1-Amaliy ish. Jins hosil qiluvchi minerallar bilan tanishish. Ishning maqsadi

Solishtirma og`irlik minerallarni aniqlashda ahamiyati katta. Solishtirma og`irlik 
minerallarda sezilarli ravishda o`zgaruvchan bo`lib, 0,5 dan 21 gacha bo`ladi. 
Minerallarning solishtirma og`irligi yig`indisidan tog` jinsining zichligi kelib chiqadi. 
Minerallarning solishtirma og`irliklari ularning kimyoviy tarkibiga, chunonchi, ion va 
atomlarining og`irligiga va tabiiy ichki tuzilishlariga (strukturasi) bog`liq. 
Bir xil kimyoviy tarkibdagi minerallarning solishtirma og`irligiga (zichligiga) atomlar orasidagi 
masofa, koordinatsion son, kimyoviy bog`lanish turi ta`sir etadi, boshqa teng sharoitlarda esa 
atomlar yoki molekulalar guruhining har xil polimorf modifikatsiyada o`zaro joylashishiga 
bog`liq. 
Minerallarning kimyoviy tarkibiga ko`ra solishtirma og`irligi har xil bo`ladi.

---

Yaltiroqlik-bu minerallarning yuzasiga tushgan yorug`lik nurini qaytarish xususiyati. 
Yaltiroqlik metallsimon (M) - metallning yangi yuzasining yaltiroqligiga o`xshash -barit, kuprit, 
gematit, ilmenit; shishadek (Sh) - tiniq minerallar-sludalar, gips, kalsit; sadafdek (S) - sludalar, 
talk; ipakdek (I) - ingichka tolalardan tuzilgan minerallar - gips tolalari, asbest; yog`dek (Yo) - 
mineral yuzasi yog` surilgandek yaltiraydi - nefelin; olmosdek (O) - juda o`tkir yaltiroqlik - 
olmos, kinovar; mumdek (Mum) - hech qanday yaltiroqlik sezilmaydi - feruza. 
1 –Тalk 
2 –Gips 
3 - Kaltsit 
4 - Fluorit 
5 - Аpetit 
6 - Оrtoklaz 
7 –Кvarts 
8 - Тopaz 
9 - Кorund 
10 - Olmos 
Minerallarning rangi va chizig`ining rangi - bir qator hollarda muhim diagnostik belgi 
bo`lib xizmat qiladi. Tabiatda minerallar juda xilma-xil rangda uchraydi. Ular oq, shaffof, pushti, 
qizil, qora va h.k. rangda bo`lishi mumkin. Ularning rangi turmushda yaxshi tanish bo`lgan 
narsalar rangiga qiyoslab aniqlanadi. Chunonchi, sutdek oq, somondek sariq va h.k. 
Ayrim minerallarga ularning rangiga qarab nom berilgan. Masalan, lazurit va azurit havo 
rangli, xlorit yashil rangli (grek. "xloros"-yashil), rodonit - pushti (grek. "rodon"-pushti), rubin - 
qizil (lot. "rubens"-qizil), auripigment - oltin rangli (lot. "aurum"-oltin, "pigment"-bo`yoq). 
Minerallar rangi uch xil o`ziga xos omillar bilan belgilanadi: 
a) idioxromatik (grek. "idios"-o`zining, shaxsiy) - mineralning o`z xususiyatlari bilan 
belgilanadi. Rangning bu turi mineralning kristall panjarasida rang beruvchi ionlarning yoki 
xromoforlarning mavjudligi bilan bog`liq. Bunday xromoforlarga titan, vanadiy, xrom, 
marganes, temir, kobalt, siyrak elementlar va boshqalar kiradi. Masalan, ikki yoki uch valentli 
marganes minerallarga pushti rang bersa, yetti valentli marganec to`q siyohrang beradi; 
b) ko`pgina minerallar rangi boshqa kimyoviy elementlarning aralashishiga bog`liq 
bo`lgan alloxromatik (grek. "allos"-chet, begona) xususiyatga ega. Masalan, kvars tarkibiga 
kiruvchi moddaga qarab oq, shaffofdan to qora ranggacha bo`ladi; 
с) va nihoyat, ayrim minerallar rangi ularning yuzasidan qaytgan nurning tarqalishiga 
qarab o`zgarib turadi. Bunday rang p s y e v d o x r o m a t i k (grek. "psevdo"-yolg`on, qalbaki) 
rang deyiladi. Masalan, labrador aslida qora rangli bo`lsa-da, yuzasiga nur tushganda har xil 
ranglarda tovlanish (krizatsiya) xususiyatiga ega. 
Ba`zi minerallarni aniqlashda uning chinnida qodirilgan chizig`ining rangidan 
foydalaniladi. 

---