1. Birikmasiz to’g’ri to’rtburchak shaklidagi qanday buyumlarni bilasizq

O’quv ustaxonalarida dars o’tish tizimi. 

Maktab ustaxonalarida ishlar sismavzusi haqidagi masala hozirgi 

kungacha pedagogika fani amaliyotida to’liq echilgan deb aytishga 

bo’lmaydi. 

Bir qator avtorlar V-IX sinflarda ustaxonalardagi ishlarni konstruktsion 

texnologik sismavzu bo’yicha tashkil etishni talab qiladi. Bu sismavzuni 

etakchi tarafi o’quvchilarning bajaruvchilik va shaxsiy qobiliyatini 

birlashtirishdan iborat. O’quvchilar mehnat ob’ektini bir tomonlama 

tayyorlashdan oldin uning konstruktsiyasi va ishlab chiqarish 

texnologiyasini amalga oshirish kerak bo’lgan sharoitida olib kelinadi. 

Dastlab ular bir qator texnika masalalarni bajaradi. Shundan keyin 

detallarni ishlashga ularni yig’ish va biriktirishga o’tadi. Shunday qilib, 

o’quvchilar mehnati o’qitish jarayonida oddiy mehnat jarayonlarini 

bajarib qolmay, shu harakatga bog’liq sharoitda kelib chiqadigan texnik 

masalalarni bajaradi. 

Maktab ustaxonalarida amaliy mehnat o’quv va ko’nikmalarni o’rgatish 

operatsion predmetsis mavzusi bo’yicha olib boriladi. Buni bir qator 

sabablardan kelib chiqib tasdiqlashimiz mumkin. 

Birinchidan dasturda operatsiyalarni tegishli turda o’rganish nazarda 

tutilmagan buning ustiga har bir operatsiyalarni o’rganish uchun qancha 

vaqt ketish ko’rsatilmaydi. 

Demak dasturda amaliy mehnat o’quv va ko’nikmalari operatsiya yoki 

operatsion kompleks sismavzusi bo’yicha amalga oshirishi nazarda 

tutiladi. Ikkinchidan- amaliy mehnat o’quv va ko’nikmalarini o’rgatish 

jarayonini tashkil etishning o’ziga o’quvchilar tayyorlash kerak bo’lgan 

---

ob’ektlar tuzilishidan iborat. Biroq bu tizim sharoitga qarab ayrim 

buyumlarni boshqalari bilan almashtirishga bo’ladi. 

Shunday qilib V–VIII sinflardagi texnik mehnat dasturining mazmuni 

o’qitishning yuqorida aytilganidek ko’p davom etmaydigan va o’qitish 

jarayonida deyarli rol’ o’ynamaydigan operatsion predmet sismavzusin 

qo’llanishga yo’naltirilgandek bo’ladi. 

1.  Foydali ish jarayonida o’quvchilar yasaydigan hamma narsalar 

o’quvchilardan qunt bilan unga e’tibor berib mehnat qilishni talab 

qiladi. 

2.  O’quvchilarning (o’ylab) topqirligi psixik komponentlarga qarab 

uskunalarning (o’ylab) topqirligiga yaqinlashadi. 

 

O’ylab topish uchun ahli faoliyatining yuqori sifatlariga bog’liq bo’ladi, 

unda bir yoki ikki psixik funktsiyalar emas, balki odamzod xizmatining 

psixologik, fizik kuchlari qobiliyati va uqubliklarining murakkab 

kompleksi qatnashadi. 

Har qanday o’ylab topish xizmati belgini bir masalalarni amalga 

oshirishni nazarda tutadi va bunga ko’pincha fikr yuritish orqali erishadi. 

Bu xizmat natijasida kerakli bilimlardan yakunlar, yangi fikrlar paydo 

etadi. O’quvchilarning o’ylab topuvchanligi faoliyati jarayonini 

kattalarning boshqaruvchilik xizmati jarayonidagi kabi masalani echish 

amaliyatda qo’llanish bosqichlariga bo’lish mumkin. O’quvchilarni har 

xil savol va masalalarni o’zi echish imkoniyatini o’z ichiga olgan 

mehnat faoliyatiga qo’yish bilan ularda intsiativalik va texnik o’y 

yuritishni (mehnat faoliyatiga qo’yish bilan ularda intsiativa) 

rivojlantirish muammosi o’z-o’zidan echilmaydi. 

Shuningdek o’quvchilarning o’zlari har xil shu sababli o’quvchilarni 

mehnat topshiriqlarida savollar va masalalar qo’yish orqali 

bajaruvchanlik faoliyati amalga oshirish mumkin. Shunday qilib 

o’quvchilarning o’ylab topuvchanligini tashkil etish ustaxonalardagi 

ishlarda o’qishga muammoli munosabat orqali amalga oshirish imkonini 

beradi. Texnika asoslarini o’rganish uchun o’quvchilarni kollektorli va 

asinxronli dvigatellar, elektr asboblari ularning tuzilishi bilan ham 

tanishtirish katta ahamiyatga ega. 

Texnologik o’rganish-ishlab chiqarish texnologiyasi bilan o’quvchilar 

yog’och 

hamda metalni ishlovda

, elektr mantajlash ishlarini o’rinlashda 

tanishadi. Bunda o’quvchilar qo’lda va mashinada ishlash to’g’risida 

tushunchaga ega bo’ladi. Maktab dasturlarida qo’lda ishlanadigan 

---

ishlarga mashinada bajariladigan ishlarga nisbatan bir qancha ko’proq 

vaqt ajratilgan. Buni bir qancha sabablar bilan dalillash mumkin. 

Birinchidan; qo’l mehnati hozirgi vaqtda keng qo’llanilib unga e’tiborsiz 

qarash mumkin emas. 

Ikkinchidan; qo’l asboblar bilan ishlaganda jarahatlanish xavfli 

stanoklarda ishlaganga qaraganda kamroq bo’ladi. 

Uchinchidan; materiallarda ishlashda mehnat operatsiyalarining 

mazmunini yozuvchi usullarning biri bo’lagidan stanoklarda ishlaganda 

ham foydalanishni esdan chiqarmaslik kerak. Shunday qilib 

materiallarni qo’lda va mashinada ishlovda ketma-ketlik kerak. 

Materiallarni mexanik ishlash texnologiyasi bilan tanishish vaqtida 

o’quvchilar belgili hajmda nazariy ma’lumotlar bilan tanishadi va 

tegishli amaliy o’quv ko’nikmalarini egallaydi. Masalan; o’quvchilar 

faner haqida yog’ochning fizikaviy va texnologik xususiyatlari qora va 

rangli metallar haqida, po’lat o’ndirish ularning asosiy navlari haqida 

qisqacha ma’lumotlar oladi. Tokar vint kesuvchi, teshuvchi, frezer 

stanoklarining vazifasi ishlash tamoyil to’g’risida fikrlarga ega bo’ladi. 

Kinematik sxemalarda o’rganadi, detal mexanizmlari bilan tanishadi. 

Dasturda o’quvchilarning texnik dokumentlar va ularni tuzish, ulardan 

foydalana bilish yo’llarida katta ahamiyat beriladi. 

Mehnat hamda ishlab chiqarish o’ndirish elementlari bilan tanishtiruv – 

mehnat dasturda o’quvchilarni ish o’rnining to’g’ri tashkil etish nazarga 

tutilgan bo’ladi. O’quvchilar yog’och metal elektr montaj 

operatsiyalarini o’rinlashni bajarishni ortiqcha vaqt sarflanmaslik uchun 

asbob hamda zagatovkalarni qanday joylashtirishi kerakligiga diqqat 

qiladi. Natijada o’quvchilarni ish o’rnini to’g’ri tanlash, mehnatni ilmiy 

jihatdan jihozlash haqida fikrlar foyda bo’ladi. Ustaxona darslarida 

ishlab chiqarishni tashkil etish haqida tushunchalar shakllanadi. 

Dasturda o’quvchilar ish unumdarligini orttirish to’g’risida bir qancha 

yaxshi imkoniyatlar yaratilgan. Dastlab o’quvchilar holda bajarilgan ish 

stanoklarida ishlanadigan ish bilan, stanoklardagi ish yarim avtomat va 

avtomat yordamida amalga oshadigan ish bilan solishtirish imkonini 

beradi. Ustaxona darslarida o’z-o’zini tekshirib borish xususiyatlarida 

muvaffaqiyatli amalga oshirib berishi mumkin. Texnik modellashtirish 

hayotiy foliyatining rivojlanishiga yaxshi ta’sir ko’rsatadi. Bunda 

o’quvchilar uchun muammoli masalalar amalga oshiriladi. Ular jadal 

ko’rsatishga berilgan topshiriqni bajarish uchun o’z bilimlaridan 

foydalanishga to’g’ri keladi.