdi anıqlama berń.
7. Sizot suwinin` aǵıs baǵdarı kartada qanday suwretlenedi?
8. Sizot suwinin` jaylasıw tereńligi kartada qanday kórsetiledi?
9. Sizot suwinin` qıyası qanday esaplanadı?
10. Sizot suwi jer ústi suwi menen óz-ara qanday baylanısqan bolıwı múmkin?