1-bob. Ma`lumotlar bazasining asosiy tushunchalari

SELECT POSITION(что_ищем IN поле) FROM fayl nomi WHERE shart П

Ushbu misolda, matn "long" so‘zining o‘rnini qidiradi:

SELECT *, POSITION('uzun' IN text) as pos FROM texts

Belgilarni raqamlash 1 dan boshlanadi.

Ushbu operator ma'lum bir shartning bajarilishiga, u yoki boshqa natijaga qarab, shartlarni tekshirish va qaytishga imkon beradi.
CASE bayonoti 2 shaklga ega:

Birinchi shakl: Ikkinchi shakl:
ISH

WHEN holat_1 THEN return_value_1

...

WHEN holat_N THEN qaytish_val N [ELSE return_value]

END CASE tekshirildi_val WHEN taqqoslash_qiymati_1 THEN return_value_1

...

WHEN solishtirish_val N THEN qaytish_val N [ELSE return_value] Tugatish
Misol:

SELECT

ID,Name,Salary, CASE

WHEN Salary>=3000 THEN 'ЗП >= 3000' WHEN Salary>=2000 THEN '2000 <= ЗП < 3000' ELSE 'ЗП < 2000'

END SalaryTypeWithELSE,

CASE

WHEN Salary>=3000 THEN 'ЗП >= 3000' WHEN Salary>=2000 THEN '2000 <= ЗП < 3000'

END SalaryTypeWithoutELSE FROM Employees

Nazorat savollari

1. 
   
   SQL muhitida tranzaksiyaning vazifasi nimadan iborat?
   
2. 
   
   TCL uchun muhim jarayon qaysi?
   
3. 
   
   Commit nima vazifani bajaradi? Misol keltiring.
   
4. 
   
   Tranzaksiyalarni boshqarishni tushuntiring?
   
5. 
   
   Rollback uchun misol keltiring?
   

1. BOB. MA`LUMOTLAR BAZASIGA MUROJAATNI AMALGA OSHIRISH

1. 
   
   Ma‘lumotlar bazasini administratorlash va xavfsizligini ta‘minlash
   

Ishtirokchilar SQL Server resurslaridan foydalanish huquqiga ega bo‘lgan individual foydalanuvchilar, guruhlar va jarayonlardir. Himoyalangan obyektlar server, ma'lumotlar bazasi va ma'lumotlar bazasida joylashgan obyektlardir. Ularning har birida SQL Server bilan aloqa qilish maydonini kamaytiradigan bir qator ruxsatnomalar mavjud. Quyidagi jadvalda ishtirokchilar va himoyalangan obyektlar haqida ma'lumotlar mavjud.
Shifrlash va sertifikatlar.Shifrlash kirishni boshqarish bilan bog'liq muammolarni hal qilmaydi. Shu bilan birga, u kirishni boshqarish nazorati chetlab o‘tilgan juda kam holatlarda ham ma'lumotlarning yo‘qolishini cheklash orqali xavfsizlikni yaxshilaydi. Masalan, agar ma'lumotlar bazasi o‘rnatilgan asosiy kompyuter noto‘g'ri tuzilgan bo‘lsa va zararli foydalanuvchi maxfiy ma'lumotlarni (masalan, kredit karta raqamlari) olish imkoniga ega bo‘lsa, o‘g'irlangan ma'lumotlar, agar u ilgari shifrlangan bo‘lsa foydasiz bo‘ladi. Quyidagi jadvalda SQL Serverda shifrlash haqida qo‘shimcha ma'lumotlar mavjud.
SQL serverida hisobni boshqarish.Access 2002 yordam dasturi sizga "Asboblar" menyusidagi "Ma'lumotlar bazasi xavfsizligi" buyrug'i yordamida "Access" loyihasida xavfsizlik ma'muriyatchiligi vazifalarini bajarishingiz mumkinligini aytadi. Ushbu buyruq faqat SQL Server Access loyihasi bilan bir xil kompyuterga o‘rnatilgan bo‘lsa mavjud bo‘ladi. Ushbu vositadan foydalanib, SQL Serverida ro‘yxatdan o‘tish uchun foydalanuvchi qayd yozuvlarini, ma'lumotlar bazasi foydalanuvchi hisoblarini va rollarni qo‘shishingiz, o‘chirishingiz va o‘zgartirishingiz mumkin.
Eslatma:MSDE2000 ma'lumotlar bazasi dvigatelining yangi versiyasi uchun Database Security menyusi va Replikatsiya menyusi mavjud emas. Access 2002 yordam dasturi shunday deydi, ammo biz SQL Server 2000-ga ulangan Access 2002 loyihasida ham xuddi shu kompyuterga o‘rnatilgan nomlarni ololmadik. Ma'lumotlarni himoya qilish va SQL Serverga nusxalash uchun Transact-SQL yoki
Enterprise Manager ko‘rsatmalaridan foydalaning. (Qo‘shimcha ma'lumot olish uchun SQL Server yordamiga qarang.)
SQL Serverda ro‘yxatdan o‘tish uchun ikkita xavfsizlik tizimi mavjud:
O‘rnatilgan SQL Server xavfsizligi. Serverda ro‘yxatdan o‘tish uchun siz foydalanuvchi nomi va parolni ko‘rsatishingiz kerak.
NT foydalanuvchi hisoblaridan foydalangan holda Windows NT bilan o‘rnatilgan xavfsizlik. Bunday holda, foydalanuvchi autentifikatsiyasi Windows NT asosida tarmoqqa ro‘yxatdan o‘tish paytida amalga oshiriladi. SQL Server Windows NT hisob qaydnomasini qabul qiladi va qo‘shimcha foydalanuvchini ro‘yxatdan o‘tkazishni talab qilmaydi.
O‘rnatilgan SQL Server xavfsizlik tizimidan foydalanish uchun: Ushbu xususiyat sukut bo‘yicha o‘chirilganligi sababli, avval
Ko‘rish, Server xususiyatlari menyusining buyrug'ini va paydo bo‘lgan dialog oynasida, tizim boshqaruvchisini (SA) yoqish katagiga belgi qo‘ying. OK ni bosing.
File, Connection menyusidagi Data Link Properties menyusi buyrug'i bilan SQL Server Connection Properties oynasini oching.
Ulanish yorlig'ida ma'lum bir foydalanuvchi nomi va paroldan foydalanish katagiga belgi qo‘ying.
Agar siz Access 2002 loyihasini har safar ochganingizda foydalanuvchi ro‘yxatdan o‘tish parolini kiritishingiz kerak bo‘lsa, parolni saqlashga ruxsat berish katagidan tozalang. Agar serverda qayta ro‘yxatdan o‘tishda parolni kiritish shart bo‘lmasa, ushbu katakchani belgilang.
Bunday xavfsizlik tizimi yordamida siz Access 2002 loyihasida ro‘yxatdan o‘tish uchun ishlatiladigan SQL Server qayd yozuvining parolini Access Tools, Security, Kirish parolini sozlash (Tools, Security, Login parolini o‘rnatish) menyu buyrug'i yordamida o‘zgartirishingiz mumkin. Loyihaga kirishni yo‘qotmaslik uchun o‘rnatilgan parolni unutmang.
SQL Serverni Windows NT bilan birlashtirilgan xavfsizlikdan foydalanish uchun:
SQL Server ulanish xususiyatlari oynasini oching Ma'lumotni bog'lash xususiyatlari.
Ulanish yorlig'ida Windows NT bilan o‘rnatilgan xavfsizlikdan foydalanish (Windows NT Integrated Security-dan foydalaning) radio tugmachasini tanlang.
Bunday holda, SQL Serverda ro‘yxatdan o‘tishda parolni kiritish talab qilinmaydi, chunki Windows NT yoki Windows 2000-da foydalanuvchi autentifikatsiyasi haqiqiy bo‘ladi. MB administratori dеyilganda birorta shaxs yoki bir nеchta shaxslardan iborat bo‘lgan va MBni loyihalash, uzatish va samarador ishlashini ta‘minlovchidir. Ma‘lumotlar bazasi tushunchasi bilan ma‘lumotlar banki tushunchasi ham mavjud (ishlatiladi).Ma‘lumotlar banki (MBn) tushunchasi ikki xil talqin etiladi.

1. 
   
   Hozirgi kunda ma‘lumotlar markazlashmagan holda (ishchi o‘rinlarda) Shu yordamida qayta ishlanadi. Ilgari ular alohida xonalarda joylashgan EHM larda (hisoblash markazlarida (HM)) markazlashgan holda qayta ishlangan. XM lariga axborotlar tashqi qurilmalar orqali kеlib to‘plangan. Ma‘lumotlar bazasi markazlashgani hisobiga ularni ma‘lumotlar banki dеb atashgan. Bunda ma‘lumotlarga murojat etish ishchi stansiyalardan markazlashgan holda tashkil etilgan va shuning uchun ma‘lumotlar banki bilan ma‘lumotlar bazasi tushunchalari o‘rtasida farq qilingan. Hozirgi kunda ko‘p hollarda ma‘lumotlar bazasi markazlashmagan holda tashkil qilinmoqda. Shuning uchun ma‘lumotlar banki va ma‘lumotlar bazasi sinonim suzlar sifatida ham ishlatiladi.
   
2. 
   
   Boshqacha talqinda, ma‘lumotlar banki dеyilganda ma‘lumotlar bazasi uni boshqarish tizimi(MBBT) tushuniladi. Ma‘lumot bazasi bilan ishlaydigan dasturni ilova (prilojеniе) dеb ataladi. Bitta ma‘lumot bazasi bilan juda ko‘p ishlashi mumkin.
   

MB ni ishlatish afzalliklari:
-Ixchamligi;
-Axborotlarni qayta ishlash tеzligini oshishi;
-Kam mеxnat sarfi;
-Har doim yangi axborot olish imkoniyati;
-Ma‘lumotlarni ortiqchaligini kamayishi.
Ma‘lumotlar bazasini loyihalashtirish.Ma‘lumotlar bazasini (MB) ishlab chiqish (loyihalash)ning asosiy maqsadi uning mantiqiy tuzilishini aniqlashdan iboratdir. MBni ishlab chiqish predmet sohasini tavsiflash asosida amalga oshiriladi. Bu tavsiflash MBga kiruvchi hamma ma‘lumotlarni o‘z ichiga oluvchi hujjatlar majmuini
va predmet sohasini ifodalovchi obyekt va jarayonlar haqidagi boshqa ma‘lumotlarni o‘z ichiga oladi.
MBni yaratishni uni loyihalashdan boshlash lozim. Loyihalash natijasida relyasion bazaning tuzilishi, ya‘ni relyasion jadvallar tarkibi, ularning tuzilishi va mantiqiy aloqadorligi aniqlanadi. Relyasion jadvalning tuzilishi esa uning ustunlari tarkibi, ularning ketma-ketligi, ustun ma‘lumotlarining turi va o‘lchami, shuningdek jadval kaliti bilan aniqlanadi.
Predmet sohasini tahlil qilish. Ixtiyoriy tipdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichi predmet sohasini aniqlash bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axborot obyektlari va uning harakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilish umumiy bosqich bo‘lib, MB ishlashini amalga oshiradigan dasturiy va texnik vositalardan bog‘liq emas.
Predmet sohasini tahlil qilishni uch pog‘onaga bo‘lish maqsadga muvofiq:

1. 
   
   Konseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish; 2.Axborot obyektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash; 3.Predmet sohasining konseptual modelini qurish va MBni
   

konseptual sxemasin loyihalashtirish. Konseptual talablar va axborot extiyojlarini tahlil qilishda qyidagi masalalarni hal qlish kerak:
·foydalanuvchilarning MBga bo‘lgan talablarini tahlil qilish (konsepsial talablar);
·MBdan o‘rin olishi lozim bo‘lgan axborotlarga ishlov berish bo‘yicha mavjud masalalarini aniqlash (tadbikni tahlil qilish);
·kelajakda hal qilinishi lozim bo‘lgan masalalarni aniqlash (perespektiv tadbiqni tahlil).
·tahlil natijalarini hujjatlashtirish.
Ishlab chiqarilayotgan MBga foydalanuvchilarning talablari so‘rovlar bilan ularning intensivligi ko‘rsatilgan ro‘yxat va ma‘lumotlarning hajmidan iborat. MBni ishlab chiqaruvchilar bu ma‘lumotlarni uning bo‘lajak foydalanuvchilari bilan suhbat o‘tkazish natijasida aniqlaydilar. SHu erda axborotlarni kiritishga, yangilashga va o‘zgartirishga bo‘lgan talablar ham aniqlanadi. Mavjud va perespektiv tadbiqlarni tahlil qilish natijasida foydalanuvchilar talablari aniqlashtiriladi va to‘ldiriladi.
Turli predmet sohalarini tahlil qilishda so‘rovnomaning taxminiy tarkibini quramiz:
1-misol. Institut talabalarini hisobga olish uchun MBni ishlab chiqish taklif qilinayapti. Predmet sohasining tahlil qilish: 1.Institutda qancha talaba ta‘lim oladi?

2.