0 ‘lchash natijasi

Bilvosita o‘lchash deb oichash natijasi oichanayotgan kattalik bilan m aium munosabat yordamida bogiangan kattaliklarni bevosita oichashga asosan olinadigan oichashga aytiladi. Bilvosita oichash tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega:


Qbu = № , Q 2 , ~ , Q L ) О -3)
bu yerda, Qm — oichanayotgan kattalikning izlangan qiymati; Q{, Qv ..., Q")ev —
bevosita oichanadigan kattaliklarning son qiymatlari.
Bilvosita oichashga o‘tkazgichning solishtirma elektr qarshiligini uning qarshiligi, uzunligi va ko‘ndalang kesim yuzasi bo‘yicha topish; modda zichligini uning massasi va hajmini oichash natijasi bo‘yicha topish va boshqalar misol b o ia oladi. Bilvosita oichashlar bevosita oichashlarning iloji b o im ag an ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilishda keng qoilanadi.

Birlashtirib o‘lchash bir nechta bir nomli kattaliklarni bir vaqtda oichashdan iborat bo‘lib, unda izlangan kattaliklaming qiymatlari bevosita
o ‘lchashda hosil qilingan tenglamalar tizimidan topiladi.
Bir vaqtda ikki yoki bir nechta nomdagi turli kattaliklarni va ular orasidagi funksional munosabatlarni topish uchun olib borilgan o‘lchashlar qo‘shma o ‘lchash deyiladi. Jumladan, o ‘lchash rezistorining 20°C dagi elektr qarshiligi va harorat koeffitsiyentlari uning qarshiligini turli harorat- larda bevosita o‘lchash m a’lumotlari bo ‘yicha topiladi.
0 ‘lchashlar yana mutlaq va nisbiy oMchashlarga boiinadi.
Bir yoki bir nechta asosiy kattaliklarni fizik konstantalar qiymatlaridan foydalanib yoki foydalanmasdan bevosita oichash mutlaq о ‘Ichash deb ataladi. Masalan, shtangensirkul yordamida bajarilgan oichashlar mutlaq oichashdir, chunki unda oichanayotgan kattalik qiymati bevosita olinadi.
Biror kattalikning shu ismli birlik vazifasini bajarayotgan kattalikka nisbatini oichash yoki kattalikni shu ismli birlik kattaligi deb qabul qilingan kattalik bo‘yicha oichash nisbiy o ‘lchash deb ataladi. Masalan, haroratni termoelektr effektdan foydalanishga asoslangan oichash yoki massani tor- tish usuli bilan, ya’ni massaga mutanosib b o ig a n og‘irlik kuchidan foydalanish usuli bilan oichash nisbiy oichashdan iborat. Nisbiy oichash- dan katta aniqlik zarur boigan hollarda foydalaniladi.
O ich ash la r o ic h ash asosini aniqlab beradigan fizik hodisalarga asoslanib olib boriladi. Masalan, moddaning kengayishi bo‘yicha haroratni oichash, muvozanatlashtiruvchi suyuqlik ustunining ko‘tarilishi bo ‘yicha siyraklanish (vakuum)ni o ich ash . O ichashning biror asosini amalga oshirish uchun turli texnik vositalar qoilaniladi. Oichashlarda qoilani- ladigan va normallashgan metrologik xossalarga ega boigan texnik vositalar 0 ‘lchash vositasi deyiladi. O ichash asosi va vositasini belgilab beradigan usullar majmuyi o ichash usuli deyiladi.
Oichashlarda bevosita baholash, differensial, oichov bilan taqqoslash va nol (kompensatsion) usullar keng tarqalgan.