Ayemgi rim arxitekturasi. Rim imperiya arxitekturasi áyyemgi Rim arxitekturasınıń jetiskenlikleri

AYEMGI RIM ARXITEKTURASI.

JOBA

1. 
   AYEMGI RIM ARXITEKTURASI.
   
2. 
   RIM IMPERIYA ARXITEKTURASI
   
3. 
   Áyyemgi Rim arxitekturasınıń jetiskenlikleri
   

4
.Rim arxitekturasınıń rawajlanıw basqıshları

AYEMGI RIM ARXITEKTURASI.

Áyyemgi Rim arxitektorchiligi Apenin yarımatawlaridagi kipgina halqlar, atap aytqanda, etrusklar, keyin Rim basıp alǵan erler degi basqa halqlar arxitekturası tasirida rawaj taptı. Onıń ravnakiga, ásirese, grek arxitekturası kúshli tásir itkazdi. Lekin rimlikler izga halqlar arxitekturasın izlewtirib, irganib, onı dóretiwshilik boytdilar, sol arxitektura dástúrlerineni rawajlantirib, onıń jańa tipi hám kirinishlarini sham payda ettiler.

Rim degi tarihiy sharayat, social basqarıw princpı xarakteri arxitekturanıń ideologik yunalishini belgilewde mushim rol' iynadi. Rimde arxitektorlıq etakchi irinni iyeledi. Arxitektorlikda mámlekettiń kúsh - qudıretin jırlaw etildi. Rimlikler kipchilikkka miljallangan sawlatlı ımaratlar qurdilar. Bunday xarakter degi ımaratlar bul dáwir ushın jańalıq bildi. Arxitektorlikda rimliklerdiń akl-ziyrekligi ayqın kórinetuǵın bildi.

Bul arxitektorlıq etrusk hám grek arxitektorlıq kórkem óneri traditsiyalariga, bólekan áyyemgi SHarq arxitektorlıǵı kórkem óneri dástúrlriga tayanǵan sholda rawajlanǵan. Onı jańa usıllar menen boyitdilar. Ásirese, betondı ihtiro etiliwi hám ústin-tisin sistemasına jańa konstruktsiyalar kiritiliwi, qorǵan-saray, gúmbez hám qıysıq áywandıń erkin hám keń qillanilishi tek Rim arxitektorlıǵında emes, bálki jashon arxitektorlıq kórkem ónerinde sham shaqiqiy revolyutsiya bildi.

Bul sistema úlken keńislikdegi keńlikti yopa alatuǵın, hona ishinde úlken keńislikdegi keńlikti jaratıw múmkinshiligin beretuǵın arxitektorlıq kompozitsiyalarini payda etti. Áyyemgi Rim tarihi eramızdan aldınǵı vI ásirden baslanıp, jańa eraning v asrigacha bilgen dáwirdi ız ishine aladı. Eramızdan aldınǵı vI asrga kelip, Rim aristokratlari qul iyelewshilik R
espublikasına aylandı.

Ol Apenin yarım atawın jawlap alıw etip, Irta er háwizinde ız shukumronligini irnatgach, eramızdan aldınǵı II ásir irtalariga kelip, sol erdagi iri mámleketke aylandı. Basıp alınǵan erlerden baylıqlardı Rimge alıp keliniwi onıń gúlleniwinde mushim rol' iynadi, usınıń menen birge, krizistı sham tezlestirdi. Múlkshilik teńsizlik asdı, ekspluataciyanıń kusheytiwi bolsa kópshilik narazılıǵın keltirip shıǵardı. Ásirese, qullar qızg'oloni (bilar ishinde Spartak qızg'oloni ataqlı ) respublika dáwirdiń daǵdarısına júz tuta baslaǵanın bildirdi. Onıń irniga Rim imperatorlik dáwiri iyeledi. Bul dáwir eramızdan aldınǵı I ásir ohiridan jańa eraning 476 jılınasha dawam etdi.

Bul 540 jıl er. av. bilgen dáwirdi ız ishine aladı. Dástúriy Etruslar tipidagi sıyınıwhonalar qurıldı, injenerlik imaratları, jıllar, Kipriklar, akveduklar daslep olar primetiv formaǵa iye bilgen. Er. av. II ásir Rim Respublikası qurılısları tehnikasida úlken izgarishlar júz berdi. Betonnan islengen imaratlar dóretiw bildi. Arkali svodli konstruktsiyalar jedel rawajlanıwı baslandı. Arkali akveduklar, Kipriklar qurıla baslandı. Onıń proletlari anaǵurlım keń edi.

Atap aytqanda eki proletli Fabritsiya Kiprigi Tibr dáryasına qurılǵan Rim degi Kiprik er. av. 62 jılı bul bizgeshe saqlanıp kelgen. Arkasining proleti 24, 5 m ga teń. Fuqoro qurılısı salasında bul dáwir kelip, áyyemgi Rimde turar úylerdi qurılısı baslandı. Er. av. II ásir irtalarida bay turar úyleri payda boldı.

Buǵan mısal bilip, bul dáwir ushın saqlanıp qalǵan Pompeydagi úydi kirisiw múmkin, ol jaǵdayda na tek onsha úlken bilmagan shovli atrium. Onıń átirapında tiykarǵı turar honalar jaylasqan. SHám de atrium arqasında jaylasqan peristil onsha úlken bilmagan qara usutunlar menen iralgan. Bul dáwirde turar úyler kompozitsiyasi áywanlı etip tashkil etilgen. Bul áywanlar tábiyaat menen baylanısqan. Baylar ushın sánatli villalar qurıldı. Iri qul iyelewshiler ushın bunday úyler menen bir qatarda bir pútkil jarlılar turar úyleri rayonlar, trushobalar qurıldı. Bul trushobalarda eń elementar gigiena ushın sharayat yiq edi. SÓz tilegi menen járdem maydanları keń aldın sawda orayı bilgen maydanlar forumǵa izgartirilgan.

Rim arxitektorlıǵınıń iziga has tárepleri, onıń tiykarǵı tipleri Rim Respublikası dáwiridayoq kórinetuǵın bildi. Turaqlı urıs hám obalıq, grajdan urısları logikalıq jaqtan anıq tabılǵan monumental arxitektorlıq kompozitsiyalarida ız ańlatpasın taptı. Eramızdan aldınǵı vIII asirde islengen qorǵaw diywalları, mámlekettiń túrli bólimlerin tutastiruvchi tas tishalgan keń jıllardıń ápiwayı hám saldamlı kirinishlarida dáwir rushi hám qurıwı kórkem óneri xarakteri kirinadi.

Atap aytqanda, ataqlı Appiy jılı eramizǵa shekemddan aldınǵı 312 jılda qurılǵan. Bıyılǵı jılında Rim qishinlari sawashlarǵa barıwdı. Mustashkam Kiprik hám aspa suw kuvirlari (akveduklar) qurılǵan. Rimlikler áyyemgi Gretsiyaǵa hám basqa ellinistik mámleketlikler ústinen shukmron bila barǵan sayın olar kirgen ımaratlar kipaya bardı hám sáni kúshaydi. Eramızǵa shekemgi III-I ásirlerde qurılǵan sıyınıwhona shashar hám atız sarayları hám basqa ımaratlar ızlarınıń serhashamligi menen ajralıp turadı.

Rimlikler YUnon arxitektorlıǵınıń order sistemasın qabıl kildilar hám ız xızmetlerinde keń qilladilar. Rimlikler ushın eń bezewli korinf orderi ardaqlı orderga aylandı. YAngi kompozitsiya jáne de sánliroq quramalı kompozit orderini jarattılar. Bunnan tısqarı Rimlikler etruslardan toskan orderini aldılar, bul order ız korinisi tarepinen dar orderiga ihshasa sham lekin basqa rim orderlarida bilgeni sıyaqlı onıń sham tag stulı (pedistali) bar ekenligi, frizida metopa kiritilgenligi hám ústin uzagida konyulyuralarining yiqligi menen ajralıp turadı.