Tema: Paskalda tarmaqlanıwshı hám tákirarlanıwshı programmalar

Tema: Paskalda tarmaqlanıwshı hám tákirarlanıwshı programmalar

Joba

1. 
   Paskalda tarmaqlanıwshı programmalar haqqında túsinik
   
2. 
   Paskalda tákirarlanıwshı programmalar haqqında túsinik
   
3. 
   Operatorlar haaqında qısqasha túsinik
   

Sızıqlı hám tarmaqlanıwshı programmalar dúziw

Sızıqlı programmalar dúziw
Sızıqlı algoritmlar tiykarında dúzilgen programmalar sızıqlı programmalar dep ataladı. Tómende sızıqlı programmalar dúziwge mısallar kórip shıǵamız.
Másele-1 . ańlatpa ma`nisin tabıń.
Sheshiw: ańlatpa paskalda 12+ (8-2) / (1+2) kóriniste jazıladı.
Program Másele_1;
Begin
WriteLn (12+ (8-2) / (1+2));
End.
Másele-2. ańlatpa ma`nisin tabıń.
Sheshiw: ańlatpa paskalda sqrt (9+16 )-9/ (1+2) kóriniste jazıladı.
Program Másele_2;
Begin
WriteLn (sqrt (9+16 )-9/ (1+2));
End.
Másele-3. y=Sin30 o+ Cos30 o bolsa, y dıń ma`nisin esaplań.
Sheshiw: Paskalda trigonometrik funksiyalar radianda esaplanadı. 30 gradus radianga teń boladı. Paskalda π sanın ańlatpalovch arnawlı pi konstanta isletiledi. Ol halda :
Program Másele_3;
var y:Real ;
Begin
y:= sin (30*pi/180) + cos (30*pi/180);
WriteLn ('y=', y);
End.
Másele-4. Berilgen x de funksiyanıń ma`nisin esaplań.
Sheshiw: x dıń ma`nisin Read operatorı járdeminde kiritemiz.
Program Másele_4;
var x, y:Real ;
Begin
Write ('x ni kiritiń:'); {ekranga “x ni kiritiń:” jazıwı shıǵadı}
ReadLn (x);
y:=7*sqr (x)-4;
WriteLn ('y=', y);
End.
Tarmaqlanıwshı programmalar dúziw
Tarmaqlanıwshı Sızıqlı algoritmlar tiykarında dúzilgen programmalar tarmaqlanıwshı programmalar dep ataladı. Tómende sızıqlı programmalar dúziwge mısallar kórip shıǵamız.
Másele-1. bolsa, y dıń ma`nisin esaplań.
Sheshiw:
Program Másele_1;
var x, y: Real ;
Begin
Write ('x ni kiritiń:'); {ekranga “x ni kiritiń:” jazıwı shıǵadı}
ReadLn (x);
If x>0 Then y:=x Else y:=abs (x);
WriteLn ('y=', y);
End.
Másele-2. Berilgen x de funksiyanıń ma`nisin esaplań
Sheshiw:
Program Másele_2;
var x, y: Real ;
Begin
Write ('x ni kiritiń:'); {ekranga “x ni kiritiń:” jazıwı shıǵadı}
ReadLn (x);
If x>2 Then y:=x-2 Else y:=2*sqr (x)-8;
WriteLn ('y=', y);
End.
Másele-3. bolsa, berilgen x de y dıń ma`nisin esaplań
Sheshiw:
Program Másele_3;
var x: Real ;
y:String;
Begin
Write ('x ni kiritiń:'); {ekranga “x ni kiritiń:” jazıwı shıǵadı}
ReadLn (x);
If x>5 Then y:='katta' Else y:=”kichik yamasa teń”;
WriteLn ('y=', y);
End.
Másele-4. Tabısıw : “Jer tagida altın qazıq”. Tabısıw juwabın kirgizgende, tuwrı yamasa nadurıs ekenin anıqlawshı programma dúziń.
Sheshiw:
Program Másele_4;
var juwap : String;
Begin
WriteLn ('Jer tagida altın qazıq');
Write ('topishmoq juwabın kiritiń:');
ReadLn (juwap );
If juwap='sabzi' Then WriteLn ('to'g'ri') Else WriteLn ('noto'g'ri');
End.
Másele-5. Kiritilgen sózde “a” hárıbi bar yamasa joq ekenligin anıqlawshı programma dúziń.
Sheshiw: Pos funksiyası qatardan kórsetilgen belgin izlaydi. Mısalı, a:=Pos ('a', 'informatika'); operatorı orınlanǵanda a dıń ma`nisi 7 ge teń. Sebebi, “informatika” sózinde birinshi “a” hárıbi 6 -orında turıptı. a:=Pos ('v', 'sinf'); operatorı orınlanǵanda bolsa, a dıń ma`nisi 0 ge teń boladı. Sebebi “sinf” sózinde “v” hárıbi joq.

Program Másele_5;

var qatar, juwap : String;
Begin
Write ('so'z kiritiń:');
ReadLn (qatar);
If Pos ('a', qatar) >0 Then juwap :='bor' Else juwap :='yo'q';
WriteLn ('Kiritilgen sózde “a” hárıbi ', juwap );
End.
Másele-6. Kiritilgen sózde neshe “a” hárıbi bar ekenin anıqlań. Eger kiritilgen sózde “a” hárıbi bolmasa, “joq” degen juwap chiqsin.
Sheshiw: Sóz uzınlıǵın L menen belgileymiz. L dıń ma`nisin Length funksiyası járdeminde anıqlaymız. Sóz degi háriplerdi Birma -bir “a” hárıbi menen salıstırıwlaymız. Onıń ushın i ózgeriwshi kiritemiz hám oǵan izbe-iz 1, 2, …L bahaların beremiz. i dıń hár bir ma`nisinde salıstırıwlawdı orınlaw ushın i dıń ma`nisin birge arttırıw aldından L1 nıshan qóyamız hám i dıń ma`nisi L ga teń bo'lmaguncha sol nıshanǵa qaytamız. Sózde dus kelgen “a” háriplerdi sanaw ushın s - ózgeriwshi kiritemiz.
Program Másele_6 ;
Label L1;
var qatar: String;
i, s: Integer;
Begin
Write ('so'z kiritiń:');
ReadLn (qatar);
L:=Length (qatar);
i:=0; s:=0;
L1:
i:=i+1;
If qatar[i]='a' Then s:=s+1;
If iIf s=0 Then WriteLn ('yo'q') Else WriteLn ('Kiritilgen sózde “a” hárıbi ', s, ' ta');
End.
Másele-7. Kvadrat teńleme sheshiw programmasın dúziń.
Sheshiw: ax2+bx+c=0 (a≠0) kórinisindegi kvadrat teńlemeni sheshiw algoritmın dúzemiz:
1) diskriminant: esaplansın ;
2) eger D<0 bolsa, teńleme sheshimge iye emes dep olinsin;
3) eger D=0 bolsa, birden-bir sheshim ga teń dep olinsin;
4) eger D>0 bolsa, birinshi sheshim ga, ekinshi sheshim ga teń dep olinsin;
5) tamamlansin.
Sonday eken, bizge a, b, c, d, x1, x2 haqıyqıy sanlı ózgeriwshiler kerek boladı.
Program Másele_7;
var a, b, c, d, x1, x2: Real ;
Begin
Write ('a='); ReadLn (a);
Write ('b='); ReadLn (b);
Write ('c='); ReadLn (c);
d:=b*b-4*a*c;
If d<0 Then WriteLn (Sheshim joq );
If d=0 Then WriteLn ('x=',-b/ (2*a));
If d>0 Then
begin
x1:= (-b-sqrt (d)) / (2*a); x2:= (-b+sqrt (d)) / (2*a);
WriteLn ('x1=', x1); WriteLn ('x2=', x2);
end;
End.
3. 2. 2. Tákirarlanıwshı programmalar dúziw
Tákirarlanıwshı Sızıqlı algoritmlar tiykarında dúzilgen programmalar tákirarlanıwshı programmalar dep ataladı. Tómende sızıqlı programmalar dúziwge mısallar kórip shıǵamız.
Másele-1. 1 den 100 ge shekem pútkil sanlar jıyındısın esaplaytuǵın programma dúziń.
Sheshiw: 1+2+3+…+100 jıyındında hár bir qosılıwshı ózinden aldıngisigan birge kóp. Bul nizamlıqtan paydalanamız. Jıyındın s dep alıp, aldın onıń ma`nisin 0 ge teńleymiz. Qosıluvchini i dep alamız, oǵan 1 baha berip, keyininen hár sapar birge arttırıp baramız. i=100 bolǵanda esaplawdı toqtatamiz.
1-programma :
Program Másele_1;
var i, s: Integer;
Begin
i:=0; s:=0;
While i<100 Do
begin
Inc (i); s:=s+I;
end;
Writeln ('S=', s);
End.

2-programma :

Program Másele_1;
var i, s: Integer;
Begin
i:=0; s:=0;
Repeat
Inc (i); s:=s+i;
Until i=100;
Writeln ('S=', s);
End.
3-programma :
Program Másele_1;
var i, s: Integer;
Begin
For i:=1 Tap 100 do s:=s+i;
Writeln ('S=', s);
End.
Bul jerde tákirarlanishlar sanı aldınan málim bolǵanı ushın 3-programma eń ápiwayı kóriniske iye boldı.
Másele-2. 1 den 500 ge shekem bolǵan toq sanlar jıyındısın tabıw programmasın dúziń.
Sheshiw: s=1+3+5+…499 jıyındın esaplaw kerek. Bul jerde birinshi qosılıwshı 1 ge teń hám qalǵanları ózinden aldınǵısınan 2 danege kóp. 1-mısal programmasın bir az ózgertiremiz.
Program Másele_2;
var i, s: Integer;
Begin
i:=-1; s:=0;
Repeat
i:=i+2; s:=s+i;
Until i=499 ;
Writeln ('S=', s);
End.
Tiykarınan 1- hám 2- máselelerdi tákirarlaw operatorınan paydalanmastán, sızıqlı programma tuzib sheshse de boladı. Ǵárezsiz oylap kóriń.
Másele-3. Kiritilgen sózde neshe “a” hárıbi bar ekenin anıqlań. Eger kiritilgen sózde “a” hárıbi bolmasa, “joq” degen juwap chiqsin.
Sheshiw: Bul mısal aldınǵı temada berilgen edi. Onı tarmaqlanıw operatorınan paydalanıp sheshkendik. Endi tákirarlanıw operatorınan paydalanamız.
Program Másele_3;
var qatar: String;
i, s: Integer;
Begin
Write ('so'z kiritiń:');
ReadLn (qatar);
L:=Length (qatar);
s:=0;
For i:=1 Tap L Do If qatar[i]='a' Then Inc (s);
If s=0 Then WriteLn ('yo'q') Else WriteLn ('Kiritilgen sózde “a” hárıbi ', s, ' ta');
End.
Másele-4. 1 den 100 ge shekem bolǵan 11 ge márteli sanlar kóbeymesin tabıw programmasın dúziń.
Sheshiw: Kóbeytpeni p menen belgileymiz jáne onıń ma`nisin aldın 1 ge teń dep alamız. 1 den 100 ge shekem sanlardı Birma -bir 11 ge bolıp shıǵamız hám qaldıqsız bolınǵanların p ga kópaytirib baraveramiz. Sannı 11 ge qaldıqsız bóliniwin mod funksiyası járdeminde anıqlaymız.
Program Másele_4;
var i, p: Integer;
Begin
p:=1;
For i:=1 Tap 100 Do If i mod 11=0 Then p:=p*i;
Writeln ('P=', p);
End.
Bul programma tuwrı isleydi, biraq artıqsha ámeller atqaradı. Másele shártida 11 ge márteli sanlar aytılǵan. Birinshi bunday san álbette 11. Keyingileri 22, 33, 44, … hám taǵı basqa. Sonday eken biz p=11*22*33*…*99 kóbeytpeni esaplawımız kerek. Bul jerde birinshi kópaytuvch 11 ge teń hám qalǵanları ózinden aldınǵısınan 11 danege kóp. 3-mısal programmasın bir az ózgertiremiz.
Program Másele_4;
var i, p: Integer;
Begin
i:=0; p:=1;
Repeat
i:=i+11; p:=p*i;
Until i=99 ;
Writeln ('S=', s);
End.

Bul programma aldınǵısınan bir az “uzınlaw” sonda da tákirarlanishlar sanı 11 ese kem, yaǵniy 11 ese tezirek isleydi.

Másele-5. n natural san berilgen. kóbeytpeni esaplaw programmasın dúziń.
Sheshiw: Bul másele 4-másele sıyaqlı sheshiledi.
Program Másele_5;
var i, n, p: Integer;
Begin
Write ('n='); ReadLn (n);
i:=1; p:=1;
Repeat
i:=i+1; p:=p* (1/i);
Until i=n;
Writeln ('p=', p);
End.
Programmada Repeat ornına For den paydalanıw múmkin.
Program Másele_5;
var i, n, p: Integer;
Begin
Write ('n='); ReadLn (n);
p:=1;
For i:=2 tap n Do p:=p* (1/i);
Writeln ('p=', p);
End.
Másele-6. n natural toq san berilgen. kóbeytpeni esaplaw programmasın dúziń.
Sheshiw: Kópaytuvchilar súwretinde 1 de n ge shekem toq sanlar, bólim degi san bolsa súwretten bir artıq.
Program Másele_6 ;
var i, n, p: Integer;
Begin
Write ('n='); ReadLn (n);
i:=-1; p:=1;
Repeat
i:=i+2; p:=p* (i/ (i+1));
Until i=n;
Writeln ('p=', p);
End.
Másele-7. ańlatpanı ma`nisin esaplaw programmasın dúziń.
Sheshiw: Qosılıwshılardı jup-jup etip ajratsak (birinshi hám ekinshi, úshinshi hám tórtinshi hám taǵı basqa ) i=1, 3, 5, …, 99 bolǵanda, hár sapar s ga (1/i)-(1/ (i+1)) qosılıp baradı.
Program Másele_7;
var i, n, s: Integer;
Begin
i:=-1; s:=0;
Repeat
i:=i+2; s:=s+ (1/i)-(1/ (i+1));
Until i=99 ;
Writeln ('s=', s);
End.

Paydalanılǵan ádebiyatlar
1) Rajaraman. Introduction tap information technology (second edition). 2013.
2) N. v. Makarova. Informatika. Sabaqlıq. T.: “Talqin”, 2005 y. 25-30 bb.
3) R. Ólmesev, N. Xatkerxmedova, A. Primkulova. Informatoka. Oqıw qóllanba. T.: “Oylaw”, 2016 y., 8-11 bb.
4) M. M. Aripov, T. Imomov hám basqalar «Informatika, informaciya texnologiyaları» T. TDTU, Oqıw qóllanba, 1-bólim, 2012 jıl.
5) S. S. Ǵulomov, A. T. Shermuxammedov, B. A. Begalov «Ekonomikalıq informatika» T.- «Ózbekstan»- 2016 jıl.
www.ziyonet.uz
www.referat.uz
www.google.com