& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti


Download 1.82 Mb.
bet63/231
Sana11.01.2023
Hajmi1.82 Mb.
#1087998
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   231
Bog'liq
Қаракалпак тили китап

&Kelbetliktiw ga`pte anιqlawιsh bolιp keliwi.
Kelbetlikler zattιn` belgisin an`latadι,ga`pte Qanday?Qaysι?degen sorawlarg`a juwap berip,anιqlawιsh boladι.Anιqlawιsh o`zi an`latatug`ιn ag`zanιn` aldιnda keledi.Mιsalι:Apam qιzιl (qanday?)ko`ylek satιp aldι.Qalada biyik(qanday?)jaylar bar.Men keshegi (qaysι?) tap-tapsιrmanι orιnladιm.Qιzιl,biyik,keshegi-anιqlawιsh.
Kelbetlik so`zler ga`ptin` keyninde kelip,qanday?qaysι?sorawlarιna juwap berse,bayanlawιsh xιzmetinde qollanιladι.Zattιn` (baslawιshtιn`) qanday ekenligin bildiredi.Mιsalι:Onιn`qa`lemi qιzιl.Aspan ashιq.Dalan`lιq jap-jasιleOl qarιwlι.Bunda:qιzιl,ashιqjap-jasιl,qarιwlι so`zleri qanday? degen sorawg`a juwap berip,zattιn`ha`r qιylι belgilerin,ga`pte baslawιshtιn` qanday ekenligin bayanlap tur. Demek mιsallarda kelbetlikler bayanlawιsh xιzmetinde eken.
& Feyil
Adam yamasa basqa bir zatlardιn`, qublιslardιn` is ha`reketin bildiretug`ιn so`z shaqabιna feyil dep ataladι.
Feyil ne qιldι?neisledi?ne qιlιp atιr?ne islep atιr?degen sorawlarg`a juwap beredi.Mιs:Ol oqιdι(ne qιldι)
Feyiller da`reje, meyil, ma`ha`l, bet-san qosιmtalarι menen o`zgeredi, bolιmlι, bolιmsιz ma`nilerge iye boladι.
Feyiller ga`pte, tiykarιnan, bayanlawιsh xιzmetin atqaradι..
Feyildin` betleniwi.
Feyil so`zler u`sh bette,birlik ha`m ko`plik sanlarda qollanιladι.Feyil so`zlerge betlik jalg`awlarι jalg`aniwι arqalι is-ha`rekettin`Kimge?Nege?yag`nιy qaysι betke tiyisli ekenligin bildiredi.1-bette is-ha`reket aytιwshιnιn` o`zine, 2-bette tιn`lawshιg`a,3-bette basqa birewge tiyisli boladι. Men kinog`a`a bardιm (1-bet,birlik san,is-ha`reket so`ylep turg`an adamnιn` o`zine tiyisli).Sen kinog`a bardιn` (2-bet,birlik san,is-ha`reket tιn`lawshιg`a tiyisli).Ol kinog`a bardι (3-bet,birlik san,is-ha`reket basqa adamg`a tiyisls).Feyil so`zlerdin` birlik ha`m ko`plik sanlarda u`shbette o`zine ta`n betlik jalg`awlarι boladι.Olardιn` sol betlik jalg`awlarι menen o`zgeriwi feyildiw betleniwi dep ataladι.
Feyil so`zlerge de betlik jalg`awlarι so`z tu`birlerinin` juwan yaki jin`ishke buwιnlι bolιp keliwine qaray jalg`anadι:baramιz-kelemiz,bardιq-keldik ha`m t.b.


Is ha`rekettin` bolιw-bolmaw jag`ιnan feyil so`zler bolιmlι ha`m bolιmsιz bolιp ekige bo`linedi.

Download 1.82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   231




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling