Ayemgi rim arxitekturasi. Rim imperiya arxitekturasi áyyemgi Rim arxitekturasınıń jetiskenlikleri

RIM IMPERIYA ARXITEKTURASI.
Rim imperiyasining birinshi imperatori Oktavian Avgust shukumronlik etken jıllar (meloddan aldınǵı 27 jıl melodiy 14 jıllar ) kórkem óner hám mádeniyat shaqiqiy rawajlanǵan basqıshı bildi. Rim mámleketiniń altın asri shisoblangan. Bul dáwirinde teoretik arxitektor vitruviy, tarihchi, Liviy tarihchi shayırlar vergiliy hám Goratsiylar dóretiwshilik etdiler. Jámiyetlik hám basqarıw ımaratlar kiplab qurıldı. Ásirese, Rimde qurılıs saldamlı tús aldı.

Tarihchilar bul dáwirde imperatorning hizmatini tarif'lab «Avgust Rimdi gerbishten qurılǵan sholda alıp, onı marmarga qaldırdi»,- dep jazǵan edi. SHaqıyqatlıqtan sham bul dáwir sánatli ımaratları elegant ústinleri, qolonnalari toq-áywanlı hám gúmbezli ımaratları fantanları suw háwizleri, jasıl tábiyaat qıyınında aloshida tovlanib, onı jáne de kirkam hám sántli kirsatar edi. Bizgeshe búlginshiliklerde etip kelgen ımaratlardıń qaldıqları elege shekemge shekem izining salawatı hám danıqlılıǵı menen tańlanıwlantıradı.

Rim arxitektorlıǵında I ásirdiń ohiri hám II ásir baslarında arxitektorlıq komplekslerin kip qabatlı ımaratlar payda boldı. YUliy, YUliylar, Flaviylar hám Sever sıyaqlı imperatorlar dáwirinde qurılǵan qoyatda úlken saraylar jeńis ústinleri, sol dáwir qoyasini badiyan ańlatiwshı estelikler retinde xarakterli bolıp tabıladı. Arxitektorlıq imaratlarınan 81 jılda qurılǵan Tit jeńis dárwazası bolıp tabıladı. Keyin Septimiy Sever hám Konstantinlarga sham atab sonday jeńis dárwazalar qurılǵan. Oraylıq maydanlar arxitekturası bayıwı menen birgeler iri imaratlar kurilishi forumǵa mámleket áhmiyeti berildi. Rim arxitekturasınıń keyingi respublika dáwiri imperiya dáwiri arxitekturasına itish dáwiri bilip shisoblanali.

Eń iri jámáát imaratları bayramlıq xarakterge iye bilgen. TSezar' forumı sham diktatordı maqtaw etiwge arnalǵan. SHu maqsette atap aytqanda saltanatli simmetriya iqiga bolsa kompozitsiya. YUqorida jaylasqan forum ishkerisidagi sıyınıwhonadan ibarat. Respublika arxitekturası jetiskenliklerin basholashda sonı búydew kerekke, ol realistik xarakterge iye. Imaratlardı jańa formaları jańa tehnikasi, Rimnen imperiya dáwirine miyraslar bilip qalǵan.

SÓz tilegi menen járdemdiń oraylıq maydanları forumı ásirese sándor bilgen. Rimdiń tiykarǵı yullari sol forumnan baslanǵan onıń orayında háykeller monumental ústinler irnatilgan. Forum ishinde imperator Troyan forumı aloshida ajralıp turadı. Onı arxitektor Appalador 107-113 jıllarda qurdirgan. Bul forumdıń maydanı 116 h95 metrlik tirtburchakni shólkemlesken. Irtasida 27 metrli ústin jaylasqan. Áyyemgi Rimdiń eń úlken ımaratlarınan biri Kolizey Amfitetri bolıp tabıladı. Kolizieey úlken aval formasında bilip, onıń diametrleri 188 h156 m ni quraydı. Diywallardıń bálentligi bolsa 48, 5 metrdi quraydı. Gladiatorlar jangi ushın miljallangan bul apparatqa bir waqtıniń izida 55 mıń tamashagóy kirey alǵan. Rim arxitektorlıǵınıń taǵı mushim esteliklerinen biri Panteon sıyınıwhonasi shisoblanadi.

Arxitektor Appalador Damashqiy tárepinen 118 -125 jıllarda qurılǵan bul jay áyyemgi dúnyanıń eń úlken gúmbezli jayı bilip, ol jaǵdayda Rim arxitektorlıǵınıń jetiskenlikleri ayqın kizga taslanadı. Bınanı sırtqı kirinishi ápiwayı onıń old tárepin qızıl granitten islengen korinf ústinli bosaǵa bezab turadı. En diywalları bezewsiz. Ansincha inter'er bezetilishiga aloshida itibar berilgen.

Poliga marmar etqizilgan, diywalları bolsa eki yarusli bilip, birnchi yarusdagi tereń tokchalarda rimlikler ıqtıqat etken hayal qudaylardıń háykelleri qiyilgan. Ekinshi yarus bolsa reńli marmardan islengen pilyastrlar (diywal daǵı ústin forması ) menen, bilip shıǵılǵan. Bınanıń tóbe bólegi badiy sheshimi sham dıqqatqa iye. Gúmbez astı maydanında tirtburchak formasındaǵı tereńsheler (kessonlar) joqarıǵa qaray kishreyip baradı.

Bul ız gezeginde keńislikdegi keńlik tassurotini asırwǵa hizmat etedi. Tamashagóy názerinde gúmbez astı keńligi úlken hám sheksiz bilip tuyuladi. Gúmbezdiń joqarı bóleginde qaldırilgan diemtri 9 m bilgen «Panteon kizi» dep atalǵan tuynuk honanin jaqtılandıriw menen birge keńlik tassurotini jáne de asırıp, hona ishine tantanovorlik hám sántlilik bahsh etedi. Rim arxitektorlıǵında payda bilgen jańa tipdagi ımaratlardan biri termlar bolıp tabıladı.

Imperator Karakala dáwirindegi term (2211-216 jıllarda qurılǵan ásirese úlken sánatli bilgen. 11 gektr erni iyelegen bul saray dem alıw hám kingil ashıw ushın miljallangan. Rim arxitektorlıǵınıń singgi arxitektorlıǵı rim forumındaǵı Maksensi bazilikasi bolıp tabıladı. 306 -312 jıllarda qurılǵan bul jay áyyemgi dáwirdiń eń úlken fuqorolik arxitektorlıǵı úlgisi bolıp tabıladı. Túrli siyasiy jıynalıslar itkazish sawda-satıq jumısların aparıw ushın miljallangan bul jay ishkerinen úsh nefga (bólimlerge bilinadi).