& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

A)Soraw-juwaplarda qos noqat qoyιladι:
Soraw: ha`r ku`ni jazιw kerek pe?
Juwap:Meyli bir saat bolsιn,meyli eki saat bolsιn,o`zin`izdi ha`r ku`ni jazιw stolιnda otιrιwg`a ha`m jumιs islewge a`detlendirin`iz.
B) bayan etilip kiyatιrg`an pikirge qosιmsha tu`sinik,eskertiw jasag`anda,an`latιwdan keyin qos noqat qoyιladι.
An`latιw:Qarsιlas ma`nili dizbekli qospa ga`pler joqarιda atalg`an da`nekerlerden basqa,tek,tek g`ana,a`tten` ha`m t.b.sιyaqlι da`nekerlik xιzmettegi ko`mekshi so`zler arqalι da baylanιsadι:
1.Gerbish to`selgen bul jaydιn` aynasι joq,tek g`ana maylι qag`az jabιstιrιlg`an to`bedegi tu`n`likten qurttay jarιq tu`sip turadι.
2Negizinde maydan iyeleri chempionlarg`a ta`n oyιn ko`rsete alg`an edi,a`tten` a`wmet bul saparι olarg`a qιya baqpadι.
&Irkilis belgileri.
Irkilis belgileri tu`sinigi til biliminde punktuatsiya dep te ataladι.Punktuatsiya degen s%z latιnsha punktum-«noqat»degen so`zinen qa`liplesken termin.Punktuatsiya so`zi»irkilis belgileri»-degen tu`sinikti an`latιw menen birge ol irkilis belgilerin qollagιwqa`delerinin` jιynag`ι,solar haqqιnda til biliminin` ayrιqsha bir tarawι degen tu`siniklerdi de bildiredi.
Ha`ripler jazιwdιn` tiykarg`ι qurallarι bolιwι menen birge irkilis belgileri de olarg`a qosιmsha jazba qurallarι qurallarι xιzmetin atqaradι.Awιzeki so`ylewde(intonatsiya latιnsha intono-«qattι aytιw» degendi an`latadι)qanday a`hmiyetke iye bolsa,oy-pikirdi jazba tu`rde durιs ha`m tu`sinikli etip bayanlawda irkilis belgilerinin` de a`hmiyeti og`ada u`lken.Punktuatsiya menen intonatsiya baylanιslι boladι.Sebebi jazιwda jumsalatug`ιn irkilis belgileri awιzsha so`ylewde sog`an sa`ykes aytιlιwι boyιnsha intonatsiyalιq o`zgesheliklerine iye boladι.Ma`selen,u`tirden keyin qιsqaraq,noqattan keyin(eger de son`ιnda ja`ne ga`p kelse)uzag`ιraq pauza islenedi.Soraw belgisi qoyιlg`an soraw ga`p,u`ndew belgisi qoyιlg`an u`ndew ga`p,noqat qoyιlg`an xabar ga`p intonatsiyasι jag`ιnanayrιlιp turadι.
Durιs jazιw qa`delerinin` jιynag`ι imla dep ataladι degen anιqlama tolιqtιrιwdι talap etedi.Sebebi punktuatsiyada durιs jazιw qa`delerinin` jιynag`ι bolιp sanaladι.Irkilis belgileri qoyιlmag`an jazιwda durιs tu`siniw qιyιn.Sonlιqtan imla ha`m punktuatsiya durιs jazιw qa`delerinin` jιynag`ι degen anιqlama tolιg`ιraq boladι.
Irkilis belgileri de ha`ripler sιyaqlι jazba tan`balar arqalι an`latadι.Biraq olar atqaratug`ιn xιzmeti ha`m jumsalatug`ιn orιnlarι jag`ιnan ayιrιlιp turadι.Ha`ripler fonetikalιq birlik retinde so`z qurιlιsιndag`ι dara seslerdi an`lata otιrιp,olar leksikalogiya ha`m morfologiya menen baylanιslι boladι.Al irkilis belgileri ha`rip sιyaqlι so`zde emes,ga`p ishinde so`z benen so`zdin` aralιg`ιnda jumsaladι.Ga`plerdin` qanday bo`leklerden turatug`ιnlιg`ι,olardιn` qanday intonatsiya menen aytιlatug`ιnlιg`ι irkilis belgileri arqalι an`latιladι.Sonlιqtan da punktuatsiya til biliminin` sintaksis tarawι menen baylanιslι boladι.
&Qaraqalpaq tilinde irkilis belgilerinin` qa`liplesiwi .
Jazιwda payda bolιwι menen birge birden irkilis belgileri de payda bolg`an emes.Irkilis belgilerinin` payda bolιwι jazιwdιn` rawajlanιwιnιn` keyingi da`wirlerine tuwra keledi.Bul,a`sirese kitap basιw islerinin` payda bolιwι menen ken` qollanιladι.Irkilis belgilerinen paydalanιw jazιwda tag`ι da jetilistirdi.Jazιu`dιn` rawajlanιw mengen irkilis belgilerinin` sanι da,atqaratug`ιn xιzmeti de o`sti.
Ha`zirgi ko`pshilik tillerde irkilis belgileri internatsional sιpatqa iye boladι.Qaraqalpaq jazba tilinde jumsalatug`ιn irkilis belgilerinin` basqa ko`pshilik tillerdegiden aytarlιqtay o`zgesheligi joq.Qaraqalpaq tilinin` punktuatsiyalιq qa`delerinin` payda bolιwι menen qa`liplesiwi son`g`ι da`wirge tuwra keledi.Sebebi jazιw ha`m baspa islerinin` en jayιwι o`tken a`sirdin` jigirmalanshι jιllarιna sa`ykes keledi.Qaraqalpaq tilinde gazeta,jurnallar mektep sabaqlarιnιn` baspadan shιg`arιla baslawι jazιwdιn`,onιn`bir ko`rinisi bolg`an irkilis belgilerinin` ken`nen qollanιlιwιna alιp keledi.Qaraqalpaq tilinde irkilis belgilerinin` qurιlιsι ha`m xιzmeti jag`ιnan jetilisiwi kirill grafikasι tiykarιndag`ι jazιwdιn` qabιl etiliwi menen baylanιslι boldι.Qaraqalpaq jazιwι kirill jazιwιna o`tiwi menen birge,kirill a`lipbesindegi ha`riplerge qosιmsha qaraqalpaq tilinin` o`zinshelik o`zgesheliklerine baylanιslι seslerdi an`latatug`ιn qosιmsha tan`balar da qabιl etilgen bolsa,kirill jazιwιnda jumsalatug`ιn irkilis belgileri o`zgerissiz sol kirill jazιwιnda jumsalatug`ιn irkilis belgileri o`zgerissiz sol kirill jazιwιndag`ι ma`nisi ha`m xιzmeti saqlang`an halιnda qabιl etildi.Bul da`stu`r latιn jazιwιna o`tkende de tolιq saqlanιp qaladι.