1997-jıl 21-iyulda ǵárezsiz kompaniya retinde islengen

Kaspersky Erin, Kasperskiyning Laboratoriyası — Rossiyada informatsion hafsizligi salasında eń iri programma támiynatı óndiriwshisi bolıp tabıladı. 1997 jıldıń 21 iyulida ǵárezsiz kompaniya retinde Evgeniy Kasperskiy shólkemlestirgen. Dúnyada viruslarǵa, spamga hám xakerlar hújimine qarsı qorǵaw quralları ishinde jetekshi onlıqqa kiredi.

«Kasperskiy Laboratoriyası» — kompyuter virusları, spam hám xakerlar hújimlerinen qorǵawlanıw sistemaların islep shıǵıwǵa qánigelestirilgen kompaniyalar xalıq aralıq toparı, oraylıq ofisi Moskva qalasında jaylasqan. Kompaniya informaciyalardı internet-qáwiplerinen qorǵaw ushın programmalıq támiynat óndiriwshileri jáhánda aldıńǵı beshligiga kiredi.

1997-jıl 21-iyulda ǵárezsiz kompaniya retinde islengen.

Kompaniyanıń tariyxı 1989 -jılda, úy kompyuterleri ele sánatli múlk dep esaplanǵan dáwirde baslanǵan. Biraq kompyuter virusları talay keń tarqalǵan edi. Tuwrı, olar sol dáwirde tiykarlanıp disketa járdeminde tarqatılǵan. Sol dáwirde ele ataqlı bolmaǵan programmist Yevgeniy Kasperskiyning kompyuteri Cascade polimorf virusı menen zálellenedi (bizde ol kóbirek «Bukvopad» atı menen málim bolǵan — kútpegende kompyuter ekranı daǵı barlıq belgiler tómengi qatarǵa túsip qaladı ). Yevgeniy hújimdi (talay aldın islep shıǵılǵan antivirus járdeminde), jónge salıw etedi biraq aldın xobbi retinde keyin saldamlı tárzde antivirus programmalıq támiynatın jara -tıs ideyasına qızıqıp qaladı. Sonnan keyin xobbi dáramat quralına aylanadı. Yevgeniy kompyuter viruslarına arnalǵan kitaplar jazada házirde de, universitetlerde leksiyalar menen qatnasıw etpekte.
Eki jıldan keyin Kasperskiy bir qatar joybarchilarni usınıs etip, KAMI de antiviruslar jaratıw boyınsha ilimiy-texnikalıq oray shólkemlestiriledi. 1994-jılda bólimge Yevgeniy Kasperskiyning zayıpı Natalya Kasperskaya basshılıq etedi. Baylanıslardı jolǵa qoyıp, sheriklik tarmaqların rawajlantirib, sawda menen shuǵıllanıp, áyne ol joybardıń kommerciya salasındaǵı tabıslarına tiykar sola basladı.

1994-jılı taǵı bir zárúrli hádiyse júz boldı — AvP programması (házirgi «Kasperskiy Antivirusi» na'munasi) antiviruslar DT xalıq aralıq testlerinde jeńimpaz boldı. Test sınaqları Gamburg universitetinde ótkerildi hám birinshi bar ámelge asırıldı. Mine sol tabıs Kasperskiy keleshegin belgilep berdi.

Kasperskiy Laboratoriyasınıń tuwılǵan kúni — 1997-jılı 21-iyun esaplanadı. Áyne sol dáwirde KAMI den ajralıp shıǵıwı júz boldı. Sol jıldıń ózinde jas kompaniya tabıslarǵa eristi — Finlyandiyanıń DataFellows antivirus DT joybarshısı óziniń F-Secure antivirusında AvP «dvijogi'dan» paydalanıw litsenziyasın satıp aladı. 1999 -jılda Ullı Britaniyada birinshi sırt el wákilxanası ashıladı.

2000-jıl AvP «Kasperskiy Antivirusi» dep ataladı. Búgingi kúnde — bul MDH mámleketlerinde eń ǵalabalıq antiviruslardan biri esaplanadı.

2002-jıl aqırına kelip, islep shiǵarılatuǵın ónim túrleriniń ajırasıwı baslandı. Spam hám xakerlar hújimlerine qarsı gúresiw ushın sheshimler payda boldı. Bir jıldan keyin portativ qurılmalar ushın programmalıq támiynatlar da ishalb shıǵarıla baslandı.

«Laboratoriya» Bas ofisi Moskvada jaylasqan. wákilxanaları dúnya boylap islengen. O'nlab mámleketler degi kóplegen kompaniyalar birden-bir sheriklik tarmaǵına birlestirilgen.

Kompaniyaǵa altı xızmetkerlerine tiyisli. Kontrol paketi Yevgeniy Kasperskiy qolında. Direktorlar keńesi baslıǵı — blokirovka qılıw paketine iyelik etiwshi Natalya Kasperskaya esaplanadı. 2011-jıldıń yanvar ayında kompaniyanıń 20 procentkeshe bólegin amerikanıń General Atlantic iri investitsion kompaniyasına satıw to'g'-risida shártlesiwge erisilgenligi haqqında daǵaza etildi (bul sawdanıń bahası $200 mln. dollarǵa bahalanıp atır ).

2007-jıldıń 8-avgusttan baslap kompaniya tiykarlawshisi — Yevgeniy Kasperskiy kompaniyanıń bas direktorı esaplanadı.

Antiviruslar 5 parametr boyınsha salıstırıladı :

1. Dizayni

2. Islew hám virus qıdırıw tezligi
3. Qosımsha múmkinshilikleri
4. viruslar bazası múmkinshilikleri
5. Finanslıq bólegi
1. Bul eki antivirus da zamanagóylashgani tárepke dizayn tárepten ápiwayılasıp barǵanlar, artıqsha, paydalanıwshı tushunmaydigan, kóp qollanilmaydigan funksiyalar názerden panaga tuyıqingan.

ESET NOD32 hám Kasperskyning dizayni basqa antivuruslarga salıstırǵanda talay ápiwayı hám túsinikli. Kerekli zatlardı tabıw sizge ol shekem qıyınshılıq payda etpeydi. " Qıdırıw" funksiyalarınıń aldı áyneklerde jaylasqanı bul antiviruslardan paydalanıwda talay jeńillik jaratadı. Basında Kasperskyda qızıl reń júdá kóp kózge taslanardi, qızıl jıyekler, qızıl tuymeler hám sol sıyaqlı belgiler Kasperskyning túp dizayni edi. Lekin, waqıt ótken tárepke Kaspersky múmkinshiligi barınsha ash jasıl rangga ózgertirdi. NOD32 bolsa basınan sol reńde edi.

2. NOD32 - Kasperskyga salıstırǵanda tez jumısqa túsedi hám sistemaǵa júklemesi hár minuta azayıp baradı, jańalanıw alıp turǵanda paydalanıwshı derlik sezbeydi, túrli qáte yamasa sol sıyaqlı jaǵdaylarda bolsa ápiwayıǵana jazıwlardı sawlelenedi. Kasperskyda bolsa kerisinshe, paydalanıwshı qansha kóp fayllardı ashsa sonsha sistemanı salmaqlilestiredi, egerde qandayda bir bir qáte júzege kelse yamasa kompyuter internetge jalǵanbaǵan bolsa - " voxima" salıwdı baslaydı.
Qıdırıw sistemasına kelsek, ESET - Kasperskyga qaraǵanda tez qıdıradı, lekin nátiyjesi tárepinen salıstırǵanda tómen esaplanadı. Kaspersky ap-alıs waqıt tekseredi, lekin salıstırǵanda kóbirek abırjı fayllardı tabadı. Soǵan muwapıq sistema juklenedi hám qotadi.
3. ESET de sırtqı portlardı (fleshka portları, diskovod) bloklaw múmkinshiligi ámeldegi, qosımshasına jańa versiyalardı tarmaqtı kóbirek baqlaw imkaniyatın beredi. Kasperskyda bolsa sistemanı qayta qayta tiklew, bultlı qorǵaw hám sol sıyaqlı noodatiy múmkinshiligi bar.
4. Jańalanıw (Obnovlenie) ni alıwı boyınsha Kaspersky kútá úlken máseleni aldınǵa qóyadı - Litsenziya máselesi! Egerde NOD32 dıń eski versiyaları hesh qanday litsenziyasız viruslar haqqında informaciyalardı jańalasa, Kasperskyda bul júdá qıyın másele, hátte eski versiyaları da bazanı jańalaw ushın litsenziyalı giltni talap etedi, keri jaǵdayda qıdırıw sisteması nátiyjesi isleydi, kóp jaǵdayda jaysha islemeydi! Bunnan tısqarı, ESET dıń eski versiyalarına jańalanishni qolda kiritip, internetsiz orınlarda da odan paydalanıwdı múmkinshiligi bolsa, Kasperskyda bul jumıstı ámelge asırıw júdá júdá qıyın, ámelge asırǵanıńızda da nátiyjelililik dárejesi ESETga qaraǵanda talay tómen boladı!
5. Endi gáp litsenziyalı giltni satıp alıw haqqında ketedi! Jańa shıǵıp atırǵan ESET antivirusları tap Kaspersky sıyaqlı paydalanıwshı litsenziyalı giltni almagunicha bazanı jańalawǵa, viruslarǵa tekseriwge múmkinshilik bermeydi. Lekin ESETning ústin tárepi sonda, onıń giltlerin biymálel internetten mutqa tapsańız boladı (tuwrı tek 1 ay múddetligin, tek). Kasperskyning giltlerin de internetten tabıwıńız múmkin, lekin ESETdan ayrıqsha túrde giltler jasamalıǵı demde fosh boladı hám antivirus litsenziyalı gilt qoymaguningizcha jumıs iskerligi nátiyjesin azaytadı yamasa gilt jasamalıǵı haqqındaǵı daǵazasın shıǵaraverib sizdi " qan" etedi!
Joqarıdaǵı gáplerden qaysıdur antivirustı maqtaw yamasa jamanlaw niyetim joq. Egerde sizde kúshli kompyuter bolsa hám siz finanslıq tárepden qıyınchiligingiz bolmasa Kaspersky ornatıń, egerde sizge artıqsha ǵárejetler yoqmasa hám kompyuterińiz de ápiwayılaw bolsa ol jaǵdayda ESET NOD32 siz ushın bolıp tabıladı!

ESET Nod32 - bul Slovakiya kompaniyası bolıp, ESET tárepinen islep shıǵarılǵan antivirus kompleksi esaplanadı. Birinshi versiya 1987-jıl aqırında shıǵarılǵan [1]. Bul at daslep " Nemocnica na Okraji Disku" (" Disk shetindegi emlewxana", Chexoslovakiyada sol waqıtta ataqlı bolǵan " Qala shetindegi emlewxana" nomibilan baylanıslı parafraz) degen mánisti ańlatadı.

ESET Nod32 real waqıtta qorǵaw ushın keń qamtılǵan antivirus sheshimi bolıp tabıladı. ESET Nod32 kompyuterlerdi viruslardan hám de taǵı basqa abaylardan, atap aytqanda troyanlardan[2], qurt, tıńshılıq programmaları, reklama programmaları, fishing hújimlerinen qorǵaw etedi. ESET Nod32 zıyanlı kodlar ushın islep atirǵan programmalardı analiz qılıw arqalı real rejimde jańa payda bolıp atırǵan abaylardı anıqlaw ushın mólsherlengen patentlengen ThreatSense texnologiyasınan paydalanıp, bul zıyanlı programma avtorları háreketleriniń aldın alıwǵa múmkinshilik beredi hám viruslardı joq etedi.

Maǵlıwmatlar bazasın jańalawda bir qatar qosımsha ayna serverlerinen paydalanıladı, usınıń menen birge, ishki jańalaw aynasın jaratsa boladı, bul bolsa Internet-kanalındaǵı júktiń tómenlewine alıp keliwshi faktor. Rásmiy serverlerden jańalanishlarni alıw ushın paydalanıwshı atı hám parol talap etiledi, olardı regionlıq sayttıń dizimnen ótiw betinde ónim nomerin aktivlestiriw arqalı alıw múmkin.

Kompyuter virusı — internet arqalı júzip juretuǵın, kompyuter programmaların joq etip, islemey qalıwına sebep bolatuǵın programma. Házirgi kúnde bul viruslarǵa qarsı Antiviruslar islep shıǵarılǵan. viruslar haqqında dáslepki maǵlıwmatlar amerikalıq T. J. Raynning 1977-yilgi fantastik shıǵarmasında ushraydı. Bul shıǵarmada 7000 kompyuter virustan zálellanganligi haqqında sóz baradı. virus da dúzilisine kóre programma, lekin zıyanlı. Házirde viruslar júdá keń klassifikatsiya iye. Olar keń qamrovda iskerlik aparıp atır. Mısalı : Kasperskiy antivirusı 1, 5 million virustı anıqlay aladı (2009 -jıl maǵlıwmatı ). Dúnyadaǵı birinshi virus programması 1988-jılı Karnell Universiteti aspirantı Robert Moris (kishi) tárepinen Internet tarmaǵına jaylastırılǵan. Bul virus óz iskerligin Unix operatsion sisteması qáte-kemshiliklerinen nápsiqaw maqsetlerde paydalanıw menen ámelge asırǵan. Robert Moris dúzgen virus kútá úlken kólemli zálel keltirdi. Robert moris bolsa uzaq múddetli tutqınǵa alıw jazasına mahkum etildi, lekin onıń atı bir ómirge tariyxda qaldı.

Kompyuter virusı — EHM dıń qáwipli „dasturi“. Kompyuter iyesin ogoxlantirmay jáne onıń qálewine qarsı onıń programmasına „joylashtiriladi“ hám zaryadlanǵan fayldı náwbettegi qoyıwda kópayadi. Kompyuter virusı kompyuterdiń qollanba daǵı jumıs normaın buzadı, maǵlıwmatlardı óshirip jiberedi, displey (monıtor ) ekranı daǵı suwretti buzadı, esaplaw procesin páseytiwtiradi. Kompyuter virusı programmasın islep shıǵıwshılar 20 -ásir 80-jılları basında AQShda payda boldı, keyin dúnyanıń barlıq mámleketlerine tarqaldı. Kompyuter virusına qarsı gúresiw ushın arnawlı programmalar islep shıǵıladı [1].

Házirgi kúnde hámme kompyuter paydalanıwshıları virus degen túsinikti jaqsı biliwedi. Bul kishi programma menen bir neshe márte ushırasıwǵan. Kóbinese jeńiliske ushıraǵan da bolǵanlar. Úyrenip alǵan bolsańız bul maqalamız viruslarǵa baǵıshlanadı.

virus - bul programmist tárepinen dúzilgen, kompyuter jumıs iskerligin tegis islewine irkinish beretuǵın, aqıbette kompyuterdi yoqilishini da qadaǵan etb qóyatuǵın programma bolıp tabıladı. Bul programmalar tiykarlanıp internet tarmaǵı arqalı paydalanıwshı kompyuterine túsedi.
Álbette, bul programma, internet paydalanıwshısı bilmagan halda óz kompyuterinde payda boladı. Olarǵa qarsı gúresetuǵın programma antivirus dep ataladı (bul tuwrısında keyingi maqalalarda ).

viruslar kompyuterlerde ózin hár túrli tutadı. Birparaları kompyuterińizdi kerekmes fayllar menen toldırsa, taǵı geyparaları operativ yadtı kóp bólegin isletip, kompyuterińizdi qotirib qóyadı, viruslardıń bir bólegi bolsa, kerekli fayllarıńızdı yamasa sistema faylların óshirip sizge zálel jetkeredi. Usılardan saqlanıw ushın viruslardıń túrin bilip alıw kerek, yaǵnıy qaysı virus ne jumıs etedi hám bunnan saqlanıw óz ózinden kelip shıǵadı. Tómende olardıń túrleri keltirilgen ( túrleri ref. uz den alındı ):

Troyanlar (Trojan Horses) - Áyyemgi greklerdiń Troyaga júriwleri dáwirinde qollaǵan hiylesi, yaǵnıy troyaliklarni otga ıshqıpaz ekenliginen paydalanıp, olarǵa úlken aǵash at sıylıq etiwleri jáne bul otning troyaliklar jeńiliwine alıp keliwi waqıyasınan alınǵan at. Házirde troya oti sóz dizbegi «hosiyatsiz sıylıq” degen mánisti ańlatadı. Kompyuter hám internet dúnyasında troyanlar «hosiyatsiz programma” dep atalıwı maqsetke muwapıq. Troyanlar ádetde internet arqalı tarqaladı. Troyanlar kompyuteringizga o'rnashib alıp, daslep paydalı programma retinde ózlerin tanıstıradılar, lekin olardıń túp wazıypası paydalanıwshına belgisizliginshe qaladı. Jasırın túrde olar ózleriniń jaratıwshısı (cracker - jawız haker) tárepinen belgilengen háreketlerdi ámelge asıradılar. Troyanlar óz-ózinen kóbeymeydi, lekin kompyuterińiz qawipsizligin isten shıǵaradı : troyanlar kerekli maǵlıwmatlarıńızdı óshirip jiberiwi, kompyuter degi maǵlıwmatlardı kerekli adreske jıberiwi, kompyuteringizga internetten ruxsatsız jalǵanıwlardı ámelge asırıwı múmkin.

Jawın qurtı viruslar (Worms) - Jawın qurtı viruslar óz atına uyqas túrde júdá tez óz-ózinen kópayadigan viruslar bolıp tabıladı. Ádetde bul viruslar internet jolı intranet tarmaqları arasında tarqaladı. Tarqalıw usılı retinde elektron xatlar yamasa basqa tez tarqalatuǵın mexanizmlerden paydalanadı. Olar haqıyqatlıqtan da kompyuteringizdagi maǵlıwmatlar hám kompyuter qawipsizligine úlken zıyan jetkeredi. Jawın qurtı viruslar operatsion sistemanıń názik jaylarınan paydalanıw yamasa zálellengen elektron xatlardı ashıw jolı menen kompyuteringizga o'rnashib alıwı múmkin.

Boot sektor virusları (Bootsector viruses) - Bul viruslar kompyuterdiń isley baslawı (zagruzka) ushın paydalaniletuǵın qattı disktıń arnawlı bólegin isten shıǵaradı. Bul virus kompyuterińizdi zálellaganidan keyin, kompyuter islemey qalıwı múmkin. Ádetde floppy disklar arqalı tarqaladı.

Makro viruslar (Macro viruses) - Macro viruslar bul - ózleriniń tarqalıwı ushın basqa bir programmanıń makro programmalastırıw tilinen paydalanatuǵın viruslar bolıp tabıladı. Olar ádetde Microsoft Word yamasa Excel hújjetlerin zálelleydi.

Operativ yadta jasawshı viruslar ( Memory Resident viruses ) — Bul viruslar kompyuteringizning operativ yadında (RAM) jasaydı hám zıyanlı háreketin ámelge asıradı. Ádetde olardı jumısqa túsiriw ushın basqa virustan paydalanıladı. Olar ózleriniń jumısqa túsiwge járdem bergen virus jabılǵan sonda da kompyuter yadında qaladı, sol sebepli de olarǵa joqarıdaǵı at berilgen.

Rootkit virusları (Rootkit viruses) - Rootkit'lar viruslar arasında ózleriniń eń qáwipliligi hám jasırınıwǵa ustalıǵı menen bólek ajralıp turadı. Rootkit'lar kompyuterińizdi jawız hakerlar tárepinen qolǵa alınıwı ushın paydalanıladı. Birpara Rootkit'larni antivirus programmaları da anıqlay almaydı, sebebi olar ózlerin operativ sistema faylları retinde kórsetiwedi. Rootkit'lar ádetde troyanlar tárepinen kompyuteringizga ornatıladı.

Ózgeriwshen viruslar (Polymorphic viruses) - Bul viruslar tekǵana óz-ózinen kópayadi, bálki kóbeygen waqıtta ózleriniń kodların da ózgertirip turıwadı. Ózgeriwshen viruslardı anıqlaw da birpara antiviruslar ushın qıyın keshiwi múmkin.

waqıt bombasi virusları (Time or Logic Bombs) - Bul viruslar arnawlı bir sáne yohud payıt kelgeninde yamasa paydalanıwshı tárepinen arnawlı bir háreket ámelge asırılǵanında jumısqa túsetuǵın viruslar bolıp tabıladı. Mısal ushın Kúlki kúninde (1 aprel) yamasa Jańa jılda kompyuteringizdagi maǵlıwmatlardı óshirip tastap sizge “sıylıq” usınıwı múmkin.

Troyanlar (Trojan Horses) - Áyyemgi greklerdiń Troyaga júriwleri dáwirinde qollaǵan hiylesi, yaǵnıy troyaliklarni otga ıshqıpaz ekenliginen paydalanıp, olarǵa úlken aǵash at sıylıq etiwleri jáne bul otning troyaliklar jeńiliwine alıp keliwi waqıyasınan alınǵan at. Házirde troya oti sóz dizbegi " hosiyatsiz sıylıq” degen mánisti ańlatadı. Kompyuter hám internet dúnyasında troyanlar " hosiyatsiz programma” dep atalıwı maqsetke muwapıq. Troyanlar ádetde internet arqalı tarqaladı. Troyanlar kompyuteringizga o'rnashib alıp, daslep paydalı programma retinde ózlerin tanıstıradılar, lekin olardıń túp wazıypası paydalanıwshına belgisizliginshe qaladı. Jasırın túrde olar ózleriniń jaratıwshısı (cracker - jawız haker) tárepinen belgilengen háreketlerdi ámelge asıradılar. Troyanlar óz-ózinen kóbeymeydi, lekin kompyuterińiz qawipsizligin isten shıǵaradı : troyanlar kerekli maǵlıwmatlarıńızdı óshirip jiberiwi, kompyuter degi maǵlıwmatlardı kerekli adreske jıberiwi, kompyuteringizga internetten ruxsatsız jalǵanıwlardı ámelge asırıwı múmkin.

Jawın qurtı viruslar (Worms) - Jawın qurtı viruslar óz atına uyqas túrde júdá tez óz-ózinen kópayadigan viruslar bolıp tabıladı. Ádetde bul viruslar internet yoli intranet tarmaqları arasında tarqaladı. Tarqalıw usılı retinde elektron xatlar yamasa basqa tez tarqalatuǵın mexanizmlerden paydalanadı. Olar haqıyqattan da kompyuteringizdagi maǵlıwmatlar hám kompyuter qawipsizligine úlken zıyan jetkeredi. Jawın qurtı viruslar operatsion sistemanıń názik jaylarınan paydalanıw yamasa zálellengen elektron xatlardı ashıw jolı menen kompyuteringizga o'rnashib alıwı múmkin.

Boot sektor virusları (Bootsector viruses) - Bul viruslar kompyuterdiń isley baslawı (zagruzka) ushın paydalaniletuǵın qattı disktıń arnawlı bólegin isten shıǵaradı. Bul virus kompyuterińizdi zálellaganidan keyin kompyuter islemey qalıwı múmkin. Ádetde floppy disklar arqalı tarqaladı.

Makro viruslar (Macro viruses) - Macro viruslar bul - ózleriniń tarqalıwı ushın basqa bir programmanıń makro programmalastırıw tilinen paydalanatuǵın viruslar bolıp tabıladı. Olar ádetde Microsoft Word yamasa Excel hújjetlerin zálelleydi.

Operativ yadta jasawshı viruslar ( Memory Resident viruses ) - Bul viruslar kompyuteringizning operativ yadında (RAM) jasaydı hám zıyanlı háreketin ámelge asıradı. Ádetde olardı jumısqa túsiriw ushın basqa virustan paydalanıladı. Olar ózleriniń jumısqa túsiwge járdem bergen virus jabılǵan sonda da kompyuter yadında qaladı, sol sebepli de olarǵa joqarıdaǵı at berilgen.

Rootkit virusları (Rootkit viruses) - Rootkitlar viruslar arasında ózleriniń eń qáwipliligi hám jasırınıwǵa ustalıǵı menen bólek ajralıp turadı. Rootkitlar kompyuterińizdi jawız hakerlar tárepinen qolǵa alınıwı ushın paydalanıladı. Birpara rootkitlarni antivirus programmaları da anıqlay almaydı, sebebi olar ózlerin operativ sistema faylları retinde kórsetiwedi. Rootkitlar ádetde troyanlar tárepinen kompyuteringizga ornatıladı.

Ózgeriwshen viruslar (Polymorphic viruses) - Bul viruslar tekǵana óz-ózinen kópayadi, bálki kóbeygen waqıtta ózleriniń kodların da ózgertirip turıwadı. Ózgeriwshen viruslardı anıqlaw da birpara antiviruslar ushın qıyın keshiwi múmkin.

waqıt bombasi virusları (Time or Logic Bombs) - Bul viruslar arnawlı bir sáne yohud payıt kelgeninde yamasa paydalanıwshı tárepinen arnawlı bir háreket ámelge asırılǵanında jumısqa túsetuǵın viruslar bolıp tabıladı. Mısal ushın Kúlki kúninde (1 aprel) yamasa Jańa jılda kompyuteringizdagi maǵlıwmatlardı óshirip tastap sizge " sıylıq” usınıwı múmkin.