0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. Sultonov ekologiya va atrof-muhitni
Download 3.71 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Oqava suvlarni unda erigan moddalardan tozalash.
- 3.6. Orol va orolbo‘yi muammolarining kelib chiqish sabablari
- __ : ___ l - 1:1 - x i ------- * ............. т -------- 1 : * ---- n — : — j -------- i ------- -- L
- 1960-1996-y ilia г davomida Orol dengiziga doir ko‘rsatkichlaming o‘zgarib borish dinamikasi (Natcionaln. Doklad, Toshkent, 1998-yil) } j Yillar
- Dengiz sathi metr
- 4.2. Mineral va energetik resurslar va ulardan oqilona foydalanish Yer osti qazilmalarining ahamiyati.
Oqava suvlarni yog6 mahsulotlaridan tozalash. Oqava suvlar tarkibidagi yog4 mahsulotlarining tarkibi va miqdoriga qarab tindirish, fikrlash kabi usullar qoMlaniladi. Tindirgichlardagi qattiq zarrachalar cho'ksa, yog' mahsulotlari tindirgich yuzida suzib yuradi. Y og4 mahsulotlari yog4 ushlagichlar yordamida tozalanadi. Tindirgichlarning katta-kichikligi va uzunligini tanlashda suvdagi yog4 miqdorini hisobga olish lozim. Oqava suvlar tarkibida yog4 mahsulotlarining miqdori juda k o 4p boMsa, maxsus reogentlar q o 4shish yo4li bilan emulsiya hosil qilinib, cho'ktirish usuli bilan tozalanadi. Bunday moddalar natriy karbonat, sulfat kislotasi, natriy xlor bo'lishi mumkin. Hozirgi v a q td a suvlarni y o g 4 m a h su lo tla rid a n tozalashda z a m o n a v iy a s b o b la r d a n f o y d a la n ilm o q d a . O q a v a suvlar t a r k i b id a g i y o g 4 m a h s u l o tl a r i n i flo ta ts iy a u su lid a ham tozalanadi. Bu usuldan tarkibida organik moddalar, sirt faol moddalar bo'lgan oqava suvlarni tozalashda qo'llaniladi. Bu usulning mohiyati shundaki, uncha katta bo'lmagan zarrachalar va yog' mahsulotlari havo yordamida ko'pikka aylantiriladi. Natijada havo pufakchalariga yog'lar yopishib konsentratsiyasi orta boradi va ko'pik bilan yog' mahsulotlari tashqariga sidirib chiqariladi. Oqava suvlar tarkibidagi yog' mahsulotlarini fikrlash usulida tozalash bu suvni tozalashning so'nggi bosqichidir. Har qanday boshqa usullarda tozalangan suvlar tarkibidagi yog' mahsulotlarining konsentratsiyasi belgilangan miqdordan ortiq bo'ladi. Shuning uchun fikrlash usuli qo'llaniladi. Mazkur usulda kvarsli qum, asbest va boshqalar fikr vazifasini bajaradi. Hozirgi v a q td a f il tr la r t a y y o r l a s h d a s in te tik m a t e r i a l l a r d a n foydalanilmoqda. Bunday m o ddalardan biri poleuretandan tayyorlanadi. G 'o v a k holda tayyorlangan penpoleuretan fikr yog4larni o 4ziga oson biriktirib oladi. Oqava suvlarni unda erigan moddalardan tozalash. Oqava suvlar tarkibidagi erigan moddalaming turiga qarab ekstraksiya, sorbsiya, neytrallash, elektrokoagulyatsiya, ion almashinish kabi usullarda tozalanadi. Ekstraksiya usuli. Bu usul bilan sanoat korxonalaridan chiqqan oqava suvlar tarkibidagi organik moddalar, masalan. www.ziyouz.com kutubxonasi fenol to z a l a n a d i . B un d a e k stro g e n s ifa tid a benzin yoki butilatsetatdan foydalaniladi. S o r b s iy a u su li (shimdirish). Shimadigan m odda sifatida ko'pincha har xil maydalangan moddalar (kul, trof, tuproq) qo'llanishi mumkin. Eng yaxshi sorbent (shimuvchi) aktivlangan ko'mirdir. Sorbent sarfi quyidagi formulaga asosan topiladi: m q Q(So - C k) / a Formuladagi Q - oqava suv sarfi; So va C k-tozalangan va t o z a l a n a d i g a n o q a v a suv ta r k i b id a g i a r a l a s h m a la r ; a - solishtirma shimish. N e y tr a lla s h usuli. Agar oqava suvlar tarkibida kislotalar (H 2S 0 4, HCI, H N 0 3, H 3P 0 4) va ishqorlar (NaOH, KOH) bo'lsa, neytrallash usulidan foydalaniladi. Kislotali oqava suvga ishqorli oqava suvni aralashtirish orqali neytrallanadi. E le k tr o k o a g u ly a ts iy a u su li. Bu usul suv tark ibid a o g 'ir m e ta lla r, m asalan, xrom yoki sian ionlari b o 'lg a n d a g in a qo'llaniladi. Io n alm ashinish usuli. Bu usul juda qulay, shuning uchun ham k o 'p sanoat korxonalarida qo'llaniladi. Mazkur usulda oqava suvlarning deyarli barchasi kation va anionlardan tozalanadi. Ion almashinuvchi modda sifatida ko'pincha sintetik smolalar ishlatiladi. 3.6. Orol va orolbo‘yi muammolarining kelib chiqish sabablari Hozirgi kun d a tab iatn in g n o yo b tuhfasi b o 'lg a n Orol dengizining qurib borayotganligi butun dunyo muammosiga aylanayotganligi hech kimga sir emas. Orol dengizi quruqlikdan o'rin olgan, suvi oqib chiqib ketmaydigan, sho'r dengiz va ko'l xislatlariga ega bo'lgan suv havzasidir. U Turon pasttekisligida, Qozog'iston va O'zbekiston respublikalarining tropik cho'llari tashqarisida joylashgan. Shimoliy qirg'og'i asosan tik, g'arbiy qirg'og'i yotiq (250 metrgacha), janubiy va sharqiy sohillari pasqam joylardir. Iqlimi kontinental (qishi sovuq, yozi issiq). Dengizga Amudaryo va Sirdaryo suvlari quyiladi va bug'lanish evaziga muvozanatda turadi. Ilmiy m a ’lumotlarga ko'ra, bir vaqtlar Orol dengiziga suv beruvchi Amudaryo va Sirdaryo Kaspiy dengiziga quyilgan. i s __ : ___ l - 1:1 - x i ------- * ............. т -------- 1 : * ---- n — : — j -------- i ------- -- L i v c y u i c i i a i i f w in u i u i d v a 1 u i i i u i t a i l ц а и i u a i i a g a s * u Sirdaryoning yo'li to'silib, Farg'ona vodiysidan chiqaverishda www.ziyouz.com kutubxonasi shimolga burilib, Qoratog4 tizmalari b o ‘ylab janubi-g‘arbdan Ustyurtgacha o ‘ziga yo ‘l ochgan. 1 9 60-yillargacha Orol dengizi n i s b a t a n b a r q a r o r edi. Amudaryo va Sirdaryoning dengizga quyiladigan suvlarini yillik hajmi 58,9 km 3, yog‘in-sochin hamda dengiz yuzasidan bug‘lanib turadigan suvlarning yillik miqdori 9 k m 3, jami 67,9 km 3 ni, dengiz chuqurligining k o ‘p yillik o ‘rtacha ko'rsatkichi 53 metrni, suv egallagan maydon 66,09 ming km 2 ni, suv hajmi 1062 km 3 ni, eng chuqiir joyi 69 metrni, sho‘rlanish darajasi esa 9,6-10,3% ni, orollar soni 1100 dan ortiqni tashkil qilar edi. 23-rasm . O ro l dengizi sa th in in g o 'z g a rish i. 18-jadval 1960-1996-y ilia г davomida Orol dengiziga doir ko‘rsatkichlaming o‘zgarib borish dinamikasi (Natcionaln. Doklad, Toshkent, 1998-yil) } j Yillar \ Suv *atb£, metr Suv haj* mi. fcmJ Suv egal- ( Deiiginiiiig lagaa j qurigaa may Aon. - may doni. пнпц km2- ming km2 Orul Ьо'уда keluvcfci suv miqdori. km* A m ib da ry* Sir- daryc* Jami '■ \ m \ ; 062,00 17.9 21 .0 5.КЭД ; u r n 1CJ Z". 354л*:* -S.40 27,1;.? их* 4.40 5 40 \ 1 W! .•2? .CO ?(i. 4i> ! 2 Ч. 1 М ч\м> 3 i u I 2 J*'i ! m \ ”»7 7-c, Zvv,*Xi 1A M I 31. ?2 \ 2 * 4.CO 16JO m 2 3 t i 33. 1 32.3! :s.*y 4.60 1.-.50 IW 33.*;i; i 33.i;2 ; s> 7.<5»> : I 7 V‘>~ • 33. si;- лЗ.г .2 ^ * • S M j 30/Л 1 v. i ; Г С,Л/ >1 32. "»i. r'.S O N ' V i ’ n -fi 1 Z.VV>'i ( >4,5l • '.444 ' ' «* Z. ’ *'• www.ziyouz.com kutubxonasi Keyingi 10 yilliklar mobaynida qishloq xo ‘jalik yerlarini s u g 'o r i s h va s a n o a t k o r x o n a l a r i n i r iv o j la n t ir is h u c h u n qaytarilmas suv iste’molining o ‘sishi, shuningdek, k o ‘p yillik qurg‘oqchilik Orol dengiziga daryo suvlari quyilishini asta-sekin kamayishiga olib keldi. 0 ‘zbekistonda XX asr boshlarida 400 ming gektar sug‘oriladigan yer b o ‘lgan b o ‘lsa, 1988-yilga kelib 4 million 100 minggektarga yetdi. 0 ‘zbekiston sobiq ittifoqning asosiy paxta xomashyosi yetkazib beradigan agrar respublikasiga aylantirildi. Paxta ekiladigan maydonlaming k o ‘paytirilishi bilan Orol dengizi sathining pasayib borishi o ‘rtasida o ‘zaro bog‘liqlik yuzaga keldi. Masalan, 1957-60-yillarda dengizga 53 k m 3 suv quyilgan, bu davrda paxta tayyorlash rejasi 3 million tonna b o ‘lgan. 1961—70-yillarda paxta tayyorlash rejasi 4 million tonnaga k o ‘tarilganda, Orol dengiziga 43 km3 suv yetib borgan. Reja 6 million tonnaga yetganda Orolga suv quyilmay qolgan. 2 4-rasm . P a x ta tay y o rlash rejasining o sh ib borish i(A ) bilan O ro l d en g izig a q u y ilad ig an suv h ajm in in g keskin k a m ay ib borishi (B ) o 'rta s id a g i b o g iiq lik grafigi. Orol dengizi muammosining kelib chiqishiga sabab b o ‘lgan ikkinchi omil 1959—67-yillarda qurilgan Qoraqum kanalidir. Uning uzunligi 950 km bo ‘lib, dastlabki 450 km qismida kema qatnovi yo ‘lga q o 4yilgan. Ushbu kanal Amudaryodan sekundiga 300 m 3 suv oladi. Kanal o ‘zaniga uchta yirik suv omborlari qurilgan. Qoraqum kanalining ishga tushirilishi bilan Orol sathi keskin pasaya borgan. M a’lumotlarga qaraganda. bu kanalda suvning h a v o g a bugManishi va qumga shimilib ketishi hisobiga har yili 5 million m3 suv yo‘qolar ekan. Orol dengizi muammosi www.ziyouz.com kutubxonasi kelib chiqishining yana bir sababi - ayrim suv omborlari noqulay j o y la r g a q u r ilg a n lig id ir. H o z irg i k u n d a 0 ‘rta Osiyo respublikalari hududida 50 dan ziyod suv omborlari mavjud b o ‘lib, shundan 23 tasi 0 ‘zbekiston hududida joylashgan. Chordara, Tuyamo‘yin, Andijon suv omborlari noqulay joylarga qurilganligi sababli atrof-muhitga salbiy t a ’sir ko‘rsatdi, juda k o ‘p miqdordagi suvning behuda bug‘lanishiga va yerga singib yon atrofdagi yerlarning meliorativ holati yomonlashishiga olib keldi. Natijada 2004-yillarning boshlariga kelib, Orol dengizining sathi 53,4 metrdan 31 metrgacha pasaydi. Dengiz suvining hajmi 115 k m 3 gacha qisqardi. Suvning s h o ‘rlanish darajasi 6-12 barobarga oshib, dengiz o ‘z sohillaridan 100-120 km ga chekindi va qurib qolgan maydon 45 ming km 2 ni tashkil etdi (15-jadval). Har yili atmosferaga 75 million tonna tuz va chang ko‘tarilib, chang shelflarining uzunligi 200-400 km gacha va kengligi 30- 40 km gacha yetdi. Ushbu k o ‘tarilayotgan va keng masofaga tarqalayotgan qum va tuzli changlar tuproqning sho‘rlanishiga asosiy sabab b o ‘lib, qishloq x o ‘jalik mahsulotlari yetishtirishga salbiy t a ’sir ko‘rsatmoqda. Mintaqada iqlim o ’zgarishi kuzatilmoqda. Ilgari Orol dengizi M arkaziy Osiyo hududida tabiiy iqlim balansini t a ’minlab turgan. 1960-yillargacha yanvar oyida havo harorati o ‘rtacha - 60°C, iyulda esa +27°C ni tashkil etgan bo‘lsa, hozirgi kunda yozda +47, +48°C ga k o ‘tarilib, qishda -25, -40°C gacha p a s a y is h i k u z a tilm o q d a . Iq lim o ‘z g a ris h la ri h u d u d d a kasalliklarga chalingan aholi sonining ortib borishiga, ayniqsa, ayollar va bolalar o ‘rtasida kamqonlik va boshqa kasalliklarning k o ‘payishiga sabab bo‘lmoqda. Yuqoridagi fikrlarga asoslanib, Orol dengizi muammosining kelib chiqish sabablarini qisqacha quyidagicha bayon etish mumkin: • suv k o ‘p talab qiladigan ishlab chiqarish korxonalarining rivojlantirilishi va joylashtirilishi; • qishloq x o ‘jalig id a suvni eng k o ‘p talab qila d ig a n e k in la rn i, a yniq sa, p a x ta va sholi ekin m a y d o n la rin in g kengaytirilishi; www.ziyouz.com kutubxonasi • hosildorligi past, sug'orish qiyin bo'lgan yangi ekin m ay d o n la rin i ochish va s u g 'o ris h ishlari sifatiga e ’tibor bermaslik; • sug'orish tizimlarini loyihalash, qurish va foydalanish ishlarining sifatsiz bajarilishi; • sug'orish m e ’yorlarini joyni iqlim sharoitlarini hisobga olmasdan, yuqori hosildorlikka erishish maqsadida noto'g'ri belgilash; • m in taq a n in g iqtisodiy rivojlantirishda atrof-m uhitga salbiy t a ’sir etishi m um kin b o 'lg a n j a r a y o n la m in g ilmiy asoslanmaganligi; • mahalliy aholi turmush darajasini yaxshilashga qaratilgan ijtimoiy siyosatning kuchsizligidir. Dengiz sathi metr- 25-rasm . O rol dengizining k o ‘p yillik sa th in in g o 'z g a rish i va s h o ‘rlanish d arajasi. Keyingi chorak asr davomida ko ‘ndalang bo‘lib turgan Orol dengizi muammosini hal etish uchun bir qator loyihalar taklif etilganligiga q aram ay, u lam i birortasi ham hayotga joriy etilmagan. Bu loyihalarni umumlashtirib quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin: • Orol dengizi havzasidagi ichki suv resurslarini dengizga burish. Bunda asosan kollektor - drenaj tizimlari suvlarini dengizgacha oqib borishini ta ’minlash; 9 suvni boshqa suv havzalaridan oqizih keltirish. Dengizdan tashqarida joylashgan Sariqamish, Dengizko‘1, S u lto n to g 4, www.ziyouz.com kutubxonasi N a h a n g k o 'l, Arnasoy, A ydar va Sudoche tashlama k o 'lla r suvlarini Orolga quyish; • sug'orish tizimlari samaradorligini oshirish, sug'orish texnologiyasini yaxshilash, suv resurslarini hududiy qayta taqsimlash hisobiga tejab qolinadigan suvlarni Orolga oqizish. Keyingi yillarda Orol dengizi m uam m osini hal etishga qaratilgan qator konsepsiyalar, Xalqaro simpoziumlar, ilmiy- amaliy konferensiyalar bo'lib o'tdiki, ularda taklif etilgan fikr va mulohazalarni hayotga tadbiq etishda insoniyat hozircha tabiatning o'ziga xos qonunlari oldida ojizlik qilmoqda. Orol bo'yi hududlaridagi sanitar-epidemiologik, ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik sharoitlarni tubdan yaxshilash, Orol dengizi sathini bir xil ushlab turish, s o 'n g ra uni b osqichm a-bosqich tiklash O 'z b ekisto n, Q o z og'iston va Turk m an iston da vlatlarining dolzarb vazifalaridan bo'lib qolmoqda. Bu vazifalarni amalga oshirish ko'plab davlatlarning birgalikdagi harakatiga bog'liq. Tekshiruv savollari 1. Suvlarning ahamiyati va yerning suv resurslari to'g'risida nimalarni bilasiz? 2. Chuchuk suv yetishmovchiligi deganda nimani tushunasiz? 3. Sanoat korxonalarida chuchuk suvdan foydalanishning eng maqbul yo'nalishlari nimalardan iborat? 4. Qishloq xo'jaligida suvlarning yo'qotilishi va tozaligini t a ’minlashning muhim tadbirlarini ayting. 5. Suvlarning ifloslanishi deganda nimani tushunasiz? 6. Oqava suvlar deb qanday suvlarga aytiladi? 7. Suvlarni ifloslantiruvchi manbalar va moddalar haqida nimalarni bilasiz? 8. Ifloslangan suv la rn in g inson salom atligiga t a ’sirini tushuntiring. 9. T oza ichimlik suviga q o 'y ila d ig a n t a la b la r h a q id a nimalarni bilasiz? 10.Oqava suvlarni tozalashning qanday usullari bor? 11.Orol dengizi s u v in in g q u r ib b orish s a b a b l a r i n i tushuntiring? 12.Orol muammosini hal etish bo'yicha taklif etilayotgan loyihalar mazmunini tushuntiring. www.ziyouz.com kutubxonasi LITOSFERA VA UNI MUHOFAZALASH 4.1. Litosfera tushunchasi Litosfera grek tilida «tosh o'.ram» m a ’nosini anglatadi. Yerning qattiq holatdagi tosh o ‘ramining qalinligi okean tubida 5-7 km, quruqlikda 30-40 km va tog'li o'lkalarda 70-80 km gacha b oradi, u cho'kindi, metamorfik va m agm atik to g ‘ jinslaridan tashkil topgan. Yer sathida asosan cho‘kindi tog' jinslari tarqalgan bo'lib, ularning qalinligi 20 km gacha, okean tublarida esa bir necha yuz metrga yetadi. Ular tarkibi bo'yicha chaqiq kimyoviy va organik cho'kindilardan tashkil topgan bo'lishi mumkin. Cho'kindilarning ostida 10-40 km qalinlikdagi granit qobig'i joylashgan bo‘ladi, okean tubida ular uchramaydi. G ranit va okean cho'kindilari qobig'i ostida bazalt qobig'i jo y la s h g a n d ir . U n in g qalinligi okean tu b id a 5 -7 km va quruqlikda 20-30 km ga boradi. EVEREST CHQ-QOISI ^ Hayot mavjud bo’lgan yuqon chegai* Insoniy At y*shashi muakin bo'lgan yuqon chegara Al p o’unonlarrang yuqon chegaiisi -7000 m ХЮ 0 m 4500 m 4000 rt , 2200 га •100 ra -300 m -11Ш Х1 m -11022 n. 26-rasm . B iosferaning b o ‘ylam a kesimi va uning gidrosfera va litosfera bilan m u n o sab ati. www.ziyouz.com kutubxonasi Y erning tosh o ‘rami sathining tashqi tuzilishiga relyef deyiladi. Relyefning shakllanishi uning yoshini, m orfologik tuzilishini, o'zgarishi va tarqalishi qonuniyatlarini gemorfologiya fani o'rganadi. Yer sathining tuzilishi, tarixiy taraqqiyoti, unda hayotning rivojlanishi asosan yerning ichki qismida vujudga keladigan tektonik jarayonlarga va iqlimga bog'liqdir. Yerning muz qoplamagan quruqlik sathi 133,4 mln. km2 bo'lib, uning 55,7 mln. km2 i tropik, 24,3 mln. km 2i subtropik, 22,5 mln. km2 i m o ‘tadil, 21,2 mln. km 2 i qutb mintaqalariga to'g'ri keladi. Quruqlikning 10-11% i dehqonchilikda va 20% i yaylovlar o 'r n id a ishlatiladi. D unyo aholisi jo n boshiga 0,4 g e k ta r dehqonchilik qiladigan yer to'g'ri keladi. Yer tekis, namlik va harorati yetarli bo'lgan gil tog‘jinslaridan tashkil topgan bo'lsa, u y e rd a o 's im lik , h a s h a r o t l a r va m ik r o o r g a n i k q o l d iq chiqindilariga boyib, tuproq qatlamining hosil bo'lishi tezlashadi. Tuproq qatlamining qalinligi taxminan 1-3 metr bo'lib, u A, V, S qavatlardan iborat bo'ladi. Yuqorida joylashgan chirindiga boy bo'lgan eng unumdor qismi A - gumusli qavat hisoblanadi. Uning ostida tepadan yuvilib tushgan karbonat tuzli V - illyuvial q a v a t jo yla shga n b o 'lib , 1,5-2 m etr ch u q u rlik k ac h a kam o'zgargan. Eng quyida S - ona jinsli qavat yotadi. Tuproq turlari qutblardan ekvatorga hamda tekisliklardan tog'larga qarab iqlim o'zgarishi bilan qonuniy ravishda o'zgarib boradi. M o'tadil mintaqaning yillik yog'ingarchiligi 500-600 mm. bo'lgan o'rmon cho'llarida chirindi(gumus) ga boy (10 % gacha) eng unumdor, qo'n g'ir, qora tuproqlar tarqalgan. Markaziy Osiyoning dasht va yarim dashtlarida o'simliklarning tabiiy sharoitda rivojlanishi uchun namlik yetishmaganligi sababli kam (1-2 %) gumusli kulrang, bo'z tuproqlar tarqalgan. Geologik zamin, relyef va iqlimning o'zgarishiga qarab, har yerning o'ziga xos tuproqlari, o'simlik turlari va hayvonot dunyosi rivojlanadi. Insoniyatning dehqonchilik va qurilish faoliyatlari bilan shug'ullanishi natijasida tabiiy landshafti o'zgargan hududlar m a y d o n i y ild a n -y ilg a o s h ib b o r m o q d a . H ozirgi v a q td a quruqlikning 10-11% i haydab dehqonchilik qilinadigan va 2% i har xil inshootlar qurib band qilingan madaniy landshaftlarga aylantirilgan. Yevropada bu nisbat 30-10%ni, Osiyoda 21 -2%>ni, www.ziyouz.com kutubxonasi AvstraHyada 5-2%ni tashkil qilsa, 0 ‘zbekistonda 12,5-6,5%ni tashkil qiladi. Quruqlikning 0,3%iga sh aharlar joylashgan. S h ah arlar maydoni G erm aniya hududining 10%ini, Buyuk Britaniyaning 12%ini, O'zbekistonning 2,2 %ini egallaydi. Litosfera s a th id a n insoniyatning yashashi uchun z a ru r boMgan qishloq xo'jalik m ahsulotlari (insho otlar qurishda foydalanishdan tashqari) va qazilma boyliklar qazib olishda foydalaniladi. Ochiq usulda qaziladigan konlarning chuqurligi 800 metrga, yopiq usulda qaziladigan konlarning chuqurligi esa 3-4 km. ga yetadi. BMT ning ma'lumotiga k o ‘ra, 1972-yilda dunyo bo'yicha 3231100 ming tonna ko'mir, 2646290 ming tonna neft, 600200 ming tonna temir rudasi, 75180 ming tonna boksit, 3660 ming tonna xrom rudasi, 7300 ming tonna mis, 3350 ming tonna qo'rg'oshin rudasi, 5430 ming tonna rux rudasi, 159200 ming tonna tuz, 118500 ming tonna fosforitlar va boshqalar qazib olingan. Y irik m eta llu rg iy a s a n o a t k o r x o n a la ri a tr o f id a landshaftlartning o'zgarishi, o'sim liklarning qurib dashtga aylanishi yuz bergan, Yevropada birinchi marta qalmiqlar yerida 500 ming gektarli dasht paydo b o 'lg an (u h a r yili 50 ming gektarga kengayib bormoqda). Mutaxassislarning fikricha, XXI asrda quruqlikning 1/6 qismi kon, yo'l va har xil inshootlar bilan band bo'ladi. Aholi sonining oshib borishi, qurilishlarning kengayishi dehqonchilikka yaroqli yerlaming kamayishiga sabab bo'lmoqda. Mutaxassislarning fikricha, XXI asrda yerlaming unumdorligi 3,5-4% ga oshirilmasa, sayyoramizda yiliga 200 mln. tonna don yetishmovchiligi holati yuz berishi mumkin. 4.2. Mineral va energetik resurslar va ulardan oqilona foydalanish Yer osti qazilmalarining ahamiyati. Yer osti qazilmalari o'simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy resurslardan o'zining qayta tiklanish xususiyatlariga ega emasligi bilan ajralib turadi va tugaydigan tabiiy resurslarga kiradi. Insonlar qadim zamonlardan boshlab yer ostidan kerakli qazilmalarni qazib olib foydalanib kelganlar. Jamiyat tarixi ham asosiy ishlatilgan qazilmalar nomiga mos ravishda «tosh davri», «bronza davri», «temirdavri» deb nom olgan. Vaqt o'tishi bilan insonlar sonining oshib borishi, shunga monand ravishda ular ehtiyojlarining o'sib www.ziyouz.com kutubxonasi borishi natijasida fan va texnika rivojlanib, foydali qazilmaiams qidirib topish va ishlatish hajmi ham ortib borgan. Yer osii qazilmalari jamiyat rivojida qishloq xo'jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishdan keyin ikkinchi o (rinda turadi. Download 3.71 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling