1- topshiri q Ma ktabgacha yoshdagi bolalar jis mo niy ta rbiyasining ma z muni

---

1- topshiri q
1 .Ma ktabgacha 
yoshdagi 
bolalar 
jis mo niy 
ta rbiyasining 
ma z muni . 
Ta'li m va tarbi yaning u mu miy ti zi mida ma ktabga cha yoshdagi 
bolalarning jis moni y ta rbi yasi alohida o 'rin tutadi . Ha r to monla ma 
rivo jlanishning asosi si fatida jis moni y ta rbi yaning aha mi ya tini 
belgila ydigan muhi m vazi fa - bu o'z harak atlarini ya xshi biladigan, 
jis moni y mashqla rni yaxshi ko'radigan , o'z muhitiga mustaqil 
ravishda yo 'naltirilgan , ma ktabda o 'rganishga v a ke yinchalik faol 
i jodi y qobili yatga ega bo'lgan sog'lo m bol ani shakllantirishdir. 
faoli yat . Aynan ma kt abgacha yoshdagi bolalikda ma qs adli pedagogik 
ta ’si r ko ‘rsatish nati jasida shaxsning har to monla ma barka mol 
rivo jlanishi uchun za rur bo ‘lgan salo ma tlik, u mu mi y chida mlilik va 
me hn at qobili yati , ha yoti y faollik va boshqa sifatla r shakllanadi. 
Jis moni y 
sifatla r, 
ha rakat 
qobili yatlari 
va 
qobili yatlarini 
shakl lantirish bolaning aqli y rivojlanishi, estetik his -tu yg 'ulari va
axloqi y-irodavi y 
shaxsi yat
xususi yatlarini
ta rbi yalash
bilan 
cha mb arch as bog'liq . Bir qato r mu allifl ar (A. V. Kene man , D. V. 
Xuxlaeva , 1995; N. N. Efi menko , 1999; M. D. Maxaneva , 2000; E. 
Ya . Stepanenkova , 2001; S. B. Sha rmanova , A. I. Fedorov, 2002 yil 
va boshqalar) jis moni y tarbi ya vazifalariga alohida e'tibor 
qaratishlari ke rak . aqli y, axloqi y, est etik va me hnat t arbi yasi 
vazi fala ri bilan ko mpleks va o ‘za ro bog ‘langan holda hal etilishi 
lozi m. Umu ma n ma ktabga cha ta 'li m sohasida ro 'y be ra yotgan 
innovatsion ja rayo nlar makt abgacha yoshdagi bolala rning jis moniy 
ta rbi yasiga h am t a alluqlidir (M.P. Astashina , 2014). Ijobiy 
o'zgarishlar bilan bir qatorda ma kt abgacha t a'li m sohasida ham 
salbi y t enden tsi yala r mav jud bo'lib , ula r qu yidagila rdan iborat:
 maktabgacha ta'lim tashkilotlari sonining qisqarishi;
 xorijiy ta'lim tizimlarini qo'llash har doim ham asosli emas; 
bolalarning motor faolligiga zarar etka zadigan kognitiv faoli yat 
ha jmi va intensivligini oshirish; 
 malakali kadrlar etishmasligi; tibbiyot va pedagogik kadrlar 
faoli yatining t arqoqligi.
Maktabga cha yoshdagi bolala r bilan ishlashning ustuvor 
yo 'nalishi ma ktabgacha yoshdagi bolala rning jismo ni y ta rbi yasi 
bo'lishi kerak, bu bola tanasining tashq i va ichki mu hitning s albiy 
o millarig a chidaml iligini oshirishga , jis moni y madani yat sohasidagi 
naz ari y 
bili mla rni 
o 'zlashtirishga, 
jis moniy 
ma dani yatni 
shakllantirishga qaratilgan. ha rakat qobili yatlari , jis moni y v a aqliy 
sifat va qobili yatlarni rivojlant irish, jis moni y tako millashtirishga 
qiziqish va ehti yo j, bolaning shaxsi yatini ha r to monlama
shakllantirish. Jis moni y ta rbi ya vosital arining butun ma jmu asi, 
ju mladan , kun tartibini, sog'lo mlashtirish v a chiniqtirish tadbirlarini 
a ma lga oshirish, zaru r vosi ta yukla rini ta 'mi nlash , ratsional 

---

ovqatlanish asosiy v azi fani - sog'lo m bolani tarbi yalashga q aratilgan 
bo'lishi kerak . Faqatgina ko mpleks yondashuvni a ma lga oshirish 
orqali ta 'li m v a da m olish ishlarining asosi y v azifala rini ba jarishga
e rishish mu mkin: b olala rning jis moni y va ruhi y salo ma tligini 
mu stahka ml ash, 
ularning 
opti mal
jis moni y 
rivo jlanishi 
va 
harakatchanligini 
oshirish.
Maktabgacha yoshdagi bolala rning jis moniy t arbi yasi bolaga 
i jobi y his -tu yg'ularni keltirib chiqa radigan jismo ni y ma shqlar 
tizi mi ni , stressli vazi yatl arni va ha rakatla rni b ajarishdan qo'rqishni 
istisno qilishi ker ak; 
 Yetarli intensivlik va motor harakatlarining keng doirasi;
 jismoniy tarbiya va sog'lomlashtirish ishlari va bolalarning faol 
da m olish shaklla rining ko'p xil ma -xilligi, mashqlarni tanlashda 
individual va diff erentsial yondashuv i mkoni yati;
 bolaning kun rejimida yuklarning tez -tez o'zgarishi va dam olish;
 maktabgacha ta'lim tashkilotining turli yoshdagi bolalar 
faoli yatida uzluksizlik;
 salomatlik holati, charchoq, iqli m va ob-havo sharoitlariga qarab 
da m olish tadbirla rining moslashuvchan jadvali;
 jismoniy mashqlardan foydalanishning mavsumiyligi; kundalik 
jis moni y ta rbi ya darsl ari;
 
jis moni y ta rbi ya vazi fala rining ta'li mning boshqa jihatla ri bilan 
aloqasi .
 
Maktabga cha t a'li m mu assasala rida jis moni y ta rbi ya ishlarining 
tashkili y shakllari qu yidagilardan iborat: jis moni y t a'li m - tarbi ya; 
kundalik re ji mda jis moni y ta rbi ya va sog'lo mlashtirish ishlari 
(ertalabki mashqla r, ochiq va sport o 'yinlari , jis moni y tarbiy a 
daqiqala ri, jismo ni y ma shqlar bilan birgalikda te mpe ratsiya 
ma shg 'ulotlari); faol da m olish (sport tadbirla ri, sport ba yra mlari, 
salo matlik kunlari , pi yoda sa yohatlar); bolalarning mu staqil moto rli 
faoli yati; oilavi y ish . Maktabga cha yoshdagi bolala rning mustaqil 
mo torli faoli yati o'qituvchining n azorati ostida davo m etadi. 
Jis moni y mashqla r ma z muni va davo mi yligi bolala rning o'zla ri 
to monidan b elgilanadi . Ushbu faoli yatning t abiati makt abgacha 
yo shdagi bolalarning individual ma 'lu motl ariga , t a yyo rgarligi ga, 
i mkoni yatlariga va qiziqishlariga bog'liq . Jis moni y ta rbi ya
mu a mmo larini muvaffaqi yatli hal qilish faqat ma ktabgacha ta'li m 
tashkiloti v a oilaning o'z aro bog'liq ishida bolala rga individual 
yo ndashuvni a malga oshirish orqali mu mkin . Ishning ba rcha 
shak llari v a turla ri o'z aro bog'liq va bir -birini to'ldiradi. Ula r 
birgalikda bolani kundalik jis moni y ta rbi ya bilan ta 'minla ydig an 
z arur vosita reji mini ya ratadilar. Yu.F.Zmanovski y bolala rning 
harakat faoli yatini oqilona tashkil etish t a mo yillarini ajratib 
ko'rsatdi: bolal arning harakat faoli yatining b archa turla rida tsiklik 

---

ma shqla rning ustunligi; kundalik jis moni y tarbiya , asosan ochiq 
havoda; bir mashqni t akrori y takrorl ash bilan ma shqla rni t ez -te z 
o'zgartirish; ishda ochiq o'yinlardan fo ydalanish; jis moni y 
ma d ani yat darslarining motor zichligi - 80 % va undan ko 'p; jis moni y 
ma d ani yat darsla rining ma jburiy musiqa jo'rligi; bolala rning 
jis moni y mashqla rga ongli munosabati; mushaklarning gevşe me si 
ko'pchilik jis moni y tarbi ya ma shg'ulotlarining za rur ko mponenti
sifatida; bolala r jis moni y faoli yatining ba rcha turla rida ijobi y his -
tu yg 'ularning ustunligi; jis moniy t arbi ya darslarida ha rakatla rni
chiro yli b ajarish ma jburi yati . Bu bolala rning motorli faoli yatini 
oqilona tashkil etish t a mo yill ariga rio ya qilish na faq at ma ktabgacha 
yo shdagi bolalarning sog'lig'i va ha rakatchanligini yaxshila ydi, 
balki ha r bi r bolaning ba rka mol rivojlanishiga yorda m beradi . 
Maktabgacha ta 'li m mu assas alari o'z faoli yatida shaxsning i jodiy 
rivo jlanishi va intellektual ehti yo jla rni ro'yobg a chiqarish va hissi y 
idrokni shakllantirish orqali uning shakllanishiga ko'ma klashish 
z aruri yatidan kelib chiqishi ke rak, bu faqat maktabgacha yoshdagi 
bolalarning sog'lig'i yaxshi bo'lgan taqdird agina mu mk in . Bolani 
o'qitish, rivo jlantirish v a t arbi yalas h , uni tako millashtirishga 
ko mpleks yondashuvni a ma lga oshirish orqali bolala r salo matligini 
saqlash , mustahka ml ash va shakllantirish vazifalariga erishish 
mu mk in . Bolalar salo matligini asrash va mustahka ml ash tizi mini 
tako millashtirish, ularda salo ma tlik madani yati va sog ‘lo m turmush 
ta rziga motivatsiya ni shakllantirish maktabgach a ta ’li m t ashkiloti 
faoli yatining ustuvor yo ‘n alishla ridan biriga a ylanishi ke rak . 
Za monavi y ta 'lim k ontseptsi yasi na faqat makt abgacha yoshdagi 
bolalarni
takomi llashtirish , 
balki 
ta 'li m 
mu hitiga 
shaxsi y 
yo 'naltirilgan yondashuvlarni ta 'minlash, sog'liqni saqlashni 
te ja ydigan ta'lim ma konini shakllantirishni ham n az arda tutadi. 
Sog 'liqni saqlash haqidagi na za ri y bili ml arni rivojlantirish va 
bolalard a o 'z sog'lig 'ini saqlash va musta hka ml ash bo'yicha a ma li y 
ko'nik mal arni shakllantirishga yo rda m be radigan makt abgacha 
jis moni y tarbi yaga faol - faol yondashuvni a malga oshirish tubdan 
ya ngi. Bolaning jis moni y salo matligining asosini uning organlari va 
tizi mla rining rivo jlanish da ra jasi v a x ususi yatlari hisobga olinishi 
kerak. Rivojlanish dara jasi har bir bolaning t abiatiga xos bo'lgan va 
uning asosi y ehti yo jla ri bilan bog'liq bo'lgan dastur bilan 
belgilanadi . Bu bolaning individual -barka mol rivojlanishining sharti 
bo'lgan asosi y asosi y ehti y o jla rni qondirishdir. Bolal arning to'liq 
ruhi y s alo matligining z aruri y sharti - bu turli xil faoli yat jara yonida 
ularning xatti -harakatlarini eta rli dara jad a ta rtibga solishni 
ta 'minla ydigan ruhi y qula ylik va psixologik fa rovonlik holati . Bu 
holat bolaning ehti yo jla ri va ularni qondirish i mkoni yatlari bilan 
belgilanadi . Inson salo matligining ma 'navi y t arkibi y qis mi ula rning 
ta 'li m jara yoniga bo'lg an munosabati , shuningdek , maktabga cha 

---

yo shdagi bolaning motivatsion v a s e mantik sohalarini rivojl antirish 
bilan b evosita bog'liq bo 'lgan u mu mi y qabul qilingan xatti -
harakatlar 
norma larig a 
mu vofiqligi 
bilan
tavsiflanadi.
Bolaning
sog'lig'i
haqida
g'a mxo 'rlik
qilishga
chaqirilgan 
ma kt abgacha yoshdagi bolalar bilan ishla ydigan z a monavi y 
o'qituvchi unga k attalarning qi sqartirilgan nusxasi sifatida 
mu nosabatda bo'lishga haqli e mas, chunki har bir yo sh dav ri o 'ziga 
xos tuzilish va faoli yat xususi yatla riga ega . Maktabga cha yoshdagi 
bolalard a sog'lom t urmush tarzining asosi y tarkibiy qis ml ariga rio ya 
qilish munosabatini sha kllantirish vosita faoli yatiga asoslanishi 
kerak. I. A. Arshavski yning fikricha , "organiz mning ha yoti, uning 
o'sishi va rivojlanishi harak at faoli yati bilan boshqariladi". 
Ma'lu mki, bola tashqa ridan kelgan tu rli xil ma 'lu motlarni idrok etish 
va q a yt a ishla sh uchun ulkan salohi yatga ega. Bundan tashqa ri, 
ma kt abgacha yoshdagi bolalarda o'z -o'zini rivo jlantirish, o 'yin va 
taqlid qilish uchun eng mu rakkab biologik ehti yo jla r ustunlik qiladi. 
Binobarin , bolala rning jis moni y ta rbi yasi bolaning shaxsi yatining 
faol ligi printsipi asosida a ma lga oshirilishi mu mkin, bu esa sog'liq 
qadri yatla rini bilishni sog'lo m turmu sh tarzi asoslarini rivo jlantirish 
bilan u yg 'unlashtirishga i mkon be radi . ma ktabgacha yoshdagi bolalar 
uchun 
qiziqarli 
va 
qiziqarli .
L. D. Gla z yrina (1999 ) ma ktabga cha yoshdagi bolalarg a jis moniy 
ma shqla rni o'rgatishning noan'an avi y ta mo yilla rini ta'kidla ydi:
1. Sinkretiz m printsipi bolaga ta 'sir qilish vositala ri va usullarini 
tanlashda u mu miy bi rlik manbal arining mav judligini aks etti radi.
2 . Ma ftunkorlik ta mo yili jis moni y ta rbi ya darsla rida qula y i jti moi y -
psixologik muhit ya ratishni n azarda tutadi.
3 . Ijodi y yo 'nalish printsipi, uning nati jasi bolaning harakat 
ta jrib asidan fo ydalanish va i jodi y faoli yatni rag 'batlantiradigan 
mo tiv ma vjudligiga asoslangan holda mustaqil ravishda yangi 
harakatlar ya ratishdir.
Ushbu 
t amo yi llarni
a ma lga
oshirish 
usullaridan
biri 
ma kt abgacha ta'li m t ashkilotlari ishiga folklor vositalaridan 
fo ydalangan holda folklor jis moni y tarbi ya darsla ri va sport -
sog'lo mlashtirish t adbirlar ini o 'tkazish metodikasini jori y etish 
bo'lishi mu mkin . Xalq og 'zaki i jodi ma ktabgacha yoshdagi 
bolalarning motor v a i jodi y qobili yatla rini rivojlantirishning yangi 
shakllarini topish orqali jis moni y t arbi ya ja ra yonini diversifik atsi ya 
qilishga i mkon be rad i, bolalarning bo'la jak o'quv faoli yatiga 
jis moni y va intellektual t a yyo rgarligining asosi y da ra jasini 
shak llantirishga, estetik va estetik rivo jlanishiga yorda m be radi.
Boshlang'i ch va o 'rta maktabgacha yoshdagi bolala r bog'chasi va 
oilada kattala r rahba rligida mustaqil jis moni y faoli yatning u mu miy 
ha jmi ha ftasiga 9 -12 soat , k atta yoshdagi bolalarda - 12-14 soat, shu 
ju mladan u yd a 2 -5 so at bo'lishi k erak. Har kuni e rtalabki mashqlarni 

---

(bolaning yoshiga qarab 5 -10 minut), kuniga 2 -3 ma rta jis moni y 
ta rbi ya ma shg'ulotlarini o'tkazish tavsi ya etiladi (kichik bolalar 
uchun 30 daqiqadan , kattaroq maktabgacha yoshdagi bolalar u chun 
45 minutgacha). Bundan tashqari , haft asiga 2 -3 ma rta maktabga cha 
ta 'li m mu assasasining jis moni y t arbi ya o'qituvchisi rahbarligida 
ma qs adli mashg 'ulotlar, shuningdek , haftasiga ka mida 2 ma rta yurish 
pa ytida (20 daqiqagach a) ochiq o'yinlar tal ab qilinadi. Asosiy 
ta mo yil - o 'yin pa ytida bolalar bilan jis moni y ma shqla r ba jarish . 
Sin flarni hiko yala r shaklida o'tka zish tavsi ya etiladi, uning
davo mida o'qituvchi bolaga ket ma -ket ha rakatla r zan jirini ba ja rishni 
taklif qiladi , unga tanish bo'lgan bir qator t asvirlarni ya ratadi , ya'ni . 
Bolaga tushuntirish uchun kamroq , ko'proq ko'rsatish uchun . 
Masalan, ha yvonot bog'ida sa yr qilish, sa yr qilish, o yga sa yoh at va 
hokazo .Tushuntirishlar aniq, aniq bo 'lishi va quvnoq, quvnoq ovoz 
bilan be rilishi ke rak. Farz andingizning na fas olishini kuzatishni 
unut mang. Unga bu run orqali nafas olishni va nafas olishni 
to'xtat ma slikni o'rgating. Na fas olish, da m olish, turishga alohida 
e 'tibor be rish kerak - bu cha rchoq va stressga qarshi kurashning 
asosidir. 3 -4 yoshli bolala r bilan ma shg'ulotlar u chun ko mpl eks 
tuza yotganda qo'll ar uchun 2 -3 ma shq , tana uchun 1 -2 mashq, 
o yoqlar uchun 2 -3 mashqni kiritish ke rak. 5 -6 yos hli bolalar uchun 
ko mpleksdagi mashqlar soni 2 -3 baroba r ortadi. De yarli ha r bir 
darsd a artikul ya r gi mnastikani kiritish kerak , barmo q gi mnastikasi 
vari antlari , shuningdek, o 'z -o 'zini ma ss a j qilish eleme ntl ari mu mkin. 
Jis moni y mashqla r, turli xil o'yin -kulgilarni , asosan , toz a havoda 
tashkil qilish tavsi ya etiladi. Sinfdagi bolal arning ki yi mlari va 
po yafz allariga alohida e'tibor be rilishi kerak. Bolaning motorli 
faoli yatida sak rash k atta o 'rinni egall ashi kerak (jis moni y t arbi ya 
bo'yicha
o'qituvchining 
ixti sosligi 
yoki 
murabbi y -o 'qituvchi 
boshqaradigan sport yo'n alishidan qat 'i naz ar). Ula r mushak -skelet 
tizi mini mustahka ml ash, mushaklarni rivo jlantirish , ha rakatla rni 
mu vofiqlashtirishni rivojlanti rishga yorda m be radi. Ushbu yoshdagi 
bolalar bil an mashq qili shda, odatda , u murtqa pog'onasidagi yukni 
yo 'q qilish, ko'proq cho'zish va gevşe me ma shqla rini ba jarish kerak 
- bu ma ktabgacha yoshdagi bolaning kel a jakdagi salo ma tligi uchun 
asosdir. Bola har bir yukdan so 'ng (ni ma ma qsadda bo'lishidan qat'i y 
naz ar) bo'sh ashish mashqlarini ba ja rishi kerak.
Turli xil jismo ni y ma shqlar mu shak va asab tizi miga har 
to monla ma ta'si r ko'rsatishga, su yak apparatla rini mu stahka ml ashga, 
yu rak -qon to mir va n afas olish tizi mla rini rivo jlantirishga, 
me t aboliz mni tartibga solishga imk o n be radi. Maktabga cha ta ’lim 
mu assas alariga ma kt ab sporti eleme ntl arini, xususan , yengil atletika 
(chida mli yugurish, tez yugurish, sakrash va uloqtirish)ni jori y etish 
bola organiz mi imk oni yatlarini se zilarli dara jada oshirishga yord am 
beradi. Yugurish, a lbatta , a jo yib rivo jlanish va d a m olish vositasidir. 

---

Hatto qadi mgilar ha m: “Aga r kuchli bo ‘lishni istasangiz , yugur! 
Agar sog'lo m bo 'lishni istasangiz - yuguring! Aga r siz aqlli bo'lishni 
istasangiz , yuguring! Agar go'z al bo 'lishni istasangiz - yuguring!" 
Shubhasiz , biz farzandlari mizning jis moni y faolligi ko'la mini 
kenga ytirish, ya 'ni jis moni y v a intellektual fa zilatla rini maqs adli 
ravishda yaxshilash haqida o'ylashi miz ke rak. Avvalo, yurak -qon 
to mir tizi mining holatini belgilayd igan sifat sifatida chida ml ilikni 
rivo jlantirishingiz ke rak. Chidaml ilikni rivojlantirishning asosi y 
vositasi, albatta, yu gurishdir. Chida mlilikni rivo jlantirishda yurak 
urish tezligi ko'rs atkichlari bilan belgilanadigan oltita intensivlik 
zonala ri mav judligi haqida gapirish odati y holdir. Mashg'ulotlar 
davo mida makt abgacha yoshdagi bolalarda jis moni y faollik yurak 
urish tezligi (puls daqiqada 155 -160 urishdan oshma sligi kerak) va 
cha rchoqning tashqi belgila ri - o'tkir qizarish , qattiq na fas qisilishi, 
mu vofiqlashtirishni yo 'qotish b ilan nazo rat qilinadi . Chida mlilik 
ma shqla ri pa ytida opti mal yu rak urish tezligi d aqiqada 145 -150 z arba 
deb hisoblanishi mu mk in, tiklanish d avri 3 daqiqadan ko'p e mas. 
Yugurish uchun eng yaxshi vaqt bahor va kuzdir, ga rchi qishda 
yu gurishdan sezila rli fo yd a haqida il mi y d alillar ma v jud .
Bolalik davrida bolala r bilan ishla ydigan jis moni y tarbi ya 
mu taxassisla ri bolani ta rbi yalashning o'nta asosi y qoidala riga rio ya 
qilishlari ker ak: 1. Bolalarni seving, ya 'ni. ularning ma v judligini 
seving, ularni kiml igi u chun qabul qiling, ularni h aqorat qil mang , 
ularni k a msit mang, o'ziga bo'lgan ishonchini susa ytirma ng, ula rni 
jazol a mang, ul arning ishonchini rad qil mang, ularga s abab bering. 
seni seva man .
2 . Sizga ishonib topshirilgan bolala rni hi mo ya qiling, ya 'ni. ularni 
jis moni y va ruhi y x avf -xata rlardan , hatto , agar k erak bo'lsa , o'z 
ma n faatla rini qurbon qilish va o 'z sog 'lig'ini xavf ostiga qo'yishdan 
hi mo ya qilish.
3 . Bolalar uchun ya xshi na mun a bo'ling!
4 . Farzandlar qalbida an ’anavi y qadri yatla rga hurma t tu yg ‘ula rini
singdirish, ularga muvofiq yashash . Bolalarga ma s'uli yat hissi bilan 
mu nosabatda bo'ling. Bolal ar halollik, ha yo , ahillik bo'lgan muhitda 
bo'lishlari kerak.
5 . Bolala r bilan birgalikda ishlash ke rak! Ishingizda qatnashganda 
ularga yorda m bering .
6 . Bolal arga ha yotni og'riqsiz bo'l mas a ha m, o'zl ari his qilishlariga 
i mkon bering! Bola faqat o 'zi boshdan kechirg an o'z ta jribasini tan 
oladi. Sizning shaxsi y ta jribangiz ko'pincha bolal ar uchun 
aha mi ya tsiz. Ularga o 'z ta jribal arini to'plash i mkoni yatini be ring , 
garchi bu ma 'lum x avfni o'z ichiga olsa ha m. Haddan t ashqari 
hi mo yalangan , har q anda y x avfdan "sug'u rtalangan" bolalar 
ko'pincha i jti moiy nogiron bo'lib qoladilar.

---

7 . Bol alarga inson erkinligining i mkoni yatla ri v a chegaralarini 
ko'rsating! Jis moni y tarb i ya mutaxassislari ul arga har birining 
iste 'dodi 
va
xususi yatla riga 
mo s
ravishda
inson 
shaxsini 
rivo jlantirish va tasdiqlashning a jo yib istiqbollarini ochib be rishlari 
kerak. Shu bilan birga , bolala rga har qanda y sh axs o 'z harakatlarida 
ja mo ada va u muma n j a mi yatda ma 'lu m chegarala rni tan olishi va 
ularga rio ya qilishlari k erakligini ko'rsatishi k erak (qonunlarga rio ya 
qilish va yotoqxona qoidalariga rio ya qilish).
8. Farz andlaringizni itoatkorlikka o'rgating! O'qituvchi, jis moniy 
ta rbi ya o'qituvchisi bolal a rning xatti -ha rakatlarini kuzatib borishi va 
ularning x atti -harakatlari o'ziga va boshqalarga za rar keltirma sligi 
uchun ula rga rahba rlik qilishi shart . Bolalar qoidalarga rioya
qilganliklari uchun muko fotlanishi kerak! Biroq, aga r kerak bo'lsa, 
qoidalarga rio ya qilish jazol ash orqali a malg a oshirilishi ke rak.
9 . Bolala rdan faqat etuklik bosqichiga va o'z ta jribasiga mos 
keladigan fikr va baholarni kuting.
10. Farz andingizga xotiralar qi yma tig a ega bo'lgan ta jribala r uchun 
i mkoni yat bering . Bolala r, kattal ar singari , ularga boshqa 
oda mla rning ha yoti va at rofdagi dun yo bilan t anishish i mkoni yatini 
beradigan ta jribala rni "ovqatlanadilar".

---