Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Yuridika fakulteti Yurisprudenciya qánigeligi 201- topar studenti

Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Yuridika fakulteti Yurisprudenciya qánigeligi 201- topar studenti

Tajetdinova Dilfuzanıń
Orınlaw isin júritiw pàninen
Òzbetinshe jumısı

Tayarlaǵan: Tajetdinova Dilfuza

Qabıllaǵan: Klicheva Benazir
Keys :
Màmleket orinlawshisi Alimov qarızdar Latipovqa iqtiyariy orinlaw talabin orinlaw ushin bes kùnlik mùddet berdi, orınlaw háreketlerin orinlawdan ùzirsiz sebeplerge kòre bas tartatuģin bolsa , jàriyma salinatuģinliģi haqqinda eskertilgenine qaramastan Latipov orınlaw hùjjetiniń talabın orınlamadi . Màmleket orinlawshisiniń keyingi hàreketi haqqinda aytıp beriń .
Mamleket orinlawshisi orinlaw hujjetin sud yamasa basqa organnan yaki ondiriwshiden orinlaw ushin qabillap aliwi ham orinlaw isin juritiwdi qozgatiwi shart. Mamleket orinlawshisi orinlaw hujjetin is juritiwge algan kunnen baslap ush kunnen keshiktirmey, darhal orinlawi lazim bolgan orinlaw hujjetleri boyinsha isti juritiwde algan waqti orinlaw isin juritiwdi qozgatiw haqqinda qarar shigariladi.
Mamleket orinlawshisi orinlaw isin juritiwde qozgatiw haqqinda qararda orinlaw hujjetindegi talaplarin ixtiyariy rawishte orinlawi ushin orinlaw isin juritiw qozgatilgan kunnen baslap uzagi menen on bes kun muddet belgileydi(tezlik penen orinlawi lazim bolgan orinlaw hujjetleri boyinsha ixtiyariy muddet belgilenbeydi) ham qarizdarga belgilengen muddet tamam bolgannan keyin orinlaw hujjetindegi talaplar, onda Nizamda nazerde tutilgan jariymani ondirgen halda majburiy orinlawi haqqinda, sonday-aq belgilengen jagdaylarda orinlaw jiyimi ondiriliw ham Ozbekstan Respublikasi Jinayat Kodeksinin tiyisli statyalarinda belgilegen jinayiy juwapkershilik haqqinda korsetip otiledi.
Jariyma jolindagi jazani tayinlaw haqqindagI hukim tiykarinda berilgen orinlaw xati boyinsha orinlaw isin juritiw qozgatilgan tagdirde, ixtiyari (qalewi) orinlaw muddeti orinlaw isin juritiwde qozgatiw haqqinda qarar shigarilgan kunnen emes, sol hukm nizamli kushke kirgen kunnen baslap bir ay etip belgilenedi ham orinlaw isin juritiwde qozgatiw haqqindagI qararda qarizdar sud hukmi tiykarinda tayinlangan jariymani belgilengen muddetde tolewden bas tartsa, jariyma jazasi jazanin basqa turi menen almastiriliwi haqqinda eskertiledi.
Mamleket orinlawshilari orinlaw hujjetlerin majburiy orinlawi processinde oz wakilligi shenberinde tiyisli organlardan magliwmatlardi talap qiliwga haqli bolip, usi organlar mamleket orinlawshisinin tiykarlagan talaplarina muwapiq tiyisli magliwmatlardi mamleket orinlawshisi tarepinen ornatilgan muddetlerde korsetiwge majburiy ham onda mamleket orinlawshisi akt penen murajaat qiladi.
Akt-nizam hujjetlerinde belgilengen jagdaylarda majburiy orinlaw hareketlerin amelge asiriwda basqa wakillikli organlar jardeminde mutajlik kelip shiqganda jiberiletugin, mamleket orinlawshisinin talaplari ham oni orinlamaw aqibetleri bayan etilgen processual hujjet bolip esaplanadi.
Aktta tomendegiler korsetiliwi lazim:
-MIB aymaqliq bolimi ati ham manzili;
-akttin shiqgan sanesi ham nomeri;
-aktti jibergen sholkem ati;
-akt mazmuni;
-aktti jiberiw ushin tiykar bolgan orinlaw hujjeti rekvizitlari;
-akt tiykarlangan nizam hujjetler;
-aktti jiberiwshi mamleket orinlawshisinin familyasi, ati, akesinin ati ham qoli.
Akt tomendegi jagdaylarda jiberiliwi shart:
-Ishki isler organlari xizmetkerleri jardemine mutajlik kelip shiqsa, mamleket orinawshisi, qagiyda sipatinda, orinlaw hareketlerin amelge asiriwdan bir kun aldin ishki isler organlari xizmetkerleri keliw waqti ham aniq orni sonday-aq orinlaw hareketi yamasa hareketlerdin shamalap turaqli boliwin korsetip jazba akt penen rayon (qala) ishki isler organlarina;
-mamleket orinlawshilari ozlerine jukletilgen majburyatlarin amelge asiriwda qimbat bahali qagazlar Orayliq depozitariyasina qarizdarlarga tiyisli qimbat bahali qagazlar haqqinda tiyisli zarur magliwmatlardi aliw ushin;
-islep atirgan qarizdarlarga qarata karxanalar,makemeler, hamde sholkemler esapxanalarina sud hujjetleri ham basqa organlar hujjetlerin orinlawin tamiynlewde, qarizdardin is haqi ham ogan tenlestirilgen tolemlerdi pul daramatlarin saqlap qaliw.
Mamleket orinlawshisinin talaplarin orinlamaw, onin moynina juklengen waziyplardi orinlawga tosqinliq qiliwshi hareketler islewde nizamda belgilengen tartipte juwapkershilikke sebep boladi.
Mamleket orinlawshisinin oz wakillikleri shenberinde talaplari Ozbekstan Respublikasi aymaginda barshe organlar fizikaliq ham yuridik shaxslar tarepinen orinlaniwi majburiy. Mamleket orinlawshisinin oz wakillikleri shenberinde talaplarin orinlamaw, sonday-aq mamleket orinlawshisinin sud hujjetleri ham basqa organlar hujjetlerin orinlaw boyinsha funkciyalarin orinlawga tosqinliq qiliw Ozbekstan Respublikasi nizam hujjetlerinde nazerde tutilgan juwapkershilikti keltirip shigaradi.
Orinlaw isin juritiwde qozgatiw haqqindagi qarar shigarilgan kunnin ertesine keshiktirmey qarizdarga orinlaw ushin, ondiriwshi ham orinlaw hujjeti orinlaniwi lazim bolgan sud yamasa basqa organga, mal-mulkti mamleket daramadina otkeriw, joq qiliw ham iyesine qaytariw haqqindagI orinlaw hujjetleri boyinsha mal-mulkti uslagan organga magliwmat ushin jiberiledi. Mamleket orinlawshilari ozine berilgen huquqlarda nizamga muwapiq paydalaniw hamde oz iskerligin mamleket, yuridikaliq ham fizikaliq shaxslardin huquqlari ham de nizamli mapleri kemsitiliwine jol qoymawi shart.
Mamleket orinlawshilari islegen huquqbuzarliqlari ushin nizamga muwapiq juwapker boladi. Mamleket orinlawshisi tarepinen fizikaliq ham yuridikaliq shasqa jetkerilgen ziyan nizam hujjetlerde nazerde tutilgan tartipte qaplaniwi lazim.
Mamleket orinlawshisi oz jumisinan kelip tusken orinlaw hujjetlerinin orinlawin tamiynlewde tek nizam normalarina tiykarlangan halda orinlaw hareketlerin amelge asiriwi lazim. Mamleket orinlawshisi tarepinen nizamga qarsi rawishte orinlaw hareketlerin orinlawi ogan qarata juwapkershilikti keltirip shigaradi. Maselen, mamleket orinlawshisi orinlaw hareketlerin juritiw dawaminda ondiriwshiler talaplarin qanaatlandiriwi nawbetin buzsa yamasa birinshi nawbetde byudjetge ham mamleket maqsetli qorlarin tolemler boyinsha talaplar; omirge yamasa den sawliqga jetkerilgen ziyandi qaplaw boyinsha talaplar; avtorliq shartnamalari boyinsha is haqilarin tolew boyinsha talaplar; advokatlar tarepinen korsetilgen yuridik jardem is haqisin tolew boyinsha talaplarin qanaatlandirmastan ushinshi nawbetde majburiy qamsizlandiriw organlarinin talaplarin yamasa qalgan basqa talaplarin qanaatlandiriwi yamasa mamleket orinlawshisi ekonimikaliq sudinan kelip tusken orinlaw hujjetin orinlawga tapsiriw muddeti bir jil otiwin qaramastan oz jumisin juritiwde qabillap orinlaw hareketlerin amelge asirgan tagdirde nizam hujjetlerine tiykarlanip, tiykarinan juwapkershilik maselesi korip shigiladi.
Mamleket orinlawshilari respublika byudjeti daramatlari esabinan mamleket majburiy qamsizlandiriwinan otkeriliwi kerek.
Mamleket orinlawshilari oz xizmet waziypalarin orinlawi menen baylanisli jagdayda olardin mal-mulkine jetkerilgen ziyan respublika byudjeti daramatlari esabinan qaplanip, bul summa keyinshelik ayipker shaxslardan ondirilip alinadi.
Mamleket orinlawshh\ilari iskerliginin finanslastiriwi ham materialliq-texnika tamiynati Majburiy orinlaw byurosi tarepinen Ozbekstan Respublikasi Mamleket byudjeti ham Majburiy orinlaw byurosin rawajlandiriw qorina daramatlar esabinan finanslastiriladi. MIB organlari arnawli avtotransport qurallari, sonday-aq Byuroga tiyisli shaxs ekenin anlatiwshi arnawli lampochkali signallarga, boyawlardin; renli grafik sxemalarina iye bolgan avtotransport qurallari, sonday-aq basqa arnawli qurallar menen tamiynlenedi.
Orinlaw isin qozgatiw-mamleket orinlawshisi tarepinen sud hujjetleri basqa organlar hujjetlerin orinlawda majburlew sharalarin qollawdin nizamliligin tamiynlew basqishi esaplanadi.
Sud yamasa basqa organnan yaki ondiriwshiden (eger orinlaw hujjetin orinlawga tapsiriw muddeti otpegen ham usi hujjet Ozbekstan Respublikasi Sud hujjetleri ham basqa organlar hujjetlerin orinlaw haqqinda gi Nizamnin 8-statyasin nazerde tutqan talaplarina muwapiq bolsa) mamleket orinlawshisi orinlaw hujjetin orinlaw ushin qabillap ham orinlaw isin juritiwde qozgatiwi shart. Eger nizam hujjetlerde orinlaw hujjetlerdin ayrim turlerine majburiy betler nazerde tutilgan bolsa, olar mamleket orinlawshisina orinlaw hujjeti menen birge beriliwi kerek.
Orilaw isin juritiwde qozgatiw haqqindagI masele orinlaw xati kelip tusken waqittan baslap bir is kuni ishine sheshiledi.
Orinlaw isin juritiwde qozgatiw haqqindagI qararda tomendegiler korsetiliwi kerek:
qarar shigarilgan sane ham orin;
qarardi shigargan shaxstin lawazimi, familyasi, ati ham akesinin ati;
qarar qaysi orinlaw isin juritiw juzesinen shigarilganligi;
qarar arqali sheshiletugin masele;
mamleket orinlawshisi qarar qabillawda amel qilgan nizam ham basqa nizam hujjetlerinde korsetilgen tiykarlar;
korilip atirgan masele boyinsha juwmaq;
qarar ustinen shagim beriw yaki protest keltiriw tartibi ham muddeti
Mamleket orinlawshisi orinlaw isin juritiwde qozgatiw haqqindagi qararda orinlaw hujjetindegi talaplarin ixtiyariy rawishte orinlaw ushin orinlaw isin juritiw qozgatilgan kunnen baslap uzagi menen on bes kun muddet belgileydi(darhal orinlawniwi lazim nolgan orinlaw hujjetleri boyinsha ixtiyariy muddet belgilenbeydi) ham qarizdarga belgilengen muddet tamamlangannan keyin orinlaw hujjetindegi talaplar, onda Sud hujjetleri ha basqa organlar hujjetlerin orinlaw haqqinda gI Nizamnin 82-statyasinda nazerde tutilgan jariymani ondirgen halda majburiy orinlaniwi haqqinda, sonday-aq belgilengen jagdaylarda orinlaw jiyimi ondiriliwi ham Oz Res JKnin 232-statyasinda belgilengen jinayiy juwapkershilik haqqinda korsetip otiledi.
Ja’riyma ko’rinisindegi jazani tayinlaw haqqinda hu’kim tiykarinda berilgen orinlaw xati boyinsha orinlaw isin ju’ritiw qozg’atilg’an jag’dayda, ixtiyariy orinlaw mu’ddeti orinlaw isin ju’ritiwde qozg’atiw haqqinda qarar shig’arilg’an ku’nnen emes, yag’niy hu’kim nizamli ku’shke kirgen ku’nnen baslap bir ay dep belgilengen ha’m orinlaw isin ju’ritiwde qozg’atiw haqqinda qararda qarizdar sud hu’kmi tiykarinda tayinlag’an ja’riymani belgilengen mu’ddetde to’lemewden bas tartsa, ja’riyma jazasi jazanin basqa tu’ri menen almastiriwi haqqinda eskertiledi.

Juwabı:
Bul màseleniń sheshimi "Sud organlari yaki basqa ma’mleket organlari hu’jjetlerin màjbùriy orinlaw" haqqındaǵı nızamniń 32¹-statyasina muwapiq sheshiledi.

Màmleket orinlawshisi orinlaw hùjjetiniń talabın berilgen mùddet ishinde orınlamaģanliģi sebepli jàriyma saliniwi haqqinda eskertken. Mámleket orınlawshisi jariyma kòrinisindegi jinayiy jazani orinlawdi nàzerde tutiwshi orinlaw hujjetleri boyinsha orinlaw isin juritiwdi qozģatiw haqqinda qarar shiģaradi hám soniń menen birge qarizdardıń Òzbekstannan shiģiwin waqtinsha sheklew haqqinda qarar qabıl etidi. Eger jàriymani màjbùriy orinlaw ushin belgilengen mùddet ishinde tòlewden bas tartsa yàki qarizdarda òndiriw qaratilatuģin mal-mulk bolmaģanliģi sebepli jàriymani òndiriwdiń ilaji bolmasa , mámleket orınlawshisi jàriyma kòrinisindegi jazani basqa tùrdegi jaza menen almastìriw haqqindaģi usinisnama menen sudqa 10 kùnlik mùddet ishinde mùrajat qiladi .

Paydalanılǵan ádebiyatlar:

1. Sud organlari yaki basqa ma’mleket organlari hu’jjetlerin màjbùriy orinlaw" haqqındaǵı 2001-jılı 29-avgusttaģi Òzbekstan Respublikasınıń nizamı;
2. "Orinlaw isin juritiw" - sabaqliw M.K.Òrazaliev
3. Òzbekstan Respublikası Jınayat kodeksi