1-Amaliy mashg‘ulot. Mavzu: O‘zgarmas tok elektr zanjirlarini hisoblash

Nazorat savollari

1. 
   Elektr toki nima?
   
2. 
   Tok kuchiga ta’rif bering?
   
3. 
   O’zgarmas tok haqida tushuncha bering?
   
4. 
   O‘zgarmas tok manbaiga iste’molchilarni ketma-ket va parallel ulashda zanjirdagi elektr kattaliklar qanday hisoblanadi?
   

2-Amaliy mashg‘ulot.
Mavzu: Bir fazali o‘zgaruvchan elektr tok zanjirlarini hisoblash


Mashg‘ulot maqsadi.
O‘zgaruvchan tok to‘g‘risida tushunchalar va iste’molchilari turlari zanjirning aktiv, reaktiv va tula quvvatlari bilan tanishish, hisoblangan qiymatlar asosida vektor diagrammalar kurishni o‘rganish.
Vaqt bo‘yicha qiymatlari va yo‘nalishi o‘zgaradigan tok o‘zgaruvchan tok deyiladi. Texnikada sinus qonuni bo‘yicha o‘zgaradigan toklardan foydalaniladi. Sinusoidal o‘zgaruvchan tokning qiymatlari va yo‘nalishi davr deb ataluvchi bir xil vaqt oraliqlarda takrorlanadi.


1-rasm Sinusoidal EYUK grafigi

1. 
   O‘zgaruvchan tokning bitta to‘liq tebranish vaqti davr deyiladi (T).
   
2. 
   Bir sekunddagi davrlar soni chastota deyiladi (f).
   
3. 
   O‘zgaruvchan tokning ixtiyoriy paytdagi qiymati, oniy (i₁) qiymati deyiladi.
   
4. 
   O‘zgaruvchan tokning yarim davr davomidagi eng katta qiymati uning amplitudasi yoki maksimal qiymati deyiladi.
   

1-masala. Havo kemalarida ishlatiladigan o‘zgaruvchan tokning chastotasi 200 Gs. Davrini aniqlang.
Yechish:

2-masala. O‘zgaruvchan tokning bo‘rchak chastotasi ω=3140 sek^-1. Shu tokning chastota va davrini aniqlang.
Yechish:


O‘zgaruvchan tok zanjirida quyidagi asosiy iste’molchilar mavjud:
Aktiv qarshilikga ega bo‘lgan iste’molchilar bunday iste’molchilarda kuchlanish bilan tok bir xil o‘zgaradi.
Reaktiv qarshilikga ega bo‘lgan iste’molchilar, bunday iste’molchilarning qarshiligi tok chastotasiga bog‘liq bo‘lib ular qo‘yidagicha
induktiv qarshilik Om.
sig‘im qarshilik Om.
Zanjirning to‘la qarshiligi Om.
3-masala. R=4 Om, L=6.37 mG, S=159 mkF bo‘lgan elektr zanjiri (2-rasm) chastotasi f=200 Gs va kuchlanishi U=120 V li sinusoidal tok generatoridan ta’minlanadi. Zanjirlardagi tok, zanjir qismlaridagi tok va kuchlanish orasidagi faza siljishi, xamma qismlarning kuchlanishi va quvvati, shuningdek zanjirning aktiv, reaktiv va to‘la quvvati xisoblansin.
Yechish:
R, L va S elementlari ketma-ket ulangan elektr sxema

Qarshiliklarni va fazalar siljishini hisoblash. Ko‘rilyotgan zanjir aktiv qarshilik bilan birga reaktiv qarshiliklarning ikkala turiga ham ega. Bular:

Induktiv Om.

va sig‘im Om.
Zanjirning reaktiv qarshiligi Om.
Zanjirning to‘la qarshiligi Om.
Faza siljishi yoki
Zanjirga berilgan tok kuchini hisoblash. A.
Qismlardagi kuchlanish pasayishlari
V.,
V.
V.
Zanjirning quvvatini hisoblash.
Aktiv quvvat vt.
Reaktiv quvvat var.
Zanjirning to‘la quvvati. VA.
Zanjirning vektor diagrammasini qurish.

Tekshirish. V.