0. topshiriq 1- inson organizmida mineral moddalarning ahamiyati

10.1 topshiriq

1- inson organizmida mineral moddalarning ahamiyati

2-makroelementlar

3-mikroelementlar

4-texnologik ishlovlarni oziq ovqat maxsulotlari tarkibidagi mineral moddalarning o`zgarishi

1. 
   Tirik organizm tarkibidagi organik moddalar tarkibiga ko'pgina mineral moddalar, ionlar, kompleks birikmalar kiradi.Mineral moddalarni miqdoriga qarab ular makro- va mikro-elementlarga bo'linadi.Agar organizmda mineral moddalarning miqdori 10-2%, ko'p bo'lsa, ular makroelementlar hisoblanadi. Mikroelementlarni miqdori 10-3 -10-5 % ni tashkil etadi. Agar mineral moddalarni miqdori 10-5 % kam bo'lsa ular ul¬tra-mikroelementlar deyiladi. Makroelementlarga kaliy, natriy, kal`tsiy, magniy, fosfor, xlor va oltingugurt kiradi. Ularni miqdori 100 g mahsulot tarkibida bir necha un va yuz milligramm miqdorida bo'ladi.
   

Mikroelementlar organizmda bir necha mkgdan bir necha 100 mkg miqdorida bo'ladi. Mikroelementlar shartli ravishda 2 ta guruhga bo'linadi: absolyut yoki hayotiy zarur (kobal`t, temir, mis, rux, marganets, yod, brom, ftor) va ehte'moliy zaruriy (alyuminiy, strontsiy, molibden, se¬len, nikel`, vanadiy va boshkalar). Hayotiy zarur mikroelementlarshunday moddalarki, ular yetishmaganda organizmni normal hayot-faoliyati buziladi.Insonni oziqlanishida eng tanqis mineral moddalarga kal`tsiy va temir, ortikchasiga natriy va fosfor kiradi.

Sa …………. Skeletni rivojlanishini sekinlashtiradi.

Mg …………. Muskullarni faoliyatini buzadi.

Fe………..…. Anemiya kasalligini vujudga keltiradi.

Zn…………… Terini zararlaydi, o'sishni susaytiradi.

I .....................Qalqon bezini faoliyatini buzadi

2. 
   Kalsiy. Tish va suyakni asosiy koponenti hisoblanadi. Bokimyoviy va fizoilogik jarayonlarni
   

ketishida muhim rol` uynaydi.

Katta yoshdagi insonlar kuniga 800 mg, bolalar va o'smirlar 1000 mg iste'mol qiladi.Kasiyni manbaiga sut va sut mahsulotlari, pishloq (100 g da 100-1000 mg), ko'k piyoz, petrushka, loviya hisoblanadi.Magniy. Bu element fermentlarni faollashuvida muhim rol` o'ynaydi. Nerv sistemasini va yurak muskullari faoliyatini yaxshilaydi.

Kunida 200-300 mg iste'mol qilinadi. Asosan o'simlik xom ashyolari magniyga boy.Kaliy. 90% kaliy hujayra ichida uchraydi. Nerv impul`slarini uzatishda qatnashadi. Suv-tuz almashuvini boshqaradi.Kundalik talab 2000— 4000 mg ni tashkil etadi. Kaliy tanqisligi yurak-qon tomiri faoliyatiga buzilishiga olib keladi.Kaliyga boy manbalarga, o'rik, uzum, dengiz karami, loviya, noxot, kartoshka sabzovot-mevalar kiradi (100-600 mg/100 g mahsulotda).Natriy. Inson organizmini hamma organlarida va suyuqliklarida bo'ladi. Osmotik bosimni saqlashda nerv impul`slarini uzatishda ishtirok etadi. Oshqozon fermentlarifaolligini oshiradi.Fosfor. Fosfor hamma organizm to'qimasi tarkibiga kiradi. Organizmda ketadigasintez va gidroliz jarayonlarida muhim ahamiyatga ega.Kundalik talab 1200 mg. Hayvondan olinadigan mahsulotlarda uni miqdori yuqori.Oltingugurt. Bu modda oqsil tarkibiga kiradi. Oqsil almashuvida muhim ahamiyatga ega. Uni miqdori oqsil miqdoriga to'g'ri proportsional. Kundalik talab kuniga 400—600 mgXlor. Fermentlarni aktivlaydi, oshkazon suyuqligi hosil kiladi, plazma shakllanadi, Kundalik talab 5000 mg. Organizmga osh tuzi ko'rinishda tushadi.

3. 
   Mikroelementlar Temir. Bu element oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarida ishtirok etib nafas olishni ta'minlovchi birikmalar biosintezida ishtirok etadi.
   

Organizmda temirni yetishmasligi anemiyani boshqa bir necha kasalliklarni rivojlantiradi.Talab kuniga 14 mg. Yuqori darajada maydalangan unda uni miqdori kam bo'ladi. Temirni yengil

o'zlashtiriladigan formasi go'shtli mahsulotlarda, jigarda, tuxum sariyog'da ko'p bo'ladi (2000 mg/100 g mahsulotda).Mis. Mis oqsillar bilan birikkan xolda bo'ladi. Ko'pgina fermentlarni aktivatori hisoblanadi.Kundalik talab 2 mg. Jigarda, tuxum sarig'ida va ko'katlarda ko'p bo'ladi. Yod. Yod tiroksin garmonlarini sintezida muhim ahamiyatga ega. Yod yetishmasa buqoq kasalligini vujudga keltiradi.Kundalik talab 100-150mkg. OOM (4-15 mkg%), dengiz balig'ida 50 mkg/100 g, treska jigarida 800, dengiz karamida— 50 mkg dan 70 000 mkg/100 g. gacha bo'ladi. Mahsulotga issiklik bilan ishlov berilganda 30-60% yo'qoladi.Yer usti o'simliklarida 10-100 marta kam bo'ladi. Shuning uchun 1tuz tarkibiga 25 mg qo'shiladi.Ftor. Ftor yetishmasa tish kasalligi rivojlanadi. Ortiqcha miqdori ham tishda yig'iladi va tish rangini o'zgartiradi. Kundalik talab kattalar uchun 0,2 - 3,1 mg, yosh bolalar uchun kuniga 0,5 mg.Xrom. Bu element uglevod va lipid almashunuvida muhim ahamiyatga ega. Pivo achitqisi va jigar bu elementga boy (10—80 mkg/100 g).Marganets. Marganetsga bo'lgan kundalik talab insonning har kg og'irligi uchun 0,2-0,3 mg ni tashkil qiladi. Marganets eng ko'p klyukva va choyda, undan kamroq miqdorda kashtan, kakao, sabzavot va mevalarda (100-200 mkg/100 g) bo'ladi.