1- lekciya. Operatsion sistema qáwipsizligi Joba

1- lekciya. Operatsion sistema qáwipsizligi
Joba :
1. Kompyuter qáwipsizligi
2. Operatsion sistemanıń qáwipsizlikte tutqan ornı
3. Qáwipsizlik mashqalası

Tayanısh sóz dizbekleri: Informaciya qáwipsizligi, kompyuter qáwipsizligi, operatsion sistema qáwipsizligi, qáwipsizlik mashqalaları.

1. 1 .Kompyuter qáwipsizligi
Kompyuter qáwipsizligi teması júdá keń bolıp, fizikalıq hám basqarıw qadaǵalaw, sonıń menen birge, avtomatikalıq basqarıw túrleri máselelerin óz ishine aladı. Kompyuter sistemalarında saqlanatuǵın maǵlıwmatlar kólemi asqanı sayın, informaciyanı qorǵaw zárúrligide asadı. Maǵlıwmattı ruxsatsız kiriwden qorǵaw operatsion sistemalardıń tiykarǵı wazıypalarınan biri bolıp tabıladı. Ókinish menen aytamız, bul maqsetke erisiw barǵan sayın qıyınlasıp atır. Maǵlıwmatlarǵa ruxsatsiz kiriw hám paydalanıwdan qorǵaw barlıq operatsion sistemalardıń tiykarǵı waziypasına aylanadı. Bul bapta operatsion sistemalar ushın kompyuter qáwipsizligi máseleleri kórip shıǵıladı.
Avtonom kompyuter sistemasın hár qıylı jollar menen sırtqı hújimlerden nátiyjeli qorǵaw múmkin, mısalı, parol qoyıw, qattı disktı sheshiw jáne onı qáwipsiz jerge (seyfge) jaylaw. Tarmaqta isleytuǵın kompyuterlerde qawipsizlikti támiyinlew bir qansha quramalı wazıypa bolıp tabıladı.
Informaciya sistemalarınıń qáwipsizligi salasında ádetde eki mashqala ámeldegi: kompyuter qáwipsizligi hám tarmaq qáwipsizligi.
-Kompyuterdi qáwipsizligi: avtonom sistema retinde qaralatuǵın kompyuterde qayta islenetuǵın hám saqlanatuǵın maǵlıwmatlar qorǵawı menen baylanıslı barlıq mashqalalardi óz ishine aladı. Bul máseleler operatsion sistemalar hám ámeliy programmalar, mısalı, maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması yamasa kárxana resursların basqarıw sisteması, sonıń menen birge, ornatılǵan kompyuter qurılmaları járdeminde sheshiledi.
-Tarmaq qáwipsizligi: tarmaqtaǵı qurılmalardıń óz-ara tásiri menen baylanıslı barlıq mashqalalardı ańlatadı :
• Baylanıs liniyalari arqalı maǵlıwmatlardıń uzatılıw dáwirinde qorǵaw ;
• Tarmaqqa aralıqtan ruxsat etilmegen shaqırıwlardan qorǵaw.
Geyde kompyuter hám tarmaq qáwipsizligi máselelerin bir-birinen ajıratıw qıyın sonda da, olar bir-biri menen bekkem baylanıslı, biraq tarmaq qáwipsizligi ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye.
Tarmaq qáwipsizliginiń qásiyetleri:
-Tarmaqta islep atirǵan waqtıńızde kompyuterińizden basqa paydalanıwshıǵa logikalıq kiriw kásiplik, lawazımlı jaǵday boladı. Bunday jaǵdayda informaciya qáwipsizligin támiyinlew ushın hár bir paydalanıwshın qadaǵalawǵa alıw zárúr, yaǵnıy olardı tarmaqta anıq belgilengen funksiyaları ámeldegi bolıwı hám resurslarǵa shaqırıq qılıw dárejeleri belgilep berilgen bolıwı zárúr.
-Tarmaq tábiyaatı boyınsha taǵı bir túrdegi qáwip ámeldegi, yaǵnıy tarmaq boylap uzatılıp atırǵan informaciyanı tutıp alıw hám analiz qılıw, sonıń menen birge «jalǵan» trafiklerdi jaratıw bolıp tabıladı. Tarmaq qáwipsizligin támiyinlewge qaratılǵan qurallardı úlken ǵana bólegi naǵız sol túrdegi buzılıwlardıń aldın alıwǵa qaratılǵan.