1-amaliy mashg’ulot Plastikik va materialning deformatsiyaga qarshiligi

---

1-amaliy mashg’ulot 
Plastikik va materialning deformatsiyaga qarshiligi. 
Deformatsiya 

jismning unga qo‘yilgan kuch ta’sirida o‘z shaklining va 
o‘lchamlarining o‘zgarishi hodisasidir.
Umumiy hollarda deformatsiya ikki turga bo‘linadi: elastik va plastik deformatsiya.
Elastik deformatsiya deb, jismga qo‘yilgan kuch ta’sir etishdan to‘xtatilganidan keyin 
jismning o‘z boshlang‘ich holiga qaytishi tushuniladi. 
Plastik deformatsiya deb kuch ta’sir etishi to‘xtatilganidan keyin ham jismning 
boshlang‘ich holiga qaytmasligiga aytiladi. 
Metallarda mexanik хossalar ikki guruhga bo‘linadi: 
Mustahkamlik xossalari 

metallning kuch va bosim ta’sirida deformatsiya va 
sinishga qarshilik ko‘rsatish qobiliyatini xarakterlaydi. 
Plastiklik хossalari 

metallning kuch va bosim ta’sirida o‘z shaklini va o‘lchamlarini 
sinmasdan, darz ketmasdan o‘zgarishi qobiliyatini xarakterlaydi. 
Metallarning mexanik xossalari turli xil sinovlar yordamida aniqlanadi: 
Statik sinovlar 

ushbu sinovlarda namunaga ta’sir etayotgan kuch sekinlik bilan 
ko‘paytirilib boriladi. Ularga metallni cho‘zishga, siqishga, bukilishga, qayirishga sinash 
va metallning qattiqligini aniqlash sinovlari kiradi.
Dinamik (zarbiy) sinovlar 

bunga metallning zarbiy qovushqoqligini aniqlash kiradi.
O‘zgaruvchan (siklik) yuklamalarda o‘tkaziladigan sinovlar 

toliqishdagi 
mustahkamligini tekshirish. 
Ishni bajarish tartibi 
Mustahkamlik, plastiklik va elastiklik metallarni cho‘zishga sinashda aniqlanadi. 
Sinovlarni turli xil konstruksiyaga ega, ГОСТ 7855-84 talablariga mos keluvchi
uzish 
mashinalarida, tekis yoki dumaloq shaklga ega namunalarda o‘tkaziladi (1.1-rasm). 
Sinalayotgan namunalarning shakli va o‘lchamlari o‘zgarishi 1.2-rasmda keltirilgan.
Qabul qilingan belgilashlar:
l
p
va d
o
– boshlang‘ich hisoblangan uzunlik va diametr o‘lchamlari;
l
p
va d
p
– bir tekis deformatsiya maydonidagi namunaning hisoblangan uzunligi va 
diametri;
l
k
va d
k
– namunaning oxirgi uzunligi va namuna uzilish joyidagi diametrning 
minimal o‘lchami. 

---

1.1-rasm. Sinov mashinasining sxemasi: 
Sinov mashinalari quyidagi qismlardan tashkil topgan: 1

sinov mashinasining 
fundamenti; 2

 yukli vint; 3

 namunani pastki ushlab turish joyi; 4

 sinov o‘tkaziluvchi 
namuna; 5

 namunani yuqorigi ushlab turish joyi; 6

 cho‘zilishda kuchlanishni o‘lchash 
uchun datchik; 7

 elektroprivod uskunasini ishga tushirish pulti; 8

 yuklama indikatori; 
9

 boshqarish richagi; 10

 diagramma mexanizmi; 11

ulash kabeli
А B D 
1.2-rasm. Silindrik namunaning turli xil bosqichlarda cho‘zishga sinashsxemasi: a

 
sinashdan 
аvvalgi 
namuna; 
b

 
maksimal 
kuchlanishgacha 
cho‘zilgan 
namuna;d

uzilishdan keyingi namuna 
 
Sinov natijalariga ko‘ra sinov mashinasi cho‘zish diagrammasini yozib oladi (1.3-
rasm). 
Abssissa o‘qida namunaning absolyut uzayishi qo‘yiladi (Δl=l
k
-l
0
) mm, ordinata 
o‘qida 

namunaga qo‘yilgan kuch (P) qo‘yiladi.
Natijalarni taqqoslash uchun fanga “kuchlanish” atamasi kiritilgan.
Kuchlanish (

) 

namunaga qo‘yilgan kuchning namuna kesimining yuzasiga bo‘lgan 
nisbatidir. 

---

𝜎 =
𝑃
𝐹
0
, (1.1) 
bu yerda P

kuch, N; F
0

namuna kesimining yuzasi, mm
2
.
A
B 
1.3

rasm. Plastik materiallarni cho‘zishga sinashning mashinadagi (boshlang‘ich) 
diagrammasi: a

 oquvchanlik yuzasi bilan; b

 oquvchanlik yuzasisiz