1-bob. Milliy hisoblar tizimining mohiyati va tuzilishi 2-bob. YaIm makroiqtisodiyotning elementi sifatida

Ishlab chiqarish usuli

Ishlab chiqarish usuli bilan hisoblashda YaIM qiymati mahsulot ishlab chiqarish va sotish bilan bog'liq barcha ishlab chiqarish va savdo bo'g'inlarida yaratilgan qo'shilgan qiymatni yig'ish yo'li bilan aniqlanadi. Keling, misolimizga qaytaylik (16-betdagi 10-3-jadvalga qarang). Texnologik zanjirning har bir bo‘g‘inida ishlab chiqarish tannarxi oraliq mahsulot tannarxi va qo‘shilgan qiymatdan iborat ekanligini ko‘ramiz. Tovar faqat oxirgi iste'molchiga sotilgandagina sotilgan hisoblanadi. Bizning misolimizda, yakuniy mahsulotning narxi (iste'molchiga sotiladigan stullar) yuqorida aytib o'tilganidek, 580 den. birliklar U stullar ishlab chiqarish va sotishga hissa qo'shgan barcha korxonalarning umumiy qo'shilgan qiymati sifatida olinadi va ushbu korxonalarning umumiy qiymati (yalpi daromadi) va ularning oraliq mahsuloti qiymati o'rtasidagi farqdir.
YaIM = Qo'shilgan qiymat = Sotishdan tushgan tushum (yalpi daromad) - Oraliq mahsulot tannarxi.
YaIMning ishlab chiqarish usuli bilan belgilanadigan qiymati mahsulot ishlab chiqarish va sotishning barcha bosqichlarida qo'shilgan qiymatlar yig'indisidir.

Tarqatish usuli

Tarqatish usuli bilan (daromadlar bo'yicha) YaIM qiymati yakuniy mahsulotni sotishdan olingan barcha turdagi daromadlarning yig'indisi sifatida aniqlanadi. Korxona ishlab chiqarilgan mahsulotni sotganda, oraliq mahsulot tannarxini tashkil etuvchi moddiy xarajatlar qoplangandan keyin qolgan qo'shilgan qiymat ishlab chiqarish omillari egalari qo'liga o'tib, omil daromadlari deb ataladi. Ishlab chiqarishni tashkil etuvchi tadbirkorlar turli ishlab chiqarish omillarini o'zlashtirishlari kerak. Buning uchun ular ushbu omillar uchun to'lashlari kerak. Bu shuni anglatadiki, xodimlar o'z mehnatlari uchun ish haqi, kapital egalari - foizlar, yer va boshqa ko'chmas mulk egalari - ijara haqi oladilar. Bozor tizimida har bir omil ma'lum bir omilga bo'lgan talab va taklif nisbatiga qarab baholanadi. Daromadlarni har bir omilning to'loviga muvofiq taqsimlashning optimal varianti iqtisodiyotda muvozanat ta'minlanadigan variant va, xususan, har bir omil bo'yicha talab va taklif muvozanatidir. Aksincha, muvozanatdan har qanday og'ish u yoki bu daromadning asossiz ko'payishi yoki kamayishini anglatadi.
YaIM taqsimoti ishlab chiqarish omillari bahosiga asoslanadi.
Faktor daromadining quyidagi turlari mavjud: xodimlarning ish haqi, foizlar to'lovlari, ijara daromadlari, mulkdorlarning daromadlari, sof bilvosita soliqlar (soliqlar minus subsidiyalar) va foyda. Ushbu turdagi daromadlarni ko'rib chiqing.