0 ‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va 0 ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi m. K. Mirzayev tumanni rejalashtirish
belgilari klassifikatsiyasini hisobga olgan holda am alga o sh irilm o g ‘ i
Download 38.92 Kb. Pdf ko'rish
|
|
belgilari klassifikatsiyasini hisobga olgan holda am alga o sh irilm o g ‘ i kerak: - aholi joylariaro, aholi joylari tizim i shakllanishi jarayonida tuzilayotgan, 1 ,5 -2 soat transport etarliligida joy la sh g a n va tugallangan tarhiy-rekreatsion tuzilm adan iborat; - shahardan tashqaridagilar uchun alohida shaharlar va shahar aglom eratsiyalari ah olisin in g dam olish joylariga boMgan ehtiyojini qondirishga qaratilgan; - shaharliklar (shahar yaqinidagilar) uchun, dam o lish kunida dam o lish funksiyasini bajaruvchi va shahar «ostonasi»da joylash gan . Qisqa muddatli dam olish qismlarini loyihalashda quyidagi om illarni h isob ga o lish lozim : - shaharning kattaligi va uning xalq x o ‘jalik profili (aholining shahardan tashqari dam olish jo ylariga b o ‘lgan ehtiyojini h isob ga olishda: o ‘rta va katta shaharlar uchun shahar ah olisin in g 17-25% , katta va yirik shaharlar uchun 2 3 -4 2 % ); - dam olish q ism ining shahar y o k i aglom eratsiya rekreatsion tizim in in g qurilmalari va elem entlariga nisbatan jo y la sh ish i (qisqa m uddatli dam o lish qism larining ob od on ch ilik darajasi shahar m arkaziy b o g ‘ larining ob od on ch ilik darajasiga m os boMishi kerak); - transport yetarliligi sharoitlari (dam oluvchilarning 80% shahar yaqinidagi qism lar 1,5 soatdan kam transport yetarliligida qatnaydi, 60% i 1 ,5 -2 soat transport yetarliligida tumanlarga qatnaydi). Tum anni rejalashtirish loyihalarida qisqa m uddatli dam olish qism lari tarkibida um um iy ovqatlanish, savdo, m adaniy-tarbiyaviy tadbirlar, fizkultura va sport, birlam chi tibbiyot yordam i markazlari y o k i m uassasalarini k o ‘zda tutm oq lozim . R ekreatsion tuzilm alar tarhiy tarkibining a so siy elem entlari sifatida shuningdek, om m aviy dam olish tumanlari va qism larining x o ‘ja lik va m adaniy-m aishiy xizm at k o ‘rsatish markazlarini k o ‘rib chiqm oq kerak, bularga yuqoridagi funksiyalarni bajarishga etarli asoslari b o ‘lgan aholi joylari kiradi. Bunda sogM omlashtirish profilidagi tumanlar m arkazlarining xizm at k o ‘rsatish radiuslari 2 0 - 3 0 km , yirik dam olish qism lari m arkazalarining xizm at k o ‘rsatish radiuslari 5 - 1 0 km , dam olish kom plekslari va sanatoriya-kurort m uassasalarining xizm at k o ‘rsatish radiuslari 1 -2 km ni tashkil etadi. Tum anni rejalashtirish loyihasida o m m aviy dam olish n i hududiy tashkil etish 32-33-rasm lard a keltirilgan. 101 32- rasm. Rekreatsion m arkazlarni tarhiy tashkil etish: 1-eng yirik shahar (500 mingdan ortiq ahuli); 2-yirik shahar (250- 500 ming aholi); 3-o'rta shaharlar (50-100 ming aholi); 4-kichik shaharlar (aholisi 50 mingdan kam); 5-temir yo'llar; 6 -bosh avtomobil yo ‘llari; 7-loyihaviy davrda shakllanadigan rekreatsion lumanlar tashkiliy-xojalik markazlari; 8 -loyihaviy davrdan key in shakllanadigait rekreatsion tumanlar tashkiliy-xojalik markazlari; 9 -o ‘rganish turizm markazlari; 10-rekreatsion ahamiyatdagi avtoyoilar; 1 1 -yirik va eng yirik shaharlar transport yetarliligi bir soatlik izoxranasi; 12 -yirik va eng yirik shaharlar transport yetarliligi ikki soatlik izoxronasi; 13-14- qisqa muddatli dam olish; 15-bolalar- ning uzoq muddatli dam olishi; 16-kattalarning uzoq muddatli dam olishi; 1 7-loyihaviy davrdan keyin o'zlashtiriladigan rekratsion hududlar; 18-qo ‘riqlanadigan tabiiy landshaftlar. 102 33-rasm . Dam olish qismlarining tarhiy tizimlari: a-cluziqli; b-to'plamli; v-chuqur-to'plamli. I-dengiz qirg'og'i; 2 -hi- moyci o'simliklari; 3-mavjud aholi joylari; 4-yangi dam olish posyol- kalari;5-avtomobil yo 'llari; 6 -parklcir; 7-o 'rmon praklari; 8 -0 'rmon- lar; 9-plyajlar; 10-dam olish qismlari chegaralari; ll-m axsus qishloq x o ja lik erlari; 12 -xizmat qiluvchi personal yashaydigan posyolkalar. 103 Nazorat uchun savollar 1. R ek reatsiya nim a? 2. T um anni rejalashtirish tu zilm a va loyihalarida rekreatsiya m asalalari qanday yortiladi? 3 . R ekreatsion tum anlar turlari. 4 . Ix tiso sla sh g a n tum anlar turlari. 5. Q isq a m uddatli dam o lish n i tashkil etish tam oyillari. 5.4. Hududni me’moriy-estetik tashkil etish H ududni tarhiy tashkil etish n in g m uhim tom onlaridan biri - uni me'moriy-estetik tashkil etishdir. U inson ya sh a y d ig a n m uhitning e stetik jih atlarin i saqlash va y a x sh ila sh g a qaratilgandir. T um anni. rejalashtirish tuzilm alarida m e ’m oriy-estetik tashkil etish m uam m olari anchagina katta hududlar aniqlanadi: m uhim transport kom m unikatsiyalaridan k o ‘rish qism lari; q o ‘riqlash y o k i rek u ltivatsiya q ilish n i talab etayotgan landshaftlar; bu hududlarning m e ’m o riy -estetik tashkil etish y o ‘nalishi aniqlanadi. T um anni rejalashtirish loyihalarida hududlar landshaftlarning jozibaliligi va xilma-xilligi ham da u lam i tom osh a q ilish sharoitlariga k o ‘ra boM inadilar. Bu hududlarni m e ’m oriy-landshaft qism larga b o ‘lish , landshaft havzalari chegaralarini aniqlash, k o m p o zitsio n o ‘q va dom inantlarni b elg ila sh , tum anning um u m iy m e ’m oriy-landshaft •tarkibini aniqlash va shu asosd a atrof-m uhitning estetik sifatlarini saq lash va y a x sh ila sh n i ta ’m in lo v ch i tadbirlar a so siy y o ‘n alishini b e lg ila sh im k on in i beradi. Landshafitlarni estetik ta ’sirining o ‘z ig a x o slig i va in ten siv lig i turli x il usullarda bah olan ish i mum kin: - tabiiy muhitni inson tomonidan o'zgartirish darajasi bo'yicha (yirik shaharlarning tipik shahar landshafti; q ish loq va tabiiy elem en tlar q o ‘shilgan shahar landshafti; shahar elem entlari q o ‘shilgan q ish lo q va tab iiy landshaftlar; tabiiy elem en tlar q o ‘shilgan q ish loq landshafti; q ish loq y o k i rekreatsiya elem entlari q o ‘sh ilgan tabiiy landshaftlar; in son n in g sezilarli ta’siri izlarisiz tabiiy landshaftlar); - bir xillik darajasi bo'yicha (m on oton - bir x il, kam ifod ali, landshaft turi - siyrak o ‘rm on, c h o ‘l va boshqalar; jo z ib a li - landshaft turli kom p on en tlarin in g estetik to ‘laqonli u y g ‘unligi; xaotik - turli 104 x illar bilan tartib siz t o ‘ lib toshgan; la n d sh a ftn in g estetik k a m ifodali turi - b ed len d ); - mutaxassislcir ekspert bahosi bo 'yicha va sotsiologik tadqiqotlar natijasi bo'yicha estetik q im m a ti b o 'y i c h a (ulkan, kam u c h ra y d ig a n , j o z ib a li, k a m jo z ib a li, j o z ib a s iz . buziigan); - asosiy landshaft tashkil etuvchi omillarning xususiyatlari va uyg'unlashuv soniga ko'ra (jozibali o ‘rm oniar, ifodali relef, suv h av zalari va suv y o ‘llari estetik ifodali m e ’m o riy o b y e k t yoki p a n o r a m a la rn i h is o b g a olg an holda). L a n d s h a ft tashkil etuvchi o m illa rn in g x u su siy a tla rig a va u y g 'u n l a s h u v so n ig a k o ‘ra h u d u d n in g estetik q im m a ti q u y id a g ila rg a boMinishi m u m k in : - b a rc h a lan d sh aft o m illa rin in g - jo z ib a li o ‘rm o n lar, ifodali relef, suv h av z a la ri va suv ta rm o q lari; ifodali m e ’m o riy o b y e k tla r va p a n o r a m a la rn in g u y g ‘unligi; - ikkita o m iln in g - r e le f va o ‘rm on, suv havzalari y o k i tarm o q lari va o ‘rm o n lar, ifodali m e ’m o riy o b y e k tla r va p a n o ra m a la rn in g o ‘rm o n la r yo k i suv havzalari va ta rm o q la ri bilan u y g ‘unligi; - q a n d a y d ir bitta o m iln in g -- o ‘rm o n lar, relef, suv havzalari va ta rm o q la ri, ifodali m e ’m oriy p a n o r a m a la rn in g m avjudligi; - estetik jihatdan qulay landshaft omillarining yo'qligi - tekis relefli, o ‘r m o n s iz h a m d a suv havzalari va tarm o q la rid a n u zoqda j o y l a s h g a n h u d u d lar. B u n d a y b o ‘linish q im m a ti turli darajali la n d sh aftlarn in g nisbiy kattaligi b o ‘y ic h a (u m u m iy m a y d o n g a nisb atan % hiso b id a) a lo h id a r a q o b a td o s h m a y d o n la rn i estetik m e z o n a so sid a solishtirish im konini beradi. L aridshaftlarni estetik b ah o lash n i ularni t o m o s h a qilisli s h a ro itlarisiz o ‘tkazib b o ‘lmaydi. B u n d a o m m a n in g n a z a rig a nisb atan ko^proq tu s h a d ig a n h u d u d la r a lo h id a qiziqish t u g ‘diradi. B u odatda, aholi j o y la r i tizim larin in g m a rk a z -s h a h a rla rig a va en g m u h im tra n sp o rt m a g is tra lla rig a h a m d a b o s h q a o m m a v iy o d a m la r t o ‘p la n a d ig a n jo y l a r g a tu ta sh u v c h i m ak o n lard ir, Hududni tomosha qilish sharoitlari q u y id a g ila rg a boMinadi, - « o ch iq lik » darajasi b o ‘y ic h a - y o p iq (q u rilg a n m a s s iv la r ichida, o ‘rm o n la rd a , rele fn in g b e rk pastliklarida); - y a r im o c h iq ( o ‘rm o n m assiv lari ch ek k a sid a , qurilrnalar c h e g a ra sid a); 105 - ochiq (yirik akvatoriyalar, dalalar va h.k.); - vizual aham iyati b o ‘yicha: aholi joylari tizim larining asosiy m arkazlaridan, bu m arkazlarni biriashtiruvchi asosiy transport ko m m unikatsiyalaridan. boshqa shahar va posyolkalardan, o m m aviy dam olish jo y la rid a n k o ‘rinuvchi. L oyihalash ja ra y o n id a uchta ketm a-ket keluvchi bosqichni ajratish m um kin: - birinchi bosqich - loyihaoldi, loyihalovchilarni kerakli b o s h la n g ‘ich m a 'l u m o t bilan ta ’minlash vazifasini bajaradi. Bu bosqichda tarhiy holatning xususiyatlari o ‘rganiladi va uning natijasi b o ‘lib tu m an n in g m e ’moriy-landshaft tarkibi t o ‘g ‘risida tasavvur pay do boMadi; - ikkinchi bosqich - loyihaviy, unda loyihaviy yechim variantlarini shakllantirish va tanlash (shuningdek, hududni m e ’m oriy-landshaft tashkil etish b o ‘yich a tavsiyalar) bundan oldingi bosqichda am alga oshirilgan baholash asosida o ‘tkaziladi. B aholash natijasida olingan tarhiy konkretlashtiriladi. Bu loyihaviy yechim lar variantlarini obyektiv solishtirish, qulay m e ’moriy landshaft sharoit-sharoitlarini saqlash va yaxshilash vizfalarini hisobga oluvchi tum anni rejalashtirish obyekti tizim e halarining m odelini tuzish imkonini beradi (34-rasm). A rxitektura landshaft baholash materiallari hududni kom pleks baho lash d a ham ishlatiladi. Loyihaning m atnida va chizm asida qayd etilgan hud u d n in g arxitekturaviy-landshaft tashkil etish b o ‘yicha tavsiyalar atrof-m uhitni m uhofazalash kom pleks tuzilm asida, aholi jo y la sh u v i b o ‘y ic h a tavsiyalarda, dam olish va turizm ni tashkil etishda, transport kom m unikatsiyalarini o ‘tkazishda va boshqalarda ishlatiladi. H u d udni kom p lek s baholashni tugallovchi uning arxitektura- landashft tarkibi t o ‘g ‘risidagi tasavvijr mavjud tarhiy holatning estetik tom onini arxitektura-Iandshaft markazlari, o ‘qlari, qismlari va havzalari tizimi sifatida aks ettiradi. M arkazlar sifatida aholi joylari va p a n o ram alar ochilishi joylaridagi maydonlar, o ‘qlar sifatida - transport k o m m unika tsiya la ri va passajirlar ham da piyodalar oqimi a t r o f p an oram alarni tom osha qilishi m um k in b o ‘lgan turistik m arshrutlar xizm at qiladi. K o ‘rish m aydonlari — o m m av iy tom osha jo y lari jo y la s h g a n o ‘rni b o ‘yicha; ochilayotgan panoram alarning estetik qim m a ti b o ‘yicha; qatnashuvchilar oqim ining intensivligi b o ‘yicha xillarga b o ‘linishi m um kin. Arxitektura landashft havzalari 106 s ifatid a m a rk a z la rd a n yo k i o c h iq m a k o n la rd a g i trassalar m a y d o n la r id a k o ‘rish sektorlari d o irasid ag i h u d u d la r x iz m a t qiladi. 34- rasm. Tumanni rejalashtirisli obyektining m e’moriy- landshaft tarkibi: A-landshaft tumanining bosh o ‘qi va tomoslia markazlari; B-hududni lands haft Itavzalariga bo ‘lish. 1-landshaftni tomosha qilish asosiy piyoda trassalari; 2-3-tomosha qilish qismlari chegaralari; 4-asosiy suv trassasi; ■ 5-markaz- shaharlar; 6-injener inshootlari; 7-shahar tomondan tomosha qilish yo ‘nalishlari; 8-ko 'finish nuqtalari; 9-yopiq ко rinish qismlari; 10-tumanning bosh lanlshaft-kompozitsion o ‘qi; ll-landshaft hav- zalari; 12-tomoshaviy to'siqlar; 13-shahar qurilmalari; 14-tranzit avtomagistral; 15-tog‘ relefi. 107 O m m a v iy k o ‘rish m arkazlari, o ‘qlari va havzalari tarm oqlarining hududiy tarkibi arxitektura-landshaft tarkibining karkasi sifatida qaralishi m um kin. U landshaftlarni k o ‘rish sharoitlarini belgilab beradi. Arxitektura-landashft qism lari o ‘zining va ularning o ‘qlar ham da o m m av iy k o ‘rish trassalaridan tom oshaviy k o ‘rinish qismlari bilan h a m ohangligida estetik qim m ati b o ‘yicha landshaftlar turlariga bo'linishi m um kin. M e 'm o riy -la n d s h a ft tarkibi t o ‘g ‘risidagi tasavvur asosida tavsiyalar ishlab chiqiladi , ular quyidagilardan iborat bo'lishi m um kin: - ajratilgan om m av iy tom osha markazlari va trassalaridan k o ‘rinuvchi estetik tashkil etilgan siluet va panoram alarni shakl- lantirish; - m e ’m oriy-landshaft q o ‘riqxonalar, buyurtm axonalari va q o ‘riqlanadigan qism larni tashkil etish, m e ’m oriy yodgorliklarni t a ’m inlash yoMi bilan ajratilgan landshaftlarning eng qim m atlilarining e s te tik sifa tla rin i q o ‘llash; - alohida estetik q im m a tg a ega b o ‘lgan landshaftlarni tom osha qilish sharoitlarini k o 'rish havzalarida va qism larida yerdan foydalanishning chegaralovchi rejimlarini o ‘rnatish orqali qoMlash va yaxshilash; - jo z ib a s iz v a buzilgan landshaftlarni tom osha qilish im koniyatini k o ‘rinishni berkitish tadbirlarini o ‘tkazish orqaii cheklash (daraxtiar o ‘tkazish, devorlar qurish va h.k.); - buzilgan landshaftlarni qayta tiklash v a jozib asiz landshaftlarning estetik sifatlarini yaxshilash; - aholi jo ylari rivojlanishi y o ‘nalishini aniqlaganda va yangi aholi joylari uch u n m ay d o n tanlaganda, aholining om m av iy dam olishi va turizmni tarhiy tashkil etish y o ‘nalishini tanlaganda; asosiy transport kom m unikatsiyalarini o 'tk a z g a n d a ; aholi joylari panoram alari va siluetlarini shakllantirganda m e ’m oriy-landshaft sharoitlarini hisobga olish. H ududni m e 'm o riy -la n d sh a ft tashkil etish b o ‘yich a takliflar, xuddi unin g estetik baholash natijalari kabi tu m anning landshaftini saqlash va y axshilash b o ‘yich a tadbirlar ishlab chiqish b o 'y ic h a zarur b o s h la n g ‘ich material vazifasini bajaradi. 108 Nazorat uchun savollar 1. M e ’moriy-estetik tashkil etish nirna? 2. Landshaftlarning estetik ta’siri qanday usullarda baholanadi? 3. Hududning estetik qimmati nimalardan tashkil topadi? 4. Hududni tomosha qilish sharoitlari nimalarga bo‘linadi? 5. Hududni m e’moriy-estetik loyihalash bosqichlari. 109 VI B O ‘LIM . AT R O F-M U H IT N I SAQLASH VA INJENERLIK M ASA LA LA RI 6.1. A tro f-m u h itn i m u h ofaza qilish Tumanni rejalashtirishning tabiatni qo'iiqlashdagi roli tabiatning asosiy komponentlari: suv, havo, tuproq-o‘simlik qatlami, hayvonot dunyosini saqlashga yordam beruvchi sharoitlarni yaratishdan iborat boMib, tuman hududini injenerlik tayyorlash, melioratsiya, joyni sug‘orish va k o ‘kalamzorlashtirish bilan uzviy bog‘liq. Atrof-muhitni q o ‘riqlash tumanni rejalashtirish doirasida ishlab chiqarish kuchlarini tegishli joylashtirish. aholi joylashuvi, aholining ommaviy dam olishini tashkil etish, tabiatni q o ‘riqlash tadbirlarini o ‘tkazish orqali amalga oshiriladi. Jumiadan, xalq x o ‘jalik obyektlari tizimini tuman hududida ratsional makoniy joylashtirishda, undan effektiv fovdalanishda, to‘g ‘ri funksional qismlarga ajratishda atrof-muhitni q o ‘riqlash b o ‘yicha katta imkoniyatlar mavjudki, ularning amalga oshishi birinchi navbatda tumanni rejalashtirish bilan bog‘liqdir. «Atrof-muhitni qo'riqlash» bo'limiga quyidagi bo‘limchalar к i rad i: - Tumanni umumiy ekologik tavsifi; - Atmosfera havosini q o ‘riqlash; - Yer usti va yer osti suvlarini qo ‘riqlash; - T u p r o q o ‘simlik qatlamini q o ‘riqlash va buzilgan erlarni tiklash; - Sanitar-epidemiologik sharoitni yaxshilash; - Atrof-muhitni shovqin, elektromagnit tebranishlar ta ’siridan va issiqlik ifloslanishidan saqlash; - 0 ‘simliklarni qo ‘riqlash va ko‘kalamzorlar tizimini shakl- lantirish; - Hayvonot dunyosini q o ‘riqlash; - Q o ‘riqlanadigan hududlar tizimini shakllantirish; - Landshaftni saqlash va yaxshilash; - Injener-ekologik qismlarga bo ‘lish va atrof-muhitni q o ‘riq- lashning kompleks tuzilmasi. 110 B o‘lim m a ’lum bir tartibda ishlab chiqiladi va quyidagi analitik- prognoz va Ioyihaviy bosqichlarni o ‘z ichiga oladi: - atrof-muhit komponentlari hozirgi holati tavsifi; - tumanning umumiy atrof-muhit holatidagi kamchiliklarni hamda tabiiy resurslardan foydalnishdagi kamchiliklarni aniqlash; - atrof-muhit va uning alohida komponentlari holatini tumanning kelajakda belgilangan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi bilan bog‘liq holda prognozlash; - tuman hududini injener-ekologik qismlarga boMish tuzilmasini ishlab chiqish va uning u yoki bu qismida paydo bo‘ladigan muammoli holatlarni belgilash; - atrof-muhitni qo ‘riqlash bo‘yicha konkret tadbirlar tizimini ishlab chiqish, ularni amalga oshirish muddatlarini va taxminiy kapital harajatlarini hamda amalga oshiruvchi tarmoq va idoralarni aniqlash; - atrof-muhitni qo‘riqlashning kompleks tuzilmasini tuzish va Ioyihaviy yechimlarni tumanni rejalashtirishning boshqa bo‘limlari bilan tugal moslashtirish. K o‘rilayotgan regionning hozirgi atrof-muhit holatini bahoJash uning tabiiy shart-sharoitlarini, resurslarini xo‘jalik va aholi joylashuvini tahlil qilishga asoslanadi va o ‘z ichiga injener-ekologik tavsifnomalarni aniqlash, eng muhim muhit tashkil qiluvchi komponentlarni tahlil qilish hamda tumanning tabiiy va antropogen tuzuvchilari orasidagi mavjud kamchilik va disproporsiyalarni aniqlashni oladi. Atrof-muhitni prognozlash vazifalariga tumanni rejalashtirish tuzilmasi (loyihasi) bo‘yicha tuman xo‘jaligini rivojlantirish masshtablaridan kelib chiqib kutilayotgan atrof-muhitning kelajak holatini aniqlash kiradi. Bu masshtablarning «ekologik» mezonlari b o ‘lib, atrof-muhitni qo‘riqlashning tegishli standartlari, sanitar- gigiyenik va boshqa normativlar xizmat qiladi. Atrof-muhitni qo ‘riqlash masalalarini ishlab chiqishning Ioyihaviy bosqichi o ‘z ichiga injener-ekologik qismlarga bo'lish, muammoli holat va areallarni aniqlash, konkret tadbirlar kompleksini asoslash, atrof-muhitni qo ‘riqlash kompleks tuzilmasini tuzish hamda tabiatni qo ‘riqlash tadbirlariga ketadigan taxminiy kapital harajatlarni aniqlashni oladi. Tumanni rejalashtirish tuzilmalari va loyihalarida atrof-muhitni q o ‘riqlashning alohida boMimlarini ishlab chiqish metodikasi umuman 111 bir xilda, ammo u yoki bu masalalarni ko ‘rib chiqish va ularni grafik tasvirlash anchagina farq qiladi. Tumanni rejalashtirish tuzilmalarida berilgan viloyat (o‘lka, respublika) miqyosida tabiatni qo'riqlash strategiyasi boyich a (akliflar va atrof-muhitni q o ‘riqlashning asosiyyo 'nalishlari beriladi. Tumanni rejalashtirish loyihalarida esa tegishli viloyat (o‘lka, avtonom respublika) uchun qabul qilingan tabiatni q o ‘riqlash strategiyasi atrof-muhitni q o ‘riqlash tadbirlari tizimida konkret- lashtiriladi. Atrof-muhit holatining tavsifnomasi o ‘z ichiga quyidagilarni oladi: - mavjud xo ‘jalik, tabiatdan fovdalanish va aholi joylashuvining ta'siri natijasida tumanning umumiy atrof-muhiti holatini baholash; - antropogen bosimni respublika va viloyat yoki tumanlar b o‘yicha o ‘rtacha k o ‘rsatkichlar bilan solishtirish; - mavjud tumandagi atrof-muhit muhofazasi bo‘yicha eng muhim muammolarni aniqlash. Injener-ekologik tavsifnomalar: rcproduktiv qobiliyat, geo- kirnyoviy faollik va hududning ekologik sig‘imi kabi ko'rsatkichlar demografik sig‘imi bilan birgalikda tabiiy muhitning barcha asosiy komponetlari holatini tahlil qilish va prognozlash uchun asos boMib hamda tumanni kelajak rivojlanish parametrlariga, uning aholisi soniga va nihoyat atrof-muhit muhofazasi bo‘yicha belgilangan tadbirlar xarakteri ta'siriga umumiy ekologik cheklov boMib xizmat qiladi. Hududning reprodukliv qobiliyati, va’ni atrof tabiiy muhit elementlari - atmosfera kislorodi, suv, o ‘simlik qoplamini qayta ishlab chiqish qobiliyati tushuniladi. Kelajak sanoat rivojlanish darajasini belgilashda reproduksiya indeksi katta ahamiyatga ega. Bu k o ‘rsatkich mavjud yoki kelajak asosiy biosfera tuzuvchilarining iste’moli nisbatini bildiradi. Repro duksiya indeksi 1 ga teng bo ‘lganda tabiiy muhit u yoki bu kompo- nentining balansi iste’moli to‘g ‘risida gapirsa boMadi. Reproduksiya indeksi -1 dan kichik b o ‘lganda tuman noqulay hisoblanadi. Hududning geokimyoviy faolligi, y a ’ni tabiiy muhitni ifloslantiruvchi texnogenez mahsulotlarini qayta ishlash va chiqarish qobiliyati tushuniladi. 112 |
